۱- مرگ جنینی:
معمولا عمل لقاح و ادغام تخمک با اسپرم در لوله رحم انجام میگیرد و حدود سه هفته پس از لقاح عمل جایگزینی و کاشته شدن (Implantation , Nidation) جنین در دیواره رحم و تشکیل جفت (Placenta) با کلیه لایه ها و متعلقات تغذیه ای ، حفاظتی و تبادل گاز بین مادر و جنین به انجام میرسد (سه هفته اول باروری اهمیت فراوان برای ادامه حیات جنین دارد زیرا جنین در دیواره رحم جایگزین و کاشته نشده است).
تا هفته هفتم و حدود ۵۰ روز پس از لقاح هرگونه مرگ و از بین رفتن محصول باروری را مرگ جنین میگویند. اغلب مرگهای جنینی در اواخر هفته اول و هفته سوم (مدت زمانی که جنین در دیواره رحم جایگزین و کاشته نگشته است) پس از لقاح رخ میدهد.
دلایل اصلی مرگ جنینی:
• اختلالات ارثی و ژنتیکی
همانند انسانها بنابر اختلالات ژنتیکی نقص جنین و مرگ جنین قابل وقوع میباشد. دلایل آن بسته به غیرعادی بودن کروموزومهای مادری و یا پدری میباشد.
تلقیح مصنوعی دیر و باتاخیر دلیل لقاح اسپرم با تخمک ناشاداب و فرسوده میباشد که اغلب با مرگ جنین همراه است (اهمیت کنترل و نظارت دقیق فحل و زمان مناسب تلقیح مصنوعی).
• تولیدمثل در میان هم نژادها و هم منسب ها (Inbreeding)
جنین های اینگونه دامها اقبال کمی به حیات دارند و نیز دیواره رحم اینگونه دامها قابلیت نگهداری مساعد این جنین ها را ندارند.
• التهابات لوله رحم و رحم
از وظایف لوله رحم حمل تخمک رهاگشته تا رحم و تغذیه آن تا جایگزینی نهایی جنین میباشد.
التهابات لوله رحم بدلیل اختلالات هورمونی باعث کاهش حمایت تغذیه ای و ترانسپورتی جنین در راه لانه گزینی و کاشته شدن جنین میگردد.
التهابات رحم بدلیل وجود میکروبهای ویژه نیز خطری برای نگهداری و جایگزینی جنین در دیواره رحم میباشد.
(مانند Campylobacter fetus , Trichomonas fetus :
IPV – Virus: Infectious pustular vulvovaginitis)
• زایمان دشوار
هر زایمان میبایست دقیقاً کنترل و درصورت لزوم درمان گردد.
در اغلب گاوهای تحت زایمان دشوار عمل بازسازی بافت رحم (دو ماه پس از زایمان) به حد کافی انجام نمیگردد و این سبب مرگ جنین در باروری آینده میشود. این امر بخصوص در گاوهایی که در زمان کمتر از دوماه پس از زایمان تحت تلقیح مصنوعی یا جفتگیری طبیعی قرارمیگیرند مشاهده میگردد.
تلقیح مصنوعی گاوهای تحت زایمان دشوار یا زایمان تحت سزارین برای باروری بعدی بهتر است که سه ماه بعداز زایمان انجام گردد.
اقدامات پیشگیری کننده:
• اجتناب از تولیدمثل هم منسب ها
• اولین تلقیح مصنوعی در شرایط ایده آل حداقل ۵۰ روز پس از زایمان و ۹۰ روز پس از زایمانهای دشوار یا تحت سزارین
• زمان مناسب تلقیح مصنوعی تحت کنترل دقیق دوره فحل
• شرایط محیطی و آب و هوایی مناسب (گرما و رطوبت)
۲- آبورت (Abortus)
به زایمان قبل از زمان عادی که نوزاد نارس و قادر به حیات نیست آبورت اطلاق میگردد.
دلایل عمده آبورت آلودگی عفونی یا غیرعفونی میباشد. عاملین عفونت باکتری، ویروس، قارچ و تک سلولیها (Protozoa) میباشند. روند این عفونتها همه گیرانه (بصورت اپیدمی) و پراکنده میباشد.
پس از بروز آبورت اولین سئوال یافتن دلیل آن میباشد و در اسرع وقت دامپزشک مطلع میگردد. قبل از رسیدن دامپزشک جنین مرده و متعلقات کیسه جنینی حتی الامکان محفوظ و خنک نگهداری میگردد زیرا در بررسی آنها مبتوان اغلب پی به دلیل آبورت برد.
تشخیص دقیق آبورت و آلودگی عفونی وغیرعفونی آن برای دامداریها از اهمیت خاصی برخوردار است زیرا مشکل آبورت اغلب همه گیر است.
اگر پس از معاینات کلینیکی در محل دامداری علت دقیق آلودگی عفونی مشخص نگردید میبایست جنین مرده به انستیتوهای کنترل پاتولوژیک ارسال گردد تا علت آبورت توسط این انستیتوها تحت آنالیزهای آزمایشگاهی و میکروسکوپی مشخص گردد.
اگر توسط انستیتوها نتایج کنترل و دلیل آلودگی عفونی منفی باشد میبایست دلایل آبورت را در اقدامات مدیریتی دامداری جستجو کرد.
تشخیص علت آبورن بخصوص بدلیل آلودگی غیرعفونی بسیار مشکل میباشد و اغلب بستگی به دلایل درونی و جسمانی دام (Habitus) دارد.
A: عاملین آلودگی های عفونی
الف : عفونت باکتریایی
• بروسلا (Brucella abortus)
این عفونت ابتدا مشکلات عمده ای در دامداریها ایجاد میکرد و روند آن همه گیر و دامهای یک دامداری را واگیر میکرد. دلیل اساسی آن خرید دامهای آلوده (بدون پیش کنترل) و خرید آذوقه دام آلوده بود ولی امروزه با اقدامات پیشگیری کننده و کنترل دقیق دامها از بروز آن جلوگیری گردیده است. بروز اغلب آبورتها از ششمین ماه بارداری میباشد.
• لیستریا (Listeria monocytogenes)
آذوقه فاسد قابلیت مساعدی در جذب باکتری بسیار مقاوم لیستریا دارد. این باکتریها درصورت مصرف توسط دامهایی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند میتوانند در مسیر گوارشی ارگانهای دیگر را مانند رحم مبتلا گردانند.
نتیجه زایمان این گاوها گوساله های ضعیف، زایمان زودرس و یا آبورت بین ماه ۴ تا ۷ بارداری میباشد.
• لپتوسپیر (Leptospira)
این باکتری اغلب ازطریق ادرار جوندگان در مزارع ، آلودگی آذوقه و آب آشامیدنی وارد چرخه غذایی دامها میگردد. مصرف آب آشامیدنی و آذوقه آلوده میتواند دامهای باردار (حداقل از شش ماهگی بارداری) را ابتلا کرده و سبب آبورت گردد. (اهمیت نگهداری آذوقه دام و اجرای تدابیر بهداشتی آن).
• سالمونلا (Salmonella)
برخلاف دیگر باکتریها آلودگی عفونی با این باکتریها همراه با تب و اسهال آبکی و گاهی با لکه های خونی میباشد. دامهای شش ماهه تا هشت ماهه اغلب در معرض آبورت هستند.
• کامپیلوباکتر (Campylobacter fetus)
این عفونت ازطریق گاونر در جفتگیری یا تلقیح مصنوعی با اسپرم آلوده میباشد.
در صورت ابتلا اغلب با مرگ جنینی (بین هفته ۴ تا ۵ پس از تلقیح) همراه میباشد و این دامها اغلب نشانگر سیکل جنسی نامرتب و تکرار فحل پس از ۴ تا ۵ هفته پس از تلقیح مصنوعی هستند. در برخی موارد نیز آبورت بین چهارماهگی تا شش ماهگی مشاهده میشود.
• آکتینومیسین پیوژن (Actionomyces pyogenes)
منشا عفونت از التهاب عفونی پستان گاوشیرده میباشد و طی آن دستگاه تناسلی و رحم مبتلا گردیده است. انتظار آبورت از شش ماهگی میباشد.
• کلامیدیا (Chlamydia)
انتقال این باکتریها بیشتر ازطریق کنه و شپش میباشد. این باکتریها سبب التهاب ریه و التهاب مفصل میگردد که همراه با اسهال میباشد. در برخی از دامها بخصوص با سیستم ایمنی ضعیف میتواند دام باردار (از سه ماهگی) همراه با آبورت باشد.
علاوه بر این باکتریها میتوانند باکتریهای ذیل هم سبب آبورت در دامهای باردار باشند:
میکوپلاسما، ریکتزیا (Rickettsia) ، استرپتوکوکها، استافیلوکوکها، هموفیلوس و توبرکولا (Tubercula).
ب: عفونت ویروسی
• (IBR Infectious bovin rhinotracheitis)
این عفونت ویروسی که روند اپیدمیکی (همه گیرانه) دارد دامهایی را شامل میگردد که بیش از ۵ ماه آبستن هستند و اغلب بعداز عفونت سه تا چندین هفته طول میکشد که جنین آبورت میگردد.
گاهی علائم ابتلا در دام آبستن دیده نمیشود و جنین ازبین رفته از بدن دفع نمیگردد در این حالت به آن جنین مومیایی میگویند که یا بطور ناگهانی و یا تحت داروهای هورمونی دفع میگردد.
• (BVD-MD Bovin virus diarrhoe – mucosal disease)
گاوهای آبستنی که به این ویروس مبتلا میگردند ویروس را در زمانهای مختلف جنینی به آن انتقال میدهند که نتیجه آن مرگ جنینی، جنین مومیایی، آبورت و نقص نوزاد میباشد.مدت زمان ابتلا و نتایج آن از ۱۰ روز تا سه ماه میباشد.
در مواردی گوساله های آلوده به این ویروس زایمان میگردند که در بدن آنها آنتی کر در مقابل این ویروس وجود ندارد.
این گوساله ها معمولا پس از چند روز از زایمان از بین میروند یا رشد ناکافی دارند و یا این گوساله ها هیچ علائم کلینیکی ندارند و در تمام زندگی خود حامل نهفته این ویروس میباشند.
پ : تک سلولیها (Protozoa)
تریکوموناس (Trichomonas)
در سه ماهه اول آبستنی ابتلا به این عفونت سبب آبورت با روند همه گیرانه میباشد. اغلب جنین تحت تولید چرک در رحم متلاشی میگردد و نتیجه آن التهاب شدید چرکین رحم میباشد.
ت : قارچها و کپک ها
دلیل اصلی آذوقه آلوده به قارچها و کپکها میباشد. قارچها و کپکها قادر به رسیدن از طریق رگهای خونی به جفت میباشند و لایه های کیسه جنینی و جنین را متلاشی میگردانند.
B: آلودگی های غیرعفونی
آلودگیهای غیرعفونی دلایل درونی و برونی دارند که اغلب این دلایل باهم سبب آبورت در گاوهای باردار میگردد.
الف : دلایل درونی
دلایل توارثی و ژنتیکی و نامتوازن بودن ترشحات هورمونی یا درمانهای هورمونی که در سیستهای تخمدان اجرا میگردد عمده ترین دلایل درونی میباشند.
ب : دلایل برونی
دلایل برونی بیشتر روش نگهداری و تغذیه دام میباشد که عامل اصلی ایجاد استرس دامها میباشد. ضربه های نابجا، سرو صدای ناهنجار، واکنشهای آلرژیکی دارویی یا واکسن و آلودگیهای آذوقه ای دام از دلایل عمده آبورت در گاوهای باردار میباشد.
رعایت اقدامات و تدابیر دقیق مدیریتی تغذیه ای، نگهداری، بهداشتی و حمایتی گاوهای باردار ضروری میباشد
