اگر شما به دام علاقه دارید و میخواهید به شغل پرورش گوسفند روی بیاورید پس بهتر است ما را تا انتهای این مقاله همراه کنید.روشهای پرورش گوسفند: روشهای پرورش گوسفند بر اساس نوع دام _ روشهای پرورش گوسفند بر اساس روش تغذیه
در این بحث موارد زیر مطرح می‌شود:
روشهای پرورش گوسفند بر اساس نوع دام
1. روش پرورش گله خالص
2. پرورش آمیخته‌ها
3. پرورش سنتی
4. پرورش بره‌ها
روشهای پرورش گوسفند بر اساس تغذیه
1. پرورش در مزارع
2. روش چرای آزاد
3. پرورش گوسفند به روش نیمه آزاد
4. پرورش گوسفند به روش پرواربندی
• روش پرورش گله خالص
بیشتر در کشورهای پیشرفته علمی دیده می‌شود. در کشور ما 18 ایستگاه اصلاح نژاد گوسفند و بز وجود دارد که این گله‌ها نیز تقریباً خالص هستند. اشکال عمده این روش ضعف ناشی از هم‌خونی است که باعث عوارض و نارسائی‌های آناتومیکی می‌شود و میزان سقط جنین و افراد ناقص‌الخلقه زیاد می‌شود. برای جلوگیری از این مشکل باید هر چند سال قوچ‌های گله را با قوچ‌های گله‌های دیگر از همین نژاد تغییر داد.
• پرورش آمیخته
ممکن است به منظور ترکیب صفات برتر نژادهای مختلف باشد، مثلاً نژاد گوشتی و پشمی یا تلاقی شاخ‌دار و دنبه‌دار با میش‌های بی‌شاخ و دم دراز و یا بهره‌گیری از هتروزیس و افزایش عملکرد نتایج
• روش سنتی پرورش گوسفند
در عین حال که اکوتیپ‌ها یا نژادها به صورت درونی آمیزش می‌کنند ولی قوچ‌ها ممکن است از گله‌های دور و نزدیک و حتی نژاد دیگر باشد و در نتیجه درجاتی از آمیخته‌گری وجود خواهد داشت هرچند که هدفمند نیست
• بره‌ها
معمولاً تا 3 ماهگی با مادر هستند ولیکن ممکن است زود از شیر گرفته شوند و تغذیه دستی شوند به این صورت که از هفته دوم تغذیه با یونجه و کنسانتره را شروع کرده و به تدریج تا هفته چهارم از مادر جدا می‌شوند. ممکن است از هفته دوم با شیر خشک و یا جایگزین شیر تغذیه شده و بطور کامل جدا شود.
روشهای پرورش گوسفند با توجه به تغذیه
• پرورش گوسفند در مزارع یا روش متراکم مزرعه‌ای
گوسفند و بز در مزارع، ته چر غلات و مزارعی که برای کشت و زرع مناسب نیستند ولی پوشش گیاهی دارند نگهداری می‌شوند. در هر هکتار 20 تا 200 راس می‌توان نگهداری کرد. در ایران در روستاها و کشت و صنعت‌ها متداول است. چون هدف اصلی محصولات زراعی است ممکن است کشاورز کل دام خود را هم بفروشد. در این روش رکوردگیری گوسفند انجام نمی‌شود.
• روش چرای آزاد یا روش گسترده یا متحرک
تغذیه روی مراتع بوده و گله ییلاق و قشلاق می‌کند. بعضاً تا 4000 راس نیز در یک گله وجود دارد
• روش نیمه آزاد یا چرای انتقالی با استفاده از جایگاه
این روش در بین گوسفند داران روستایی که کمابیش به مراتع دسترسی دارند اعمال می‌شود. در فصل زمستان گوسفندان در آغل و با تغذیه دستی تعلیف می‌شوند. هنگام حرکت دادن گله ساکنین روستا گوسفندان خود را در اختیار چوپان قرار می دهند.
تغذیه گوسفند در مرتع
• مرتع به همه جوامع گیاهی روی زمین بجز گیاهان یکساله‌ای که کشت می‌شوند اتلاق می‌شود که به مصرف خوراک دام‌ها میرسد. با این تعریف شامل کلیه پوشش‌های گیاهی چه به صورت طبیعی و چه به صورت کاشته شده می‌باشند.
اهمیت مراتع:
• در ایران بدون استفاده از مرتع پرورش گوسفند مقرون به صرفه نیست.
• مناطق مرتفع مراتعی دارد که تنها بوسیله گوسفند و بز می‌تواند تبدیل به مواد غذایی پروتئینی حیوانی شود.
• قسمت‌های هوایی و زمینی علوفه نقش مهمی در حفاظت خاک و تثبیت ازت دارد.
• از شتشوی خاک جلوگیری می‌کند.
انواع مراتع
• مراتع طبیعی از رستنی‌ھای بومی پوشیده شده که با شرایط آب وھوایی سازگاری پیدا کرده‌اند و ظرفیت متغیری دارند
• مراتع مصنوعی با استفاده از عملیات زراعی دایر شده و می‌تواند یکساله و یا چند ساله باشد. در یکساله‌ھا یکسال برای چرای دام و یکسال برای کاشت غلات می‌باشد.
• قسمت اعظم مراتع ایران طبیعی هستند و به صورت زیر تقسیم‌بندی می‌شوند:
• مراتع بسیار فقیر نیمه‌صحرایی- 40 ملیون هکتار
• اراضی رھا شده که به صورت مرتع در آمده‌اند – 32 ملیون هکتار
• مراع خوب و متوسط – 8 ملیون هکتار
• مراتع آیش – 12 ملیون هکتار
• اراضی جنگلی مخروبه – 14 ملیون هکتار
• مراتع ییلاقی
درجه حرارت کمتر از زمین‌های مسطح و پایین دست است، به‌‌‌همین خاطر فقط در ایامی که هوا گرم و مناسب است مورد چرا قرار می‌گیرد (بهار و تابستان و اوایل پاییز)-رشته کوه‌های خراسان رضوی و شمالی – اردبیل- چهارمحال بختیاری- آذربایجان غربی و کردستان
• مراتع قشلاقی
• در دشت‌ها و مناطق کم ارتقاع و نسبتاً گرمتر از مناطق ییلاقی که در فصول سرد استفاده می‌شود. سرخس، ترکمن صحرا، دشت گرگان ، دشت مغان، جلگه خوزستان و اطراف کویر
• مراتع میان‌بند
• بین مراتع ییلاقی و قشلاقی برای فصل بهار و پاییز. مراتع مجاور روستا در تمام سال استفاده می‌شود.
• روش‌ھای چرای گوسفند در مراتع
یک سیستم چرایی مناسب که حداکثر استفاده از مرتع و در بھترین مرحله رشد گیاھان مرتعی با کمترین صدمه به مراتع و دام‌ھای چراکننده که قابلیت اجرایی داشته باشد باید طراحی شود.
دو سیستم چرا برای استفاده از مراتع قابل ذکر است:
• روش چرای مداوم یا ممتد شامل چرای مداوم مطلق و چرای مداوم نسبی که در روش نسبی قسمتی از مراتع در فصل رویش علوفه چرانیده نمی‌شود و یا در تمام طول شبانه روز چرانیده نمی‌شود و شب غذای دستی می‌دھند.
• روش چرای متناوب شامل چرای انتقالی و چرای نواری. چرا ممکن است به صورت مخلوط باشد: چرای توام گوسفند، بز و گاو و چرای توام میش و بره. معمولا ورود دام به مراتع در ابتدای بھار و خروج در پاییز است.
• روش چرای انتقالی
در این روش سطح مراتع با استفاده از فنس یا حصار به چندین قطعه تقسیم می‌شود. اندازه این قطعات بستگی به اندازه گله، احتیاجات آنھا و تولید مرتع دارد. مزیت این روش از اعمال نامطلوب قدرت انتخابی گوسفند و غلبه گیاھان غیر خوش‌خوراک و مھاجم جلوگیری می‌کند و ھمچنین با تنظیم دقیق این روش از حالت‌ھای چرای مفرط یا چرای کمتر از حد مورد نیاز جلوگیری می‌شود.
این روش ممکن است به صورت ساده شامل تقسیم مرتع به دوقسمت باشد و انتقال گله در فرصت مناسب و یا به ھمراه استفاده از آغل که معمولاً شب‌ھا مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در ایران که ھم دارای روش‌ھای سنتی پرورش گوسفند وبز ھستند و ھم آب و ھوای سرد در بیشتر نقاطی که پرورش معمول است، وجود دارد بھتر است از این روش استفاده شود.
روش چرای نواری
• در این حالت سطح مراتع را به چندین قطعه تقسیم می‌کنند پس از چرای کافی در قطعه اول به قطعه دوم و از قطعه دوم به سوم و…. انتقال داده می‌شود. در کشورھای پیشرفته با حصار الکتریکی این قطعه بندی‌ھا را انجام می‌دھند.
این روش مناسب کشورھایی نظیر نیوزلند و آمریکا است که دارای مراتع خوب ھستند.
در ایران نیز ممکن است دامداران به این نتیجه رسیده باشند که چرای یک قسمت از مرتع و قرق قسمت دیگری از آن در ھمان زمان و سپس چراندن قسمت قرق شده و قرق کردن قسمت چرانیده شده قبلی مزایای زیادی دارد.
پس چر مزارع و پرورش گوسفند به روش روستایی
• در این سیستم گله‌ھای کوچک روستایی از پس چر مزارع استفاده نموده و در داخل آغل نگھداری می‌شوند. این نوع پرورش گوسفند و بز در ایران بطور گسترده دیده می‌شود.
• در حالی‌که در گوسفند و گاو حدود 3درصد وزن بدن ماده خشک استفاده می‌کنند در بز این مقدار به 5درصد ھم میرسد ولی این مقدار می‌تواند از گیاھان نامرغوب نظیر خار، سرشاخه‌ھای درختان و مراتع فقیر تأمین شود یعنی تنوع غذایی بیشتری از گوسفند و گاو دارد. لذا می‌توان باھم نگھداری نمود. گوسفند در روی مرتع به دنبال علوفه تازه و مرغوب است ولی بز برعکس دنبال خار و خشبی است. پس به این دلیل است که گله‌ھا ھم گوسفند و ھم بز باھم نگھداری می‌نمایند.
• تعداد دام در یک ھکتار وابسته به نوع دام، کیفیت مرتع، سن دام و… دارد لیکن بطور متوسط در مراتع با پوشش متوسط 6 تا 10 راس در یک ھکتار مناسب است.
پرواربندی گوسفند
• پرواربندی می‌تواند روی مرتع و یا فضای محصور باشد.
• پرواربندی عبارت از تغذیه متعادل دام‌های نر جوان (کمتر از یکسال) به منظور تولید گوشت در یک مدت زمان و وزن معین. (وزن و اندازه نرها در هنگام بلوغ بیشتر از ماده‌ها بوده و سرعت رشد آنها نیز بیشتر است)
• این پرواربندی با تغذیه دستی دام‌های حذفی نظیر ماده غیرجایگزین، نر حذفی و ماده‌های پیر و حذفی متفاوت است.
• در روش مرتع پرواربندی به این صورت است که بره‌های 4 تا 5 ماهه شب‌ها با کنسانتره تغذیه می‌نمایند و این بره‌ها در 7 تا 8 ماهگی به40 تا 50 کیلو رسیده و آماده ذبح خواهند بود.
• روش معمول این است که بره‌های مرتع را از سنین 6 تا 7 ماهگی در آغل‌های بسته پروار می‌کنند و معمولاً نیز از اوایل پاییز شروع می‌شود.
مزایای پرواربندی
• استفاده از حداکثر ظرفیت تولید گوشت دام‌ها
با کاهش دام‌های موجود بر روی مراتع با تغذیه مناسب یک بره با وزن 60 کیلو به جای دو بره با وزن 30 کیلو (تغذیه نامناسب بر روی مرتع) تولید می‌شود.
اگر در پرورش داشتی گوسفند تعداد نتاج به ازای هر راس دام ملاک بود در اینجا حداکثر ظرفیت بالقوه دام مطرح است.
• افزایش مرغوبیت گوشت
تغذیه مناسب و متعادل علاوه بر افزایش میزان رشد، کیفیت گوشت را نیز بهبود می‌دهد. گوشت گوسفندان لاغر در اثر وجود بافت پیوندی به جای چربی داخل عضلانی سفت‌تر و تیره‌تر است ولی بسیاری از عضلات دام‌های پرواری از الیاف ظریف تشکیل شده و طعم گوشت به خاطر متناسب بودن میزان چربی بافت‌ها، لذیذتر است.
• برگشت سریع سرمایه
چون پس از 3 تا 4 ماه اصل سرمایه و سود حاصل دریافت می‌شود سرمایه‌گذار تمایل زیادی به پرواربندی دارد.
• کمک به حفظ مراتع کشور
بره‌هایی که به دلیل همزمان نبودن زایش فاقد رشد کافی باشند و یا بره‌های اول زایش که به دلیل تلف شدن مادر، عدم مصرف شیر کافی، بیماری‌ها وزن مناسب ندارند چوبدار خریداری و پروار می‌کند.
پرواربندی تجاری
• دامپرور فاقد گله داشتی بوده و بره‌های مورد نیاز را از واحدهای تولیدی شامل گله‌های عشایری و روستایی خریداری می‌نماید.
• دامپروران ممکن است بره‌ها را از اردیبهشت ماه به بعد بفروشند که در این زمان بعلت عرضه زیاد معمولاً قیمت کم است. بعضی گله‌دارها بره‌ها را تا پاییز نگه می‌دارند و در آن زمان که تقاضا برای پرواربندی در زمستان زیاد است می‌فروشند.
• معمولاً گله‌های عشایری نیز بره‌ها را در فصل بهار می‌فروشند چون همزمان با رویش علوفه بهاره نگهداری همزمان میش‌ها و بره‌ها مشکل است و بره‌ها نمی‌توانند گرمای دشت و کوهپایه را تحمل کنند و سبب تلفات می‌شود بعلاوه ممکن است به دلیل فحل شدن جفت‌گیری نمایند. بنابراین شیشک‌های نر 10 تا 12 ماهه را می‌فروشند.
شرایط موفقیت پرواربندی
1. امنیت
2. جایگاه و فضای اختصاصی: جایگاه باز و بسته بترتیب: 0.9 و 1 مترمربع
3. خرید علوفه و مواد متراکم در زمان مناسب: 8 کیلو به ازاء هر کیلوگرم افزایش وزن بدن (یونجه، شبدر، سیلو، جو و…)
4. زمان مناسب خرید دام: اگر امکان تعلیف تابستانه باشد در اول تابستان قیمت دام خیلی کم است
5. محل مناسب خرید دام: میدان دام
6. طول مدت پروار: سه ماه
7. روش فروش دام: سرپایی یا پس از کشتار (اگر سرک باشد و کشتارگاه نزدیک محل پرورش بهتر است که لاشه فروخته شود.)
8. انتخاب نژاد و دام مناسب پروار: قزل، شال، بختیاری، افشاری و مغانی روزانه200 تا 220 گرم افزایش وزن داشته و مناسب پروار هستند هرچند که مهربانی و کردی و لری نیز مناسب است. دام مناسب باید درشت اندام سالم، دست و پای بلند و کشیده، شکم جمع و جور و فاقد افتادگی، عدم لنگش و ریختگی مو، عدم اسهال و ترشحات بینی و اطراف چشم داشته باشد و بین دام‌ها نیز یکنواختی باشد. بطور کلی میانگین وزن و سن 3 کیلو و 4-7 ماه می‌باشد.
