شترها بطور كلی رفتاری آرام و هوشی محدود دارند و بردباری، تحمل سختی ها و بیتفاوتی در برابر عوامل جوی نامناسب ، از ویژگیهای آنها به شمار می آید. این حیواناتدر دشوارترین شرایط آب و هوائی، بی غذائی و بی آبی به كار خود ادامه می دهند و اینكار را تا آخرین رمق باقیمانده خود دنبال می كنند. شتر ماده معمولاً آرامتر از شترنر می باشد.
شتر نسبت به تحمل درد و در قبال بیماریها تا حدودی مقاوم تر از سایردامهاست و كمتر علائم خستگی و ناراحتی از خود بروز می دهد. به همین جهت باید به دقتحیوان را تحت نظر داشت زیرا كه در هنگام بیماری نیز بدون هیچگونه اظهار ناراحتی همچنان به كار خود ادامه می دهد و امكان دارد ناگهان از پای بیفتد.
گاهی اوقات ،برخلاف آنچه گفته شد، شترهایی را می توان یافت كه رفتار ناخوشایندی نظیر سركشی،نافرجامی و لجبازی از خود نشان می دهند. بطور كلی ، رفتار شتر در درجه نخست به طریقه نگهداری ، پرورش و برخورد با شتر بستگی دارد، بویژه اگر نگهداری شتر توسطافراد كم تجربه انجام شود، پیامدهای ناگواری در پی خواهد داشت، چه اینكه شترها درقبال برخورد محبت آمیز پرورش دهندگان خود رفتار مثبتی خواهند داشت. باید افزود كههرچه در سنین پائینتر به آموزش شتر اقدام شود بهتر است و باعث می شود كه شتر رفتاربهتری از خود نشان دهد.
شتر نر، بویژه در فصل جفتگیری و یا مستی، دوره هایی ازرفتارهای عصبی و ناخوشایند از خود بروز می دهد و ممكن است كه صداهای بلند وآزاردهنده ای از خود بیرون آورد، هنگامی كه حیوان چنین صداهائی از خود در می آورد،اگر به دهان او بنگریم در مؤخره دهان می توانیم توده ای سرخ رنگ را ببینیم كهاحیاناً تا بخش جلوئی دهان می رسد و گاهی از دهان بیرون می زند و بنظر می رسد كه وظیفه این توده مرطوب كردن مؤخره حنجره است. همچنین شتر نر مست ممكن است بدون دلیلبه شتران دیگر حمله كند، و بیضه ها، مثانه و اجزای دیگر بدن را گاز بگیرد.
بهمین جهت بهتر است كه در هنگام كار، شتران نر و ماده را از هم جدا كرد، علاوه بر آن ممكناست كه شترها در هنگام گرفتن افسار آنها و یا نهادن بار، از خود صداهای بلندآزاردهنده ای در آورنداما بهیچ وجه خطری نخواهند داشت، و پس از حركت به تدریج آرامشده و اگر كودكی نیز افسار آنها را بگیرد و حركت كند به آرامی دنبال وی خواهندرفت.
هنگام معاینه شتر باید كاملاً مواظب بود، زیرا علیرغم آرامش ظاهری، اینحیوان می تواند لگد بسیار محكمی بزند كه ممكن است تا شانه ها برسد. و همچنین شتر میتواند با دستهای خود نیز لگد بزند. بهمین علت جهت هر كار می باید در آغاز شترایستاده را نشاند و اندامهای حركتی قدامی وی را با طناب بست.
نشانه های بیماریشترها، در بیشتر موارد شبیه نشانه های بیماری در سایر حیوانات اهلی است. شترهامعمولاً به صورت همیشگی فریاد می كشند و این بعلت تغییر عوامل خارجی بوده، دلیلهیچگونه بیماری نیست. ریزش ترشحات مخاطی و یا بزاق از دهان حیوان نیز به هیچ وجهجزو نشانه های بیماری بشمار نمی رود. تغییر شكل گذرای مدفوع دلیل نارسائیهای گوارشینیست، زیرا ممكن است تغییر نوع غذا و حتی تغییر مربی باعث این مسئله شده باشد. رنگخونی ادرار نیز از نشانه های مرضی در شتر نیست و مربی شتر تنها كسی است كه می توانددرباره شترهای بیمار اطلاعاتی بدهد. تأكید بر این نكته ضروری است كه برخلاف حیواناتدیگر، اهمیت زیادی به درجه حرارت بدن شتر جهت تشخیص بیماری داده نمی شود.
هنگامیكه شتر دچار دل درد می شود همچون اسب رفتار كرده درخاك می غلتد و یا اینكه می نشیندو پاهای خود را در هر دو جهت بلند نموده و شكم خود را به زمین می فشارد و سرعت تنفسوی بشدت افزایش می یابد. هنگامی كه حیوان واقعاً مریض باشد و درد بكشد آه و ناله میكند و گاهی اوقات دندان های خود را به شدت به هم می ساید ، ولی این دندان قروچه درحالت مستی و هیجان جنسی و بعد از خوردن نمك نیز مشاهده می گردد.
اسهال در شتردلیل بیماری نیست زیرا كه ممكن است در نتیجه تغییر جیره غذائی شتر اتفاق بیفتد ویااین كه شتر در اثر ترس و یا زخمی شدن نیز دچار اسهال شود.
شتران حافظه ای بسیارقوی دارند و حوادثی را كه با درد همراه است هیچوقت فراموش نمی كنند، و از سوئی دیگرچنانچه شخصی با آنان صحبت كند او را نیز از خاطر نمی برند. حافظه قوی و جهت یابیصحیح آنان باعث می شود كه آنان مسیر حركت خود را به خوبی تعیین نمایند، بطوری كه درهنگام شب نیز شتر قادر به جهت یابی صحیح است . در گذشته های دور، شتران فاصله بسیاردور میان سرزمین ایرن و سرزمین حجاز را بدون هیچگونه مشكلی طی می نمودند و حاجیانرا به زیارت خانه كعبه می بردند. همچنین این شتران در مسیر بسیار طولانی جادهابریشم بدون آنكه راه خود را گم كنند و یا اینكه از مسیر خود منحرف شوند اقدام به جابجائی كالا از شرق آسیا به غرب آسیا و اروپا می نمودند.
متأسفانه این صفت خوبشتر اخیراً توسط سوء استفاده كنندگان در راههای نامشروع به كار گرفته شده است. بطوری كه در استانهای سیستان وبلوچستان ، خراسان و كرمان از این حیوان صبور و نجیبجهت جابجائی كالاهای قاچاق و مواد مخدر استفاده می شود وشتران باهوش و حافظه ای كهدارند مسیرهای طولانی را كه از آن سوی مرزها در كشورهای همسایه آغاز می شود پیمودهو خود را به مقصد نهائی خود در ایران می رسانند. قاچاقچیان بین المللی مواد مخدر،برای كاستن از خطرات احتمالی دستگیری و بازداشت، در اكثر اوقات شتران را با محمولهمواد مخدر بدون ساربان و به صورت گله ای در بیابان های مرزی رها می كنندو این شترانبدون آنكه انسانی همراه آنها باشد، این راهها را پیموده، خود را به مقصد می رساندد. برخی از قاچاقچیان مواد مخدر نیز اقدام به معتاد نمودن شتر به تریاك نموده و درخانه های معینی در دو سوی مرز، به حیوان تریاك می خورانند و پس از آنكه شتر بهتریاك معتاد شد، حیوان جائی را كه به اوتریاك خورانده شده است به خاطر می سپراد واز یاد نمی برد و هنگامی كه بدن او به تریاك نیاز دارد به آن مناطق می رود و هنگامیكه قاچاقچیان بخواهند محموله ای را ارسال كنند در آغاز برای مدتی شتر را از تریاكمحروم می كنند سپس محموله مواد مخدر را بار او كرده و او را رها می كنند و شتر برایرسیدن به خانه ای كه در آن مواد مخدر به وی داده می شد، به سوی آنجا رهسپار میگردد.
شتران پراكنده در بیابان ها از غریزه گله ای خود پیروی می كنند كه اینغریزه باعث ایجاد امنیت و آرامش در گله شده و گله را از خطرات احتمالی محافظت مینماید. رهبری گله را معمولاً قوی ترین لوك موجود در گله به عهده دارد و همین شتر نردر هنگام فحلی شتران ماده ، اقدام به جفتگیری با آنان را می نماید و شتران نر دیگركه در گله وجود دارند از خود حالت مستی نشان نمی دهند و چنانچه دو شتر نر در حالتمستی در یك زمان وجود داشته باشند آن دو با هم به جنگ پرداخته و شتر پیروز است كهاقدام به جفتگیری با شتران ماده نموده و شتر شكست خورده حالت مستی خود را از دست میدهد. در فصل جفتگیری ، معمولاً شتر نر هیجان زده بوده و كنترل آنان سخت می باشد ،آنان سر خود را بالا گرفته و دم خود را دائماً تكان داده و به آلت تناسلی خود میزنند و پاهای خود را از هم باز می كنند و ممكن است به حیوانات دیگر و حتی انسانحمله كنند و به آنها صدمات فراوان وارد كنند. در فصل جفتگیری، شترها، كثیف،آزاردهنده و كم رشد می شوند و جهت جلوگیری از چنین مسائلی شترداران اقدام به اختهنمودن شتران كاری و باركش می نمایند. ولی اخته كردن اگر در شتران كمتر از ۶ سال سنانجام شود، خود باعث وقوع تغییرات ناخوشایندی از لحاظ رشد استخوانها و عضلات و قدرتتحمل شتر می گردد ، و از سوئی دیگر اگر اخته كردن بعد از ۶ سالگی انجام شود ممكناست كه عمل اخته كردن برایش خطرناك باشد و بهترین راه برای كنترل شتران اخته نشدهدر فصل مستی ، اینست كه آنان را به كار سخت و طاقت فرسا بگمارند و او را به حالخود رها نكنند.
معمولاً خطراتی را كه شتر می تواند به انسان وارد آورد گاز گرفتناست كه این كار را بوسیله دندان های نیش خود انجام می دهد و به همین جهت بهتر استكه این دندان ها را با سوهان سائیده و كند ساخت تا ضرر ناشی از آنها كمترشود.
افسانه های فراوانی در مورد جفتگیری شتر وجود دارد. برخی معتقدند كه شتر نردرحضور انسان، با شتر ماده جفتگیری نمی كند و برخی دیگر می گویند كه شتر نر با مادهخود، بدور از گله و یا انسان خلوت می كند، برخی دیگر می گویند اگر انسان شاهدجفتگیری شتر نر باشد، شتر نر كینه او را به دل خواهد گرفت و در پی انتقام برآمده ،آدمی را در جائی خلوت گیر انداخته، به قتل خواهد رساند و همچنین افسانه های دیگر كههیچكدام از آنها صحت ندارد وجود دارد ولی حقیقت امر، اینست كه این كار در شتر،همچون سایر حیوانات دیگر انجام شود. با این تفاوت كه در شتران، شتر ماده بر رویزمین می نشیند و شتر نر در پشت او قرار می گیرد. معمولاً شتر نر مست بیشترین وقت راجهت یافتن شتران ماده فحل در گله می گذراند و هنگامی كه شتر ماده فحلی را می یابدبا فشار آوردن بر گردن شتر ماده او را مجبور به نشستن می كند و ممكن است او راچندین بار گاز بگیرد تا شتر ماده بنشیند. سپس پشت سرش می ایستد به طوری كه اندامهایقدامی شتر نر پشت شانه های شتر ماده قرار می گیرد بعد از آن می نشیند و با دو اندامخلفی خود را به جلو می كشاند و اقدام به جفتگیری می نماید.
در فرهنگ عمومی جامعهما، شتر حیوانی كینه جو است و كینه شتری ضرب المثل است ، اما در حقیقت شتر مانند هرحیوان دیگر، در هنگام حمله به او ، حالت دفاعی به خود می گیرد و سعی می كند كه ازخود دفاع نموده و به دشمن حمله نماید و با لگد پراندن، سر و صدا و فریاد كردن، وبالاخره گاز گرفتن او را از خود دور نماید. داستان های زیادی از كینه شتردر فرهنگعامیانه ما وجود دارد كه شاید برخی از آنها رنگ و بوئی از واقعیت به همراه داشتهباشند كه این مسئله به حافظه شتر باز می گردد و اینكه این حیوان با حافظه قوی خودمی تواند به راحتی كسانی را كه قبلاً از آنان آزار دیده است، شناسائی كند و از آناندوری نماید و یا اینكه در صدد فرصتی برای انتقام باشد.
شتران ماده ، توجه شدیدیبه بچه های خود دارند و از لحظه تولد تا مراحل بعدی آنان را تحت حمایت خود قرار میدهند و اگر شتر ماده ای بچه خود را گم كند بی تاب شده، یك دم آرام نمی گیرد و ازجائی به جای دیگر در پی یافتن بچه خود می رود و تا هنگامی كه او را نیابد آرام نمیشود. شتران از حیواناتی هستند كه بچه های خود را پس از تولید نمی لیسند، و اگر بچهشتر كشتار شود، شتر ماده از غذا خوردن امتناع ورزیده و به دنبال وی خواهد گشت وهنگامی كه او را نیابد، در گوشه ای مات و مبهوت می ایستد و هراز چندی فریاد می وسروصدا به راه می اندازد .
و از عادت های بد شتران ماده اینست كه برخلاف شیردوشیدر گوسفند و گاو، نمی توان شتران را دوشید مگر آنكه بچه شترها نیز در كنار مادرباشند وبرای این كار باید بچه شتر در آغاز پستان شتر را بدوشد و شیردوشی شتران مادهبدون تحریك و وجود بچه شترها، نادر است. بهمین جهت برخی از شتربانان تعدادی ازشتران ماده خود را انتخاب می كنند و به تدریج آنان را به شیردوشی بدون حضور بچه شترها عادت می دهند. معمولاً اعراب بادیه نشین عربستان سعودی به این گونه شترها (( مسوح )) می گویند زیرا كه این شترها به مجرد مسح و مالش پستان، اقدام به شیردهی مینمایند.
گاهی اوقات اتفاق می افتد كه بچه شتر پس از تولد می میرد، در چنین حالتیشتربان پوست بچه شتر را می كند و آن را از كاه پر می كند و در كنار شتر ماده قرارمی دهد تا شتر ماده آن را بو كند و به شیردهی تحریك شود.
چنان چه كسی بخواهد كهبه بچه شترها آزار برساند ، شتران مادر به شدت تحریك شده و ممكن است كه اقدام بهحمله نمایند. بهمین جهت بهتر است جهت تیمار و یا درمان بچه شترهای بیمار، در آغازآنها را از مادر جدا نموده و در جای دوردستی قرار دهیم كه مادر نتواند او را ببیندسپس می توان با خیال راحت به تیمار و درمان بچه شتر پرداخت .
در پایان نتیجه گیری می كنیم كه در مقایسه با سایر حیوانات اهلی نظیرگاو، گاومیش، گوسفند و بز، شتردارای حافظه ای قوی تر و هوشی برتر و قدرت تحمل بیشتری است كه تمامی موارد فوق به نحوه زیست این حیوان و هماهنگ شدن وی با محیط خشك و بی آب و علف صحرائی و كویریبستگی و ارتباط مستقیم دارد .
