تب برفکی چیست؟ آیا تب برفکی میتواند انسان را نیز آلوده کند؟ آیا تب برفکی میتواند منجر به مرگ گوساله شود؟ چرا مبارزه با این بیماری این قدر مشکل میباشد؟ ویروس این بیماری تا چه مدتی در گله باقی می ماند؟

بیماری تب برفکی یک بیماری ویروسی مسری است که ضررهای اقتصادی زیادی را میتواند به اقتصاد دامپروری یک کشور یا منطقه وارد نماید.

نام  های دیگر بیماری تب برفکی چیست؟ بیماری تب برفکی را با نام FMD نیز میشناسند که مخفف FOOT AND MOUTH DISEASE بوده و به معنای بیماری پا و دهان در زوج سمیان میباشد. همچنین گاها به جای واژه Foot از واژه  hoof استفاده مینمایند که به معنای سم می باشد. در نتیجه گاها بیماری تب برفکی زا بیماری سم و دهان نیز مینمایند که در زبان انگلیسی به صورت hoof-and-mouth disease نوشته میشود

آیا بیماری تب برفکی مسری است؟ همان طور که در سطور بالا نیز ذکر شد. این بیماری ویروسی مسری بوده و میتواند پستانداران زوج سمی را درگیر نماید.

آشنایی با تب برفکی
کدام حیوانات به بیماری FMD یا تب برفکی حساس هستند؟ در میان دام های اهلی میتوان گفت که گاوها، بز، گوسفند، گاو میش آبی و خوک به ویروس تب برفکی یا FMDV حساس میباشند. البته تعداد زیادی از گونه های وحشی زوج سمیان نیز به این ویروس حساس هستند و گاها گزارش هایی از وجود این ویروس در برخی از گونه های دیگر نیز وجود دارد. شترهای بلخی (Bactrian camels) نیز به این ویروس حساس میباشند. آن دسته از ویروسهایی که میتوانند در گاوها تب برفکی را ایجاد نمایند میتوانند در خوک های وحشی، گاو میش های کوهان دار آمریکایی (bison) بز کوهی و آهو نیز ایجاد بیماری نمایند. شواهدی وجود دارد که نشان میدهند ابتلای آهوان به این ویروس ها به دلیل ارتباط مستقیم یا غیر مستقیم این حیوانات با حیوانات اهلی بوده است. به گزارش ویکی پدیا، فیل ها و خارپشت نیز میتوانند به این ویروس آلوده شوند. لاماها و آلپاکا ها  (حیوانی شبیه به لاما میباشد ) نیز میتوانند به این ویروس آلوده شوند.

آشنایی با تب برفکی
گاو میش کوهان دار آمریکایی

آشنایی با تب برفکی
آلپاکا در حال چرا کردن

چرا مبارزه با بیماری تب برفکی مشکل میباشد؟ بیماری تب برفکی با FMD بوسیله ویروس های جنس آپتو ویروس که متعلق به خانواده پیکورنا ویروس میباشد ایجاد میشود. هفت سروتیپ از ویروس مولد تب برفکی (FMDV) به نام های A، C، SAT 1، SAT 2، SAT 3، Asia 1 و O شناخته شده اند که میتوانند منجر به آلوده کردن و بیماری تب برفکی در زوج سمیان شود. متاسفانه ابتلا به یک سروتیپ نمی تواند دام را در برابر عفونت به سایر سروتیپ ها ایمن کند که همین امر منجر به سختی مبارزه و دشوار شدن کنترل این بیماری میشود. به عبارت دیگر گاوی که فرضا با سروتیپ آسیا ۱ آلوده و سپس بهبود پبدا کرده باشد میتواند مجددا با یک سروتیپ دیگر مثل A1 آلوده شود. از سوی دیگر تشخیص کلینیکال بیماری تب برفکی با سایر بیماری های ویزیکولی ویروسی مثل بیماری تاولی خوک (swine vesicular disease) ، تورم دهانی تاولی یا vesicular stomatitis و اگزمای تاولی ( vesicular exanthema) غیرممکن میباشد و تشخیص آزمایشگاهی هر مورد مشکوک به FMD یک مسله حیاتی در این زمینه میباشد.

در ایران کدام سروتیپ های تب برفکی بیشتر فعال هستند؟ بنا به نوشته های موجود در کتاب بهداشت کاربردی در پرورش گاو شیری  (تالیف دکتر خلیل میرزاده) میتوان گفت که در ایران سوش های Asia1 ، A و O عمده ترین ویروس های مولد تب برفکی یا FMD در ایران هستند.

علایم بالینی تب برفکی چگونه است؟ گاو حساس ترین حیوان نسب به بیماری میباشد. در گاوها اولین محل عفونت و متعاقب آن تکثیر ویروس در حنجره دام است. ویروس تمایل شدیدی به بافت پوششی دهان و سم ها و تا حدی پستان نشان میدهد.بنابراین علایم بالینی به صورت جراحات تاولی در دهان، بین سم ها و پستان مشخص میشود. جراحات دهانی بر روی لثه، لب ها و زبان دیده میشود که سبب ریزش بزاق، کاهش اشتها و قدرت بلع غذا میگردد. گاهی تاول ها به قدری وسیع است که ممکن است بافت پوششی قسمت وسیعی از زبان به طور یکجا کنده شود . جراحات سمی در ناحیه تاج سم و در بین دو سم به صورت وزیکول بوده که سبب لنگش میشود . در دام های ماده نیز جراحات پستانی به صورت تاول هایی در سرپستاتک و به ندرت خود پستان بوده که سبب کاهش شیر دامهای مبتلا و دوشیدن با زحمت میشود . اما در برخی از گونه ها مثل گاوهای بوفالوی آفریقایی ممکن است که علایم ابتلا به ویروس FMD به صورت تحت بالینی باشد. با وجود این شدت علایم بالینی پس از آلوده شدن به ویروس تب برفکی تحت تاثیر سروتایپ ویروس، تعداد ویروس هایی که میزبان در ابتدای امر به ان آلوده شده است (the exposure dose)، سن حیوان، گونه حیوان آلوده شده و وضعیت سیستم ایمنی حیوان دارد به طوری که علایم ابتلا میتواند از یک حالت خفیف و بدون علامت تا مرگ حیوان متغیر باشد به طوریکه میوکاردیت (التهاب عضله قلب)  و میوزیت (التهاب ماهیچه) در حیوانات جوان دیده میشود

علایم بالینی تب برفکی در گوساله ها چگونه است ؟ گوساله ها در اثر خوردن شیر دام های مبتلا که حاوی مقدار زیادی ویروس تب برفکی میباشد و یا لیسیدن گوساله توسط مادر آلوده ، به این ویروس مبتلا می شوند. فرم خطرناکی از تب برفکی یا FMD در گوساله ها وجود دارد که سبب عوارض قلبی از جمله التهاب عضله قلب و عوارض گوارشی از قبیل تورم روده شدید، سوئ هاضمه و نفخ شکمبه شده و در مدت کوتاهی منجر به مرگ گوساله میشود. در گوساله های تلف شده از عوارض قلبی، نکروز عضله قلب دیده میشود به طوری که قلب نرم و شمل به نظر رسیده و سطح قلب به صورت رگه های سفید یا خاکستری رنگ دیده میشود که اصطلاحا به ان قلب ببری یا تایگر گفته میشود.

آشنایی با تب برفکی
قلب ببری

بهترین نمونه برای آزمایشگاه های تشخیصی کدام نمونه است؟ ترجیحا بافت حاوی وزیکول های پاره نشده و یا وزیکول هایی که به تازگی پاره شده اند و یا مایعات داخل وزیکول بهترین نمونه برای آزمایشگاه ها میباشند. اگر تهیه چنین باقتی برای ما مقدور نباشد در ان صورت نمونه خون، مایع مری حلقی که توسط   probang cup در نشخوارکنندگان یا سواپ از گلوی خوک برداشته شده است میتواند به عنوان نمونه های جانشین به آزمایشگاه ارسال شود. در گوساله های مرده نیز بافت قلبی را میتوان به آزمایشگاه ارسال کرد اما در کل وزیکول ها برای ارسال به آزمایشگاه تشخیصی ترجیح داده میشوند. اما نکته مهم آن است که نقل و انتقال نمونه های مشکوک به تب برفکی یا FMD میبایستی که تحت شرایط امن و مطابق با استانداردهای بین المللی صورت گرفته و فقط به آزمایشگاه های مجاز تحویل داده شود.

ویروس تب برفکی تا چه مدتی در بدن حیوان باقی می ماند؟

ویروس های مولد تب برفکی یا FMD در تمامی ترشحات (حتی شیر ) و مایعات دفعی حیوانات مبتلا وجود دارد . به طوری که هوای اطراف دام های آلوده  نیز حاوی ویروس های مولد تب برفکی (FMDV) میباشد. هرگونه تماس مستقیم یا غیر مستقیم حیوانات حساس به این ویروس با حیوانات آلوده میتواند منجر به سرایت بیماری شود. چنانچه حیوانی به این بیماری مبتلا شود و ۲۸ روز پس از ابتلا همچنان این ویروس از ترشحات حنجره و نای او جدا شود، حیوان مزیور به عنوان ناقل یا کریر این ویروس شناخته خواهد شد. با این وجود گاوها بیشر از ۱۸۰ روز (۶۰ ماه ) ناقل این بیماری باقی نمی مانند . هرچند که در مواردی تا ۳ سال نیز میتوانند ناقل این بیماری باقی بمانند. در بوفالوهای آفریقایی گاها ویروس تا مدت ۵ سال نیز در بدن حیوان باقی میماند و گزارش هایی وجود دارد که نشان میدهد که ویروس مولد تب برفکی در گله گاو بوفالو تا ۲۴ سال یا بیشتر باقی مانده است. گوسفند و بز نیز معمولا بیش از چند ماه ناقل بیماری باقی نمی مانند.

آیا تب برفکی در انسان نیز دیده میشود؟ تب برفکی بیماری مشترک انسان و دام می باشد. با این وجود  انسان به ندرت به آن مبتلا میشود. علایم بیماری در انسان شامل تب، افزایش ترشح بزاق، وجود وزیکول هایی در مخاط حلق دهان و پوست کف دست و پا می باشد.

منابع:

بهداشت کاربردی در پرورش گاو نوشته دکتر خلیل میرزاده (انتشارات دانش نگار)

مقاله انگلیسی (FOOT AND MOUTH DISEASE (Version adopted by the World Assembly of Delegates of the OIE in May 2012