يكي از قديمي ترين نژادهاي موجود در سرزمين پهناور ايران اسب قره باغ مي باشد كه يكي از اسبهاي سواري قديمي است و در شمار اسبهاي باستاني از آن نام برده مي شود.
با توجه به اينكه اين اسب از صفات فنوتيپي و ژنوتيپي وضعيت مناسبتري نسبت به ساير توده هاي ايراني دارد اما به عنوان يك نژاد ايراني ثبت نگرديد و فعاليتي براي آن انجام نشد .
در سال 1981 در روسيه آن زمان و كشور آذربايجان فعلي ،كتاب تبار نامه اين اسب تنظيم و تدوين شده است .
بنابراين اسب قره باغي كه منتسب به يكي از اسبهاي ثبت شده در تبار نامه اين اسب باشد را مي توان نژاد تلقي نمود .
در مسابقات سرعت اسب قره باغ نتايج خوبي از خود نشان داده است .
اين اسب علاوه بر كاربرد بسيار مناسب آموزشي براي كودكان و نوجوانان در ورزشهايي نظير چوگان و كالسكه راني مورد استفاده ورزشكاران قرار گرفته است .
خصوصيات مرفولوژي
اين حيوان به خاطر زندگي در مناطق كوهستاني از نظر اندام بزرگ نبوده ولي از نظر تاندون و عضله بندي بسيار مقاوم و قوي مي باشد و مخصوص زندگي در كوهستان است . از نظر بيومتري قد اين حيوان مابين 141 تا 145 سانتيمتر ولي در ساير ممالك مثل آلمان تا 150 سانتيمتر نيز مي رود .
مشخصات اسب قره باغ عبارت است از :
سر = كوچك با خطوط نيمرخ مشخص و كاملاً معلوم .
چشمان = برجسته و حالت دار .
گردن = بالا گرفته با طول متوسط .
كمر = صاف .
كپل = كوتاه ، پهن ، عضلاني .
اندام حركتي = ظريف، بسيار مستحكم ومقاوم و سم كوچك وسخت عمدتاً سياه رنگ درناحيه بخولق كم مو وگاهي بي مو .
يال و دم = پر پشت با موهاي ظريف و نرم و خوابيده .
رنگ بدن = رنگهاي غالب اين نژاد معمولاً كرنگ ، كهر ، سمند تيره مي باشد ولي رنگ نيله نيز در آنها ديده مي شود . در رنگهاي اين نژاد يك درخشندگي ( متاليك ) خاصي ديده مي شود كه اين از ويژگي اسبهاي باستاني به شمار مي رود . در ناحيه كمر اين اسبها مخصوصاً در رنگهاي كهر و سمند يك خط سياه رنگ زيبا مشاهده مي شود كه از ناحيه جدوگاه شروع شده و تا دم امتداد دارد.
اسب قره باغ اسبي است بسيار محكم و جسور كه ترس از عبوردر گذرگاههاي مشكل را ندارد . او در اين مواقع با هوشياري كامل مواظب خود و سوارش است .
به خوبي در گذرگاههاي كوهستاني حركت مي كند و به ندرت هيجان زده مي شود.
در تحقيقات به عمل آمده معلوم گشته اين نژاد در بوجود آمدن بسياري از اسبهاي مناطق نزديك به مهد نژادش دخالت داشته است كه به عنوان مثال مي توان به نژادهاي آناتولي ، هيربت ، پسين از كشور تركيه ،دن و كاباردار از روسيه ، كوشوم ، قزاق از قزاقستان آذربايجان و دلي بوز از آذربايجان و بسياري از اسبهاي لهستان اشاره كرد .
طبق نوشته ها زماني به تمامي اسبهائي كه در منطقه قره باغ با رنگ براق مشخص بودند قره باغ مي گفتند . لازم به ذكر است در ساخت نژاد دن روسي اين نژاد دخالت مستقيم داشته است .
پراكنش
خاستگاه و مهد اين اسب ، ناحيه قره باغ در آذربايجان ايران مابين دو رودخانه ارس و كورا مي باشد كه ناگوراني ناميده مي شود .
طبق بررسيهايي كه در مناطق مختلف استانهاي آذربايجانشرقي و اردبيل انجام گرفته نشان مي دهد كه در اغلب نقاط شمالي استانهاي ذكر شده اين نژاد وجود دارد و يا نشانه هائي ازاين اسب در منطقه مشاهده شده به ويژه پراكندگي وسيع تر آن در مناطق كوهستاني اهر ، ورزقان ، كليبر ، خاوران در آذربايجان شرقي و كناره هاي ارس در منطقه مغان و گرمي در استان اردبيل به چشم مي خورد .
يكي از دلايل اصلي ماندگاري اين نژاد در اين مناطق ايزوله بودن مناطق ذكر شده در سالهاي قبل بوده است .
همچنين وضعيت داغ و صدور شناسنامه آن مشخص نيست وهيچ داغي برايش زده نمي شود.
پيشنهاد و راهكار
1- رسيدگي مسئولين و متوليان صنعت اسب كشور به نژادهاي بسيار با ارزش بومي .
2- رسيدگي به تغذيه اصولي مخصوصاً در روستاها چون تغذيه نادرست باعث مي شود كه بسياري از آنها از لحاظ بيومتريك غير استاندارد شوند .
3- احياي اسبهاي بومي .
4- جلوگيري از كششهاي غير علمي كه باعث هم خوني شديد در اين اسبها مي شود .
5- برگزاري سمينار – كنفرانس براي اين نژاد .
6- شناسائي اسبهاي باقيمانده از اين نژاد .
7- تدوين كتاب انساب .
8- تشكيل تشكل نژادي ، انجمن يا NGO و غيره .
