آشنایی با مهمترین بیماری های اسب

۱- بیماریهای پوستی

این بیماریها عبارتند از: آبسه، هماتوم ها، شپش، ملانوما، تب لجن، ادم، اورریچ، باران سوختگی، کچلی، سویت ایچ، زگیل و انواع زخم ها که در زیر تعدادی از آنها توضیح داده می شوند

آبسه

آبسه تجمعی چرکی است. در آبسه های پوستی در لایه زیرین پوست چرک تجمع می کند آبسه ها با تجمع چرک موجب تورم می شوند. اگر آبسه بر روی سطح نرمی از بدن مانند عضله قرار داشته باشند این تورم قابل رویت نیست و بر عکس اگر آبسه بر روی ناحیه سفت بدن مانند استخوان قرار داشته باشد هرگونه تورمی ایجاد برآمدگی می کند. ناحیه آبسه هنگام لمس گرم است. این گرما به علت خون رسانی شدید به ناحیه ملتهب است.

آبسه در واقع سطحی از پوست را با کنار زدن لایه ها و جدا کردن آنها از هم منحل می کند. به طور دقیق یک آبسه حاوی مایعی است که اصطلاحا به آن چرک می گوییم. قسمتی از این چرک شامل مایع میان بافتی، بخشی از آن شامل گلبول های سفید مرده به خصوص نوتروفیل ها و قسمتی حاوی باکتری های زنده و مرده است. تشکیل آبسه به این صورت اتفاق می افتد که باکتری هایی که در جریان خون در حال گردشند در یک ناحیه خاص ساکن می شوند و در آنجا تکثیر یافته و به واسطه آن لایه پوست شکسته شده و باکتری ها راهی برای عبور از خلال زخم پیدا می کنند. نوتروفیل ها به ناحیه تکثیر باکتری جذب می شوند و موجب واکنش های التهابی و آزاد شدن مایع می گردند. آبسه در مراحل ابتدایی تشکیل سفت است و به تدریج با تجمع چرک نرم تر می شود. سپس یک ناحیه از پوست روی آن شروع به نازک شدن کرده و در نتیجه چرک از این نقطه به صورت انفجاری خارج می شود.

درمان

همیشه بهتر است که چرک خارج شود. پس ما باید تدابیری برای باز شدن آبسه به سطح پوست بیندیشیم. تحریک پوست با گرما روش موثری در این زمینه است. برای این منظور می توان از بانداژی که به آب گرم آغشته شده است بر روی تمام ناحیه آبسه استفاده کرد. این عمل ظرف مدت ۱۰ الی ۱۵ دقیقه منجر به کاهش درد اسب می شود. اگر مبادرت به خارج کردن چرک توسط نیشتر زدن با اسکاپیل می کنید مرطوب بودن پوست بسیار سودمند است. هنگامی که آبسه در حال خشک شدن است با ضمادگذاری می توان به خروج چرک کمک نمود. تجویز آنتی بیوتیک در کشتن باکتری ها به سیستم ایمنی اسب کمک می کند. چرک حاوی باکتری های آلوده و مرده است. چرک موجود در یک آبسه می تواند زخم های دیگر را هم آلوده سازد. اگر قرار است مقدار زیادی از چرک تخلیه شود باید پوست زیر آبسه را با وازلین بپوشانید. هرچیز که با چرک در تماس است باید ضد عفونی شود حتی ناحیه ای از اصطبل که آلوده به چرک می شود.

شپش

شپش ها انگل های ریزی هستند که در سطح خارجی و داخلی پوست زندگی می کنند. آنها با چشم غیر مسلح قابل رویتند اما اغلب به واسطه پوشش ضخیم اسب و رنگ تیره آنها که با پوست تیره اسب با هم آمیخته شده قادر به دیدنشان نیستیم. گردن ناحیه ای است که بیش از قسمتهای دیگر گرفتار می شود. شپش ها سرتاسر سال با اسب ها زندگی می کنند ولی ما تنها در ماههای سرد زمستان علائم حضور آنها را متوجه می شویم زیرا در این زمان پوشش اسب به دلیل سرمای هوا ضخیم تر می شود و در نتیجه شپش ها فعالتر می شوند.

درمان

در این شرایط باید اسب را با شامپوی حاوی پیپرونیل بوتوکسید و پایروتروم شست و شو داد. داروی ضد کرم و آیورمکتین هم قادر به کشتن شپش ها هستند. کلیه لوازم اسب آلوده نیز باید به طور همزمان با همان شامپویی که اسب را شست و شو می دهند شسته شوند. این انگل نمی تواند به مدت طولانی به دور از بدن اسب در اصطبل زندگی کند بنابراین لوازم و وسایل اصطبل برای اسب های دیگر خطر آلودگی ندارد.

باران سوختگی

این عوارض به دنبال بارش های طولانی مدت ایجاد می شود و به تدریج با خشک شدن شرایط آب و هوایی برطرف می گردند. باران سوختگی عفونتی مربوط به سطح بالایی بدن اسب است که عامل آن همان باکتری درمانوفیلوس عامل تب لجن می باشد. در این عارضه نواحی ریزش مو در پوست خیلی کوچک است و آثار زخم تنها محدود به تعداد کمی از موها می شود. باران سوختگی در شرایط گرم و مرطوب ایجاد می شود و نواحی آلوده با جریان عرق یا باران گسترش می یابند.

درمان

اسب را باید با شامپوی آنتی سیتیک شست و شو داد. کار دیگری که از اهمیت کمتری برخوردار است شست و شو با محلول سولفات مس است پس از شامپو کردن باید پوست را خشک کرد. سه روز بعد کل این فرآیند باید تکرار شود.

کچلی

این عارضه جلدی بر خلاف نامش هیچ ارتباطی با کرم و هیچ شباهتی به حلقه ندارد بلکه یک عفونت قارچی پوست و مو است. در این بیماری قسمت های کوچک فاقد مو می شود که پوسته پوسته اند ولی التهاب و سوزش ندارند. علت از دست رفتن موها سست شدن آنهاست و ساییدگی و اصطکاک نقشی در ایجاد آن ندارند. کچلی می تواند به راحتی از یک اسب به اسب دیگر سرایت کند و حتی می تواند از میخی که اسب آلوده با آن در تماس بوده به اسب دیگر منتقل شود.

درمان

باید اسب آلوده را از اسب های دیگر جدا کرد و او را با ماده ضد عفونی کننده شست و شو داد. خود اصطبل و کلیه سطوح زیر آن نظیر سطوح چربی باید استریل شوند. باید ۷روز از داروی ضد قارچ گریزئوفولین خوراکی استفاده شود. البته نباید از این دارو در مادیان های باردار استفاده نمود. قبلا تصور بر این بود که قارچ کچلی توسط نور آفتاب و یا گیاه از بین می رود ولی این طور نیست بلکه کچلی خود به خود بعد از سه ماه درمان می شود.

زگیل

افتراق بین زگیل های کوچک که در اسب های جوان اغلب در اطراف صورت ظاهر می شوند با تومورهای زکیل مانند بسیار بزرگی که در کل بدن ایجاد می شوند حائز اهمیت است. این تومورها سارکوئید نامیده می شوند که اغلب بر روی پوست نواحی پایینی داخل پاها ظاهر می گردند. این تومورها بسیار بزرگ می شوند و به دلیل مجروح و ساییده شدن ناحیه مربوطه شان التیام آنها با شکست مواجه می گردد. ناحیه مجروح که به شکل توده ترشحی در می آید ممکن است عفونت نماید و ناحیه را ملتهب کند.

درمان

زگیل های کوچک احتیاج به هیچ گونه توجه و رسیدگی ندارند مگر آنگه به تعداد بسیار زیادی در یک نقطه تجمع کنند و بدین صورت احتمال انتقال آن از حیوانی به حیوان دیگر وجود دارد. این زگیل های کوچک اغلب پس از گذشت مدت زمانی خود به خود از بین می روند. سارکوئیدها برعکس زگیل ها از بین نمی روند و تمایل به بزرگ شدن دارند. اگر اسب ضایعه سارکوئید گردنی مشخصی داشته باشد می توان یک نخ را محکم اطراف آن بست که این عمل موجب افتادن و از بین رفتن تومور می شود. پمادهای زگیل انسانی روی ساکوئیدهای کوچک و پهن موثرند. رادیوتراپی جراحی توسط سرما و تزریق واکسن ب.ث.ژ درمان های بسیار موفقی برای سارکوئیدها محسوب می شوند.

بیماریهای دستگاه تنفسی

۲-بیماریهای دستگاه تنفسی

این بیماریها عبارتند از: بیماری انسداد مزمن ریوی، هرپس ویروسی اسبی تیپ یک، خونریزی ریوی متعاقب تمرین، آنفولانزا، فلج حنجره، کرم ریه و بیماری استرانگل که در زیر تعدادی از آنها توضیح داده می شود.

بیماری انسداد مزمن ریوی

این انسداد می تواند در مسیر ورودی هوا و برونشیوها با انقباض اسپاسم عضلات دیواره های آنها همراه باشد. به این حالت تنگی برونش می گویند. انسداد هم چنین می تواند به واسطه تجمع موکوس غلیظ ایجاد شود که این موکوس توسط کیسه های هوایی ملتهب تشکیل می گردد. عامل ایجاد کننده انسداد ریوی مزمن حساسیت بالا نسبت به اسپورهای قارچ است که از راه تنفس از یونجه و کاه به دستگاه تنفسی حیوان راه پیدا کند.

اولین علامت بیماری انسداد مزمن ریوی ترشح بینی است که هنگام تغذیه و در ساعات اول صبح قابل توجه است. بسیاری از مالکان اسب نسبت به این علامت دائمی توجهی نشان نمی دهند و فکر می کنند که طبیعی است. هرچه تعداد برونشیول های تنگ شده بیشتر باشد فعالیت های ورزشی اسب کاهش می یابد ولی همین علامت هم توجه مالک را جلب نمی کند مگر آنکه اسب او قبلا بسیار فعال بوده و فعالیتش در این وضعیت شدیدا کاهش پیدا کند. علامتی که در نهایت برای اکثر مالکان زنگ خطر است. افزایش سرفه می باشد به خصوص هنگامی که مهتر در اصطبل حرکت می کند و یا هنگامی که اسب از زمین بلند می شود این سرفه موجب کنده شدن موکوس غلیظ مسدود کننده مجاری هوا می شود.

درمان

اغلب اسبها با ماندن در چراگاه به حالت طبیعی خود بر می گردند. اگر این امر میسر نبود در صورت امکان باید مدت زمان حضور اسب در اصطبل را کاهش داد. رژیم هوای پاک می تواند تکمیل کننده درمان باشد. هیچگاه نباید زیر این اسب کاه باشد. برای کف اصطبل باید از کاغذ پاره، کود گیاهی و یا تراشه های چوب خشک و تمیز استفاده کرد. محیط گرم و مرطوب احتمال آلودگی قارچی را بالا می برد. در ابتدا باید اصطبل را از گرد و غبار پاک کرد. هوای اصطبل باید تمام مدت به نحو عالی تهویه گردد. درب سقف اصطبل هرگز نباید بسته باشد. نکته دیگر آنکه اصطبل نباید در مجاورت کاه و یونجه باشد چون امکان انتقال آنها توسط باد به اصطبل زیاد است.

رژیم هوای پاک

۱- کف اصطبل باید عاری از همه چیز باشد.

۲- تمامی دیوارها و سقف اصطبل باید جارو برقی کشیده شود.

۳- اصطبل را باید از جریان هوای اصطبل مجاور حفظ کرد.

۴- از درست کار کردن وسیله تهویه ای هوا مطمئن شوید.

۵- برای کف اصطبل از براده چوب، کود گیاهی و یا تکه های کاغذ استفاده کنید.

۶- کف اصطبل را تمیز و خشک نگهدارید.

داروهای موثری برای درمان انسداد ریوی مزمن وجود دارد. کلن بوترول خوراکی تاثیر خوبی در کاستن انقباض برونش دارد. مصرف این دارو همراه رژیم هوای پاک در بهبود بیماری اسب بسیار موثر است. در اسب هایی که فاقد علائم می باشند می توان از اسپری سدیم کروموگلیکات به منظور جلوگیری از رها شدن هیستامین و مواد دیگر در ریه استفاده کرد. با این اسپری می توان خطر آلودگی به قارچ را در کاه و یونجه از بین برد.

آنفولانزا

در اسبها دو نوع ویروس آنفولانزای شایع وجود دارد که عبارتند از سویه پراک تیپ ۱ و سویه میامی تیپ ۲. آنفولانزای اسبی یک بیماری تنفسی بسیار جدی است که به خصوص در کره ها می تواند منجر به مرگ شود. اسبهای درگیر ترشح بینی دارند و به تناوب سرفه می کنند که این سرفه ها اغلب مرطوب هستند. ظاهر ابن اسبها کاملا بیمار و تب دار به نظر می رسند. اگر قبل از بهبود کامل به اسب فشار زیادی وارد آید عضلات قلب ممکن است در اثر عفونت برای همیشه ضعیف شود.

درمان

آنفولانزای اسبی بسیار نادر است. زیرا واکسن های بسیار موثری برای پیشگیری آن وجود دارد که دارای ایمنی خوبی هستند. واکسیناسیون در اسبهای مسابقه ای بسیار حائز اهمیت است. حداقل میزان واکسیناسیون قابل قبول دو تزریق به فواصل ۲۱تا ۹۱روز است و اولین یادآوری باید بین ۱۵۰ الی ۲۱۰روز بعد از تزریق اولیه انجام شود و بعد موعد یادآوری سالیانه است. هیچ راهی برای کشتن ویروس های آنفولانزا وجود ندارد. اسب پس از ابتلا به عفونت باید مدت ۶هفته در استراحت کامل باشد تا از بروز مشکلات قلبی جلوگیری شود.

فلج حنجره

این فلج می تواند ناقص یا کامل باشد. در این عارضه عصب راجعه حنجره که عصب دهنده عضلات است و از طریق حنجره راه هوا را با کنار کشیدن طناب های صوتی باز می کند فلج می شود. اغلب اوقات عصب سمت چپی دستخوش این عارضه می گردد و در هنگام تمرینات پر تکاپو این عصب دیگر قادر به کنار کشیدن طناب صوتی نخواهد بود. آشفتگی هوایی قابل توجهی اطراف تار صوتی فلج شده پدید می آید که موجب افزایش صدای خس خس اس هنگام فعالیت شدید می شود.

درمان

اگر اسب در اثر فلج حنجره دچار صدای خرناس شود ولی باز هم هنوز قادر به انجام فعالیت های ورزشی باشد و هیچ ضعفی از سیستم تنفسی خود نشان ندهد توجه خاصی لازم نیست. سالهای متمادی درمان فلج حنجره را عمل جراحی هابدی می دانستند و با این کار کیسه پرده ای را از پشت تار صوتی بر می داشتند. این عمل در برخی موارد منجر به کاهش صدا می شود. اگر فلج حنجره روی فعالیت اسب تاثیر قابل توجهی داشت می توان از عمل تای بک که یکی از روش های انتخابی درمان است استفاده کرد. در این عمل طناب صوتی را به دیواره کناری می دوزند و با این کار راه عبور هوا افزایش می یابد.

بیماری استرانگل

استرانگل عفونتی مربوط به غدد لنفاوی اطراف حنجره و زیر فک است. این عارضه توسط باکتری استرپتوکوکوس اکوئی ایجاد می گردد. دمای بدن اسب آلوده در این بیماری بالا رفته و ترشحات فراوان و بدبو از بینی خارج می شود. غدد لنفاوی اطراف زاویه فک فوق العاده برآمده می شوند و امکان ترکیدن آنها وجود دارد که در این صورت چرک غلیظی از آن خارج می گردد. اسب ممکن است در تنفس دچار مشکل شود. این بیماری اکثرا اسبهای جوان را آلوده می کند.

درمان

چرکی از بینی و آبسه های ترکیده خارج می شود بسیار بیماری زا است. رعایت جدی اصول بهداشتی در مورد پوشش و لوازم اسب اساس پیشگیری از شیوع باکتری به دیگر اسب ها است. در اوج بیماری درمان آنتی بیوتیکی بسیار موثر می باشد. کمپرس آب گرم به سرباز کردن آبسه کمک می کند. با سرباز کردن آبسه ها وضعیت اسب به طور قابل توجهی بهبود می یابد.

بیماریهای دستگاه گردش خون

۳-بیماریهای دستگاه گردش خون

بیماریهای دستگاه گردش خون عبارتند از: آنمی، دهیدراسیون، تورم گره های لنفاوی و مرمر قلبی و آریتمی که در زیر تعدادی از آنها توضیح داده می شود.

کم خونی یا آنمی

آنمی عارضه ای است که در اثر کمبود هموگلوبین در خون ایجاد می شود. رنگ قرمز خون به واسطه رنگدانه هموگلوبین است که نقش حمل کننده اکسیژن در گردش عمومی خون را نیز دارد. هموگلوبین در گلبول های قرمز خون است. کمبود هموگلوبین موجب کمبود اکسیژن در بافت ها می گردد. با این پیشامد تمام سیستم های بدن تحت تاثیر قرار می گیرد و آنطور که شایسته است عمل نمی کنند. اسب مبتلا به آنمی کسل و بی حس است و در طول تمرینات خیلی سریع خسته می شود و از نفس می افتد. آنمی می تواند به دنبال یک جراحت و یا از دست دادن سلولهای خونی ایجاد شود و یا ممکن است به واسطه بیماریهای مزمن خونی ایجاد شود. کمبود آهن در اسب شایع نیست زیرا اسب به طرق مختلف آهن مورد نیاز خود را از طریق چریدن دریافت می کند. سطوح هموگلوبین می تواند قبل از آن که تغییر رنگ در این بافتها ایجاد شود بسیار پایین آمده باشد ولی با آزمایش خون نه تنها تعداد گلبول های قرمز بلکه میزان هموگلوبین موجود در هر سلول را می توان اندازه گیری نمود.

درمان

اگر تعداد گلبول های قرمز پایین باشد و هیچ دلیل مشخصی برای از دست دادن خون اسب رویت نشود اسب ممکن است نقصی در تولید گلبولهای قرمز داشته باشد اسید فولیک شایع ترین عامل این مسئله در اسب های اصطبل است. با تجویز اسید فولیک به مقدار ۵۰۰میلی گرم در روز تولید گلبولهای قرمز را ندارند و علاوه بر اینها باید آیورمکتین به اسب خوراند تا اگر لارو کرمی در بدن اوست از بین برود. زیرا کرم ها خود سبب از دست رفتن خون حیوان می شود.

دهیدراسیون

دهیدراسیون وضعیتی است که در آن بدن به میزان بسیار خطرناکی مایعاتش را از دست داده است به حدی که دیگر نمی تواند کمبود آن را جبران کند. به طور کامل بدن حاوی ۶۰درصد آب است. یون های مختلفی مانند سدیم، کلسیم، کلرید،… یا غلظت حیاتی در این مایع حل شده اند. هنگامی که دهیدراسیون به حد خطرناکی رسید اگر پوست گرددن و شانه اسب را نیشگون بگیریم تعداد زیادی چروک بر می دارد. اگر اسب بیش از ۵درصد خون خود را به صورت مایعات از دست بدهد این چین ها و چروکها پس از رها کردن نیشگون باقی می مانند. دهیدراسیون ممکن است هنگام تعریق و از طریق از دست دادن آب و الکترولیت ها صورت گیرد. این عمل در فعالیت های شدید می تواند پاسخی به نیاز بدن به خنک شدن از طریق عرق باشد اسهال هم همی چنین می تواند موجب دهیدراسیون شود.

درمان

در این عارضه آب و اکترولیت های از دست رفته باید جایگزین شوند. اگر شما فقط آب به اسب بنوشانید این آب بلافاصله دفع می شود زیرا در گردش خون الکترولیت های محلول کافی برای نگه داشتن آن وجود ندارد. به همین ترتیب خوراندن الکترولیت به تنهایی هم بی تاثیر است چون در کنار آن مایعات هم باید به اندازه کافی به اسب داد. مخلوط های الکترولیتی آماده در بازار وجود دارند که هنگام استفاده آن را در آب حل می کنند.

تورم گره های لنفاوی

این سیستم به موازات عروق خونی عمل می کند با این تفاوت که در آن به جای خون مایعی بافتی جریان دارد که وارد گردش خون عمومی می شود. فشار مایع درون عروق لنفی آنقدر کم است که ما به زحمت آن را تشخیص می دهیم. اگر عروق لنفاوی در اثر بدام افتادن عوامل عفونی در غدد لنفاوی مجاور مسدود گردند این فشار برای ما قابل لمس می گردد. ادم در اثر فشار مایعی است که از دیواره های لنفاتیک به بافت های بدن تراوش می شود. بدین صورت ناحیه ای که لنفاتیک هایش فعال شده اند باد کرده و متورم می شود. در این بیمار اگر با انگشت فشار محکمی روی ناحیه متورم بیاوریم و بعد انگشت را برداریم آن ناحیه فرو رفته باقی می ماند. به این عارضه لنفانژیتیس می گوییم بیشترین نواحی بدن که دچار لنفانژیتیس می گردند پایین پاها به خصوص پاهای عقبی است.

درمان

تا حد امکان باید به اسب تمرینات سبک و آرام داد تا دوباره گردش عمومی برقرار شود. کمپرس سرد از تجمع مایعات بیشتر جلوگیری می کند و هرگونه التهابی را در گره های لنفاوی کاهش می دهد. داروهای دیورتیک باعث جمع آوری آب اضافی و دفع آن به صورت ادرار می گردند و بدین صورت به کاهش ادم کمک می کنند.

بیماریهای دستگاه حرکتی

۴-بیماریهای دستگاه حرکتی

این بیماریها عبارتند از: آرتریت، ازوتوریا، مشکلات کمر، میخچه، شکستگی، بیماری ناویکولار، سوراخ شدن کف پا، ترک سم، درد قلم پا، اسپاوین، استخوانچه های اضافی، مشکلات مفصل زانو، کشیده شدن تاندون، ورم مفصل ساق پای اسب، آماس چرکی پای اسب و آماس مچ که در زیر تعدای از آنها توضیح داده می شوند.

آرتریت یا بیماری مفصل دژانراتیو

آرتریت به معنای التهاب مفصل است و دلالت بر یک تخریب دائمی در مفصل دارد که برای اسب بسیار دردناک است. بیماریهای ناویکولار و زواید استخوانی بخولق که موجب لنگی می شود هم چنین تورم استخوان پای اسب همگی مثال های از آرتریت هستند که منحصر به اندام های پایینی اسب می شوند. کلیه مفصل های بدن امکان بروز آرتریت را به صورت نهفته دارند. این عارضه در اغلب موارد به علت از بین رفتن یا پاره شدن سطح مفصل به وجود می آید و به همین سبب آرتریت در اسب هایی که فعالیت شدید ورزشی دارند و یا در اسبهای مسن رایج تر است. در بیماری آرتریت علاوه بر دردناک بودن عضو مفاصل گرفتار اغلب در اثر افزایش مقدار مایع مفصلی متورم می گردند.

درمان

هر مفصلی که بیش از یکی دو روز دردناک باشد باید از نظر آرتریت بررسی گردد. عکس برداری توسط اشعه ایکس بهترین روش تشخیصی است.

اولین و مهم ترین بخش درمان استراحت است. داروهای ضد التهاب نظیر فنیل بوتازون، فلونیکسن یا مکلوفنامیک اسید، آرتریت را التیام نمی دهند بلکه فقط درد را از بین می برند. از این داروها برای اسب هایی که مجبور به ادامه تمرینات هستند استفاده می شود. اخیرا به این نتیجه رسیده اند که عامل اکثر دردها التهاب غضروف مفصل است نه تغییرات استخوانی که در این حالت موجب غیر موثر شدن خاصیت لغزشی مایع مفصلی می گردد.

ازوتوریا

علائم کلینیکی آن بسیار ساده است ولی شناخت عامل آن کار بسیار مشکلی می باشد. در ازوتوریای حاد اسب در حین تمرین دچار کوفتگی می شود. عضلات پهن پشت و قسمت ۴/۱ عقبی حیوان سفت و دردناک می گردند. اگر اسب را مجبور به ادامه تمرین کنند وضعیت اسب بدتر می شود تا جایی که دیگر به هیچ عنوان قادر به حرکت نخواهد بود. در این حالت ممکن است بخوابد و دیگر قادر به ایستادن روی پاهایش نباشد.

قبل از معاینه توسط دامپزشک می توان با مشاهده عرق کردن زیاد و بسیار سریع تر از انتظار اسب در حین تمرینات به وجود عارضه پی برد. اسب حرکات یورتمه بلند و چهار نعل را انجام می دهد ولی نه به آن نحوی که از او انتظار می رود و خیلی سنگین تر از حد انتظار تنفس می کند. ازوتوریا در واقع به شکل یک خستگی غیر طبیعی خود را نشان می دهد. در ازوتوریا هم چنین در اثر تجمع مقادیر زیاد اسید لاکتیک و خاصیت اسیدیته آن تخریب عضلانی صورت می گیرد. این تخریب عضلانی را می توان به طریق اندازه گیری سطوح آنزیم های خارج شده از سلولهای تخریبی در خون اندازه گیری کرد. این عارضه در اسبی که به علت تمرینات زیاد تغذیه اضافه می شود رخ می دهد و در این شرایط کربوهیدرات مازاد به صورت نشاسته و گلیکوژن در عضلات ذخیره می شود. اگر به اسب هایی که ازوتوریا دارند استراحت داده و جیره غذایی شان را کم کنند می توانند تا حدودی فاکتورهای مزاحم تشدید کننده را کاهش دهند.

درمان

اگر اسب دچار ازوتوریا شده دیگر او را راه نبرید و اگر برای برگشت به اصطبل فاصله زیادی باید بپیماید یک وقفه موقتی داشته باشید. در ازوتوریای حاد نباید اجازه داد که اسب دراز بکشد زیرا هنگام برخاستن به نیروی زیادی نیاز دارد که تامین این نیرو وضعیت اسب را بدتر می کند. مواد حاصل از تخریب عضلات موجب مسدود شدن کلیه ها می شود و بدین ترتیب اسب را باید وادار به نوشیدن و ادرار کردن نمود تا این مواد شسته و خارج گردند. داروهای دیورتیک هم به شست و شوی کلیه ها و دفع این مواد کمک می کنند. البته تزریق درون سیاهرگی سرم هم همین کار را انجام می دهد. مصرف ویتامین E و سلنیوم پس از ابتلا به ازوتوریا سرعت بهبود عضلات را تسریع می کند. به خصوص تجویز الکترولیت ها برای مستحکم کردن دیواره عضلانی تاثیر به سزایی دارد. مصرف یک اونس نمک در روز برای هر اسبی که در معرض خطر ابتلا به عارضه است موثر می باشد.

میخچه

میخچه ناحیه ایست از قسمت تحتانی کف پا با پاشنه نعل که دچار کوفتگی شده است. کوفتگی در اثر تلفیق نعل نامناسب با وزنی است که به جای مرکز به پشت پا وارد می شود. میخچه ها غالبا در پاهای جلویی و در بخش داخلی پاشنه پا ایجاد می شوند. زیرا این ناحیه بیشتر تحت تاثیر فشار وزن است. پای اسب هنگام لمس سرد است و به دلیل آن که ناحیه با نعل پوشانده شده هیچ علامت قابل تشخیصی مشاهده نمی شود. اگر به آن بخش از پا ابزار معاینه سم فشار وارد آوریم موجب درد می شود و مطمئن ترین راه تشخیص برداشتن نعل و دیدن زیر آن است.

درمان

برای تشخیص آنها نعل برداشته می شود و پس از تشخیص برای بهبود لامینای حساس شده پا نباید نعل گذاشته شود. کبودی و قسم شاخی عفونی باید برداشته شود و پس از آن به منظور کاهش درد و التهاب باید ضمان گذاری گردد. پس از بهبود اسب را دوباره باید با نعلی مناسب و به اندازه پای خودش نعل بندی نمود. در اینجا قسمتی از نعل که روی زمین قرار می گیرد بایستی به مقدار ۱اینچ از ناحیه پاشنه اش بریده شود. با این کار هنگام تمرین فشار کمتری به قسمت میخچه پای اسب وارد می شود.

استخوانچه های اضافی (اسپلینت)

اسپلینت یک غده استخوانی است. این غده های استخوانی می توانند در پای دیگر و یا دست دیگر اسب هم ایجاد شوند. این عارضه بی نهایت شایع است و در حقیقت تعداد زیادی از اسبها حداقل یک غده در دست یا پای خود دارند. تصور می شود که غده ها نشانگر تمایل استخوان ساق به دراز شدن هستند که این استخوان احتمالا یا نابالغ است یا نسبت به فشارهای وارده ضعیف می باشد. اسپلینت غالبا در اسب های جوانی که آموزش را شروع می کنند تشکیل می شود ولی در دیگر سنین هم اگر شرایط مهیا باشد ایجاد می گردد. عامل دیگر ایجاد کننده این عارضه لگد انداختن و ضربه است. عادت به انداختن وزن روی یک پا هم می تواند عامل دیگری در ایجاد آن می باشد. بسیاری از تورم ها ابتدا بافت فیبری اند که بعدها استخوانی می شوند.

درمان

استفاده از کیسه یخ و سرد نگهداشتن ناحیه درد را کاهش می دهد. تزریق کورتیزون در منطقه و یا مالیدن کورتیزون محلول هم توصیه می شود. در اسپلینت های دردناک حاد برای کمک به تشکیل استخوان طبیعی می توان از درمان با امواج الکترومنیتیک استفاده کرد. اگر با این حال درد پس از ۱۰الی ۱۴ روز هنوز ادامه داشت باید از پای اسب عکس گرفت تا احتمال شکستگی در استخوان ساق مورد بررسی قرار گیرد.

بیماریهای دستگاه عصبی

۵-بیماریهای دستگاه عصبی

این بیماریها عبارتنداز: آسیبهای چشمی، بیماری علف، تکان دادن سر، التهاب متناوب چشم، کزاز، سندرم وبلر که در زیر تعدادی از آنها توضیح داده می شود.

بیماری علف

در شکل مزمن بیماری اولین چیزی که صاحب اسب متوجه آن می شود امتناع اسب از تغذیه است. به تدریج عضلات سرتا سر بدن به خصوص گردن و شانه ها دچار انقباض و گرفتگی می شوند. در این حالت اسب ممکن است نسبت به بلع بی تمایل باشد که ابتدا این حالت در مورد غذا ایجاد می شود ولی بعدها اسب نسبت به آب هم دچار این حالت می شود. در این مرحله اسب حالت افسرده دارد و سر خود را روی آخور قرار می دهد که به دلیل درد زیاد می باشد. ممکن است ترشح سبزی از بینی اش خارج شود و در نتیجه اسب می میرد. عامل اصلی این بیماری عارضه ای عصبی است. گانگلیون عصبی یا مراکز کنترل اعصاب موثر بر لوله گوارش تخریب می شوند و موجب فلج بخش هایی می گردند که توسط این اعصاب عصب دهی می گردد. در آزمایشات پس از مرگ متوجه می شویم که عملکرد تمام دستگاه گوارش متوقف شده است. ترشح سبز رنگی که از بینی خارج می شود در واقع محتویات معده است که از معده بازگشته و تا مری بالا می آید.

درمان

بیماری علف اغلب کشنده است. اگر سیزاپراید موجب بازگشت حرکات روده ای نشد دیگر امیدی به بهبودی نیست. برای نجات اسب خیلی سریع باید بیماری را تشخیص داد و اگر عارضه ای از حد درمان گذشته باشد در صورت نیاز حیوان را به طریقه انسانی معدوم می کنند تا رنج نبرد.

کزاز

کزاز یک بیماری باکتریایی می باشد که توسط باکتری کلوستریدیوم تتانی ایجاد می شود ولی علائم تخریب کننده به واسطه رها شدن توکسین در جریان خون است. باکتری از طریق یک زخم پوستی و یا از راه یک خراش در دیواره روده ای وارد خون می شود و به دلیل آنکه این باکتری در تراکم کم اکسیژن تکثیر می یابد پس زخم های عمیق خطر بیشتری دارند. اسب مبتلا به کزاز را می توان از روی حرکتش شناخت. عضلات کل بدن به طور غیر قابل کنترلی دچار انقباض می شوند. اسب مبتلا تحریک بسیار شدید نسبت به صدا و حرکت های ناگهانی نشان می دهد. به تدریج اسب قادر به ایستادن نخواهد بود و مرگ در اثر درگیر شدن عضلات تنفسی رخ می دهد.

درمان

تمام اسبها را باید حداقل هردو سال یک بار بر علیه کزاز واکسینه نمود. برای تحریک سیستم ایمنی بر علیه این بیماری باید واکسن کزاز را که به تتانوس توکسوئید معروف است دوبار متوالی تزریق نمود. هر زخمی که اسب برداشت هرچند کوچک باید آنتی توکسین تتانوس به او تزریق کرد.

بیماریهای دستگاه گوارشی

۶-بیماریهای دستگاه گوارشی

این بیماریها عبارتند از: انسداد حاد مری، مشکلات دندانی، انباشتگی چرک در سینوس پیشانی، تجمع مواد در دستگاه گوارش، لامینیت، مسمومیت، دفع نشدن مکونیوم، کولیک اسپاسمودیک، کرم های انگلی و دندان گرگی که در زیر تعدادی از آنها توضیح داده می شود.

تورم تیغک های سم اسب یا لامینیت

لامینیت حاد در اثر تجمع زیاد کربوهیدراتها در معده ایجاد می گردد. در واقع لنگش هر ۴دست و پا است و از این حیث منحصر به فرد می باشد. اما هر ۴دست و پا به یک درجه درگیر نیستند چون اندام های حرکتی قدامی اغلب نسبت به اندام های حرکتی خلفی متحمل وزن بیشتر اسب هستند پس درد آنها بیشتر است. این اسب با گام های کوتاه قدم بر می دارد و طرز گام برداشتنش مانند گربه ای است که روی یک سقف نازک و داغ راه می رود. در موارد حاد اسب تمایل به راه رفتن ندارد و به حالت ایستاده وزن خود را روی پاشنه می اندازد و قسمت پشت و جلوی بدنش را به آهستگی جهت جابه جایی وزن جا به جا می کند.

معاینه پای اسب در این حالت مشکل است زیرا اسب قادر به تحمل وزن خود روی ۳اندام حرکتی دیگرش نیست. گاهی پای اسب گرم است ولی همیشه این گونه نیست. این گرما آنطور که گمان می رود در اثر افزایش جریان خون به سمت پا نیست. این گرما به خاطر آن است که خون خیلی آهسته در آن جریان می یابد و بدین شکل مدت بیشتری زمان دارد تا حرارت خون را منتقل کند. به دنبال لامینت ممکن است تغییرات مزمنی ایجاد گردد. با عکس رادیولوژی می توان مشاهده کرد که آیا استخوان بند آخر انگشت شروع به چرخش کرده یا خیر. تکرار حملات لامینیت موجب می شود محل اتصال پوست به قسمت بالایی سم که لایه شاخی را تغذیه می کند حلقوی شود و عملکردش مختل گردد.

درمان

در حملات ملایم لامینیت به منظور کمک به طبیعی شدن فشار خون که بهترین راه برای نرمال شدن جریان خون در پا است از داروهای ضد درد نظیر فنیل بوتازون و استیل پرومازین استفاده می شود. ارزش غذایی جیره غذایی باید به سرعت کاهش داده شود پس برخی غذاها را به منظور سرعت بخشیدن به عبور کربوهیدراتها از روده تجویز می کنند. اسب در این مدت باید در اصطبلش در حالت استراحت باشد. در برخی موارد بخش بزرگی از دیواره جلویی سم را به منظور حفظ مشکل طبیعی سم می تراشند و برای جبران هرگونه چرخشی در بند آخر انگشت زاویه پا را تغییر می دهند. پاشیدن آب سرد توسط شلنگ به پای اسب و یا ایستادن او در یک جریان آب تاثیر خوبی بر روی جریان خون می گذارد. داروهایی نظیر ایزوکسوپرین و کلن بوترول جریان خون را در پا افزایش داده و وضعیت را بهبود می بخشد.

مسمومیت

دو نوع گیاه سمی شایع وجود دارد که تمامی اسبدارها باید آنها را بشناسند. تشخیص درخت سرخدار که درخت فراوانی هم نیست بسیار مهم است زیرا بسیار سمی است. علامت مسمومیت با این درخت در واقع مرگ است. اسبانی که حتی مقدار کمی از برگهای این درخت را می خورند بلافاصله می میرند. مرگ حیوان آنقدر سریع اتفاق می افتد که حتی ممکن است مقداری از برگها هنوز در دهان اسب باشند. از اینرو هیچ درمانی برای آن وجود ندارد و اسبدار نمی تواند هیچ کاری بکند جز آن که مطمئن شود که اسبش هیچ گونه دسترسی به درخت سرخدار ندارد. مسمومیت با گیاه زلف پیر فرآیند بسیار کندی دارد زیرا آلکالوئید سمی ایجاد کننده مسمومیت در واقع یک سم مرکب است. اسب مسموم ممکن است در طول هفته ها یا ماهها وزن خود را از دست بدهد.

درمان

تمام قسمت های گیاه سرخدار سمی هستند شما نباید متکی به این باشید که اسبتان به دلیل مزه تلخ آن آنرا نمی خورد زیرا ممکن است به واسطه اینکه در آن مقطع زمانی از سال برگهای این گیاه سبزتر از بقیه برگها است. در این حالت تا هنگامی که تمام گیاهان مرده را از چراگاه پاک نکرده اید مطلقا نگذارید اسبتان در آنجا چرا کند. با دست بیرون کشیدن این گیاهان روش مناسبی برای کنترل یک پادوک کوچک است زیرا با این کار ریشه یا گل گیاه از خاک خارج می شود. از مزارع حاوی سرخدار هیچگاه نباید برای کشت علوفه استفاده نمود. کار زیادی برای اسب مبتلا نمی توان انجام داد به خصوص هنگامی که آزمایش خون بیانگر تخریب قابل توجه کبد است.

بیماریهای دسنگاه ادراری و تولید مثلی

۷-بیماریهای دستگاه ادراری و تولید مثلی (تناسلی)

این بیماریها عبارتند از: سقط جنین، زایمان، استروس، تورم پستان، جفت ماندگی و نفریت که در زیر تعدادی از آنها توضیح داده می شوند.

سقط جنین

سقط جنین به معنای از دست دادن جنین در حال رشد در رحم است. طول یک دوره ی بارداری طبیعی در اسب ۳۴۰روز می باشد اما در واقع یک کره می تواند بین ۳۱۰ تا ۳۷۰روز به دنیا آید. اغلب سقط جنین ها در سه ماهه اول بارداری است که در واقع ۱۰۰روز پس از جفت گیری با نریان کششی است. در این زمان جنین خیلی کوچک است و ممکن است اسبدار در صورت سقط جنین مادیانش متوجه آن نگردد. مادیانی که سقط جنین می کند در واقع بسیاری از مراحل طبیعی بارداری را می گذراند. به این صورت که وضع حمل کرده و سقط شده و مایعات اطراف جنین را به خارج از بدن می فرستد و سپس پرده های جنینی (جفت) را از بدن خارج می کند. اگر سقط جنین با عفونت باشد در آن صورت جنین، مایع و پرده های اطراف آن آلوده خواهند بود. خطرناکترین عفونتی که موحب سقط جنین اسب می شود هرپس ویروس اسبی تیپ ۱ است. این ویروس شایع ترین عامل عفونت تنفسی در اسبها است اما یک مادیان باردار ممکن است از طریق تماس با مواد به جا مانده از سقط جنین آلوده به ویروس یا از طریق قطرات معلق در هوا به آن مبتلا شود و در اثر آن جنین را سقط کند. عمده مادیان های باردار در اواخر بارداری مبتلا به این نوع سقط می گردند.

درمان

تا وقتی که عامل عفونت حذف نشده است نباید هیچ اسبی به مکان آلوده وارد یا از آنجا خارج گردد. چون در آن صورت قبل از تشخیص عفونت را به جاهای دیگر منتشر می کند. مکانی که در آن سقط جنین صورت گرفته چه در چراگاه و چه در اصطبل باید استریل گردد. برخی مادیان ها عادتا و به صورت ارثی جنین های خود را سقط می کنند که برخی بر این عقیده اند که اینها دارای نقص هورمون پروژسترون هستند. این هورمون موجب حفظ بارداری می شود. ولی امروزه متوجه شده اند که کمبود این هورمون نمی تواند عامل این سقط ها باشد چون با دادن پروژسترون به این مادیان ها در بارداری آینده باز هم سقط دیده می شود.

بیماریهای متابولیک

قولنج

قولنج یک بیماری نیست ولی به عنوان یک ناهنجاری ممکن است توسط عوامل زیادی به وجود آید. در مراحل اولیه این عارضه افزایش حجم معده یا روده ها اتفاق می افتد که ممکن است در نتیجه تجمع مقدار زیادی گاز، مایع یا خوراک ایجاد شود. انسداد روده می تواند یکی از عوامل تجمع این مواد در معده و روده ها باشد. در صورت وقوع چنین حالتی به اولین چیزی که باید شک کرد قولنج است. در این حالت باید خوراک و علوفه را از دسترس دام خارج کرد و حیوان را تنها گذاشت مگر اینکه وضعیت حاد باشد که در این صورت باید دام را وادار به راه رفتن کرد و دام را گرم نگه داشت.

قولنج نامنظم (ناشی از گرفتگی عضلانی)

این قولنج ناشی از گرفتگی عضله دیواره روده است که دلایل آن عبارتند از: آسیب دیدگی دیواره روده به علت مهاجرت لارو انگل روده ای و یا نوشیدن و یا خوراندن مقدار زیادی خوراک یا آب بلافاصله پس از کار شدید. در این نوع قولنج ممکن است ضربان قلب به ۶۸تا ۹۲ بار در دقیقه افزایش یابد و زمانی که میزان تنفس به بالای ۸۰ بار در دقیقه برسد و یا دمای بدن از حالت معمولی افزایش یابد ممکن است به بالای ۱۰۰ نیز برسد. در این شرایط استفاده از یک داروی شل کننده مشکل را به سرعت حل می کند.

قولنج ناشی از یبوست

این قولنج حدود ۳۰درصد قولنج ها را تشکیل می دهد و به علت ماندگاری بیش از حد مواد خوراکی در روده بزرگ به وجود می آید. در این هنگام معاینه راست روده احساس می شود که انسدادی در روده بزرگ ایجاد شده است که باعث درد شدیدی در این ناحیه می شود که می توان با خورانیدن مقادیر زیادی مواد شوینده مانند پارافین از طریق لوله مری حرکت مواد را در دستگاه گوارش بهبود بخشید.

قولنج حجیم

این قولنج به علت عدم خروج گاز از روده به وجود آمده و معمولا بسیار دردناک است. اسب در این حالت عرق زیاد کرده و به شدت به خود می پیچد. تجمع گاز ممکن است در جلو روده به وجود آید که باعث افزایش حجم روده و یا تخمیر خوراک در معده و روده کوچک می شود.

قولنج روده ای

معمولا در این نوع قولنج روده پیچ خوردگی شدیدی پیدا کرده و اسب به دور خود می چرخد و درد می کشد که نیاز فوری به اقدامات پزشکی و معاینه دام دارد.

عوامل مستعد کننده دام برای ایجاد قولنج عبارتند از:

· دادن مقادیر زیادی از خوراکی هایی نظیر علوفه نارس، غلات، سیبهای مازاد و …

· پر خوری

· خستگی مفرط

· تغذیه یا آشامیدن مقدار زیادی خوراک یا آب پس از کار سخت

· غذای کپک زده

· تغییر ناگهانی جیره

· دندانهای تیز و نامنظم

· خوراک دهی زیاد

لنگش

لنگش عبارتست از تخریب بافت سم و عدم خون رسانی به این مناطق در بسیاری از موارد عدم خون رسانی به بافت داخلی سم باعث مرگ سلولی شاخی سم می شود. این عارضه می تواند باعث کاهش طول عمر مفید حیوان شود و در این زمینه همیشه پیشگیری بسیار بهتر از درمان است.

نیرویی که وزن حیوان به طرف پایین ایجاد می کند توسط استخوان پا به استخوان های پایین منتقل شده و در بین دیواره سم ها پخش می شود. این نیرو به دیواره های سم وارد شده و به زمین منتقل می شود و بنابراین استخوان پا به دلیل تحمل وزن بدن برای ایجاد لنگش مستعد است.

عوامل موثر در ایجاد لنگش

فاکتورهای زیر در ایجاد لنگش موثرند:

· مصرف زیاد خوراک

· توکسمی (مسمومیت خونی)

· تروما

· وزن تولد زیاد

· استروئیدها

· سرطان غده هیپوفیز

علائم لنگش

مهم ترین علائم لنگش که می توان به آنها اشاره کرد عبارتند از:

· حیوان به سختی حرکت کرده و می ایستد و پای جلو و عقب را به هم نزدیک کرده و قوز می کند.

· پاها داغ هستند. در شرایط عادی ممکن است پاها گرم شده و سپس خنک شوند ولی اگر برای چند ساعت پاها گرم بماند ممکن است نشانه لنگش باشد.

· پاها به حالت برجسته و بلندتر از روی زمین قرار دارد.

· به اسب نباید اجازه داد تا هرچه می خواهد بخورد و یا هر دارویی را به حیوان بخورانیم.

· در صورتی که اسب می تواند راه برود باید زیر پاها را تا عمق زیادی نرم نگه داشت.

اسب را نباید سریع یا به زور وادار به دویدن کرد.

بررسی ارتباط بین تغذیه و لنگش

کربوهیدراتهایی مانند قندها و نشاسته ها می توانند باعث تجمع کربوهیدراتهای محلول غیر قابل هضم در انتهای روده شوند. این مواد نسبت به خوراکهایی نظیر یونجه و علوفه مرتع بسیار سریعتر تخمیر شده و می توانند به سرعت جذب شده و تولید اسیدهای چرب فرار کنند.

نتیجه نهایی این عمل تولید اسید در انتهای روده است که به نظر می رسد از عوامل ایجاد لنگش است. می توان با کنترل جیره و کاهش مصرف نشاسته و قند در جیره از تولید اسید جلوگیری کرد.

کربوهیدراتهای علوفه حاوی ۱۰ تا ۱۳درصد نشاسته و حدود ۹۰درصد قند است. این قندها عمدتا از ساکارز و گروهی از کمپلکس های ساکارز مانند فروکتان ها ساخته شده اند. ساکارز و فروکتان به عنوان کربوهیدراتهای محلول در آب شناخته شده اند.

منبع: راهنمای پرورش و نگهداری اسب تالیف مهندس سید محمد مهدی و سید محمد علی حاجی سید جوادی