داروها همانطور كه داراي نقش بسيار مهمي در درمان بيماري ها مي باشند . چنانچه بطور صحيح و دقيق مورد استفاده قرار نگيرند خود مي توانند باعث ايجاد مسموميت و بروز عوارض سوء در شترها شوند وما در اين جا به بررسي مسموميت ناشي از برخي داروها در شتر مي پردازيم :
۱ . داروهاي يد دار:
مثل يدور پتاسيم ، اين دارو از طريق دهان و يا تزريق وريدي جهت درمان بيماري اكتينوميكوز به كار مي رود . تجويز يدور پتاسيم بمقدار ۶ تا ۱۰ گرم در روز به مدت ۷ تا ۱۰ روز همراه با آب آشاميدني ، درماني طولاني ولي موثر است و اگر درمان بيش از اين مدت به درازا بكشد باعث بروز آثار مسموميت مي گردد . كه اين علايم عبارتند از : ريزش اشك ، بي اشتهائي و ظهور شوره .
۲ .سورامين ( ناگانول) :
اين دارو سال ها است كه به عنوان داروي مناسب براي درمان بيماري سورا به كار مي رود . ميزان تزريق آن ۱۰ تا ۱۲ ميلي گرم براي هر كيلوگرم وزن دام به صورت داخل وريدي است . در صورت لزوم مي توان ۱۵ روز بعد درمان را تكرار كرد . در هنگام مصرف معمولاً از محلول ۱۰% دارو استفاده مي شود و مشاهده شده است كه تزريق داخل وريدي اين دارو باعث ايجاد لخته هاي خوني در سياهرگ ها Thrombophlebitis در محل تزريق مي گردد .
۳ .تركيبات كيناپيرامين (Quina Pyramine) :
از جمله داروهايي است كه بر عليه بيماري سورا مورد استفاده قرار مي گيرد از اين گروه مي توان داروي كيناپيرامين سلفات را نام برد كه به نام انترسيد معروف است . اين دارو به صورت محلول و با نسبت ۱۰% در آب سرد و به مقدار ۵ ميلي گرم تزريق زير جلدي تجويز مي شود . تجويز دزهاي بالاي از دارو باعث مسموميت شترها خواهد شد .
معمولاً مسموميت در طي دو ساعت پس از تجويز دارو ديده مي شود و ممكن است شامل علايمي نظير : ريزش بزاق ، لرزش عضلات گردن و شانه ، عدم تطابق حركات ، تند شدن ضربان قلب و تنفس و در برخي موارد كولاپس و مرگ نيز ديده شود .
۴- ميلارسوپرول Melarsoprol :
دارويي از گروه تركيبات ارسنيك است كه جهت درمان سورا به كار مي رود . دز دارويي آن در شتر ها ۵/۳ ميلي گرم در هر كيلوگرم وزن دام است . اما استفاده از اين دارو به علت ايجاد مسموميت در شتران محدود است .
۵ . دي مينازن (برينيل ) :
دارويي از گروه دي آميدين است كه جهت درمان سورا به كار مي رود . اين دارو چنانچه در شتران به مقداري بيش از ۵/۳ ميلي گرم در هر كيلوگرم وزن دام از راه تزريق عضلاني و يا زير جلدي استفاده شود باعث حدوث مسموميت شديد در آنان خواهد گرديد .
بيش از ۷ ميلي گرم در هر كيلوگرم وزن دام باعث مرگ خواهد شد .
استفاده از دارو به مقدار ۵ ميلي گرم در هر كيلوگرم وزن دام تزريق داخل عضلاني مي تواند جلو بيماري ترپانوزوم نيا كولي اكيمووا را بگيرد و هيچ گونه تأثيرات جانبي نيز نداشته باشد . در حالي كه دادن مقدار ۷ ميلي گرم به ازاي هر كيلوگرم وزن دام باعث ظهور عوارض مسموميت در ميان حيوانات گرديد .
۶- كلريد ايزوميتاميديوم Isometam idium Chloride :
نام تجارتي آن سامورين است و دز آن يك ميلي گرم در هر كيلوگرم وزن دام از طريق تزريق عضلاني است ، اين دارو جهت درمان سورا به كار مي رود .
تجويز دزهاي بالاي اين دارو باعث حدوث ظهور مسموميت موضعي و توليد آبسه و كيست در محل تزريق مي گردد كه معمولا ً اين آبسه ها براي مدت طولاني باقي مي مانند و باعث نكروز بافت ها مي گردند و براي از بين بردن مسموميت اين دارو ، معمولا ً آن را به صورت مركب همراه با داروهاي ديگر مي دهند وداروهاي همراه عبارتست از ۴% دكستران سلفات و ۴% ايزوميتاميديوم كه به مقدار ۵/۰ميلي گرم به ازاي هر كيلوگرم وزن دام داده مي شود و به تجربه ثابت شده است كه تزريق وريدي شترها با داروي ايزوميتاميديوم و به مقدار ۱ يا ۵/۱ ميلي گرم به ازاي هر كيلوگرم وزن دام ، منجر به فلج موقت مي گردد اما اگر به مقدار ۲ ميلي گرم به ازاي هر كيلوگرم وزن دام داده شود باعث بروز شوك شديدي در شترها خواهد گرديد
۷- سميلارسان Cymelarsan :
دارويي موثر و با تأثير سريع برعليه بيماري سورا است . ولي باعث نكروز در محل تزريق مي گردد
۸- استريكنين Strychnine :
استفاده از اين دارو در درمان بيماري هاي شتر ممكن است به مسموميت با اين ماده منجر شود . چون حد فاصل بين دز درمان و دز سمي آن كم است وبه همين علت استعمال درماني آن محدود مي باشد .اين دارو فقط به عنوان مقوّي عصبي براي بهبود وضع رفلكس ها به كار مي رود .
حداكثر مقدار مصرفي كه در گاو و اسب باعث مرگ مي شود ۴۰۰-۲۵۰ ميلي گرم از راه تزريقي است . مسموميت با استريكنين باعث خواهد شد حساسيت در مقابل انعكاس و تشنجات كزازي بعد از يك دوره ابتدايي لرزش و سفت شدن عضلات افزايش يابد . از علايم مخصوص اين مسموميت كشيدگي پاها واسپاسم هاي كزازي است كه باعث خم شدن سرو پاها بطرف عقب مي گردد همچنين بيرون زدگي كره چشم در طول تشنج از علايم ويژه اين نوع مسموميت است . حمله حدود ۴-۳ دقيقه به طول مي انجامد و سپس توسط يك دوره انبساط ناقص كه با وقوع بيماري كوتاه تر مي شود تعقيب مي شود وعاقبت مرگ به علت فلج دستگاه تنفس حادث خواهد شد .
استريكنين به سرعت اثر سمي خود را از دست داده و از بدن دفع مي شود و آرام كردن شتر مبتلا با داروهاي بي حسي از جمله باربيتورات يا كلرال هيدرات براي مدت كاملا ً طولاني ممكنست مسموميت را درمان نمايد . مصرف خوراكي كلرال هيدرات ۳۰- ۱۵ گرم به ازاي هر نفر شتر مي باشد .
۹- نتروكسي نيل Nitroxynil :
از اين دارو جهت درمان ابتلاي شتران به مگس هاي بيني سيفالوپينا تيتيلاتور استفاده مي شود . تزريق زير جلدي نتروكسي نيل به ميزان mg/kg ۱۰ وزن دام ، بر عليه سيفالوپينا تيتيلاتور فعال بوده است اما ميزان، /mg/kg ۵۰ آن كشنده است .
۱۰ – گريزوفولوين Grisofulvin :
از اين دارو جهت درمان بيماري كچلي در شتران استفاده مي شود دزگريزوفولوين mg/k ۲۰ در دام هاي بزرگ است در آمريكا اقدام به درمان شتر مبتلا به كچلي از طريق تجويز دهاني گريزفولوين و ويتامين A و نيز با استفاده از مرهمي بنام پانالوگ نمودند و آنان شاهد ظهور عوارض جانبي گريزوفولوين در حيوان همچون اسهال ، استفراغ و نا آرامي حيوان بودند . اين عوارض جانبي پس از كاهش دادن دز روزانه گريزوفولوين از ۵گرم به ۵/۲ گرم ، از بين رفت .
۱۱- حشره كش هاي هيدروكربن كلرينه :
اين حشره كش ها براي از بين بردن جرب ، كنه ، و شپش شتر در سطح بدن مورد استعمال قرار مي گيرند و عبارتنداز : ليندان ، آلدرين ، ديلدرين، كلردان ، توگسافن ، متوكسي كلر ، ايزودرين ، اندرين و هپتاكلر ، اين حشره كش ها در بافت چربي ذخيره شده و كانوني فعال براي خطر به شمار مي روند . زيرا سوخت و ساز سريع چربي ها ممكنست اين فرآورده ها را آزاد كرده و آنها را وارد جريان خون نموده و باعث مسموميت گردد. اين فرآورده ها نه تنها از راه پوست جذب مي شوند ، بلكه ممكنست حتي از راه خوردن و يا تنفس وارد دستگاه گردش خون شوند ، فرآورده هاي روغني اين تركيبات از راه پوست سريعتر جذب مي شوند . مخلوط كردن اين حشره كش ها با خاكستر از راه هاي ديگر مطمئن تر است . اين حشره كش ها عموما ًدر شتر مصرف شده و مسموميت با آنها نيز ممكنست در حيوان اتفاق افتد .
اين فرآورده ها محرك هاي عمومي سلسله اعصاب مركزي به شمار مي روند و علايم مسموميت با آنها عبارت است از : افزايش تشنج ، حساسيت و متعاقب آن لرزش عضلات ، ضعف و در موارد حاد مسموميت فلجي و ريزش بزاق و دندان قرچه همراه با بي اشتهائي كامل و دائمي نيز ممكن است ديده شود . شتر بيمار ممكن است به حالت اغما بيفتد و در طول دوره اغماء درجه حرارت افزايش مي يابد . اگر مرگ به سرعت اتفاق افتد تنها علامت قابل تشخيص سيانوز مي باشد . در اتوپسي قلب ، مي بينيم كه قلب در حالت سيستول بوده و ريه علايم ذات الريه و خيز فوق حاد را نشان مي دهد . در ناي و نايژه ها كف مخلوط با خوني موجود مي باشد . مغز و نخاع پر خوني و تورم و كبد و كليه نيز پرخوني رانشان مي دهند . تاكنون پادزهر ويژه اي براي از بين بردن خاصيت حشره كش هاي هيدروكربن كلرينه شناخته نشده است ، روش درمان بايستي علامتي بوده و از طريق خارج ساختن عامل مسموميت از بدن انجام گيرد . تجويز وريدي بيكربنات سديم با دوزاژ ۲۰۰ ميلي گرم به ازاي هر كيلوگرم وزن بدن و تكرار آن بافاصله زماني كوتاه ، ميزان دفع هيدروكربن كلرينه را افزايش خواهد داد . بعلاوه ممكن است از گلوگونات كلسيم نيز به صورت وريدي استفاده نمود .
۱۲- حشره كشهاي آرگانوفسفات :
استفاده دايمي از فرآورده هاي آرگانوفسفات به عنوان حشره كش براي از بين بردن انگل هاي خارجي شتر مي تواند برای سلامتي شترها خطر آفرين باشد ودر صورت عدم رعايت اصول صحيح سمپاشي در حيوان مسموميت ايجاد نمايد .
اين فرآورده ها عبارتند از : پاراتينون ، ما لاتيون و غيره . اين حشره كش ها باعث غير فعال شدن آنزيم كلين استراز و ظهور علايمي نظير :تنگي نفس ، ريزش بزاق ، اسهال ، كمبود اكسيژن ، سفتي عضلات مي گردند . اين فرآورده ها بعد از بلع از طريق دستگاه گوارش يا استنشاق از طريق دستگاه تنفس يا مصرف موضعي پوستي يا از طريق استعمال در بافت ملتحمه چشم ، به سرعت جذب بدن مي شوند . در لاشه تغييرات كالبد گشائي و جراحات هيستوپاتولوژيكي مشاهده نخواهد شد .
درمان عبارت است از خارج كردن دارو از بدن حيوان و تزريق آتروپين با دوزاژ ۲۵% ميلي گرم به ازاي هر كيلوگرم وزن بدن كه يك سوم اين مقدار آتروپين را بايستي به صورت وريدي خيلي آهسته و به صورت محلول رقيق دو درصد و بقيه را به صورت تزريق عضلاني مصرف نمود . هر تزريق وريدي و عضلاني بايستي به مدت ۲-۱ روز تا زمان بهبود شتر هر ۵ ساعت يكبار تكرار گردد .
