تعریف: واژه هماتولوژی از دو بخشhaemato به معنی خون وlogy به معنی شناختن تشکیل شده است، لذا هماتولوژی به معنی علم بررسی بافت خونی سالم و بیماریهای آن میباشد.خون یک بافت همبندی تخصص یافته وتغییر شکل یافته است. از مشخصات این بافت این است که برخلاف سایر بافتهای بدن متحرک بوده و سلولهای آن ثابت نیستند وحرکت میکنند. منشأ این بافت مانند سایر بافتهای همبندی از مزودرم است، نه اکتودرم و آندودرم. خون مایع سیال قرمز رنگی است که در شرایین (به جز شریان وریدی) رنگ آن قرمز و در وریدها (بجز ورید ریوی)، رنگ آن تیره است.
وظایف بافت خونی:بطور خلاصه مهمترین وظایف بافت خونی عبارتند از:
۱) گرفتن اکسیژن از ریـه ها وحمل آن به بافتها وبرداشتن CO۲ از بافتها وحمل آن به ریه ها جهت انجام تبادلات گازی
۲) حمل گلبولهای سفید که نقش تعیین کننده در دفاع و ایمنی بدن نسبت به عوامل بیماریزا دارند
۳) حمل مـــواد غذایی از محل های جــذب (مانند روده) یا محل های سنتز (مانند کبد) وتوزیع آنها در تمام بدن
۴) خارج کردن مواد زاید (فرآورده های متابولیسم) از بافتهای بدن وحمل آنها به محل های دفع (مانند کلیه)
۵) حمل هورمونها
اجزاء تشکیل دهنده خون: حجم کل خون در سنین مختلف و در مرد و زن، متفاوت است. در بدن یک مــرد بالغ حدود۵/۵ لیتر خــون جریان دارد. خون محیطی از دو بخش تشکیل شده است:
پلاسما(Plasma) یا بخش مایع خون و سلولها(Formed elements) .
اگر خون منعقد نشود، بخش مایع آنرا پلاسما می نامند. اما اگر خون منعقد شود، فیبرینوژن و برخی دیگر از فاکتورهای انعقادی در تشکیل لخته شرکت کرده واز پلاسما حذف خواهند شد، لذا به مایع حاصله سرم(serum) گفته مــی شود که بصورت یک مایع زرد شفاف است.
ترکیبات پلاسما: حدود۹۰درصد حجم پلاســـما را آب تشکیل میدهد و از ۱۰درصد باقیمانده، پروتئینها۷درصد، و املاح معدنی، ویتامینها واسیدهای آمینه ۳ درصد آنرا تشکیل میدهند. مهمترین پروتئینهای پلاسما عبارتند از: آلبومین، آلفا گلوبولین، بتا گلوبولین، گاما گلوبولین و فیبرینوژن(همانطوریکه گفته شد، فیبرینوژن در سرم وجود ندارد).
سلولهای خون
خون از سلولهای زیر تشکیل شده است:
۱) گلبولهای قــرمز (Red Blood Cells = RBC) یا اریتروسیت ویا هموسیت: تعداد طبیعی آنها در یک مرد بالغ ۶-۵/۴ میلیون، و در یک زن بالغ ۵/۵-۴ میلیون درهر میلی متر مکعب است.
۲) گلبولهای سفــید (White Blood Cells = WBC) یا لکوسیت: تعداد طبیعی آنهاmm³/۱۰۰۰۰-۴۰۰۰ است و به دو دسته عمده تقسیم میشوند: الف- تک هســته ایها (Mono nuclear) که شامل لنفوسیت (۳۵-۲۵%) ومنوسیت(۷-۳%) هستند. ب- چـــند هســـته ایها(Poly morpho nuclear) یا گرانولوسیتها که شامل نوتروفیلها (۶۷-۵۰%)، ائوزینوفیلها (۴-۲%) وبازوفیلها (کمتر از یک درصد) میباشند.
۳) پلاکتها(Platelet) یا ترومبوسیت یا گرده: که در انعقاد خون دخالت دارند و تعداد طبیعی آنها۴۰۰-۱۵۰ هزار در هر میلی متر مکعب میباشد.
اگر به نمونة خون محیطی در لولة آزمایش مواد ضد انعقاد اضافه کنیم و بگذاریم تا ته نشین شود یا سانتریفیوژ انجام دهیم، سه بخش مجزا قابل شناسایی خواهد بود: الف) بالاترین قسمت شامل پلاسما (مایع شفاف زرد رنگ) می باشد. ب) پایین ترین قسمت شامل گلبولهای قرمز (لایه قرمز رنگ) می باشد. ج) یک لایه سفید مایل به زرد بین دو لایه فوق قرار می گیرد که به آن Buffy coat میگویند و شامل پلاکتها و گلبولهای سفید است.
علت تشکیل این لایه ها، تفاوت در وزن حجـــمی آنهاست. به عبارتی دیگر چگالی(Density) گلبولهای قرمز از همه بیشتر بوده، لذا در پایین ترین قسمت جمع می شوند. چگالی گلبولهای سفید و پلاکتها از گلبولهای قرمز کمتر و از پلاسما بیشتر است فلذا در لایه میانی جمع می شوند. چگالی پلاسما از همه کمتر است و لذا در بالا قرار می گیرد. خود سلولهای لایة بافی کوت نیز بعلت اختلاف مختصری که در چگالی آنها موجود است، در سه لایه قرار میگیرند که از بالا به پایین عبارتند از: پلاکتها، لنفوسیتها و منوسیتها و گرانولوسیتها. درست در زیر لایه بافی کوت که لایة گلبولهای قرمز وجود دارد، گلبولهای قرمز سبکتر یعنی رتیکولوسیتها قرار می گیرند.
