Dr.Rodsari
07-12-2010, 11:03 PM
کنترل تنفس:
- بعد از خروج گوساله وضعیت تنفس آن را کنترل کنید ( تحریک سوراخ بینی با یک تکه کاه باعث تحریک تنفس خواهد شد.)
- در حالت طبیعی فرورفتگی بیش از حد دنده یا خرخر كردن نباید وجود داشته باشد.
- سعی کنید مایعات مخاطی را از دهان و سیستم تنفسی گوساله خارج کنید.
- در موارد سخت زایی لازم است گوساله را روی یک میله از پا به پایین آویزان کنید تا مواد مخاطی وارد شده به گلو خارج شوند.
خشک کردن گوساله:
- برای خشک شدن گوساله را مدتی در کنار مادر قرار دهید این کار علاوه بر خشک شدن گوساله، در به جریان انداختن خون در بدن گوساله بسیار اهمیت دارد. مگر اینکه که گاو شما مبتلا به بیماری باشد و احتمال انتقال آن از طریق لیسیدن به گوساله وجود داشته باشد ( مانند یون) . بنابراین در این مورد با دامپزشک خود مشورت کنید.
- اگر به هر دلیلی این کار توسط مادر انجام نمی شود، گوساله را با یک حوله خشک و تمیز خشک کنید.
ضدعفونی بند ناف:
- برای جلوگیری از عفونت بند ناف ، بلافاصله بعد از تولد بند ناف را در مایع ضدعفونی مناسب ( محلول ید 7% ) فروبرید .
- از بستن و گره زدن بند ناف خودداری کنید.
- کار ضدعفونی را همراه با هر بار خوراندن آغوز تکرار کنید به این ترتیب بند ناف بطور طبیعی خشك شده و خواهد افتاد.
خوراندن آغوز:
- ماک ( آغوز) چیست؟ ماک یا آغوز اولین ترشح غده پستانی بعد از تولد است و منبع سرشاری از پروتئین ، عناصر معدنی و آنتی بادی ها بشمار می رود. مواد جامد آغوز تقریباً 2 برابر شیر معمولی است که بیشتر به بخش پروتئینی آن مربوط می باشد. این ماده مغذی معمولاً تا 6 دوشش اول بعد از تولد از پستان خارج می شود اما رفته رفته از مقدار مواد ایمنی زای آن کاسته می شود و ترکیبات آن به ترکیبات شیر کامل تبدیل می شود. طوری که میزان گلوبولینهای ایمنی در دوشش دوم و سوم نسبت به دوشش اول به ترتیب 30 و 70 درصد کاهش می یابد.
- گوساله بر خلاف نوزاد انسان ایمینوگلبولینها را از طریق جفت ( درشکم مادر ) دریافت نمی کند ولی در عوض اولین شیر گاو یا ماک حاوی گلبولینها ی ایمنی زا و بسیاری از موا د مغذی است که باید هر چه سریعتر توسط گوساله مصرف شود.
- ایمونوگلبولینها مولکولهای پروتئینی بزرگی هستند که در گوساله ایجاد مصونیت در برابر بیماریهای مختلف می کند.
- بلافاصله بعد از تولد گوساله در دیواره روده گوساله منافذ بزرگی وجود دارد که به او قدرت جذب این مولکولهای بزرگ را بدون هضم می دهد.
...
مقایسه ترکیبات شیر در روزهای بعد از زایش با شیر کامل
ترکیبات
دوشش اول
دوشش دوم
روز دوم
روز سوم
شیر کامل
مجموع مواد جامد %
9/23
9/17
14
6/13
9/12
چربی %
7/6
4/5
1/4
3/4
4
پروتئین %
14
4/8
6/4
1/4
1/3
لاکتوز %
7/2
9/3
5/4
7/4
5
ویتامین A
100 میلی لیتر/ میکروگرم
295
190
95
74
34
ایمونوگلوبولینها %
6
4/2
1
----
09/0
- در حدود 12تا 24 ساعت اولیه زندگی گوساله این منافذ رفته رفته بسته می شوند و قدرت جذب این پروتئینهای بزرگ در روده بطور چشم گیری کاهش خواهد یافت.
- در دادن آغوز مادر به گوساله هرگز درنگ نکنید. اولین آغوز باید در طول حداکثر نیم ساعت بعد از تولد به گوساله داده شود.
- آغوز اولین دوشش بعد از زایمان دارای موا ایمنی زای بیشتری می باشند و در دوششهای بعدی از غلظت این موا کاسته میشود. بنابراین حداقل در 6 ساعت اول زندگی حتماً باید آغوز دوشش اول به گوساله ها خورانده شود.
- برای اطمینان از اینکه مواد ایمنی زا به اندازه کافی وارد بدن گوساله شده است در 8 ساعت اول زندگی هر 2 ساعت یکبار آغوز را به گوساله بدهید.
- گوساله باید در اولین 12 ساعت عمر خود 8 تا 10 درصد وزن بدن آغوز دریافت کرده باشد.
- سعی کنید ماک هر گاو را به گوساله خودش بخورانید.
- به خاطر داشته باشید ماک گاو نسبت به ماک تلیسه مواد ایمنی زای بیشتری دارد. بنابراین اگر ماک گاو مسن سالمی را اضافه بر گوساله اش دارید می توانید به گوساله تلیسه خود بخورانید.
- دمای آغوز در هنگام تغذیه باید درحدود دمای بدن باشد ( 38 الی 40 در جه سانتیگراد)
- اگر گوساله تمایلی به خوردن آغوز ندارد بهتر است از خوراک دهنده مری استفاده کنید تا ماک اول حتماً به گوساله داده شود.
- کیفیت ماک را کنترل کنید. برای این کار می توانید از ماک سنج استفاده کنید.
- ماک اضافی ( بخصوص در دوشش اول ) را در فریزر به صورت منجمد ذخیره کنید تا همواره ماک در دسترس داشته باشید. این کار در مورد ماکهای با کیفیت خوب اهمیت بیشتری دارد.
- آغوز را در ظروف پلاستیکی ذخیره کنید. زیرا آغوز روی ظروف فلزی اثر می گذارد.
- ظرف محتوی آغوز را دربسته نگهدارید.
- هرچه مدت ذخیره آغوز بیشتر باشد، مواد غذایی آن بیشتر از بین می رود.
- بعد از گذشت 24 ساعت از تولد هر چند قدرت جذب به پروتئینهای بزرگ به صفر می رسد اما خوراندن آغوز حداقل به مدت 3 روز برای ایمنی دستگاه گوارش و رساندن مواد مغذی به گوساله بسیار مهم است.
- در این مدت سعی کنید گوساله را به خوردن شیر با سطل عادت دهید . در این کار حوصله زیادی باید به خرج داد.
دستگاه گوارش در گوساله
- معده گوساله نیز مانند گاو بالغ 4 قسمت دارد با این تفاوت که نسبت بخشهای مختلف در گاو گوساله تازه متولد شده متفاوت می باشد:
بخشهای گوناگون
گوساله
گاو بالغ
شکمبه - نگاری (%)
37
76
هزارلا (%)
13
18
شیردان (%)
50
15
- معده گوساله های تازه متولد شده شبیه یک حیوان تک معده ای است. رشد بافت شکمبه ,نگاری در طی سن 3 تا 8 هفتگی گوساله خیلی سریع بوده 4 تا 8 برابر سریعتر از رشد کل بدن می باشد.
رشد و تکامل شکمبه:
- مادامی که گوساله با شیر تغذیه می شود، شکمبه توسعه نیافته باقی می ماند.
- با آغاز خوردن خوراک جامد، جمعیت میکروبی در شکمبه و نگاری مستقر شده و تکامل شکمبه آغاز می شود. این وضعیت اکثراً در 3 هفته اول پس از تولد ایجاد می شود.
- عوامل متعددی در نمو شکمبه و نگاری موثر می باشند . اسیدهای چرب فرار حاصل از تخمیر استارتر (کنسانتره مخصوص گوساله ها) در این مسئله مهمترین نقش را بازی می کند.
- مصرف آب تازه در فراهم کردن محیط مناسب برای رشد میکروارگانیسم ها بسیار مهم می باشد.
- فعالیت شکمبه در سن 3 ماهگی همانند فعالیت آن در دام بالغ خواهد بود.
تغذیه گوساله های شیرخوار:
- هزینه تغذیه 55 تا 60 درصد هزینه های پرورش تلیسه ها را در بر می گیرد. بنابراین تغذیه صحیح اهمیت زیادی در سوددهی گاوداری دارد.
- تغذیه صحیح در زمان گوسالگی در رسیدن به موقع به وزن و قد تلقیح بسیار موثر است.
شیر:
- بعد از اتمام دوره 3 روزه تغذیه با آغوز باید تغذیه با شیر یا شیر جانشین را آغاز کرد.
- شیر کامل غذای مایع مرغوبی است که گوساله ها با تغذیه آن به خوبی رشد می کنند.
- شیر گاوهارا بعد از درمان آنتی بیوتیک نمی توان فروخت در عوض می توان به مصرف گوساله ها رساند.
- گوساله نوزاد باید از شیر تازه مادر تغذیه نماید و شیر گاوهایی که از نظر ابتلا به امراض مسری مثل سل و بروسلولز مشکوک هستند باید جوشیده شود.
- مصرف شیر گاوهای ورم پستانی در گوساله های ماده احتمالاً ایجاد گاوهائی با ورم پستان یا کارتیه های کور می کند.
- پاستوریزه کردن منجربه کاهش بیماری و افزایش سرعت رشد در گوساله ها قبل و بعد از شیر گیری شده.
- پاستوریزه کردن منجربه کاهش اسهال در گوساله ها می شود.
- اما پاستوریزه کردن بخصوص برای تعداد کم گوساله ها هزینه بر است.
- مقدار شیری که باید به حیوان داده شود بستگی به وزن گوساله دارد .
- مقدار شیر کامل و شیر جانشین آماده ، در حدود 10 در صد وزن بدن گوساله در نظر گرفته می شود.
- شیر و جایگزین شیر باید در درجه حرارت ثابت نزدیک درجه حرارت بدن تغذیه شود.
- به درجه حرارت پایین شیر بخصوص در محیط سرد توجه فراوان داشته باشید.
- دقت در برنامه غذایی مقدار شیری که در هر وعده باید گوساله مصرف نماید دارای اهمیت ویژه ای است.
- اگر در یک وعده شیر کمتر و در وعده دیگر شیر بیشتری به حیوان داده شود ممکن است موجب نفخ معده و سوء هاضمه شده ایجاد اسهال و دل درد وگاهی مواقع باعث تلف شدن حیوان گردد.
- اگر شیر زیادی به گوساله خورانده شود باعث کاهش جذب و کسالت حیوان می شود.
- مقدار چربی شیر ممکن است سبب دل درد و سوء هاضمه شود پس اگر شیری بیشتر از 4 % چربی داشت با افزودن آب گرم یا شیری که چربی اش گرفته شده باشد میزان چربی شیر را تقلیل می دهیم.
شیر جایگزین:
- شیر کامل غذایی است عالی . اما در صورت بالا بودن قیمت شیر در بازار می توان گوساله ها را با شیر جانشین تغذیه کرد.
- محاسن جایگزین شیر عبارتست از :
- یکنواختی محصول در روزهای متوالی
- سهولت ذخیره
- کنترل بیماری
- سود اقتصادی
- جایگزینهای شیر دو منشأ گیاهی و حیوانی دارند. به این موضوع در انتخاب شیر خشک توجه خاص داشته باشید.
- بخصوص در یک ماه اول زندگی باید از شیر خشکی استفاده کرد که منشأ شیر داشته باشد.
- در انتخاب شیر جایگزین شیر خود دقت نمائید.
- پیشنهادهای مربوط به مخلوط کردن روی برچسب را باید به دقت اجرا کنید.
- مخلوط کردن شیر جایگزین شیر باید تا موقعی ادامه یابد که همه پودر در سوسپانسیون حل شده و تکه های یزرگ پودر در سطح یا ته ظرف باقی نماند.
- شیر جایگزین باید در آب معلق بماند و ته نشین نشود.
- زیاد مخلوط شدن شیر خشک ایجاد کف زیاد و جدا شدن چربی و تشکیل یک لایه روغنی در سطح ظرف می کند.
خوراك آغازین:
- مصرف زود هنگام خوراک خشک مهمترین عامل موثر در انتقال گوساله جوان از حالت متابولیسم و هضم پیش از نشخوار به وضعیت حیوان نشخوار کننده بالغ می باشد.
- فرآورده های تخمیر اسیدهای چرب فرار(VFA) بویژه اسیدهای پروپیونیک و بوتیریک که از تخمیر کنسانتره حاصل می شوند، عامل رشد و تکامل بافتهای شکمبه می باشند.
- بمحض از شیر گرفتن گوساله و انتقال به خوراک جامد, مشکلات بیماری مخصوصا اسهال , روند کاهشی نشان می دهند .
- محتوای پروتئین خام جیره آغازین باید در حدود 20 الی 22 در صد در نظر گرفت.
- میزان انرژی (NEL) جیره آغازین باید در حدود 9/1 باشد.
- شكل فیزیكی بویژه اندازه ذرات خوراك در آماده سازی خوراكهای آغازین برای گوساله ها فوق العاده مهم می باشند. کنسانتره نباید زیاد آردی و نرم باشد زیرا نتیجه عکس روی رشد شکمبه خواهد داشت.
- حجم خوراك مایع تغذیه شده(بیشتر از مقادیر مصرف ماده جامد) موجب كاهش مصرف خوراك می شود.
- جثه حیوان و دسترسی به آب نیز بر مصرف خوراك تاثیر دارند.
- به ازای هر لیتر آب مصرفی بیشتر، مصرف خوراك خشك به میزان 82 گرم در روز افزایش می یابد و افزایش وزن هم به مقادیر 56 گرم بیشتر می شود.
- كیفیت جیره مایع بر میزان مصرف خوراك خشك موثر است.
- در گوساله هائی كه شیر دریافت می كند تا بیش از 65% افزایش وزن بدن به میزان مصرف خوراك آغازین بستگی دارد و بعد از شیر گیری گوساله، باید انتظار داشت كه تغییرات در مقادیر مصرف خوراك آغازین اثر زیادتری بر افزایش وزن گوساله داشته باشد.
- گوساله های جوان باید تا حد ممكن در سنین اولیه به مصرف خوراك خشك تشویق شوند. این امر برای تكامل پوشش شكمبه – نگاری مورد نیاز برای عملکرد خوب اهمیت اساسی دارد.
- استقرار جمعیت میكروبی بستگی به پیش سازهایی دارد كه خوراك خشك آنرا فراهم می كند.
علوفه:
- مصرف علوفه قبل از شیر گیری سبب کاهش سرعت تکامل پرزهای شکمبه می شود . چون اسیدهای چرب لازم برای رشد پاپیلاهای شکمبه را تولید نمی کند.
- اما برای عادت دادن گوساله به مصرف علوفه بهتر است برگ یونجه را بعنوان بخش علوفه ای با کیفیت بالا از حدود سن 2 ماهگی در اختیار گوساله قرار داد.
آب:
- برای رشد و تکثیر میکروارگانیسمها نیاز به یک محیط آبکی دارند. برای تأمین این محیط آب تازه و تمیز را در اختیار گوساله ها قرار دهید.
- مصرف آب مصرف کنسانتره را بالا خواهد برد.
- آب را می تواند از 3 روزگی و همراه با شروع مصرف جیره آغازین در اختیار گوساله ها قرار داد.
قطع شیر:
- زمان قطع شیر وقتی است که گوساله شما 3 روز متوالی مقدار 5/1 الی 2 کیلوگرم کنسانتره را دریافت می کند. بنابراین برای اینکه بتوانید گوساله را زود از شیر بگیرید، باید او را به خوردن بیشتر کنسانتره ترقیب کنید.
- با مدیریت صحیح گوساله های هلشتاین را می توان در حدود 6 هفتگی از شیر گرفت.
- در رمان قطع شیر به وضعیت بدنی گوساله توجه کنید. اگر گوساله شما لاغر است بهتر است چند روز دیگر به دادن شیر به او ادامه دهید.
- در زمان قطع شیر از سلامت گوساله مطمئن شوید.
- گوساله را حداقل به مدت 5 روز بعد از شیر گیری تحت نظر داشته باشید تا مطمئن شوید قطع شیر به گوساله شما آسیبی نرسانده باشد.
- قطع شیر به دو صورت ناگهانی یا تدریجی انجام می شود . برای انتخاب این روشها در مزرعه خود با دامپزشک یا کارشناس خود مشورت کنید.
اقدامات مدیریتی و بهداشتی
از بین بردن شاخ:
- از بین بردن شاخ برای کنترل بهتر گاوها و جلوگیری از صدمات احتمالی صورت می گیرد.
- این کار با خمیر ( پماد) شاخسوز انجام می شود.
- از بین بردن شاخ باید در روز 7 الی 10 زندگی و با مشاهده تکمه شاخ باید انجام گیرد. این کار شوک و تنش کمتری در گوساله ایجاد می کند.
- برای انجام کار ابتدا موهای اطراف تکمه شاخ را بتراشید، سپس پماد را به اندازه یک دوریالی روی تکمه شاخ قرار دهید.
- برای اینکه از جاری نشدن پماد به روی صورت و چشمها مطمئن شوید بهتر است از وازلین دور تکمه شاخ استفاده کنید.
- در استفاده از هر نوع پماد شاخسوز بهتر است دستورات روی برچسب پماد را بدقت مطالعه کنید.
- در استفاده از پماد حتماً از دستکش استفاده کنید.
قطع سرپستانکهای اضافی:
- این کار باید در روز 7 الی 10 زندگی انجام شود.
- تشخیص سرپستانک اضافی را به عهده دامپزشک یا تکنسین باتجربه بگذارید.
- برای قطع سرپستانکها اضافی حتماً تمام نکات بهداشتی را رعایت کنید.
جلوگیری از عادت مکیدن:
- جا دادن گوساله ها در جایگاه انفرادی و استفاده از سطل تا حد زیادی باعث از بین رفتن عادت مکیدن می شود .
- گاهی این عادت در بعضی گوساله ها مشاهده می شود که ممکن است در سنین بالاتر نیز مشاهده شود. این موضوع بخصوص در گوساله های ماده اهمیت دارد چراکه مکیدن پستان یک گوساله توسط گوساله ای که عادت به مکیدن دارد علاوه بر افزایش انتقال عوامل بیماریزای احتمالی باعث ورم پستان و گاهی کوری پستان می شود.
- برای جلوگیری از این عادت، وسیله ای وجود دارد که به بینی گوساله وصل می شود که در موقع مک زدن باعث ناراحتی در خود و گوساله دیگر در موقع مکیدن می شود.
جایگاه گوساله:
- جایگاه گوساله باید جایی بنا شود که بتوان به آسانی فضولات آنرا خارج نمود.
- جایگاه گوساله باید به نحوی باشد که دسترسی به مواد بستر و غذا باشد.
- گوساله نباید دور از نظر باشد . بهترین محل نزدیک زایشگاه و یا در کنار آن است .
- برای جلوگیری از انتشار بیماری باید جایگاه گوساله را کمی دوراز جایگاه دامهای بالغ بنا نمود.
- جهت گوساله دانی باید به نحوی باشد که زهکشی در آن بخوبی صورت گیرد و بادهای زمستانی زیاد به داخل آن نفوذ نکند و در تابستان حداقل نور خورشید و در زمستان حداکثر نور خورشید به داخل آن بتابد.
- لایه نازک عایق کمک می کند تا حرارت در زمستان کمتر به خارج نفوذ کند و در تابستان نیز خیلی گرم نشود.
- تهویه در جایگاه گوساله حیاتی است که می تواند طبیعی یا مصنوعی توسط هواکشها در جایگاه بسته حاصل شود. تهویه کافی و دایمی باعث کنترل رطوبت ، حرارت و بو در جایگاه در طول سال می شود.
..
علائم تهویه
- جمع شدن قطرات آب زیر سقف و دیوارها
- یخ زدن آنها در فصل سرد
- بوی زننده
- رطوبت زیاد
- اغلب ساختمانهای گوساله دانی طوری ساخته می شوند که برای خروج هوا قدری فاصله بین سقف و دیوارها وجود داشته یاشد.این کار به تهویه کمک می کند.
- در جایگاه باز جریان حرکت هوا باید از سمت گوساله دانی به سمت دامهای بالغ باشد و در جایگاه بسته دستگاههای تهویه باید طوری کار گذاشته شوند که هوای داخل جایگاه دامهای بالغ به طرف دامهای بالغ کشیده شود.
- برای پخش یکنواخت گرما و اجتناب از خیس و کثیف شدن کف جایگاه ، باید شیب مناسب در کف ایجاد گردد و ادرار و آب ناشی از شستشو دورن فاضلاب ریخته شود و به خارج هدایت گردد.
- کف بهتر است از بتون ساخته شود که با شیب مناسبی به فاضلاب منتهی گردد.
- به طور کلی زایشگاه و گوساله دانی احتیاج به نظافت بیشتری دارند .بنابراین طرح ساختمانی در آنها باید به نحوی باشد که تمیز کردن آنها آسان باشد.
- بستر در جایگاه گوساله از اهمیت بسیاری برخوردار می باشد.
- کاه غلات ( بلند یا خرد نشده) دارای رنگ روشن ، بوی خوب و قابلیت جذب رطوبت مناسب است و بستر خوب وگرمی را تشکیل می دهد.
- اگر قیمت کاه بالاست ، پوست خرد شده درخت ، خاک اره ، تراشه چوب و غیره را میتوان به کار برد. اما تا حد امکان از این مواد استفاده نکنید.
- بستر باید حتی الامکان هر روز تعویض شده و قسمتهای مرطوب آن برداشته شود.
- جایگاه انفرادی برای گوساله ها بسیار مناسبتر از آغلهای گروهی می باشند.
- در جایگاه انفرادی گوساله ها باید از اجرام ، تغییر ناگهانی درجه حرارت و رطوبت محافظت شوند.
- آغلهای انفرادی به دودسته ثابت (بتونی)و متحرک( اغلب فلزی)تقسیم می شوند.
- از مزایای جایگاه انفرادی می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- عدم تماس گوساله ها باهم که موجب کاهش گسترش عوامل بیماریزا به حداقل ممکن می شود.
- امکان بازدید هر رأس گوساله را به منظور دریافت حالات سلامتی یا بیماری آنها با آسانی فراهم می کند .
- از مکیدن ناف گوساله بوسیله یکدیگر جلوگیری می نماید.
- امکان تمیز ، شستشو و ضد عفونی نمودن جایگاه به آسانی فراهم می شود.
- می توان کف آن را بوسیله بستری از کاه یا کلش کاملاً خشک و پاک نگهداشت.
- جیره یا شیر هر گوساله را می توان به میزان جثه هرگوساله به آسانی در اختیار آن قرار داد.
- از بروز بیماریهای تنفسی در اثر جایگاه مرطوب و پخش میکروبها جلوگیری می کند.
- البته لازم به ذکر است جایگاههای انفرادی تعدا گارگر بیشتری را لازم دارد.
- خصوصیات جایگاه انفرادی:
• این جایگاه باید در سطحی قرار گیرند که عمل زهکشی در آن بخوبی صورت گیرد.
• ظرف غذا(علوفه و کنسانتره ) باید در داخل آغل قرار گیرد.
• برای ایجاد تهویه مناسب در تابستان بهتر است در قسمت بالای دیوار عقب جایگاه دریچه ای ایجاد گردد که براحتی باز و بسته گردد.
- ابعاد جایگاه انفرادی ثابت را معمولا به صورت زیر در نظر می گیرند:
120 سانتی متر عرض
180 سانتی متر طول
5 سانتی متر شیب در کف به سمت فاضلاب
- ابعاد جایگاه انفرادی متحرک این مقادیر کمتر می باشدو معمولاً برای ساختن این نوع جایگاهها از میله های فلزی استفاده می شود که کف آن را با مواد بستری مناسب می پوشانند. از این آغلها بخصوص در یک هفته اول که گوساله ها حساس هستند می تواند مورد استفاده قرار گیرند.این آغلها کار پرورش گوساله ها را با مشکلات بهداشتی بسیار کمتری میسر می سازد. بخصوص که این آغلها براحتی قابل شستشو بوده و ضد عفونی کردن و شعله دادن آن راحتتر می باشد. معمولا تعدادی از این آغلهای انفرادی را دریک فضای بسته در شرایط کنترل شده قرار می دهند که گوساله ها در یکهفته اول زندگی که دوره بحرانی است تحت کنترل بیشتری باشند. بعد از تخلیه باکس از گوساله باید باکس رابدقت شستشو و ضدعفونی کرد.
- از روش مناسب برای مبارزه با حشرات استفاده کنید.
- گوساله ها را باید بعد گرفتن از شیر ( 1 هفته بعنوان استرس از شیر گیری در نظر گرفته می شود) از جایگاه انفرادی خارج کرده و در آغلهای گروهی در گروه سنی بالاتر قرار داد.در این جایگاهها معمولا 3 تا 5/3 متر مربع فضا ، برای هر رأس گوساله در نظر گرفته می شود.
- پس از تخلیه آغل از یک گوساله و قبل از قرار دادن گوساله دیگر در آن در صورت متحرک بودن باید محل آنرا را تغییر داد و در صورت ثابت بودن باد بستر و کف آنرا کاملاً جمع آوری و ضدعفونی نمود و حدود 15 سانتی متر سنگ آهک خرد شده در آن قرار داد ( سنگ آهک برای ضد عفونی کف و جذب رطوبت بسیار مناسب می باشد.
- کف جایگاه باید قابلیت تمیز کردن کافی باشد چون در پیشگیری از بیماری مفصلی بسیار موثر است.طی 3 روز اول زندگی بویژه در 24 ساعت اول ناف راه مناسبی برای ورود عفونت است و بدیهی است که احتمال استقرار عفونت در یک بستر خیس و کثیف بسیار بیشتر از یک بستر خشک و تمیز است.
- جای ظرف آّب و کنسانتره باید در جایگاه انفرادی در نظر گرفته شود و براحتی قابل دسترس باشد.
.
دستگاه گوارش گاو در برگیرنده :
..
- دهان (دندان ها، زبان و غدد بزاقی)
- حلق
- مری
- معده چهار قسمتی شامل :
• شكمبه Rumen
• نگاری Reticulum
• هزارلا Omasum
• شیردان Abomasums
- روده باریك شامل:
• دئودنوم Duodenum
• ژژنوم Jejunum
• ایلیوم Ileum
- روده فراخ شامل :
• روده كور Cecum
• كولن Colon
• راست روده Rectum
- جگر
- پانكراس (لوزالمعده)
..
نسبت قسمت های مختلف دستگاه گوارش در نشخواركنندگان جوان بالغ
قسمت های گوارشی
گوساله تازه متولد شده
گاو بالغ
شكمبه
25
80
نگاری
25
6
هزارلا
10
3
شیردان
40
11
- لب ها
نسبتاً متحرك
نقش مهمی در انتقال غذا به دهان ندارد.
..
- زبان
دراز، نیرومند، متحرك و سفت
به آسانی پیرامون علوفه و دیگر خوراك ها می پیچد.
گاو به كمك دندان ها و آرواره ها غذا را به دهان می كشد.
...
- دهان
فعالیت های دهان :
• مصرف آب
• برداشت خوراك
• مخلوط كردن خوراك
• ترشح بزاق
• مرطوب سازی مواد خوراكی با ترشح بزاق
• بلع مواد خوراكی، آب و بزاق
• انجام عمل نشخوار
• كاهش اندازه ذرات مواد خوراكی طی فعالیت جویدن دام
..
- دندان ها
32 عدد دندان همیشگی در گاو بالغ
20 عدد دندان شیری در گوساله
آرواره بالا دندان نیش ندارد.
آرواره بالا سكویی دندانی دارد با بافت پیوندی سخت كه روی آن با بافت پوششی شاخی پوشیده شده.
فرمول دندان های شیری و همیشگی
تمام دندان های شیری تقریباً تا 2 هفتگی پدیدار می شوند.
..
- بزاق
گاو بالغ در هرروز حدود 200 لیتر بزاق تولید می كند.
كمترین میران بزاق در زمانی است كه غذا به پایان رسیده و حیوان در حال استراحت است.
..
نقش بزاق:
• مرطوب سازی خوراك، آسان سازی جویدن و تسهیل عبور به قسمت های پائین تر دستگاه گوارش
• ایجاد محیط آبی مناسب برای رشد باكتری ها و هضم خوراك
• نقش بافر برای درصد خنثی نگه داشتن pH شكمبه (بافرهای بزاق نظیر فسفات، بی كربنات، اسیدهای تولیدی میكرو ارگانیسم های شكمبه را خنثی می سازند)
......
عوامل مؤثر بر ترشح بزاق :
• تحریك فیزیكی دهان حین مصرف
• كشش مری حین بلع
• تحریك زبان طی مصرف خوراك یا نشخوار
• فقدان اكسیژن كه در حین مصرف خوراك به علت كاهش تنفس رخ می دهد.
• افزایش فشار گاز در شكمبه
• مصرف مواد علوفه ای با اندازه ذرات بلند
غدد اصلی ترشح كننده بزاق:
• بنا گوش Parotid
• زیر آرواره ای Sub maxillary
• زیر زبانی Sublingual
..
- مری
طول 105 سانتی متر
از حلق تا شكمبه
مواد خوراكی به همراه بزاق با حركات ماهیچه ای مری از دهان به شكمبه منتقل می شوند. در موقع نشخوار از شكمبه به دهان منتقل می شوند.
حركات ورودی شكل ناشی از انقباضات عضلات مجاری گوارشی می باشند كه موجی بوده و باعث اعمال فشار به مواد خوراكی در طول لوله گوارش می گردند.
..
- شكمبه
بزرگترین بخش معده نشخواركنندگان كه حجمی معادل 40 تا 50 لیتر دارد.
شكمبه بوسیله پرده های ماهیچه ای عرضی به نام پیلار به یك ناحیه جلویی و یك ناحیه پشتی، یك ناحیه شكمی و دو ناحیه بین تقسیم می شوند.
به كمك فعالیت دیواره ماهیچه ای شكمبه، محتویات آن با حركات چرخشی، جابجا شده و به خوبی آمیخته می شود.
پرزهای دیواره شكمبه كه نزدیك به 1cm طول دارند، سطح جذب را افزایش داده و سبب گرم شدن مواد می شوند.
شكمبه از دیافراگم تا ناحیه لگن سمت چپ حفره شكمی را پر می كند.
شكمبه یك محیط تخمیری مداوم است.
..
خصوصیات شكمبه:
• اسیدیته آن در بین 6 تا 9 است.
• محیط تخمیری مداوم بزرگ آبی
• اداره میكروارگانیسم های بی هوازی (باكتری ها، پروتوآزها، قلرچ ها و باكتریوناژها)
• محیط كشت میكروبی با سرعت عبور معین برای بخش مایع و جامد.
• دمای ثابت در دامنه c°38 و c° 42
• فشار اسمزی ثابت و در حدود 240 تا 300 میلی اسمز
• 65% كل حجم دستگاه گوارش
• محتویات شكمبه حدود 10 تا 20 درصد ماده خشك دارند.
• در هر دقیقه بیش از 2 بار منقبض می شود كه سبب مخلوط شدن میكروب های شكمبه با مواد خوراكی و انتقال مواد خوراكی ریز به نگاری و شیردان می شود.
• در شكمبه حدود 30 تا 50 لیتر در ساعت گازهای متان و دی اكسید كربن تولید و با آروغ زدن دفع می شود.
...
- نگاری
نگاری و شكمبه كاملاً از هم مجزا نیستند (با یك دیواره كوتاه)
سطح درونی دارای بافت لانه زنبوری است.
عملكرد نگاری ذخیره كردن مواد براساس اندازه آن هاست تا قطعات بزرگتر برای هضم بیشتر به شكمبه برگرداند.
اشیاء و اجزاء سنگین و خارجی در نگاری تجمع می یابند.
در درون نگاری شیاری وجود دارد كه بین مری و هزارلا قرار دارد و به نام ناودان مری معروف است.( اهمیت این بخش در گوساله می باشد.)
تفكیك ذرات در نگاری براساس جرم حجمی آن ها است.
ذرات با جرم حجمی كمتر ترجیحاً در داخل شكمبه به عقب بر می گردند و مواد با جرم حجمی بیشتر در نگاری می مانند و شانس بیشتری برای خروج از پیش معده دارند.
...
- هزارلا
مواد خوراكی پس از گذشتن از شكمبه و نگاری وارد هزارلا می شوند.
هزارلا از تعداد زیادی لایه ( برگ مانند) تشكیل شده است.
نقش لایه های هزارلا در افزایش سطح جذب به ویژه برای آب می باشند.
هزارلا 70-60 درصد آبی كه به آن وارد می شود را جذب می كنند كه تقریباً برابر 100 لیتر آب در روزخواهد بود.
وجود هزارلا الزامی نیست (شتر و لاما هزارلا ندارند.)
گنجایش هزارلا حدود 20 لیتر است.
...
- شیردان
بخش انتهایی معده نشخواركنندگان معروف به معده حقیقی
بافت آن می تواند شیر معده را تولید كند.
شیردان اسید هیدروكلرید HCl ترشح می كند.
محیط شیردان اسیدی است pH=2
شیردان آنزیم هم ترشح می كند.
رنین در حیوانات جوان ترشح شده و باعث لخته و غلیظ شدن شیر می شود.
شیردان گاو نزدیك به 15 لیتر گنجایش دارد.
...
- نشخوار
گاوها 7 تا 10 ساعت از روز را جهت نشخوار سپری می كنند.
مراحل نشخوار عبارتند از:
1) برگشت مواد خوراكی بلع شده در دهان
از طریق حركات دودی معكوس كه مواد خوراكی را از طریق مری به دهان هدایت می كند.
2)دوباره جویدن خوراك
مواد خوراكی بیشتر و كامل تر جویده می شوند.
3)بلع
بلع مجدد مواد خوراكی كاملاً جویده شده.
4)آروغ زدن
...
اهمیت نشخوار
• افزایش ترشح بزاق
• افزایش هضم فیبر از طریق كاهش اندازه ذرات مواد خوراكی و افزایش سطح هضمی آن ها صورت می گیرد.
• افزایش بازدهی استفاده از منابع علوفه ای
• جلوگیری از ابتلا به بیماری های متابولیكی نظیر اسیدوز حاد و تحت بالینی
• افزایش درصد چربی شیر
..
- روده باریك
از دئودنوم، ژرژنوم و ایلیوم تشكیل شده است.
محتویات شیردان كه شامل مواد خوراكی است كه به طور جزئی هضم شده و به همراه مواد گوارشی كیموس نامیده می شوند.
از شیردان به روده باریك راه می یابند.
میانگین طول روده باریك 40 متر است كه ظرفیتی حدود 38 لیتر دارد.
روده باریك پرزهایی فراوانی دارد كه سطح را افزایش می دهند.
حركات دودی روده عامل به حركت در آوردن محتویات روده می باشند.
..
- روده بزرگ
از دو قسمت روده كور و كولن تشكیل شده
عمل اصلی روده بزرگ جذب آب و ذخیره وشكل دهی مواد زائد است.
اگر چه روده بزرگ محل عمده هضم و جذب نیست. ولی جمعیت زیادی از میكروارگانیسم ها در آن به سر می برند.
میكروارگانیسم های روده بزرگ مواد مغذی موجود را تخمیر و مانند میكروارگانیسم های شكمبه تولید اسید چرب فرار و پروتئین میكروبی می كنند.
اسیدهای چرب فرار تولید شده در روده بزرگ می توانند جذب شده و مورد استفاده قرار گیرند.
پروتئین میكروبی تولید شده در روده بزرگ فابل جذب نیست و از طریق مدفوع دفع می شود.
- بعد از خروج گوساله وضعیت تنفس آن را کنترل کنید ( تحریک سوراخ بینی با یک تکه کاه باعث تحریک تنفس خواهد شد.)
- در حالت طبیعی فرورفتگی بیش از حد دنده یا خرخر كردن نباید وجود داشته باشد.
- سعی کنید مایعات مخاطی را از دهان و سیستم تنفسی گوساله خارج کنید.
- در موارد سخت زایی لازم است گوساله را روی یک میله از پا به پایین آویزان کنید تا مواد مخاطی وارد شده به گلو خارج شوند.
خشک کردن گوساله:
- برای خشک شدن گوساله را مدتی در کنار مادر قرار دهید این کار علاوه بر خشک شدن گوساله، در به جریان انداختن خون در بدن گوساله بسیار اهمیت دارد. مگر اینکه که گاو شما مبتلا به بیماری باشد و احتمال انتقال آن از طریق لیسیدن به گوساله وجود داشته باشد ( مانند یون) . بنابراین در این مورد با دامپزشک خود مشورت کنید.
- اگر به هر دلیلی این کار توسط مادر انجام نمی شود، گوساله را با یک حوله خشک و تمیز خشک کنید.
ضدعفونی بند ناف:
- برای جلوگیری از عفونت بند ناف ، بلافاصله بعد از تولد بند ناف را در مایع ضدعفونی مناسب ( محلول ید 7% ) فروبرید .
- از بستن و گره زدن بند ناف خودداری کنید.
- کار ضدعفونی را همراه با هر بار خوراندن آغوز تکرار کنید به این ترتیب بند ناف بطور طبیعی خشك شده و خواهد افتاد.
خوراندن آغوز:
- ماک ( آغوز) چیست؟ ماک یا آغوز اولین ترشح غده پستانی بعد از تولد است و منبع سرشاری از پروتئین ، عناصر معدنی و آنتی بادی ها بشمار می رود. مواد جامد آغوز تقریباً 2 برابر شیر معمولی است که بیشتر به بخش پروتئینی آن مربوط می باشد. این ماده مغذی معمولاً تا 6 دوشش اول بعد از تولد از پستان خارج می شود اما رفته رفته از مقدار مواد ایمنی زای آن کاسته می شود و ترکیبات آن به ترکیبات شیر کامل تبدیل می شود. طوری که میزان گلوبولینهای ایمنی در دوشش دوم و سوم نسبت به دوشش اول به ترتیب 30 و 70 درصد کاهش می یابد.
- گوساله بر خلاف نوزاد انسان ایمینوگلبولینها را از طریق جفت ( درشکم مادر ) دریافت نمی کند ولی در عوض اولین شیر گاو یا ماک حاوی گلبولینها ی ایمنی زا و بسیاری از موا د مغذی است که باید هر چه سریعتر توسط گوساله مصرف شود.
- ایمونوگلبولینها مولکولهای پروتئینی بزرگی هستند که در گوساله ایجاد مصونیت در برابر بیماریهای مختلف می کند.
- بلافاصله بعد از تولد گوساله در دیواره روده گوساله منافذ بزرگی وجود دارد که به او قدرت جذب این مولکولهای بزرگ را بدون هضم می دهد.
...
مقایسه ترکیبات شیر در روزهای بعد از زایش با شیر کامل
ترکیبات
دوشش اول
دوشش دوم
روز دوم
روز سوم
شیر کامل
مجموع مواد جامد %
9/23
9/17
14
6/13
9/12
چربی %
7/6
4/5
1/4
3/4
4
پروتئین %
14
4/8
6/4
1/4
1/3
لاکتوز %
7/2
9/3
5/4
7/4
5
ویتامین A
100 میلی لیتر/ میکروگرم
295
190
95
74
34
ایمونوگلوبولینها %
6
4/2
1
----
09/0
- در حدود 12تا 24 ساعت اولیه زندگی گوساله این منافذ رفته رفته بسته می شوند و قدرت جذب این پروتئینهای بزرگ در روده بطور چشم گیری کاهش خواهد یافت.
- در دادن آغوز مادر به گوساله هرگز درنگ نکنید. اولین آغوز باید در طول حداکثر نیم ساعت بعد از تولد به گوساله داده شود.
- آغوز اولین دوشش بعد از زایمان دارای موا ایمنی زای بیشتری می باشند و در دوششهای بعدی از غلظت این موا کاسته میشود. بنابراین حداقل در 6 ساعت اول زندگی حتماً باید آغوز دوشش اول به گوساله ها خورانده شود.
- برای اطمینان از اینکه مواد ایمنی زا به اندازه کافی وارد بدن گوساله شده است در 8 ساعت اول زندگی هر 2 ساعت یکبار آغوز را به گوساله بدهید.
- گوساله باید در اولین 12 ساعت عمر خود 8 تا 10 درصد وزن بدن آغوز دریافت کرده باشد.
- سعی کنید ماک هر گاو را به گوساله خودش بخورانید.
- به خاطر داشته باشید ماک گاو نسبت به ماک تلیسه مواد ایمنی زای بیشتری دارد. بنابراین اگر ماک گاو مسن سالمی را اضافه بر گوساله اش دارید می توانید به گوساله تلیسه خود بخورانید.
- دمای آغوز در هنگام تغذیه باید درحدود دمای بدن باشد ( 38 الی 40 در جه سانتیگراد)
- اگر گوساله تمایلی به خوردن آغوز ندارد بهتر است از خوراک دهنده مری استفاده کنید تا ماک اول حتماً به گوساله داده شود.
- کیفیت ماک را کنترل کنید. برای این کار می توانید از ماک سنج استفاده کنید.
- ماک اضافی ( بخصوص در دوشش اول ) را در فریزر به صورت منجمد ذخیره کنید تا همواره ماک در دسترس داشته باشید. این کار در مورد ماکهای با کیفیت خوب اهمیت بیشتری دارد.
- آغوز را در ظروف پلاستیکی ذخیره کنید. زیرا آغوز روی ظروف فلزی اثر می گذارد.
- ظرف محتوی آغوز را دربسته نگهدارید.
- هرچه مدت ذخیره آغوز بیشتر باشد، مواد غذایی آن بیشتر از بین می رود.
- بعد از گذشت 24 ساعت از تولد هر چند قدرت جذب به پروتئینهای بزرگ به صفر می رسد اما خوراندن آغوز حداقل به مدت 3 روز برای ایمنی دستگاه گوارش و رساندن مواد مغذی به گوساله بسیار مهم است.
- در این مدت سعی کنید گوساله را به خوردن شیر با سطل عادت دهید . در این کار حوصله زیادی باید به خرج داد.
دستگاه گوارش در گوساله
- معده گوساله نیز مانند گاو بالغ 4 قسمت دارد با این تفاوت که نسبت بخشهای مختلف در گاو گوساله تازه متولد شده متفاوت می باشد:
بخشهای گوناگون
گوساله
گاو بالغ
شکمبه - نگاری (%)
37
76
هزارلا (%)
13
18
شیردان (%)
50
15
- معده گوساله های تازه متولد شده شبیه یک حیوان تک معده ای است. رشد بافت شکمبه ,نگاری در طی سن 3 تا 8 هفتگی گوساله خیلی سریع بوده 4 تا 8 برابر سریعتر از رشد کل بدن می باشد.
رشد و تکامل شکمبه:
- مادامی که گوساله با شیر تغذیه می شود، شکمبه توسعه نیافته باقی می ماند.
- با آغاز خوردن خوراک جامد، جمعیت میکروبی در شکمبه و نگاری مستقر شده و تکامل شکمبه آغاز می شود. این وضعیت اکثراً در 3 هفته اول پس از تولد ایجاد می شود.
- عوامل متعددی در نمو شکمبه و نگاری موثر می باشند . اسیدهای چرب فرار حاصل از تخمیر استارتر (کنسانتره مخصوص گوساله ها) در این مسئله مهمترین نقش را بازی می کند.
- مصرف آب تازه در فراهم کردن محیط مناسب برای رشد میکروارگانیسم ها بسیار مهم می باشد.
- فعالیت شکمبه در سن 3 ماهگی همانند فعالیت آن در دام بالغ خواهد بود.
تغذیه گوساله های شیرخوار:
- هزینه تغذیه 55 تا 60 درصد هزینه های پرورش تلیسه ها را در بر می گیرد. بنابراین تغذیه صحیح اهمیت زیادی در سوددهی گاوداری دارد.
- تغذیه صحیح در زمان گوسالگی در رسیدن به موقع به وزن و قد تلقیح بسیار موثر است.
شیر:
- بعد از اتمام دوره 3 روزه تغذیه با آغوز باید تغذیه با شیر یا شیر جانشین را آغاز کرد.
- شیر کامل غذای مایع مرغوبی است که گوساله ها با تغذیه آن به خوبی رشد می کنند.
- شیر گاوهارا بعد از درمان آنتی بیوتیک نمی توان فروخت در عوض می توان به مصرف گوساله ها رساند.
- گوساله نوزاد باید از شیر تازه مادر تغذیه نماید و شیر گاوهایی که از نظر ابتلا به امراض مسری مثل سل و بروسلولز مشکوک هستند باید جوشیده شود.
- مصرف شیر گاوهای ورم پستانی در گوساله های ماده احتمالاً ایجاد گاوهائی با ورم پستان یا کارتیه های کور می کند.
- پاستوریزه کردن منجربه کاهش بیماری و افزایش سرعت رشد در گوساله ها قبل و بعد از شیر گیری شده.
- پاستوریزه کردن منجربه کاهش اسهال در گوساله ها می شود.
- اما پاستوریزه کردن بخصوص برای تعداد کم گوساله ها هزینه بر است.
- مقدار شیری که باید به حیوان داده شود بستگی به وزن گوساله دارد .
- مقدار شیر کامل و شیر جانشین آماده ، در حدود 10 در صد وزن بدن گوساله در نظر گرفته می شود.
- شیر و جایگزین شیر باید در درجه حرارت ثابت نزدیک درجه حرارت بدن تغذیه شود.
- به درجه حرارت پایین شیر بخصوص در محیط سرد توجه فراوان داشته باشید.
- دقت در برنامه غذایی مقدار شیری که در هر وعده باید گوساله مصرف نماید دارای اهمیت ویژه ای است.
- اگر در یک وعده شیر کمتر و در وعده دیگر شیر بیشتری به حیوان داده شود ممکن است موجب نفخ معده و سوء هاضمه شده ایجاد اسهال و دل درد وگاهی مواقع باعث تلف شدن حیوان گردد.
- اگر شیر زیادی به گوساله خورانده شود باعث کاهش جذب و کسالت حیوان می شود.
- مقدار چربی شیر ممکن است سبب دل درد و سوء هاضمه شود پس اگر شیری بیشتر از 4 % چربی داشت با افزودن آب گرم یا شیری که چربی اش گرفته شده باشد میزان چربی شیر را تقلیل می دهیم.
شیر جایگزین:
- شیر کامل غذایی است عالی . اما در صورت بالا بودن قیمت شیر در بازار می توان گوساله ها را با شیر جانشین تغذیه کرد.
- محاسن جایگزین شیر عبارتست از :
- یکنواختی محصول در روزهای متوالی
- سهولت ذخیره
- کنترل بیماری
- سود اقتصادی
- جایگزینهای شیر دو منشأ گیاهی و حیوانی دارند. به این موضوع در انتخاب شیر خشک توجه خاص داشته باشید.
- بخصوص در یک ماه اول زندگی باید از شیر خشکی استفاده کرد که منشأ شیر داشته باشد.
- در انتخاب شیر جایگزین شیر خود دقت نمائید.
- پیشنهادهای مربوط به مخلوط کردن روی برچسب را باید به دقت اجرا کنید.
- مخلوط کردن شیر جایگزین شیر باید تا موقعی ادامه یابد که همه پودر در سوسپانسیون حل شده و تکه های یزرگ پودر در سطح یا ته ظرف باقی نماند.
- شیر جایگزین باید در آب معلق بماند و ته نشین نشود.
- زیاد مخلوط شدن شیر خشک ایجاد کف زیاد و جدا شدن چربی و تشکیل یک لایه روغنی در سطح ظرف می کند.
خوراك آغازین:
- مصرف زود هنگام خوراک خشک مهمترین عامل موثر در انتقال گوساله جوان از حالت متابولیسم و هضم پیش از نشخوار به وضعیت حیوان نشخوار کننده بالغ می باشد.
- فرآورده های تخمیر اسیدهای چرب فرار(VFA) بویژه اسیدهای پروپیونیک و بوتیریک که از تخمیر کنسانتره حاصل می شوند، عامل رشد و تکامل بافتهای شکمبه می باشند.
- بمحض از شیر گرفتن گوساله و انتقال به خوراک جامد, مشکلات بیماری مخصوصا اسهال , روند کاهشی نشان می دهند .
- محتوای پروتئین خام جیره آغازین باید در حدود 20 الی 22 در صد در نظر گرفت.
- میزان انرژی (NEL) جیره آغازین باید در حدود 9/1 باشد.
- شكل فیزیكی بویژه اندازه ذرات خوراك در آماده سازی خوراكهای آغازین برای گوساله ها فوق العاده مهم می باشند. کنسانتره نباید زیاد آردی و نرم باشد زیرا نتیجه عکس روی رشد شکمبه خواهد داشت.
- حجم خوراك مایع تغذیه شده(بیشتر از مقادیر مصرف ماده جامد) موجب كاهش مصرف خوراك می شود.
- جثه حیوان و دسترسی به آب نیز بر مصرف خوراك تاثیر دارند.
- به ازای هر لیتر آب مصرفی بیشتر، مصرف خوراك خشك به میزان 82 گرم در روز افزایش می یابد و افزایش وزن هم به مقادیر 56 گرم بیشتر می شود.
- كیفیت جیره مایع بر میزان مصرف خوراك خشك موثر است.
- در گوساله هائی كه شیر دریافت می كند تا بیش از 65% افزایش وزن بدن به میزان مصرف خوراك آغازین بستگی دارد و بعد از شیر گیری گوساله، باید انتظار داشت كه تغییرات در مقادیر مصرف خوراك آغازین اثر زیادتری بر افزایش وزن گوساله داشته باشد.
- گوساله های جوان باید تا حد ممكن در سنین اولیه به مصرف خوراك خشك تشویق شوند. این امر برای تكامل پوشش شكمبه – نگاری مورد نیاز برای عملکرد خوب اهمیت اساسی دارد.
- استقرار جمعیت میكروبی بستگی به پیش سازهایی دارد كه خوراك خشك آنرا فراهم می كند.
علوفه:
- مصرف علوفه قبل از شیر گیری سبب کاهش سرعت تکامل پرزهای شکمبه می شود . چون اسیدهای چرب لازم برای رشد پاپیلاهای شکمبه را تولید نمی کند.
- اما برای عادت دادن گوساله به مصرف علوفه بهتر است برگ یونجه را بعنوان بخش علوفه ای با کیفیت بالا از حدود سن 2 ماهگی در اختیار گوساله قرار داد.
آب:
- برای رشد و تکثیر میکروارگانیسمها نیاز به یک محیط آبکی دارند. برای تأمین این محیط آب تازه و تمیز را در اختیار گوساله ها قرار دهید.
- مصرف آب مصرف کنسانتره را بالا خواهد برد.
- آب را می تواند از 3 روزگی و همراه با شروع مصرف جیره آغازین در اختیار گوساله ها قرار داد.
قطع شیر:
- زمان قطع شیر وقتی است که گوساله شما 3 روز متوالی مقدار 5/1 الی 2 کیلوگرم کنسانتره را دریافت می کند. بنابراین برای اینکه بتوانید گوساله را زود از شیر بگیرید، باید او را به خوردن بیشتر کنسانتره ترقیب کنید.
- با مدیریت صحیح گوساله های هلشتاین را می توان در حدود 6 هفتگی از شیر گرفت.
- در رمان قطع شیر به وضعیت بدنی گوساله توجه کنید. اگر گوساله شما لاغر است بهتر است چند روز دیگر به دادن شیر به او ادامه دهید.
- در زمان قطع شیر از سلامت گوساله مطمئن شوید.
- گوساله را حداقل به مدت 5 روز بعد از شیر گیری تحت نظر داشته باشید تا مطمئن شوید قطع شیر به گوساله شما آسیبی نرسانده باشد.
- قطع شیر به دو صورت ناگهانی یا تدریجی انجام می شود . برای انتخاب این روشها در مزرعه خود با دامپزشک یا کارشناس خود مشورت کنید.
اقدامات مدیریتی و بهداشتی
از بین بردن شاخ:
- از بین بردن شاخ برای کنترل بهتر گاوها و جلوگیری از صدمات احتمالی صورت می گیرد.
- این کار با خمیر ( پماد) شاخسوز انجام می شود.
- از بین بردن شاخ باید در روز 7 الی 10 زندگی و با مشاهده تکمه شاخ باید انجام گیرد. این کار شوک و تنش کمتری در گوساله ایجاد می کند.
- برای انجام کار ابتدا موهای اطراف تکمه شاخ را بتراشید، سپس پماد را به اندازه یک دوریالی روی تکمه شاخ قرار دهید.
- برای اینکه از جاری نشدن پماد به روی صورت و چشمها مطمئن شوید بهتر است از وازلین دور تکمه شاخ استفاده کنید.
- در استفاده از هر نوع پماد شاخسوز بهتر است دستورات روی برچسب پماد را بدقت مطالعه کنید.
- در استفاده از پماد حتماً از دستکش استفاده کنید.
قطع سرپستانکهای اضافی:
- این کار باید در روز 7 الی 10 زندگی انجام شود.
- تشخیص سرپستانک اضافی را به عهده دامپزشک یا تکنسین باتجربه بگذارید.
- برای قطع سرپستانکها اضافی حتماً تمام نکات بهداشتی را رعایت کنید.
جلوگیری از عادت مکیدن:
- جا دادن گوساله ها در جایگاه انفرادی و استفاده از سطل تا حد زیادی باعث از بین رفتن عادت مکیدن می شود .
- گاهی این عادت در بعضی گوساله ها مشاهده می شود که ممکن است در سنین بالاتر نیز مشاهده شود. این موضوع بخصوص در گوساله های ماده اهمیت دارد چراکه مکیدن پستان یک گوساله توسط گوساله ای که عادت به مکیدن دارد علاوه بر افزایش انتقال عوامل بیماریزای احتمالی باعث ورم پستان و گاهی کوری پستان می شود.
- برای جلوگیری از این عادت، وسیله ای وجود دارد که به بینی گوساله وصل می شود که در موقع مک زدن باعث ناراحتی در خود و گوساله دیگر در موقع مکیدن می شود.
جایگاه گوساله:
- جایگاه گوساله باید جایی بنا شود که بتوان به آسانی فضولات آنرا خارج نمود.
- جایگاه گوساله باید به نحوی باشد که دسترسی به مواد بستر و غذا باشد.
- گوساله نباید دور از نظر باشد . بهترین محل نزدیک زایشگاه و یا در کنار آن است .
- برای جلوگیری از انتشار بیماری باید جایگاه گوساله را کمی دوراز جایگاه دامهای بالغ بنا نمود.
- جهت گوساله دانی باید به نحوی باشد که زهکشی در آن بخوبی صورت گیرد و بادهای زمستانی زیاد به داخل آن نفوذ نکند و در تابستان حداقل نور خورشید و در زمستان حداکثر نور خورشید به داخل آن بتابد.
- لایه نازک عایق کمک می کند تا حرارت در زمستان کمتر به خارج نفوذ کند و در تابستان نیز خیلی گرم نشود.
- تهویه در جایگاه گوساله حیاتی است که می تواند طبیعی یا مصنوعی توسط هواکشها در جایگاه بسته حاصل شود. تهویه کافی و دایمی باعث کنترل رطوبت ، حرارت و بو در جایگاه در طول سال می شود.
..
علائم تهویه
- جمع شدن قطرات آب زیر سقف و دیوارها
- یخ زدن آنها در فصل سرد
- بوی زننده
- رطوبت زیاد
- اغلب ساختمانهای گوساله دانی طوری ساخته می شوند که برای خروج هوا قدری فاصله بین سقف و دیوارها وجود داشته یاشد.این کار به تهویه کمک می کند.
- در جایگاه باز جریان حرکت هوا باید از سمت گوساله دانی به سمت دامهای بالغ باشد و در جایگاه بسته دستگاههای تهویه باید طوری کار گذاشته شوند که هوای داخل جایگاه دامهای بالغ به طرف دامهای بالغ کشیده شود.
- برای پخش یکنواخت گرما و اجتناب از خیس و کثیف شدن کف جایگاه ، باید شیب مناسب در کف ایجاد گردد و ادرار و آب ناشی از شستشو دورن فاضلاب ریخته شود و به خارج هدایت گردد.
- کف بهتر است از بتون ساخته شود که با شیب مناسبی به فاضلاب منتهی گردد.
- به طور کلی زایشگاه و گوساله دانی احتیاج به نظافت بیشتری دارند .بنابراین طرح ساختمانی در آنها باید به نحوی باشد که تمیز کردن آنها آسان باشد.
- بستر در جایگاه گوساله از اهمیت بسیاری برخوردار می باشد.
- کاه غلات ( بلند یا خرد نشده) دارای رنگ روشن ، بوی خوب و قابلیت جذب رطوبت مناسب است و بستر خوب وگرمی را تشکیل می دهد.
- اگر قیمت کاه بالاست ، پوست خرد شده درخت ، خاک اره ، تراشه چوب و غیره را میتوان به کار برد. اما تا حد امکان از این مواد استفاده نکنید.
- بستر باید حتی الامکان هر روز تعویض شده و قسمتهای مرطوب آن برداشته شود.
- جایگاه انفرادی برای گوساله ها بسیار مناسبتر از آغلهای گروهی می باشند.
- در جایگاه انفرادی گوساله ها باید از اجرام ، تغییر ناگهانی درجه حرارت و رطوبت محافظت شوند.
- آغلهای انفرادی به دودسته ثابت (بتونی)و متحرک( اغلب فلزی)تقسیم می شوند.
- از مزایای جایگاه انفرادی می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- عدم تماس گوساله ها باهم که موجب کاهش گسترش عوامل بیماریزا به حداقل ممکن می شود.
- امکان بازدید هر رأس گوساله را به منظور دریافت حالات سلامتی یا بیماری آنها با آسانی فراهم می کند .
- از مکیدن ناف گوساله بوسیله یکدیگر جلوگیری می نماید.
- امکان تمیز ، شستشو و ضد عفونی نمودن جایگاه به آسانی فراهم می شود.
- می توان کف آن را بوسیله بستری از کاه یا کلش کاملاً خشک و پاک نگهداشت.
- جیره یا شیر هر گوساله را می توان به میزان جثه هرگوساله به آسانی در اختیار آن قرار داد.
- از بروز بیماریهای تنفسی در اثر جایگاه مرطوب و پخش میکروبها جلوگیری می کند.
- البته لازم به ذکر است جایگاههای انفرادی تعدا گارگر بیشتری را لازم دارد.
- خصوصیات جایگاه انفرادی:
• این جایگاه باید در سطحی قرار گیرند که عمل زهکشی در آن بخوبی صورت گیرد.
• ظرف غذا(علوفه و کنسانتره ) باید در داخل آغل قرار گیرد.
• برای ایجاد تهویه مناسب در تابستان بهتر است در قسمت بالای دیوار عقب جایگاه دریچه ای ایجاد گردد که براحتی باز و بسته گردد.
- ابعاد جایگاه انفرادی ثابت را معمولا به صورت زیر در نظر می گیرند:
120 سانتی متر عرض
180 سانتی متر طول
5 سانتی متر شیب در کف به سمت فاضلاب
- ابعاد جایگاه انفرادی متحرک این مقادیر کمتر می باشدو معمولاً برای ساختن این نوع جایگاهها از میله های فلزی استفاده می شود که کف آن را با مواد بستری مناسب می پوشانند. از این آغلها بخصوص در یک هفته اول که گوساله ها حساس هستند می تواند مورد استفاده قرار گیرند.این آغلها کار پرورش گوساله ها را با مشکلات بهداشتی بسیار کمتری میسر می سازد. بخصوص که این آغلها براحتی قابل شستشو بوده و ضد عفونی کردن و شعله دادن آن راحتتر می باشد. معمولا تعدادی از این آغلهای انفرادی را دریک فضای بسته در شرایط کنترل شده قرار می دهند که گوساله ها در یکهفته اول زندگی که دوره بحرانی است تحت کنترل بیشتری باشند. بعد از تخلیه باکس از گوساله باید باکس رابدقت شستشو و ضدعفونی کرد.
- از روش مناسب برای مبارزه با حشرات استفاده کنید.
- گوساله ها را باید بعد گرفتن از شیر ( 1 هفته بعنوان استرس از شیر گیری در نظر گرفته می شود) از جایگاه انفرادی خارج کرده و در آغلهای گروهی در گروه سنی بالاتر قرار داد.در این جایگاهها معمولا 3 تا 5/3 متر مربع فضا ، برای هر رأس گوساله در نظر گرفته می شود.
- پس از تخلیه آغل از یک گوساله و قبل از قرار دادن گوساله دیگر در آن در صورت متحرک بودن باید محل آنرا را تغییر داد و در صورت ثابت بودن باد بستر و کف آنرا کاملاً جمع آوری و ضدعفونی نمود و حدود 15 سانتی متر سنگ آهک خرد شده در آن قرار داد ( سنگ آهک برای ضد عفونی کف و جذب رطوبت بسیار مناسب می باشد.
- کف جایگاه باید قابلیت تمیز کردن کافی باشد چون در پیشگیری از بیماری مفصلی بسیار موثر است.طی 3 روز اول زندگی بویژه در 24 ساعت اول ناف راه مناسبی برای ورود عفونت است و بدیهی است که احتمال استقرار عفونت در یک بستر خیس و کثیف بسیار بیشتر از یک بستر خشک و تمیز است.
- جای ظرف آّب و کنسانتره باید در جایگاه انفرادی در نظر گرفته شود و براحتی قابل دسترس باشد.
.
دستگاه گوارش گاو در برگیرنده :
..
- دهان (دندان ها، زبان و غدد بزاقی)
- حلق
- مری
- معده چهار قسمتی شامل :
• شكمبه Rumen
• نگاری Reticulum
• هزارلا Omasum
• شیردان Abomasums
- روده باریك شامل:
• دئودنوم Duodenum
• ژژنوم Jejunum
• ایلیوم Ileum
- روده فراخ شامل :
• روده كور Cecum
• كولن Colon
• راست روده Rectum
- جگر
- پانكراس (لوزالمعده)
..
نسبت قسمت های مختلف دستگاه گوارش در نشخواركنندگان جوان بالغ
قسمت های گوارشی
گوساله تازه متولد شده
گاو بالغ
شكمبه
25
80
نگاری
25
6
هزارلا
10
3
شیردان
40
11
- لب ها
نسبتاً متحرك
نقش مهمی در انتقال غذا به دهان ندارد.
..
- زبان
دراز، نیرومند، متحرك و سفت
به آسانی پیرامون علوفه و دیگر خوراك ها می پیچد.
گاو به كمك دندان ها و آرواره ها غذا را به دهان می كشد.
...
- دهان
فعالیت های دهان :
• مصرف آب
• برداشت خوراك
• مخلوط كردن خوراك
• ترشح بزاق
• مرطوب سازی مواد خوراكی با ترشح بزاق
• بلع مواد خوراكی، آب و بزاق
• انجام عمل نشخوار
• كاهش اندازه ذرات مواد خوراكی طی فعالیت جویدن دام
..
- دندان ها
32 عدد دندان همیشگی در گاو بالغ
20 عدد دندان شیری در گوساله
آرواره بالا دندان نیش ندارد.
آرواره بالا سكویی دندانی دارد با بافت پیوندی سخت كه روی آن با بافت پوششی شاخی پوشیده شده.
فرمول دندان های شیری و همیشگی
تمام دندان های شیری تقریباً تا 2 هفتگی پدیدار می شوند.
..
- بزاق
گاو بالغ در هرروز حدود 200 لیتر بزاق تولید می كند.
كمترین میران بزاق در زمانی است كه غذا به پایان رسیده و حیوان در حال استراحت است.
..
نقش بزاق:
• مرطوب سازی خوراك، آسان سازی جویدن و تسهیل عبور به قسمت های پائین تر دستگاه گوارش
• ایجاد محیط آبی مناسب برای رشد باكتری ها و هضم خوراك
• نقش بافر برای درصد خنثی نگه داشتن pH شكمبه (بافرهای بزاق نظیر فسفات، بی كربنات، اسیدهای تولیدی میكرو ارگانیسم های شكمبه را خنثی می سازند)
......
عوامل مؤثر بر ترشح بزاق :
• تحریك فیزیكی دهان حین مصرف
• كشش مری حین بلع
• تحریك زبان طی مصرف خوراك یا نشخوار
• فقدان اكسیژن كه در حین مصرف خوراك به علت كاهش تنفس رخ می دهد.
• افزایش فشار گاز در شكمبه
• مصرف مواد علوفه ای با اندازه ذرات بلند
غدد اصلی ترشح كننده بزاق:
• بنا گوش Parotid
• زیر آرواره ای Sub maxillary
• زیر زبانی Sublingual
..
- مری
طول 105 سانتی متر
از حلق تا شكمبه
مواد خوراكی به همراه بزاق با حركات ماهیچه ای مری از دهان به شكمبه منتقل می شوند. در موقع نشخوار از شكمبه به دهان منتقل می شوند.
حركات ورودی شكل ناشی از انقباضات عضلات مجاری گوارشی می باشند كه موجی بوده و باعث اعمال فشار به مواد خوراكی در طول لوله گوارش می گردند.
..
- شكمبه
بزرگترین بخش معده نشخواركنندگان كه حجمی معادل 40 تا 50 لیتر دارد.
شكمبه بوسیله پرده های ماهیچه ای عرضی به نام پیلار به یك ناحیه جلویی و یك ناحیه پشتی، یك ناحیه شكمی و دو ناحیه بین تقسیم می شوند.
به كمك فعالیت دیواره ماهیچه ای شكمبه، محتویات آن با حركات چرخشی، جابجا شده و به خوبی آمیخته می شود.
پرزهای دیواره شكمبه كه نزدیك به 1cm طول دارند، سطح جذب را افزایش داده و سبب گرم شدن مواد می شوند.
شكمبه از دیافراگم تا ناحیه لگن سمت چپ حفره شكمی را پر می كند.
شكمبه یك محیط تخمیری مداوم است.
..
خصوصیات شكمبه:
• اسیدیته آن در بین 6 تا 9 است.
• محیط تخمیری مداوم بزرگ آبی
• اداره میكروارگانیسم های بی هوازی (باكتری ها، پروتوآزها، قلرچ ها و باكتریوناژها)
• محیط كشت میكروبی با سرعت عبور معین برای بخش مایع و جامد.
• دمای ثابت در دامنه c°38 و c° 42
• فشار اسمزی ثابت و در حدود 240 تا 300 میلی اسمز
• 65% كل حجم دستگاه گوارش
• محتویات شكمبه حدود 10 تا 20 درصد ماده خشك دارند.
• در هر دقیقه بیش از 2 بار منقبض می شود كه سبب مخلوط شدن میكروب های شكمبه با مواد خوراكی و انتقال مواد خوراكی ریز به نگاری و شیردان می شود.
• در شكمبه حدود 30 تا 50 لیتر در ساعت گازهای متان و دی اكسید كربن تولید و با آروغ زدن دفع می شود.
...
- نگاری
نگاری و شكمبه كاملاً از هم مجزا نیستند (با یك دیواره كوتاه)
سطح درونی دارای بافت لانه زنبوری است.
عملكرد نگاری ذخیره كردن مواد براساس اندازه آن هاست تا قطعات بزرگتر برای هضم بیشتر به شكمبه برگرداند.
اشیاء و اجزاء سنگین و خارجی در نگاری تجمع می یابند.
در درون نگاری شیاری وجود دارد كه بین مری و هزارلا قرار دارد و به نام ناودان مری معروف است.( اهمیت این بخش در گوساله می باشد.)
تفكیك ذرات در نگاری براساس جرم حجمی آن ها است.
ذرات با جرم حجمی كمتر ترجیحاً در داخل شكمبه به عقب بر می گردند و مواد با جرم حجمی بیشتر در نگاری می مانند و شانس بیشتری برای خروج از پیش معده دارند.
...
- هزارلا
مواد خوراكی پس از گذشتن از شكمبه و نگاری وارد هزارلا می شوند.
هزارلا از تعداد زیادی لایه ( برگ مانند) تشكیل شده است.
نقش لایه های هزارلا در افزایش سطح جذب به ویژه برای آب می باشند.
هزارلا 70-60 درصد آبی كه به آن وارد می شود را جذب می كنند كه تقریباً برابر 100 لیتر آب در روزخواهد بود.
وجود هزارلا الزامی نیست (شتر و لاما هزارلا ندارند.)
گنجایش هزارلا حدود 20 لیتر است.
...
- شیردان
بخش انتهایی معده نشخواركنندگان معروف به معده حقیقی
بافت آن می تواند شیر معده را تولید كند.
شیردان اسید هیدروكلرید HCl ترشح می كند.
محیط شیردان اسیدی است pH=2
شیردان آنزیم هم ترشح می كند.
رنین در حیوانات جوان ترشح شده و باعث لخته و غلیظ شدن شیر می شود.
شیردان گاو نزدیك به 15 لیتر گنجایش دارد.
...
- نشخوار
گاوها 7 تا 10 ساعت از روز را جهت نشخوار سپری می كنند.
مراحل نشخوار عبارتند از:
1) برگشت مواد خوراكی بلع شده در دهان
از طریق حركات دودی معكوس كه مواد خوراكی را از طریق مری به دهان هدایت می كند.
2)دوباره جویدن خوراك
مواد خوراكی بیشتر و كامل تر جویده می شوند.
3)بلع
بلع مجدد مواد خوراكی كاملاً جویده شده.
4)آروغ زدن
...
اهمیت نشخوار
• افزایش ترشح بزاق
• افزایش هضم فیبر از طریق كاهش اندازه ذرات مواد خوراكی و افزایش سطح هضمی آن ها صورت می گیرد.
• افزایش بازدهی استفاده از منابع علوفه ای
• جلوگیری از ابتلا به بیماری های متابولیكی نظیر اسیدوز حاد و تحت بالینی
• افزایش درصد چربی شیر
..
- روده باریك
از دئودنوم، ژرژنوم و ایلیوم تشكیل شده است.
محتویات شیردان كه شامل مواد خوراكی است كه به طور جزئی هضم شده و به همراه مواد گوارشی كیموس نامیده می شوند.
از شیردان به روده باریك راه می یابند.
میانگین طول روده باریك 40 متر است كه ظرفیتی حدود 38 لیتر دارد.
روده باریك پرزهایی فراوانی دارد كه سطح را افزایش می دهند.
حركات دودی روده عامل به حركت در آوردن محتویات روده می باشند.
..
- روده بزرگ
از دو قسمت روده كور و كولن تشكیل شده
عمل اصلی روده بزرگ جذب آب و ذخیره وشكل دهی مواد زائد است.
اگر چه روده بزرگ محل عمده هضم و جذب نیست. ولی جمعیت زیادی از میكروارگانیسم ها در آن به سر می برند.
میكروارگانیسم های روده بزرگ مواد مغذی موجود را تخمیر و مانند میكروارگانیسم های شكمبه تولید اسید چرب فرار و پروتئین میكروبی می كنند.
اسیدهای چرب فرار تولید شده در روده بزرگ می توانند جذب شده و مورد استفاده قرار گیرند.
پروتئین میكروبی تولید شده در روده بزرگ فابل جذب نیست و از طریق مدفوع دفع می شود.