بيماري مشمشه چيست ؟

مشمشه يكي از قديمي ترين بيماريهاي عفوني واگير دار و قابل انتقال بين حيوانات و انسان است. بيشتــر تك سميان (اسب ، الاغ و قاطر) به اين بيماري حساس بوده و ابتلاء به مشمشه مي تواند منجر به مرگ آنها شود. عامل اين بيماري، باكتــري بورخولــدريا مالئي (Burkholderia mallei)است كه سابق بر اين به عنوان پسودوموناس مالئي شناخته مي شد.
مشمشه
تصوير باكتري بورخولدريا مالئي عامل بيماري مشمشه
بيماري مشمشه از چه زماني وجود داشته است ؟
مشمشه از دوران هــاي قديم شناخته شده و از زمان توصيف آن توسط بقراط تحت عنوان بيمـاري وخيم اسب سانان هميشه به عنوان يكي از مهمترين بيماريهاي تك سميان مطرح بوده است. تا قبل از انقلاب صنعتي كه از تك سميان به عنوان وسايل ترابري و باربري استفاده مي شد و اسب و قاطر جايگاه ويژه اي در قواي نظامي داشتند، مشمشه از شيوع بالا و اهميت وافري برخوردار بود. طوريكه در گذشته دور علاوه بر موارد فراوان وقوع طبيعي بيماري درتك سميان و انسان، از باكتري عامل مشمشه به عنوان سلاح ميكروبي در جنگ هاي جهاني نيز استفاده شده است. از قديم الايام مشمشه به عنوان بيماري مهم مشترك بين انسان و دام در دامپزشكان و تيمارگران اسب سانان ديده مي شد. اما در سالهاي اخير با اجراي برنامه هاي كنترل و ريشه كني اين بيماري در حيوانات توسط دامپزشكي كشورها، ميزان شيوع جهاني آن در حيوانات به مقدار زيادي كاهش يافته و موارد نادري از بيماري در انسانها گزارش شده است.
مشمشه 2
تصويري قديمي از تست مالئين براي تشخيص مشمشه توسط دامپزشك ارتش
 آيا اين بيماري در ايران شايع است؟
اين بيماري در سالهاي دور در ايران شايع بوده است و لي با اقدامات سازمان دامپزشكي ايران براي كنترل بمياري در دامها، در حدود30 سال گذشته گزارشي از وقوع انساني اين بيماري در ايران وجود نداشته است.
در سال 1389 به علت تغذيه حيوانات گوشتخوار باغ وحش تهران با گوشت حيوانات تك سميان آلوده اين بيماري در چند راس از حيوانات باغ وحش مشاهده شد.
وضعيت آلودگي مشمشه درمنطقه خاورميانه چگونه است ؟
آخرين طغيان مشمشه در اسب ها درسال 2010 ميلادي در بحرين، كويت، سوريه و لبنان رخ داده است و سازمان جهاني بهداشت دام، بيماري مشمشه را در حال گسترش در خاورميانه مي داند و آن را در فهرست بيماري هاي نوپديد قرار داده است.
چه حيواناتي مي توانند به مشمشه مبتلا شوند؟
تك سميان (اسب، الاغ و قاطر) به عنوان ميزبان اصلي باكتري بورخولدريا مالئي (عامل مشمشه) در طبيعت مي باشند. الاغ ها بسيار حساس بوده و بيشتر به شكل حاد مشمشه مبتلا مي شوند. اسب ها تا حدي مقاومتر بوده و بيشتر به شكل مزمن و مخفي مشمشه دچار مي شوند. قاطر و نتاج حاصل از اسب و الاغ حساسيت كمتري در مقايسه با الاغ داشته و مي توانند هر دو شكل حاد و مزمن مشمشه را نشان دهند.
بيماري در شتر، گربه سانان (شير، ببر، پلنگ، گربه اهلي)، خرس، گرگ، سگ، نشخواركنندگان كوچك (گوسفند و بز) نيز ديده شده است. گوشتخواران وحشي ( بخصوص گربه سانان وحشي در بند) كه در نزديكي تك سميان آلوده به مشمشه زندگي مي كنند يا از لاشه هاي آلوده تغذيه كنند، مي توانند به مشمشه مبتلا شوند. خوكچه هندي و هامستر از حيوانات آزمايشگاهي بسيار حساس مي باشند.
انسان به عنوان ميزبان اتفاقي مشمشه بوده و انتقال آن به انسان حتي در صورت تماس نزديك و مكرر با حيوانات آلوده به ندرت اتفاق مي افتد. انسان به مشمشه حساس است و اغلب موارد درمان نشده بيماري در انسان منجر به مرگ افراد مي شود. با اينكه امروزه مشمشه در انسانها به ندرت رخ مي دهد، ولي امكان ابتلاء افراديكه در تماس نزديك با حيوانات آلوده هستند و يا در محيط آزمايشگاه وجود دارد.
مشمشه چگونه به انسان و حيوانات منتقل مي شود ؟
ترشحات بيني و تراوشات آماسي جراحات پوستي مي توانند حاوي مقادير زيادي باكتري بورخولدريا مالئي باشند و به راحتي از طريق اشياء ، لوازم و محيط پخش شوند. انتقال بيماري بين حيوانات از طريق تماس نزديك، استنشاقي، بلع مواد آلوده (غذا و آب مشترك) يا بصورت غيرمستقيم بوسيله اشياء آلوده صورت مي گيرد. متداولترين راه انتقال مشمشه در ميان تك سميان از طريق غشاءهاي مخاطي دهان و بيني، استنشاقي، جويدن و متعاقب بلع آب و غذاي آلوده است. باكتري از طريق لوازم و اشياء آلوده از قبيل لوازم ستورباني، سم چيني، يراق آلات اسب، لواشه و لوازم دامپزشكي نيز مي تواند منتقل شود. انتشار بيماري از طريق استنشاقي نيز به ندرت در شرايط طبيعي اتفاق مي افتد.
حيوانات آلوده و ناقلين به ظاهر سالم به عنوان عمده ترين منابع انتقال مشمشه محسوب مي شوند.  ناقلين تحت باليني مشمشه در مقايسه با مبتلايان باليني نقش مهمتري در انتقال بيماري ايفاء مي كنند. فقرغذايي، شرايط بهداشتي نامطلوب، تراكم حيوانات، عوامل استرس زا و تضعيف ايمني بدن ( از قبيل آلودگي انگلي) از جمله عوامل خطرزا در ابتلاء به مشمشه هستند.
ابتلاء انسان به مشمشه بيشتر يك رخداد شغلي مي باشد و اغلب انتقال باكتري بورخولدريا مالئي از طريق خراشيدگي يا پارگي هاي پوستي رخ مي دهد.انتقال مشمشه از طريق حمله مستقيم باكتري از راه بيني، دهان و غشاءهاي مخاطي ملتحمه چشم نيز صورت مي گيرد. انتقال مشمشه از انسان به انسان به ندرت اتفاق مي افتد. ابتلاء انسان به مشمشه از طريق بلع آب و غذاي آلوده به عنوان راه مهم آلودگي انسان نمي باشد.
نشانه هاي باليني بيماري مشمشه چيست ؟
بطوركلي مشمشه به سه شكل باليني شامل: شكل پوستي (بيماري فارسي يا سراجه با بروز ندول ها و قرحه هاي پوستي)، شكل نازال (درگيري قسمت بالائي دستگاه تنفسي و بروز زخم هاي بيني) و شكل ريوي (ابتلاء قسمت پائيني دستگاه تنفسي) در حيوانات ديده مي شود.
روند بيماري در تك سميان مي تواند به سه شكل حاد با علائم شديد تنفسي، تورم عقده هاي لنفاوي و طناب لنفي؛ شكل مزمن با علائم بيماري در پوست و بيني ؛ شكل مخفي (بدون علائم باليني و تنها ابتلاء ريه ها) بروز كند. شكل حــاد بيماري بيشتر در الاغ و قاطـــر اتفاق مي افتد و نشانه­هاي آن اغلب شامل تب بالا و علائم تنفسي است. در اسب معمولاً‌ بيماري به شكل مزمن بوده و حيوانات آلوده مي توانند چندين سال زنده بمانند. شكل دماغي و ريوي مشمشه اغلب بصورت حاد بوده اما شكل پوستي مشمشه (فارسي) روند مزمن دارد.
 بروز دانه (ندول) هـا و زخم هـا در بيني موجب ترشحـات زرد چسبناك از مجاري بيني گرديده و جاي زخم ستاره اي شكل پس از بهبود زخم ها باقي مي مانند. با ايجاد ندول هاي ريوي شاهد سرفه افزاينده ‌در حيوان مبتلا بوده و حيوان هر روز ضعيف تر مي شود. عروق لنفاوي در شكل پوستي مشمشه درشت و طنابي شكل گرديده و در امتداد آنها ندول هاي آبسه اي ايجاد شده كه به مرور زمان قرحه اي شده و چرك زرد از آنها خارج مي گردد. معمولا”ندول هاي
آبسه اي در احشاء داخلي حيوان مبتلا از جمله كبد و طحال نيز ايجاد مي شوند كه باعث لاغري و مرگ حيوان مي گردند.
مشمشه در انسان مي تواند به اشكال باليني موضعي، ريوي، سپتي سمي، منتشر و مزمن ظهور كند و ممكن است شكلي از بيماري به اشكال ديگر آن پيشرفت كند. نشانيهاي عمومي متداول بيماري عبارت است از تب، لرز ، سردرد شديد، بيقراري، كسالت، دردهاي عضلاني، سرگيجه، تهوع، استفراغ، اسهال، تنفس سريع و تعريق . امكان بروز دانه ها و بثورات جلدي و سرباز كردن آنها در هر نقطه از بدن بيمار وجود دارد. انتشار عفونت به اندام هاي داخلي موجب بروز آبسه هايي در اندامهاي مختلف بدن مي گردد.
 مشمشه 5
علائم ترشحات منخريني (عكس چپ) و ندول هاي پوستي در اسب مبتلا به مشمشه
چگونه مي توان مشمشه را تشخيص داد ؟
به علت تشابه علائم باليني مشمشه با برخي بيماريها فقط با تكيه بر نشانيهاي باليني ذكر نمي توان با قاطعيت اين بيماري را تشخيص داد. بنابراين براي تشخيص بيماري بايد از آزمونهاي تشخيصي صحرايي (آزمون مالئين) و آزمايشگاهي استفاده كرد.
 مشمشه 3
آزمون مالئين بين جلدي پلكي براي تشخيص مشمشه
چگونه مي توان مشمشه را كنترل و پيشگيري كرد ؟
تا به امروز هيچ گونه دارويي براي درمان قطعي حيوانات مبتلا به مشمشه و هيچ نوع واكسن موثري جهت پيشگيري از بيماري به بازار عرضه نشده است. لذا مهمترين راههاي كنترل و ريشه كني آن شناسايي موارد باليني مشكوك، شناسايي تك سميان آلوده به ظاهر سالم و حذف حيوانات آلوده و رعايت اصول بهداشتي (از قبيل ضدعفوني كردن محيط، جايگاه و لوازم) و قرنطينه اي مي باشد. بسياري از كشورها توانسته اند مشمشه را با انجام موارد مذكور ريشه كن كنند ولي با اين حال در صورت عدم رعايت مقررات بهداشتيو نقل و انتقال اسبها هميشه خطر شيوع مشمشه به عنوان يك بيماري باز پديد در كمين مناطق عاري از مشمشه مي باشد.
 در ايران بر اي كنترل بيماري در هر سال حدود 17000 مورد  تك سمي توسط سازمان دامپزشكي كشور مورد آزمايش قرار مي گيرند.