امروزه ورم پستان جز سه بیماری است که در گله ها ضررهای اقتصادی فراوانی به بار می آورد. ورم پستان در تمام پستان داران وجود دارد اما به دلیل استرس شیردوشی که به گاو وارد می شود، این بیماری بیشتر در گاو مطرح می باشدضررهای اقتصادی ناشی از ورم پستان تنها مربوط به هزینه های درمانی و دامپزشکی، کاهش تولید شیر و بیرون ریختن شیر به دلیل آنتی بیوتیک درمانی نبوده بلکه حذف دام مبتلا می تواند ضرر اقتصادی بزرگی محسوب شود. ورم پستان به التهاب بافت پارانشیم غدد پستانی گفته می شود که باعث تغییرات مرضی در غدد پستانی و تغییرات فیزیکی و شیمیایی در شیر می شود. تغییر رنگ شیر، لخته در شیر،افزایش سلول های بدنی و گلوبول های سفید در شیر، تغییرات بافت پارانشیم غدد پستانی که با ملامسه قابل تشخیص است از تغییرات پاتولوژیک ورم پستان هستند.
مهمترین تغییراتیکه در شیر ایجاد میشود عبارت است از:
تغییر رنگ وجود لخته و پیدایش تعداد زیادى لوکوسیت ( گلبول سفید)با علا ئم تورم گرمى درد وسفت شدن غده پستانى که بوسیله آزمایش ظاهرى شیر میتوان آ نها راتشخیص داد . موارد زیادى از ورم پستانها را بسهولت نمیتوان مشخص کرد بطوریکه داراى نشانیهاى درمانگاهى نیستند (ورم پستان مخفى) دراین نوع ورم پستانها به آزمایش غیر مستقیم یعنى شمارش گلبولهاى سفید متوسل میشوند
عوامل ایجاد ورم پستان :
۱-عوامل مستعد کننده
الف-جراحاتیکه در سر پستانها یا پستان ایجاد میشود
ب- روش نگهدارى (مدیریت بهداشت جایگاه .مدیریت بهداشت شیر دوشى)
پ-حساسیت مربوط به توارث
ت-روش تغذیه
۲-عوامل بیماری زا
استرپتوکوک ها مثل استرپتوکوک آگالاکتیه استرپتوکوک اوبریس ودیسگالاکتیه وفکالیس وپنومونیه
استافیلوکوک ها اورئوس
کلى فرمها اشرشیا کلى اسفروفوروس نکروفوروس یا فزى فرمها
کورینه باکتریها پیو ژنس وبویس
سودو موناس ها
مایکو باکتریوم توبر کولوسیس (سل)
میکو پلاسما آگالاکتیه واریته بویس
قارچها کاندیدا کریپتو کوکوس تریکوسپرون

آشنایی با ورم پستان

۱-ورم پستان استافیلوکوکوس آرئوس:
استافیلوکوکوس آرئوس عامل بیماری زای موذی بوده و کنترل آن بسیار مشکل است. این باکتری روی لوزه، واژن و پوست سرپستانک به عنوان فلور طبیعی وجود دارد. زخم هایی که روی سرپستانک ایجاد می شوند محلی است که این باکتری نفوذ می کند و پستان را مورد تهاجم قرار می دهد.این باکتری هر سه فرم مزمن،تحت بالینی و بالینی ورم پستان را ایجاد می کندکه فرم فوق حاد آن ورم پستان گانگرنوس ایجاد می کند. در این ورم پستان امکان دارد در شیر خون و یا لخته دیده شود.اگر شیر ورم پستانی ایجاد شده به وسیله باکتری مذکور را به گوساله های ماده دهیم باکتری در دهان این گوساله ها کلونیزه می شود. از عادات گوساله ههای ماده لیسیدن سرپستانک های یکدیگر است که می تواند منجر به ورم پستان در تلیسه ها شود و کوری کارتیه ها را پیش آورد.
۲-ورم پستان استرپتوکوکوس آگالاکتیه:
مخزن اصلی باکتری انسان و خوک می باشد، به همین دلیل شیوع این نوع از ورم پستان نشان دهنده عدم رعایت موازین بهداشتی در سالن شیردوشی می باشد و راه موثر جلوگیری از ایجاد و گسترش آن استفاده از دستکش برای تمام کارگران شیردوشی می باشد.
دوره این ورم پستان نسبت به ورم پستانی استافیلوکوکوس آرئوس ایجاد می کند کوتاهتر بوده و بهتر به آنتی بیوتیک درمانی پاسخ می دهد.
۳- ورم پستان مایکوپلاسمایی:
این ورم پستان نسبت به سایر عوامل واگیردار ورم پستان کمتر شایع بوده و درمان آنتی بیوتیکی آن نیز مشکل می باشد.بیشتر در فصول سرد و مرطوب بروز می کند و علائم به صورت ناگهانی آغازمی شود. معمولا هر چهار کارتیه را درگیر کرده و یک افت ناگهانی در تولید شیر ایجاد می نماید که حتی می تواند منجر به قطع شیر شود. در ابتدای بیماری پستان سفت و متورم می شود ولی با گذشت چند روز پستان آتروفی و کوچک می شود.کلی فرم ها شامل کلبسیلا، سیتروباکتر، انتروباکتر، پروتئوس، سودوموناس و سرشیا هستند.
استرپتوکوکوس ها شامل استرپتوکوکوس بوویس، استرپتوکوکوس یوبریس، و استرپتوکوکوس دیس گالاکتیه هستند.

ورم پستان کلی فرمی:
منبع اصلی باکتری های این گروه مدفوع خود گاو است. این نوع از ورم پستان نیز در فصول مرطوب و پر بارندگی گسترش پیدا می کند. از عوامل مستعد کننده این نوع ورم پستان می توان به ادم پستان، محیط کثیف، کامل ندوشیدن شیر و نشط شیر از پستان، هیپوکلسمی، کبد چرب و جراحات سرپستانک اشاره کرد درمان خود به خودی در مورد ورم پستان کلی فرمی با درصد بالا اتفاق می افتد. در این ورم پستان نیز موارد تحت بالینی درمان نمی شوند و بهترین راه مدیریت و درمان آن دوشش مکرر شیر است؛ در موارد بروز ورم پستان کلی فرمی فوق حاد باید هر دو ساعت یکبار اقدام به تخلیه پستان نمود. ورم پستان های فوق حاد کلی فرمی می تواند منجر به بروز ورم پستان گانگرنی شود .
طول دوره ورم پستان کلی فرمی در بیش از ۵۰ درصد موارد حدود ۱۰ روز است ولی امکان طولانی شدن دوره بیماری به بیش از ۳۰ روز نیز وجود دارد. ورم پستان کلی فرمی در هر مرحله ای از زندگی گاو می توانند پستان را مبتلا نمایند.

ورم پستان استرپتوکوکوسی:
در مورد ورم پستان هایی که استرپتوکوکوس دیس گالاکتیه ایجاد می کند زخم های سرپستانک، بهداشت گله و شیردوشی عوامل تعیین کننده محسوب می شوند. در فصول سرد ورم پستان استرپتوکوکوسی بیشتر بروز می نماید.عفونت پستانی ایجاد شده با این باکتری معمولا همراه با آرکانوباکتر پیوژنز و فوزوباکتریوم است.عفونت های حاصل از استرپتوکوکوس یوبریس متداول ترین ورم پستان دوره خشکی محسوب می شود، که ابتدا و انتهای دوره خشکی بروز می نماید. طول دوره ورم پستان های استرپتوکوکوسی کمتر از ۸ روز می باشد.

یکسری از عوامل عفونی وجود دارند که به صورت تک گیر یا با تعداد خیلی کم پستان را درگیر می کنند که معمولا ورم پستان های شدیدی را ایجاد می نمایند.از جمله این عوامل می توان آرکانوباکتر پیوژنز، نوکاردیا، هموفیلوس، پاستورلا، مایکوباکتریوم بویس، کلستریدیوم،باسیلوس و لپتوسپیروز و از غیر باکتری ها می توان آسپرژیلوس و کاندیدا را ذکر کرد.

ورم پستان آرکانوباکتر پیوژنز:
آرکانوباکترپیوژنز از عوامل ورم پستان تابستانی بوده که در این ورم پستان سرپستانک ملتهب می شود و وقتی سرپستانک را لمس می کنیم یک حالتی شبیه مغز خودکار احساس می شود و ترشحات بدبو و زرد رنگ از پستان خارج می شود. برای کنترل این ورم پستان باید مبارزه با مگس ها را انجام دهیم چرا که مگس عامل انتقال محسوب می شود. آرکانوباکتر پیوژنز جز عوامل ورم پستان تابستانی محسوب می شود. ورم پستان تابستانی، ورم پستانی است که به صورت حاد یا فوق حاد در گاوهایی که در دوره خشکی هستند بروز می کند ولی علائم آن تا زمان زایمان مخفی باقی می ماند. در ورم پستان تابستانی باکتری غالب معمولا آرکانوباکترپیوژنز است ولی شدت بروز ورم پستان به توکسین هایی که توسط باکتری های بی هوازی و سایر باکتری ها تولید می شود بستگی دارد.

ورم پستان لپتوسپیروزی:
این ورم پستان قابل انتقال به انسان می باشد.(زئونوز) زمانی که این عفونت پستان را درگیر می کند، ظرف ۲۴ ساعت شیر هر چهار کارتیه قطع می شود. امکان دارد در شیر خون دیده شود و یا رنگ شیر متمایل به زرد شود. در این عفونت پستان شبیه یک کیسه شل می شود. نکته مهم در این ورم پستان این است که پستان از طریق سیستمیک دچار عفونت می شود.
اگر ورم پستان به آنتی بیوتیک درمانی به مدت طولانی پاسخ نداد احتمال وجود ورم پستان قارچی بالا می رود و تنها راه درمان دوشش مکرر است.عفونت در ابتدا بصورت التهاب مشخص میشود ولى تا بروز التهاب سه مرحله وجود دارد
۱-هجوم ۲- عفونت ۳- التهاب
هجوم مرحله ایست که میکرب از خارج سر پستانها به مجارى شیر نفوذ میکند
عفونت مرحله ایست که میکرب رشد میکند و بافت پستانى را مورد تهاجم قرار میدهد
التهاب نتیجه رشد میکرب و افزایش آ ن وتخریب بافت پستانى و نفوذ گلبولها ى سفید یا لکوسیتها جهت دفع عفونت میباشد

۱-مرحله هجوم
الف- دراین مرحله بستگى به حضور وتعداد باکتریها ى مولد بیمارى در محیط شیر دوشى که معمولا بوسیله مبتلا کردن هر یک از قسمتها ى چهار گانه پستان ومیزان آ لودگى پوست و سرپستانها سنجیده میشود
ب- تعداد دفعاتى که سر پستانها ى گاو بویژه نوک آ نها با این باکترى ها آ لوده میشوند که وابسته به میزان رعایت بهداشت در هنگام شیر دوشى میباشد
ج- میزان ضا یعا ت اسفنکتر سر پستانها که ورود باکتریها را در مجارى آ نها آ سان میکند و بستگى به ماشینها ى شیر دوشى ومیزان کردن نگاهدارى ودرست کار کردن ماشین شیر دوشى ومراقبت از سرپستانها دارد
د- وضع اسفنکتر سر پستانها بویژه در مرحله پس از شیر دوشى که عضلات اسفنکتر در استراحت میباشند وشل بودن اسفنکترها سبب میشود هجوم میکربها را هم در نتیجه مکیدن و هم بواسطه تکثیر میکربى به داخل آ سان سازد
ذ- حضور مواد ضد میکربى در مجرا ى سر پستانها .
۲- مرحله عفونت
الف- نوع میکرب که قدرت آ نرا در تکثیر در شیر مشخص میکند
ب- حساسیت میکرب عامل در برابر آ نتى بیو تیکها ى مورد استفاده که ممکن است مربوط به مقاومت طبیعى ویا اکتسابى میکرب در نتیجه مصرف نا مناسب آ نتى بیوتیکها حاصل شده باشد .
ج- وجود مواد حفاظت کننده در شیر (مواد ایمنى زا ) که ممکن است طبیعى باشند یا در نتیجه عفونت قبلى ویا مایه کوبى تولید گردند .
د- وجود تعداد زیادى لوکوسیت که در نتیجه تورم پستان قبلى ویا ضربه ها ى فیزیکى باشد.
ذ- مرحله شیر وارى که عفونت در مرحله خشک شدن پستان با سهولت بیشترى صورت مى گیرد زیرا در آ ن مرحله عمل فیزیکى سیلا ن وخروج شیر همراه با عفونت وجود ندارد .
۳-مرحله التهاب
الف- بیمارى زائى وقدرت هجوم میکرب .
ب- میزان حساسیت بافت پستان به میکرب که ممکن است از مقاومت در نتیجه وجود پادتن ثابت بافت تا حساسیت شدید در اثر عفونت قبلى تغییر کند .
در مرحله هجوم بهتر از مراحل دیگر میتوان با توجه به پرستارى و بویژه بکار بردن روشهاى بهداشتى خوب از میزا ن اشاعه تورم پستان کم کرد .
نشانیها ى بیمارى ورم پستان
برحسب حدت وشدت میکرب که به پستان هجوم کرده باشد نشانیها ى بیمارى متفاوت است التهاب شدید (حاد) فوق حاد که با مسمومیت خونى (سپتى سمى ) وبا واکنش عمومى همراه است یا بصورت التهاب نامشخص (تحت حاد ) یا مخفى ویا مزمن که بتدریج بافت پستان فیبروزى وسفت میشود ظاهر میشوددراین حالات بستگى به نوع میکرب نشانى متفاوت است
ورم پستان محفى (تحت حاد(
در این نوع ورم پستان وضع ظاهرى شیر سالم وعادى بنظر میرسد ودر دام هیچگونه علائم بیمارى بصورت ظاهرى دیده نمیشود لکن در ترکیبات شیر تغییرات زیر دیده میشود
-افزایش گلبولها ى سفید و سلولها ى بافت پستان یا سلولهاى سوماتیک Somatic cell(sc)
-کاهش چربى شیر
-کاهش کازئین
-کاهش لاکتوز
-افزایش سرم شیر
-افزایش کلرورهادر شیر
-افزایش گلیکوژن
کاهش تولید شیر
در این مرحله بعلت عدم تشخیص وتوجه نداشتن دامدار به بهداشت شیر در اتاق شیر دوشى و توام دوشیدن دامها ى سالم وبیما ر سبب اشاعه بیمارى به سایر گاوها میشود بطوریکه ظرف مدت کوتاهى ۵۰ در صد گله به این نوع ورم پستان مبتلا میشوند .

ورم پستان مزمن:
این حالت ورم پستان نیز از نظر دامدار تا حدودى نا مشخص است اما اگر دقت شود و آ زما یش ورم پستان استریپ کاپ انجام شود وجود لخته هائى در شیر مشخص کننده بیما ریست و تغییرات ترکیبا ت شیر نیز مانند ورم پستان تحت حاد یا مخفى است اما پیشرفته تر در اینجا سرم شیر افزایش یافته و کلرورها افزایش بیشترى دارند . این نوع ورم پستان معمولأ به درما ن جواب نمیدهد در صورت نگهدارى گا و در گله سبب پیشرفت بیما رى و سرایت به سایرین میشود و بایستى دام آلو ده حذف وبه کشتارگاه اعزام شود .
ورم پستان حاد :
در این حالت پستان داراى التهاب و تورم است واطراف پستان گرم ودام هم تب دارد. در هنگام دوشش دام پاها را بر زمین مى کوبد واحساس ناراحتى میکند شکل ظاهرى شیر نیز تغییر میکند داراى مایع سبز رنگ و رگه ها ى خون ولخته ها ى فراوان است در
آزمایش استریپ کاپ براحتى میتوان پى به بیما رى برد .گاو بى اشتها وناراحت است . این گا وها را بایستى بادستگاه شیر دوشى تک واحدى و در پایا ن شیر دوشى بطور جداگانه روزانه حد اقل سه مرتبه دوشید تا عفونت در پستان سبب ضایعه پستانى نشود دام را تحت مراقبت دامپزشک قرار میدهند .شیر دوشیده شده به فاضلأب میریزند وهر دفعه دستگاه را ضد عفونى میکنند .
ورم پستان فوق حاد :
این نوع ورم پستان نیز مانند ورم پستان حاد مشخص ودام تب دار وبیما ر پستان دارا ى التهاب است گاو بعلت درد شدید اغلب موارد اجازه شیر دوشى نمیدهد شیر سبز رنگ وداراى رگه ها ى خون و لخته میباشد . سریعا بایستى گاو تحت مراقبت جداگانه قرار گیرد بعضا بعلت کم توجهى ودر اثر نفوذ عفونت به خون سبب سپتى سمى میشود و دام تلف مى گردد .

تشخیص آزمایشگاهى وررم پستان
به سبب تغییرات شیمیائى که در شیر ورم پستانى بوجود مى آید و تاثیردرسیستم فرآورى و پاستوریزاسیون شیر ها ى ورم پستانى و بدنبا ل آ ن گا وها ى آلو ده بایستى شنا سائى شوند .
از آنجائیکه بر رسى آزمایشگا هى تعداد زیادى از نمونه ها ى شیر گران تمام میشود توجه زیادى به آزما یش هاى صحرائى بر پایه شناخت تعییرات فیزیکى وشیمیائى شیر میشود البته این آزمایشها غیر مستقیم میباشد وفقط وجود التهاب وتعییرات ظاهرى شیر را نشان میدهند و یک آ زمایش هدایت کننده تلقى میشوند . بدنبال آن بایستى آ زمایش ها ى تشخیص میکربى و شمارش میکربى وآ زمایش هاى حساسیت در مقابل دارو ویا وجود آ نتى بیوتیک وآ زمایش هاى تشخیص قارچ انجام شود .

آزمایش استریپ کاپ
چنانکه ملأحظه شد در ورم پستانهاى حاد یکى از علأئم بیمارى وجود رگه ها ى خون ولخته و دلمه همراه با سرم سبز رنگ در شیر است .قبل ار آنکه دستکاه شیر دوشى را بدام متصل کنیم باید چند مرتبه جریان شیر هر کارتیه را روى صفحه سیاه فنجان بریزیم تا عوامل غیر طبیعى شیر مشخص شود . آزمایش ورم پستان بروش کالیفر نیائى : California mastitis test – C M T
این آزمایش تشخیص گاوهاى مبتلأ به ورم پستان مخفى است . در این نوع ورم پستان چنانکه ملأ حظه شد شیر از نظر ظاهر ى سالم و طبیعى بنظر میرسد و هیچگونه علأ ئم بیمارى در گا وممکن است مشخص نباشد ا ما با ریختن مقدارى شیر درظرف چهار قسمتى از (هر کارتیه در یک قسمت) ورم پستان را تشخیص میدهیم .
پس از اضافه شدن شیر آنرا بمدت ۱۰ الى ۲۰ ثانیه بطور مورب تکان میدهند تا با معرف مخلوط شود پس از این مدت در صورت وجود ورم پستان شیر لخته و بریده میشود . هر چه مقدار و غلظت لخته بیشتر باشد شدت ورم پستان و وجود مواد بافتى وگلبولها ى سفید بیشتر است .
Brabant Mastitis Test) B M T ) :
اساس این آ زمایش همان آزمایش تشخیص کالیفرنیائى است لیکن بجاى محلول معرف ـ ژل محتوى معرف در هر قسمت تعبییه شده ریخته و پس از آنکه ۲ سى سى از شیر اولیه هر کارتیه بر روى آ ن ریخته میشود آنرا ۲۰ ثانیه تکان میدهند که تشکیل رسوب یا ایجاد لخته یا بریدگى شیر نشان دهنده ورم پستان است .
Mishigan Mastitis Test (M M T ) ,Negretti Field Mastitis Test (N F M T ), Viscansian Mastitis Test (V M T(
نیز بر اساس همان کالیفرنیا تست است تنها روش بکا ر گیرى معرف ها متفاوت است .
آزمایش شمارش سلولهاى سوماتیک (Somatic Cell Count (SCC روش مناسبى براى اندازه گیرى کیفیت شیر میباشد .
در حالت عادى در شیرهاى سالم تعدادى سلول که شامل گلبولها ى سفید وسلولها ى جدا شده از بافت پستان است در شیر وجود دارد و در صورتیکه تعداد آ نها ار حد متعارف( ۳۰۰۰۰۰) بیشتر شود نشانه غیر عادى بودن شیر است .
این افزایش سلولها در اثر ضربه و نفوذ باکترى وایجاد التهاب ودر نتیجه ورم پستان بوجود میآید و سبب کاهش کیفیت شیر میشود .

سه روش متفاوت براى اندازه گیرى سلولهاى سوماتیک وجود دارد :
۱–روش مستقیم : در این روش ۰۱/۰ میلى لیتر از شیر رادر یک سانتى متر مربع از سطح لام مخصوص شمارش سلولى پخش میکنند و آنرا خشک و رنگ آمیزى میکنند سلولها ى رنگ شده زا با شما رش گر دستى شما رش مى کنند.
۲-روش کولتر : این روش در اثر عبور سلولها ى سوماتیک از روزنه الکتریکى (الکترود) ایجاد نوسان ولتاژ میکند وبازائ هر نوسان یک شمارش از شمارش گرى که متصل به الکترود است ثبت میشود در این روش ابتدا سلولها توسط فرمالین تثبیت میشوند .
۳-شمارش توسط دستگاه فو سوماتیک: مقدار معینى شیر از این دستگاه عبور میکند که با یک بافر ورنگ فلوئورسنت مخلوط میشود و ‌د. ان. ا هسته سلولها ى سوماتیک را هاى لایت میکند و یک لأم که بر روى صفحه دوارى قرار دارد دراثر نور ایجاد شده انها را ثبت میکند و یک کنترولر تعداد سلولها را در هر میلى لیتر مشخص میکند . کشت میکربى :
روش آ زمایش دقیق و وقت گیر است که بایستى قبل از اتصال دستگاه شیر دوشى به کارتیه ها به وسیله یک لوله آزمایش استریل درب دار از هر کارتیه مقدار ۳۰ تا ۱۰۰ سى سى شیر بر داشت .
قبل از نمونه گیرى باید پستان و نوک کارتیه ها را شستشو داد و با الکل ۷۰ درجه نوک پستان را ضد عفونى کرد ه و مستقیما از هر کا رتیه بطور جدا گانه شیر بر داشت .
پس از نمونه گیرى بایستى سریعا نونه را در کنار یخ به آزمایشگاه ارسال نمود تا شیر در آنجا کشت و آنتى بیوگرام گردد .
خسارات ناشى از ورم پستان
۱-کم شدن تولید شیر
۲- هزینه هاى درمان
۳- دور ریختن شیر حاوى باقى مانده دارو در حین درمان
۴- احتما ل از بین رفتن یک یا چند قسمت پستان و یا حذف دام
۵- هزینه هاى کا ر گرى و دامپزشکى
مهمترین خسارت از طریق کم شدن شیر تا حدود ۱۵-۸ درصد در طول ۷ ماه دوره شیر وارى است . اگر این بیما رى در ۲۰ در صد گله وجود داشته باشد خسارت وارده به دامدار ۷۰ در صد سایر هزینه هاست .
هزینه ورم پستان حاد شامل ۱۴ در صد مرگ و میر ۸ درصد شیر دور ریخته شده ۸ در صد درمان است.
هزینه ورم پستان مخفى ۷۰ در صد بعلت نا شناخته بودن و کا هش شیر در طول دوره شیر وارى است .

پیشگیرى ورم پستان در گاو :
ورم پستان ناشى از یک سلسله نارسائى ها و سوء مدیریت وعوامل محیطى نامطلوب است . عدم موفقیت در ریشه کن کردن ورم پستان نشانه عدم کفایت روش هاى کنترل وپیشگیرى است . کنترل وپیشگیرى تنها یک عمل نیست بلکه سیستمى است پیچیده و مخلوطى از کلیه اقدامات بهداشتى ومحیطى که باید قدم به قدم آنرا انجام داد این اقدامات بایستى اقتصادى ودر شرایط مختلف محیطى و مدیریتى قابل اجرا باشد . نظر باینکه توجیه پیشگیرى بیمارى ورم پستان فقط با توجه به جنبه هاى اقتصادى میباشد ، لذا هر برنامه اى که بدین منظور تنظیم میشودباید متکى برعملى بودن آن در گاودارى معینى باشد بطور کلى پیشگیرى در سطح یک منطقه هدف انجام شدنى نیست و برنامه هاى ملى فقط میتواند بصورت محرک و کمک به گاوداران ویژه اى باشد که بخواهند در برنامه شرکت کنند.
از بین بردن منبع عفونت و همچنین کاهش حساسیت غده پستانى وجلوگیرى از سرایت بیمارى در یک کارتیه به کارتیه هاى دیگر با هدف برنامه پیشگیرى ورم پستان باشد. اگر از طرق بهداشتى باورم هاى مخفى مبارزه شود تجربه چنین نشان داده است که خود بخود ورم پستان حاد نیز تحت تاثیر قرار میگیرند و درصد وقوع آن پائین مى آید ولى عکس آن صحیح نیست و مبارزه علیه ورم هاى حاد هیچگاه نمیتواند گله را از آلودگى ثانوى مصون دارد. آنچه امروز براى پیشگیرى و کنترل ورم پستان بکار میگیرند روش هاى زیر است .
روش اول : پیدا کردن دامهاى مبتلا از طریق یک همه گردى در گله ویا از طریق دفاتر رکورد گیرى و بیمارى یابى جهت مشخص کردن اورام پستان حاد در این روش میتوان تا حدى با بیمارى مبارزه نمود اگر چه ممکن است از این طریق به سطح آلودگى گله پى برد ولى منشاء ‌بیمارى را نمى توان مشخص کرد این روش در دامداریهاى بزرگ بخاطر هزینه زیاد عملى نیست واز معایب آن پنهان ماندن ورم مخفى در گله را میتوان نام برد. اکثر دامداران فکر میکنند که با این روش میتوان ورم پستانهاى موجود درگله را کشف کرد.
روش دوم : در این روش صرف نظر از اینکه بیمارى در گله باشد و یا نباشد و یامیزان آلودگى آن درچه سطحى قرار گرفته باشد اقدام به یک سلسله عملیات بهداشتى مى کنند . این روش که دراکثر دامداریها صرفنظر از کوچکى وبزرگى قابل اجرا است و دیگر نیاز به دانستن نوع میکرب منبع آلودگى نیست اساسا” از ۵ قدم اولیه تشکیل شده است که بعنوان زیر بنائى براى از بین بردن آلودگى موجود و آلودگى ثانوى پشنهاد میشوند.
قدم اول :‌ اطلاع دقیق از نحوه کار سیستم شیر دوشى موجود و فراگرفتن راههاى صحیح و طرز کار با دستگاه .هر دستگاه شیردوشى از قسمتهیا زیر تشکیل شده است:
۱- پمپ خلاء ۲- صافى هوا براى گرفتن بخار موجود در لوله هاى شیردوشى . ۳- مخزن شیر مندرج ۴- ضربان یا پولساتور ۵- خرچنگى ۶- فنجانک شیردوشى
خلاء همواره در قسمت داخلى فنجانک ها وجود دارد وفقط خلاء‌موجود در اطرف لاستیکها ست که متناوبا” با هوا عوض میشود.
قدم دوم : ضد عفونى هر روز ه دستگاه شیردوشى پس از هر شیردوشى و ضد عفونى کردن سرپستان باترکیبات ید دار پس از هر دوشش عمل ضد عفونى سرپستان ها میتواند توسط دستگاه اتوماتیک و سریع صورت گیرد.
متاسفانه بجز تعداد معدودى از دامداریها توجه خاصى باین امر نمى کنند و کارگر شیردوشى غافل از اینست که حتى یک قطره شیر باقیمانده در نوک پستان که از طریق دست خود او ویا دستگاه شیردوشى از دام دیگرى منتقل شده است مى تواند براحتى از مجراى نوک سرپستان عبور و آن را آلوده کند.
ماده ضد عفونى با مقدارى گلسیرین با مواد چربى بر روى پستان سدى را بوجود مى آورند که از نفوذ باکتریها بداخل جلوگیرى مى کند.
قدم سوم : بمحض مشاهده ورم حاد در گله بلافاصله دام مبتلا را جدا ودر محلى جداگانه (‌ترجیحا”‌ بیمارستان )‌ در روى بستر ى خشک همراه با کلش یابستر ضد عفونى شده توسط آهک منتقل نمائید واز طریق دامپزشک آزمایش هاى تشخیص نوع میکروب انجام و آنرا مداوا کنید.
قدم چهارم : تزریق بعضى مواد درمانى هنگام خشک کردن کاملا” ‌ضرورى است چه اغلب دامها (بیش از ۷۰ درصد ) اگر دراین دوره مداوا نشوند مبتلا به ورم پستان خواهند شد.
قدم پنجم : اگر درمانهاى دامپزشک ومداوا ها پاسخ نداد احتمال وجود ورم پستان مزمن میرود و براى جلوگیرى از سرایت بیمارى به سایر گاوها حتما” دام مزبور را بایستى حذف یا سرپستان آلوده را توسط یک محلول خشک کننده شیر آنرا خشک کرد در صورتیکه دام ارزش تولید مثل دارد میتوان توسط عمل جراحى پستان را برداشت .منحصر ا”جهت تولید گوساله از آن استفاده کرد.
نکات بهداشتى مهم براى جلوگیرى از ابتلاء ‌ورم پستان
چهار سد مهم شامل پوسته مقاوم سر پستان ، ماهیچه هاى اطراف نوک پستان ماده کراتینى و دفاع طبیعى توسط گلبولهاى سفید بطور طبیعى و با رعایت اقدامات سبب پیشگیرى ازورم پستان میشود.
مسئله مهمترى که کارگر شیردوشى از طریق اقدامات بهداشتى بایستى انجام بدهد تا میکرب ها از یک سر پستان به بقیه ویا سایر دامها منتقل نشوند از اهمیت خاص برخورداراست قبل از شیردوشى حتما” دستهاى کارگران بایستى شسته و ضد عفونى شود دراغلب آزمایش ها انتقال آلودگى حدود ۵۰ درصد از طریق دست هاى آلوده کارگر شیردوش قبل از شیردوشى و حدود ۱۰۰ درصد از طریق همان دست ها حین شیردوشى گزارش شده است . استحمام هر روزه کارگران کمک مهمى علاوه بر رعایت بهداشت شیردوشى در سلامت خود آنهاست استفاده از چکمه و لباس کار مخصوص در شیردوشى از انتقال بیمارى به داخل وانتقال بیمارى به خارج شیردوشى جلوگیرى میکند.
استفاده از دستکش هنگام شیر دوشى وشستشو و ضد عفونى مرتب دستکش ها انتقال بیمارى را ۲۰درصد کاهش میدهد.
قبل از شیردوشى پستانها باید دقیقا” شسته و ضد عفونى شوند .شستشوى پستان قبل از شیردوشى براى ازبین بردن فضولات و همچنین براى عمل رگ کردن صورت میگیرد .اگر شستشو خوب صورت نگیرید بجاى ازبین بردن عفونت ومیکرب ها به اشاعه و رشد آنها کمک مى کند . دریک آزمایش نشان داده شد که استافیلوکوک ها بعداز اینکه دستمال ماساژ پستان آلوده مدت سه دقیقه در محلول ضد عفونى قرارگرفت باز هم زنده مانده بود . استرپتوکوک آگالاکتیه مدت هفت روز بعد از مصرف از روى یک دستمال که در گوشه سالن شیردوشى افتاده بود بدست آمده . دستمال مزبور را مدت ۵ ساعت در هیپو کلریت ۲ درصد قرار دادند که بعد از مدت مزبور هنوز میکرب فعالیت خود را ازدست نداده بود.
براى کم کردن این قبیل آلودگیها کاربرد دستمالهاى یکبار مصرف یا حوله هائى که پس از یکبار مصرف در حرارت میکربشان کشته شود موثر است .
براى جلوگیرى بیشتر از اشاعه میکرب ها گرفتن و خشک کردن آخرین قطره آب قبل از وصل دستگاه شیردوشى مهم است .یک قطره آب حاوى میلیون ها میکر ب است که مى تواند هر لحظه از مجراى سرپستان وارد شده ویا ازطریق دستگاه شیردوشى دیگر دامها را آلوده نماید.
ضدعفونى فنجان هاى دستگاه شیردوشى
فنجان هاى دستگاه شیردوشى دائما” از دامى باز شده وبه دامى دیگر بسته مى شود این عمل میتواند سریعا” آلودگى را درگله اشاعه دهد . بنابراین ضد عفونى کل دستگاه در موقع تعویض از دامى به دام دیگر اگرچه تمامى شیرآنها سالم باشد در جلوگیرى از رشد باکتریها موثرمى باشد براى اینکار یک ظرف پر از آب در کنار شیردوشى قرار میگیرد و پس از هر دوشش و جدا کردن خرچنگى آنها را در ظرف آب محتوى ضد عفونى با آب پاکیزه قرار داده و آنرا شستشو میدهند سپس ظرف آب را تخلیه ومجددا” پر میکنند .روش خودکارى هم وجود دارد که بمحض قطع خلاء خرچنگیها از یک لوله آب جهت شستشو ى آنها استفاده شود .
ضد عفونى سر پستانها :
ضد عفونى سر پستان ها با یک ماده ضد عفونى ید دار امرى ضرورى است براى چسبیدن مواد ضدعفونى به سر پستان از کمى گلیسیرین بالا نولین استفاده میشود که پوست را نیز مرطوب نگاه میدارد واثر ضد عفونى کننده را نیز ازبین نخواهد برد . ارزش این ضد عفونى تا حدى است که گاهى میتواند ورم پستانهاى مخفى را از بین ببرد ویا تا یک سوم از کل عفونت ها بکاهد.
شتشوى سالن شیردوشى :
پس از هر شیردوشى علاوه بر آنکه از طریق سیستم CIP لوله ها و دستگاههاى شیردوشى را شستشو و ضد عفونى میکنند بایستى کف و دیواره هاى سالن شیردوشى و کلیه ظروف را شستشو و ضد عفونى کرد.
تغذیه دام خارج از شیردوشى
از آنجائیکه پس از شیر دوشى سرپستانکها و اسفنکتر وماهیچه هاى آن دراثر ترشح هورمون اکسى توسین ودوشش شیر شل ومجراى پستان باز است پس از خاتمه شیردوشى نبایستى اجازه داده شود که گاو بخوابد زیرا در اثر تماس با کف اصطبل وکود سبب نفوذ عوامل عفونى بداخل مجرا وآلوده شدن پستان میشود . براى جلوگیرى از خوابیدن گاو ها را با مواد غذائى سیلو شده با کنسانتره پروتئین دار با یونجه ویاموادیکه مورد علاقه گاو باشد تغذیه میکنند تا مدت یکساعت گاو سرپا باشد
درمان
درمان اورام پستان با توجه به وضعیت سلامتی حیوان و عامل ایجاد کننده آن صورت می گیرد. درمان خود به خودی در مورد ورم پستان های ای کولایی تا حدود۸۰درصد مطرح می باشد؛ اما در موارد حاد و فوق حاد باید اقدام به درمان را در دستور کار قرار داد.
مهمترین درمان اورام پستان که در تمامی مراحل و مراتب آن توصیه می شود و بسیار موثر می باشد، دوشش مکرر و تخلیه پستان می باشد. با این عمل مانع تجمع و تسهیل شرایط برای تکثیر عامل بیماریزا در داخل پستان شده و همچنین تخلیه سموم تولیدی توسط باکتری ها می شود.
درمان عمومی زمانی صورت می گیرد که وضعیت عمومی حیوان رو به وخامت گذارد و حیوان دارای علائم شوک آندوتوکسیک یا سپتیک گردد. در این زمان سرم درمانی وسیع و آنتی بیوتیک های مناسب داخل وریدی و عضلانی با نظر دامپزشک معالج تجویز می گردد.اما در مواردی که در شیر تغییرات ساختاری دیده می شود می توان از پمادهای داخل پستانی بر اساس شدت تغییرات شیر استفاده نمود. اما با این حال زمانی که چرک در شیر دیده می شود بهتر است برای کنترل روند بیماری یک آنتی بیوتیک عمومی نیز استفاده شود. در مواردی که وضعیت حیوان وخیم نیست می توان از شیر نمونه گرفت و با تست آنتی بیوگرام، آنتی بیوتیک کارآمد را انتخاب نمود.