Dr.Hossein.M.Al
09-14-2010, 06:33 PM
خصوصیات كرك و پشم شتر-تألیف : مهندس جمال سلومه ( كارشناس انستیتوی تحقیقات فرآورده های دامی مصر ):
مقدمه :
واژه كرك بر الیافی اطلاق می گردد كه بر روی بدن شتر رشد می نماید و محققین در مراجع علمی مختلف در این مورد اختلاف نظر دارند برخی آن را پشم شتر CAMEL WOOL و برخی آن را موی شتر CAMEL HAIR نامیده اند و در دو فرهنگ لغت معتبر المورد و LONGMON واژه CAMEL HAIR را كرك شتر معنی كرده اند و همچنین VON BERGEN & MAUIESBERGER در كتاب خود AMERICAN WOOL HAND BOOK نیز چنین اعتقادی دارد، اما از لحاظ علمی سه نوع الیاف وجود دارند لیااف پشم حقیقی TRUE WOOL كه این الیاف مدولا ندارند و الیاف موئین HAIRY FIBERS و الیاف كمپ KEMP FIBER .
مشاهده شده است كه كرك شتر مخلوطی از پشم حقیقی و الیاف موئین و همچنین الیاف هتروتایپ HETRO FIBERS است.
JOSEPH (1977) اظهار نمود كه باید كرك شتر را همراه با كرك بز و الپاكا و لاما تحت عنوان الیاف موئین ویژه، تقسیم بندی نمود زیرا كه این گروه دارای ویژگی ها و صفاتی است كه به وسیله رنگ ، درجه ظرافت و درجه استحكام آن را از سایر گروه ها متمایز می سازد. این گروه دارای صفات عایق و گرم كنندگی خوبی هستند و در صنایع نساجی با این گروه همچون پشم برخورد می شود.
سلومه (1992) مشاهده كرد كه پراكندگی كرك بر روی مناطق مختلف بدن از جائی به جای دیگر متفاوت است و همچنین میزان تولید و صفات كرك نیز بر حسب سن حیوان متفاوت است به طوری كه حیوانات كوچك تر دارای میزان بیشتر و نوع بهتری از كرك در مقایسه یا حیوانات بزگ تر می باشند و همچنین فصل نمو و آب و هوا در خصوصیات كرك و وزن آن مؤثر است زیرا كه كرك در اثر رابطه بین حیوان و محیط اطراف وی تحت تأثیر قرار می گیرد .
كلیاتی در مورد توده كرك و انواع آن
(
FLEECE TYPES AND GENERAL INFORMATION
)
علی رغم تعداد فراوان شتر در آفریقا وكشورهای عربی كه بالغ بر 7/10 میلیون نفر شتر است و 76% از مجموع كلی شتران در جهان را تشكیل می دهد ( WARDEH 1989) با این وجود گزارش های اندكی در مورد كرك شتر از طرف این كشورها منتشر شده است و گزارشات و مطالعات مربوط به كرك شتر معمولاً از طرف كشورهائی منتشر می گردد كه میزان تولید كرك شتر در آنها بالاست نظیر كشور هندوستان و روسیه.
VON MERGEN (1963) اظهار نمود كه الیاف كرك شتر یك كوهانه در مقایسه با شتر دوكوهانه من حیث المجموع كوتاه و خشن است و شتر دو كوهانه بهترین انواع كرك را از جهت مقدار تولید و نرمی آن تولید می كند ودر هنگام پشم چینی شتر، كرك شتر دارای مخلوطی از الیاف مختلف است همانند پشم بز كشمیری، طوری كه پوشش خارجی شتر OUTER HAIR بسیار خشن و كلفت می باشد به طوری كه طول الیاف آن در ناحیه كوهان به 5/37 سانتی متر می رسد در حالی كه الیاف كرك پوشش داخلی شتر، كوتاه و بسیار نرم همچون پشم گوسفند است و طول این الیاف از 5/2 سانتی متر تا 5/12 سانتی متر متفاوت است.
JOSEPH (1977) اظهار نمود كه الیاف شتر همراه با پشم بز، الپاكا و لاما جزو الیاف موهای ویژه SPECIALITY HAIR FIBERS دسته بندی می گردد و همچنین اظهار نمود كه پوشش داخلی كرك شتر، نرم و ظریف است كه شبیه بهترین نوع پشم نرم گوسفند است و علاوه بر آن كرك شتر همچون پشم گوسفند دارای صفت عایق حرارتی است و از آن در كشورهائی كه زمستان های بسیار سرد دارند لباس هایی می بافند كه درجه حرارت بدن را در هوای بسیار سرد حفظ می نماید و از سوئی دیگر در كشورهای گرمسیری كرك شتر در دستباف ها به كار می رود واز آن لباس هائی تهیه می كنند كه مسافران را از گرمای طاقت فرسای صحرا نگاه میدارد. كرك طبیعی دارای رنگ قهوه ای سیر است و این رنگ از رنگ های جذابی به شمار می رود كه صنعت گران آن را بر دیگر رنگ ها ترجیح می دهند.
بسیاری از محققین اظهار می دارند كه بهترین سن شتران یك كوهانه برای تولید كرك، سن 1 ـ 3 سال است. (NANDA 1957 ، SINGH 1966 ، LEUPOLD 1968 ، ASAD 1970 ، KNOESS 1976 ، KHANNA 1988 ) .
وزن توده پشم FLEECE WEIGHT
وزن توده پشم تولیدی در شتر یك كوهانه در سال از 5/0 كیلوگرم تا 5/5 كیلوگرم متفاوت است. به طوری كه هر یك از محققین در كشورهای مختلف عددی را دراین خصوص ذكر نموده كه با دیگران متفاوت است ( درسودان EL-AMIN 1979 ، در سومالی HARTLEY 1979 ، در هندوستان MUKASA-M UGERWA 1981 ، در مغولستان CHAPMAN 1985 ، در عربستان سعودی DORMAN 1986 ، در كویت AL-SULTAN 1986 ، و در پاكستان QURESHI 1986 ، و در اردن HASSAN 1991 ).
سلومه (1992) مشاهده كرد كه متوسط وزن توده پشم در فصل زمستان ( دوره رشد از ماه اكتبر تا آوریل ) در شترهای نر 9/0 كیلوگرم و در شترهای ماده 7/0 كیلوگرم است و وزن توده پشم در فصل تابستان ( دوره رشد از آوریل تا سپتامبر ) در شترهای نر 94/0 كیلوگرم و درشترهای ماده 82/0 كیلوگرم است.
FARID (1980) اظهار نمود كه متوسط تولید كرك شتر بین 9/0 تا 36/1 كیلوگرم است در حالی كه این مقدار در كشورهای سردسیری مناطق آسیای میانه به میزان 5 كیلوگرم می رسد .
YAGIL (1982) مشاهده نمود كه میزان تولید كرك شتر درسال بین 1 تا 5 كیلوگرم می باشد .
WARDDEH (1989) و HASSAN (1991) اظهار نمودند كه میزان تولید كرك شتر در كشورهای مختلف عربی با هم اختلاف فاحشی را نشان می دهند به طوری كه میزان تولید كرك در عربستان سعودی 6/0 كیلوگرم و در عراق 5 كیلوگرم است .
در هندوستان KHANNA 1988 اظهار نمود كه میزان تولید كرك در شتر جوان كمتر از دوسال سن، در حدود 98/0 كیلوگرم است درحالی كه در شتر سه ساله این میزان به 2/1 كیلوگرم در سال می رسد . وی مشاهده كرد كه نژادهای مختلف شتران هندی به یك اندازه كرك تولید نمی كنند و میزان كرك تولیدی آنها از 8/0 كیلوگرم تا 09/1 كیلوگرم متفاوت است.
اما NANDA 1957 ، SINGH 1966 ، اظهار نمودند كه شتر درمناطق سردسیر 4/5كیلوگرم كرك در سال تولید می كند. درحالی كه LEUPOLD 1968 گزارش نمود كه میزان تولید كرك شتر مابین 5 كیلوگرم تا 12 كیلوگرم در هر نفر شتر می باشد.
در چین CHENG-PEILIEU 1984 ، مشاهده نمود كه میزان كلی تولید كرك در شتر كه شامل لایه پشم خارجی و لایه پشم داخلی است مجموعاً مابین 5 تا 6 كیلوگرم است. در حالی كه لایه نرم كرك یا لایه داخلی آن به تنهایی 5/4 كیلوگرم در سال می باشد .
میزان بازده توده كرك : CLEAN FREECE YIELD
نسبت بازده كرك شسته و تمیز در شتر مابین 76% تا 83% است (LEUPOLD 1968 ، FARID 1980 ، WARDEH 1989 ) و در چین CHEING-PELIEU 1984، مشاهده كرد كه بازده كرك در شتر دوكوهانه 68% است .
در مصر سلومه 1992 گزارش نمود كه میزان بازده كرك شسته در شتران نر در فصل زمستان 56% و در شتران ماده 65% كه این میزان در فصل تابستان در شتران نر 65% و درشتران ماده 62% بوده است.
طول الیاف
الیاف در شتر بر دو نوعند : لایه خارجی كه از مو تشكیل یافته و لایه داخلی كه از پشم می باشد. لایه خارجی كه از مو تشكیل شده دارای الیافی بلند است كه طول الیاف آن به 5/37 سانتی متر می رسد (VON BORGEN 1963) .
JULES-LABARTHE (1975) اظهار نمود كه طول الیاف نرم شتر مابین 5 ـ 5/7 سانتی متر است در حالیكه طول الیاف خشن شتر مابین 10 ـ 25 سانتی متر است .
در چین CHENG PEILIEU (1984) معتقد است كه طول الیاف در شتر دوكوهانه مابین 7 ـ 8 سانتی متر می باشد .
در عربستان سعودی WARDEH (1989) اظهار نمود كه طول الیاف مابین 5/3 تا 12 سانتی متر می باشد .
HASSAN (1991) در اردن معتقد است كه طویل ترین الیاف شتر الیاف منطقه كوهان و ناحیه شانه است كه طول آن به 12 سانتی متر می رسد.
سلومه (1992) درمصر از سیستم WIRA جهت اندازه گیری طول الیاف استفاده كرد و مشاهده كرد كه طول الیاف در زمستان 6 سانتی متر و درتابستان 4 سانتی متر می باشد.
قطر الیاف
VON BERGEN (1963) اظهار نمود كه قطر الیاف كرك شتر در كشورهای مختلف به درستی معلوم نیست و مابین 5 تا 40 میكرون متفاوت است و همچنین این اختلاف در میزان تولید نوع كرك نیز خودنمائی می كند به طوری كه تولید كرك در كشورهائی نظیر چین، مغولستان، ایران و افغانستان از نظر نوع متفاوت است به طوری كه نسبت تولید موی خشن به پشم نرم در لایه داخلی از كشوری به كشور دیگر تفاوت می كند ( مقصود این است كه بر اساس آب و هوای محیط اطراف شتر میزان كرك بر روی بدن شتر رشد می كند و این آب و هواست كه در تعیین نسبت لایه داخلی (پشم نرم) به لایه خارجی (می) نقش اساسی دارد و این مسئله به نیاز حیوان برای تأمین گرمای بدن و همخوانی وی با شرایط آب و هوائی محیط اطراف باز می گردد به طوریكه در مناطق بسیار سرد لایه داخلی رشد فراوانی می كند تا درجه حرارت بدن حیوان را حفظ نماید و هرچه درجه حرارت محیط اطراف بالا رود، نیاز به رشد و نمو این لایه (پشم) كم می گردد و نیاز به رشد و نمو لایه خارجی (مو) افزایش می یابد زیرا كه این لایه حیوان را از اشعه مستقیم خورشید محافظت می نماید .
LEUPOLD (1968) ، JULES-LABARTHE (2975) ، CHENG-PEILIEU (1984) اظهار نمودند كه قطر الیاف شتر به ترتیب مابین 16 تا 18 ، 18 تا 19 ، 17 تا 19 میكرون است .
FARID (1980) گزارش نمود كه قطر الیاف در كشورهای عربی مابین 16 ـ 18 میكرون است در حالی كه WARDEH (1989) اظهار می دارد كه قطر الیاف در سوریه مابین 16 ـ 28 میكرون است .
HASSAN (1981) گزارش نمود كه قطر الیاف لایه خارجی در اردن مابین 16 تا 28 میكرون است سلومه (1992) قطر الیاف را در لایه خارجی در زمستان 54 میكرون و در تابستان 55 میكرون تعیین نمود. وی همچنین قطر الیاف را در لایه داخلی در زمستان 25 میكرون و در تابستان 28 میكرون اعلام نمود.
انواع الیاف
VON MERGEN (1963) اظهار می نماید كه پوشش خارجی در شتر از دو نوع الیاف تشكیل می شود كه اختلاف زیادی با هم دارند، الیاف لایه خارجی بسیار خشن، سفت و محكم است در حالی كه الیاف لایه داخلی بسیار نرم و لطیف است.
میزان الیاف لایه خارجی در كشورهای مختلف متفاوت است به طوریكه در شتر دوكوهانه در مغولستان مقدار 5/22% از وزن كل كرك شتر را تشكیل می دهد در حالی كه میزان الیاف لایه خارجی در شتران ایران 8/63% از وزن كرك شتر را تشكیل می دهد و در همین حال HASSAN (1991) در اردن نسبت الیاف لایه داخلی را در شتر یك كوهانه در حدود 50% ذكر نموده است.
سلومه (1992) مشاهده نمود كه پوشش خارجی شتر شامل تمامی انواع شناخته شده از الیاف مختلف است كه در پشم گوسفند با آن مواجه می گردیم و عبارتند از: الیاف پشم حقیقی، مو، الیاف هتروتایپ HETRO FIBERS و الیاف كمپ و الیاف رنگین و نسبت میان این الیاف برحسب فصل، سن و شرایط محیطی تغییر می كند.
الیاف دارای مدولا :
مدولا در تعیین نوع الیاف وویژگی های آن دارای نقش بسیار مهمی است. VON BERGEN (1963) اظهار می دارد كه الیاف نرمی كه شتر دارد الیافی است كه دارای مدولا است و معمولاً مدولای آن تكه تكه است و مدولا رابطه مستقیمی با قطر اجمالی الیاف دارد و بر قطر الیاف و كشوری كه در آن كرك به دست آمده است متكی است و نسبت الیاف مدولا دار از كشوری به كشور دیگر به شدت تفاوت می كند به طوریكه در شترهای دوكوهانه چین و مغولستان به میزان 5% كل الیاف است در حالیكه در شتران یك كوهانه ایران 43% كل الیاف می باشد و هنگامی كه الیاف نرم باشد نسبت داشتن مدولا كاهش می یابد .
اختلاف زیاد بین میزان مدولا در الیاف ما را قادر می سازد كه حتی پس از طی مراحل مختلف صنعتی باز هم قادر باشیم به منشأ آن الیاف پی ببریم. بر حسب مثال الیاف تهیه شده از شتران دو كوهانه چینی دارای 7% الیاف مدولادار است در حالی كه الیاف مخلوط تهیه شده از شتران یك كوهانه افغانی وایرانی دارای 23 % الیاف نرم مدولادار است. سلومه (1992) در مصر اقدام به اجرای تست تعیین نوع الیاف نمود و مشاهده كرد كه توده كرك در فصل زمستان از الیاف زیر تشكیل یافته است :
45% پشم ، 45% الیاف مدولادار ، 1% الیاف كمپ ، 9% الیاف رنگین و اظهار نمود كه این نسبت در فصل تابستان و در جاهای مختلف بدن تفاوت می كند.
مجموعه فولیكول ها و فولیكول های اولیه و ثانویه :
فولیكول های مو از مجموعه ای از فولیكول ها تشكیل می شود كه حاوی فولیكول های اولیه و فولیكول های ثانویه می باشد.
Dolang & Nai (1962) اظهار كردند كه فولیكول های مو در پوست شتر به صورت مجموعه ای از فولیكول ها هستند كه در بافت همبند قرار دارند و به صورت Tuftes است كه هر مجموعه بطور متوسط حاوی 28 فولیكول و شكل تمامی آنها بیضی شكل است كه از نظر حجم با هم متفاوتند و دارای دو نوع فولیكول بزرگ مو وجود دارد كه همراه آن یك غده عرقی و یك ماهیچه وجود دارد و به طور كلی سه فولیكول دیگر در مجموعه وجود دارد كه دارای غده عرقی هستند و گاهی اوقات در مجموعه های بزرگ 4 تا 5 و حتی 6 فولیكول وجود دارد در حالی كه در مجموعه های كوچك 1 تا 2 فولیكول وجود دارد Lee & Nilsan (1962) در جاهای مختلفی از بدن شتر مشاهده كردند كه فولیكول های مو به صورت دسته ای Custers و دور از هم قرار می گیرند و هر دسته ای از سطح پوست به شكل غیر منظم بیرون می زند و از دسته های دیگر از لحاظ شكل متفاوت است و هر دسته ای حاوی 2 الی 3 فولیكول بزرگ برجسته منفرد است و گاهی نیز دیده شده كه 2 الی 5 مجموعه مو كه دارای فولیكول های كوچك هستند به هم چسبیده اند و هر مجموعه ای از مجموعه ها معمولاً از 2 تا 9 فولیكول تشكیل می شود .
Mehdi (1979) مشاهده كرد كه نظم و ترتیب فولیكول های مو در شتر با سایر پستانداران اهلی تفاوت دارد و فولیكول های مو در شتر به صورت مجموعه هائی است كه هرچند مجموعه یك دسته را تشكیل میدهند و هر مجموعه نیز به خودی خود از 2 الی 4 فولیكول بزرگ مو و از 2 تا 5 فولیكول ثانویه تشكیل می گردد و یك دسته مو بطور كامل بوسیله بافت همبند مشخصی و غلاف آشكاری احاطه شده است.
Kamel.et.al (1986) اظهار نمودند كه فولیكول های مو در مجموعه های آشكاری مرتب و منظم شده است كه هر مجموعه به طور كلی از یك فولیكول بزرگ و تعدادی فولیكول ثانویه كوچك تشكیل شده است. فولیكول بزرگ به نظر می رسد كه عمیق تر از فولیكول های ثانویه كوچك درپوست فرو رفته است.
تعداد فولیكول های هر مجموعه درجاهای مختلف بدن متفاوت است به طوریكه در منطقه كوهان هر مجموعه 25 فولیكول و در منطقه كپل 35 فولیكول و در منطقه پشت 20 فولیكول دارد. همچنین تعداد مجموعه های مو در سانتی متر مربع، درمنطقه كوهان 114 مجموعه ، در منطقه كپل 96 مجموعه و در منطقه پشت 75 مجموعه است.
سلومه (1992) مشاهده كرد كه فولیكول ها در مجموعه های واضحی كه به وسیله بافت همبند احاطه شده رشد و نمو می كند و همچنین ملاحظه كرد كه طریقه و طبیعت رشد و نمو این فولیكول ها در شتر با طبیعت رشد و نمو فولیكول ها در گوسفندان تفاوت دارد و این مجموعه در هر سانتی متر مربع از لحاظ دارا بودن فولیكول ها و همچنین غدد عرقی با هم تفاوت دارند و حتی بر روی بدن یك نفر شتر این اختلاف محسوس است به طوریكه تراكم این مجموعه ها در منطقه كپل بالاترین تراكم را دارد و درمنطقه كوهان كمترین تراكم را دارد.
منابع مورد استفاده :
1-AGLAND , P.B.E. (1932) : NOTES ON THE CAMEL IN EASTERN SUDAN – SUDAN NOTES REC. 15 (1) PP: 119-149.
2-AL – SULTAN , S.A. (1986) : CAMELS IN KUWAIT. IN THE CAMEL DEVELOPMENT RESSSSSWARCII. PROCEDEDINGS OF KUWAIT SEMINAR. 20-23 OCTOBER , 1956. (MINEADEP AND FAO) , ROME , 1988.
3-ASAD , T. (1970) : THE KABABISH POWER : OUTHRITY AND CONSENT IN A NOMADIC TRIBE,C, HURST AND CO. LONDON PP: 263.
4-CHAPMAN , M.J. (1985) : WORLD ANIMAL REEEVIEW 55:14.
5-CHENG , PEILIEU 91984) : LIVESTOCK BREEDS OF CHINA . ROME: FOOD AND AGRICULTURAL ORGANIZATION OF THE UNITED NATIONS.6- DORMAN, A.E. 91986) : ASPECTS OF THE HUSBANRY AND MANAGEMENT OF THE GENUS CAMELUS, IN 9 THE CAMEL IN HEALTH AND DISEASE ) ED. BY. HIGGINS , A.J. 1 ST ED. 1989 BAILLIERE TINDALL LONDON.
6-EL-AMIN , F.M. (1979) : THE DROMEDARY CAMEL OF THE SUDAN. PAPER PRESENTED AT THE WORKSHOP ON CAMEL , KHARTOUM , 18-20 DECEMBER 1979. IFS (INTERNATIONAL FOUNDATION FOR SCIENCE ) PROVISIONAL REPORT , PP: 35-53.
7-FARID , M.F.A. ( 1980 ) : CAMELS IN THE ARAB WORLD – THE ARAB CENTER FOR THE STUDIES OF ARAB LONDS. DAMAS SYRIA.
8-HARTLEY , J.B. (1979) : CAMEL IN THE HORN OF AFRICA. IN : CAMEL. IFS SYMPOSIUM SUD , 109-124.
9-HASSAN , N.I. (1991) : STUDIES ON CAMEL IN HAMAD BASIN. PAPER PRESENTED AT THE INTERNATIONAL CONFERENCE ON CAMEL PRODUCTION AND IMPROVENT. TOBRUK , LIBYA.
10-OSEPH , M.L. (1977) : INTRODUCT ORY TEXTILE SCIENCE. 3TH. ED. RINEHART AND WINSTON , PP: 101. USA.
11-JULES – LABARTHE : (1975) : ELEMENTS OF TEXTILES. MACMILLAN PUBLISH , CO . INC. NEW – YORK. COLLIER MACMILLAN PUBLISHERS, LONDON.
12-KHANNA, N.D. (1988) : ANNUAL REPORT , FOR , NATIONAL RESEATCII CENTERE ON BIKANER, P.B. NO : 07. JORBEER , BIKANER : 334001 ( RAJASTHAN) , INDIA , PP: 59-53.
13-KNOESS , K.H. (1976) : ASSIGNMENT REPORT ON ANIMAL PRODUCTION IN MIDDLE AWASH VALLEY. ROME . F A O PP : 57.
14-LEUPOLD , J. (1968) : LE CHAMEAU : IMPORTANT ANIMAL DOMESTIQUE DES PAYS SUB- TROPICAUX. IN : LES CAIHERS BLEUS VETERINARES 1968 (15) PP: 1-6
15-MUKASA . MUGERWA , E . (1981) : THE CAMEL ( CAMELUS DROMEDARIUS) A BIBLIOGRAPHICAL REVIEW . PUBLISHED BY INTERNATIONAL LIVESTOCK CENTRE FOR AFRICA ADDIS ABABA , ETHIOPIA , PP: 79-80.
16-NANDA , P.N. (1957) : CAMEL AND THEIR MANAGEMENT. DELHI , ICAR ( INDIAN COWNCIL OF AGRICULTURAL RESEARCH ) 1963 , PP: 17.
17-QURESHI , M.H. (1986) : THE CAMEL IN PAKISTAN. IN : THE CAMEL DEVELOPMENT RESEARCH. PROCEEDINGS OF KUWAIT SEMINAR. 20-23 OCTOBER , 1986. (MINEADEP AND FAO) ROME , 1988. PP:44.
18-SINGH , H. (1966) CAMEL CAREINTENSIVE AAGRIC , JANUARY 1966 PP:9-12.
19-YAGIL . R (1982) : WORLD ANIMAL REVIEW.
20-VON BERGEN , W.& MAURESBERGER , H.R (1963) : AMEERICAN WOOL HANDBOOK. TEXTILE BOOK PUBLISHER , INC. NEW YIRK.
21-WARDEH , M.F. (1986) : ARABIAN CAMELS : ORIGIN , BREEDS AND HUSBANDRY. AL MALLAH PUBL. DAMASCUS (500 PP. ARABIC).
مقدمه :
واژه كرك بر الیافی اطلاق می گردد كه بر روی بدن شتر رشد می نماید و محققین در مراجع علمی مختلف در این مورد اختلاف نظر دارند برخی آن را پشم شتر CAMEL WOOL و برخی آن را موی شتر CAMEL HAIR نامیده اند و در دو فرهنگ لغت معتبر المورد و LONGMON واژه CAMEL HAIR را كرك شتر معنی كرده اند و همچنین VON BERGEN & MAUIESBERGER در كتاب خود AMERICAN WOOL HAND BOOK نیز چنین اعتقادی دارد، اما از لحاظ علمی سه نوع الیاف وجود دارند لیااف پشم حقیقی TRUE WOOL كه این الیاف مدولا ندارند و الیاف موئین HAIRY FIBERS و الیاف كمپ KEMP FIBER .
مشاهده شده است كه كرك شتر مخلوطی از پشم حقیقی و الیاف موئین و همچنین الیاف هتروتایپ HETRO FIBERS است.
JOSEPH (1977) اظهار نمود كه باید كرك شتر را همراه با كرك بز و الپاكا و لاما تحت عنوان الیاف موئین ویژه، تقسیم بندی نمود زیرا كه این گروه دارای ویژگی ها و صفاتی است كه به وسیله رنگ ، درجه ظرافت و درجه استحكام آن را از سایر گروه ها متمایز می سازد. این گروه دارای صفات عایق و گرم كنندگی خوبی هستند و در صنایع نساجی با این گروه همچون پشم برخورد می شود.
سلومه (1992) مشاهده كرد كه پراكندگی كرك بر روی مناطق مختلف بدن از جائی به جای دیگر متفاوت است و همچنین میزان تولید و صفات كرك نیز بر حسب سن حیوان متفاوت است به طوری كه حیوانات كوچك تر دارای میزان بیشتر و نوع بهتری از كرك در مقایسه یا حیوانات بزگ تر می باشند و همچنین فصل نمو و آب و هوا در خصوصیات كرك و وزن آن مؤثر است زیرا كه كرك در اثر رابطه بین حیوان و محیط اطراف وی تحت تأثیر قرار می گیرد .
كلیاتی در مورد توده كرك و انواع آن
(
FLEECE TYPES AND GENERAL INFORMATION
)
علی رغم تعداد فراوان شتر در آفریقا وكشورهای عربی كه بالغ بر 7/10 میلیون نفر شتر است و 76% از مجموع كلی شتران در جهان را تشكیل می دهد ( WARDEH 1989) با این وجود گزارش های اندكی در مورد كرك شتر از طرف این كشورها منتشر شده است و گزارشات و مطالعات مربوط به كرك شتر معمولاً از طرف كشورهائی منتشر می گردد كه میزان تولید كرك شتر در آنها بالاست نظیر كشور هندوستان و روسیه.
VON MERGEN (1963) اظهار نمود كه الیاف كرك شتر یك كوهانه در مقایسه با شتر دوكوهانه من حیث المجموع كوتاه و خشن است و شتر دو كوهانه بهترین انواع كرك را از جهت مقدار تولید و نرمی آن تولید می كند ودر هنگام پشم چینی شتر، كرك شتر دارای مخلوطی از الیاف مختلف است همانند پشم بز كشمیری، طوری كه پوشش خارجی شتر OUTER HAIR بسیار خشن و كلفت می باشد به طوری كه طول الیاف آن در ناحیه كوهان به 5/37 سانتی متر می رسد در حالی كه الیاف كرك پوشش داخلی شتر، كوتاه و بسیار نرم همچون پشم گوسفند است و طول این الیاف از 5/2 سانتی متر تا 5/12 سانتی متر متفاوت است.
JOSEPH (1977) اظهار نمود كه الیاف شتر همراه با پشم بز، الپاكا و لاما جزو الیاف موهای ویژه SPECIALITY HAIR FIBERS دسته بندی می گردد و همچنین اظهار نمود كه پوشش داخلی كرك شتر، نرم و ظریف است كه شبیه بهترین نوع پشم نرم گوسفند است و علاوه بر آن كرك شتر همچون پشم گوسفند دارای صفت عایق حرارتی است و از آن در كشورهائی كه زمستان های بسیار سرد دارند لباس هایی می بافند كه درجه حرارت بدن را در هوای بسیار سرد حفظ می نماید و از سوئی دیگر در كشورهای گرمسیری كرك شتر در دستباف ها به كار می رود واز آن لباس هائی تهیه می كنند كه مسافران را از گرمای طاقت فرسای صحرا نگاه میدارد. كرك طبیعی دارای رنگ قهوه ای سیر است و این رنگ از رنگ های جذابی به شمار می رود كه صنعت گران آن را بر دیگر رنگ ها ترجیح می دهند.
بسیاری از محققین اظهار می دارند كه بهترین سن شتران یك كوهانه برای تولید كرك، سن 1 ـ 3 سال است. (NANDA 1957 ، SINGH 1966 ، LEUPOLD 1968 ، ASAD 1970 ، KNOESS 1976 ، KHANNA 1988 ) .
وزن توده پشم FLEECE WEIGHT
وزن توده پشم تولیدی در شتر یك كوهانه در سال از 5/0 كیلوگرم تا 5/5 كیلوگرم متفاوت است. به طوری كه هر یك از محققین در كشورهای مختلف عددی را دراین خصوص ذكر نموده كه با دیگران متفاوت است ( درسودان EL-AMIN 1979 ، در سومالی HARTLEY 1979 ، در هندوستان MUKASA-M UGERWA 1981 ، در مغولستان CHAPMAN 1985 ، در عربستان سعودی DORMAN 1986 ، در كویت AL-SULTAN 1986 ، و در پاكستان QURESHI 1986 ، و در اردن HASSAN 1991 ).
سلومه (1992) مشاهده كرد كه متوسط وزن توده پشم در فصل زمستان ( دوره رشد از ماه اكتبر تا آوریل ) در شترهای نر 9/0 كیلوگرم و در شترهای ماده 7/0 كیلوگرم است و وزن توده پشم در فصل تابستان ( دوره رشد از آوریل تا سپتامبر ) در شترهای نر 94/0 كیلوگرم و درشترهای ماده 82/0 كیلوگرم است.
FARID (1980) اظهار نمود كه متوسط تولید كرك شتر بین 9/0 تا 36/1 كیلوگرم است در حالی كه این مقدار در كشورهای سردسیری مناطق آسیای میانه به میزان 5 كیلوگرم می رسد .
YAGIL (1982) مشاهده نمود كه میزان تولید كرك شتر درسال بین 1 تا 5 كیلوگرم می باشد .
WARDDEH (1989) و HASSAN (1991) اظهار نمودند كه میزان تولید كرك شتر در كشورهای مختلف عربی با هم اختلاف فاحشی را نشان می دهند به طوری كه میزان تولید كرك در عربستان سعودی 6/0 كیلوگرم و در عراق 5 كیلوگرم است .
در هندوستان KHANNA 1988 اظهار نمود كه میزان تولید كرك در شتر جوان كمتر از دوسال سن، در حدود 98/0 كیلوگرم است درحالی كه در شتر سه ساله این میزان به 2/1 كیلوگرم در سال می رسد . وی مشاهده كرد كه نژادهای مختلف شتران هندی به یك اندازه كرك تولید نمی كنند و میزان كرك تولیدی آنها از 8/0 كیلوگرم تا 09/1 كیلوگرم متفاوت است.
اما NANDA 1957 ، SINGH 1966 ، اظهار نمودند كه شتر درمناطق سردسیر 4/5كیلوگرم كرك در سال تولید می كند. درحالی كه LEUPOLD 1968 گزارش نمود كه میزان تولید كرك شتر مابین 5 كیلوگرم تا 12 كیلوگرم در هر نفر شتر می باشد.
در چین CHENG-PEILIEU 1984 ، مشاهده نمود كه میزان كلی تولید كرك در شتر كه شامل لایه پشم خارجی و لایه پشم داخلی است مجموعاً مابین 5 تا 6 كیلوگرم است. در حالی كه لایه نرم كرك یا لایه داخلی آن به تنهایی 5/4 كیلوگرم در سال می باشد .
میزان بازده توده كرك : CLEAN FREECE YIELD
نسبت بازده كرك شسته و تمیز در شتر مابین 76% تا 83% است (LEUPOLD 1968 ، FARID 1980 ، WARDEH 1989 ) و در چین CHEING-PELIEU 1984، مشاهده كرد كه بازده كرك در شتر دوكوهانه 68% است .
در مصر سلومه 1992 گزارش نمود كه میزان بازده كرك شسته در شتران نر در فصل زمستان 56% و در شتران ماده 65% كه این میزان در فصل تابستان در شتران نر 65% و درشتران ماده 62% بوده است.
طول الیاف
الیاف در شتر بر دو نوعند : لایه خارجی كه از مو تشكیل یافته و لایه داخلی كه از پشم می باشد. لایه خارجی كه از مو تشكیل شده دارای الیافی بلند است كه طول الیاف آن به 5/37 سانتی متر می رسد (VON BORGEN 1963) .
JULES-LABARTHE (1975) اظهار نمود كه طول الیاف نرم شتر مابین 5 ـ 5/7 سانتی متر است در حالیكه طول الیاف خشن شتر مابین 10 ـ 25 سانتی متر است .
در چین CHENG PEILIEU (1984) معتقد است كه طول الیاف در شتر دوكوهانه مابین 7 ـ 8 سانتی متر می باشد .
در عربستان سعودی WARDEH (1989) اظهار نمود كه طول الیاف مابین 5/3 تا 12 سانتی متر می باشد .
HASSAN (1991) در اردن معتقد است كه طویل ترین الیاف شتر الیاف منطقه كوهان و ناحیه شانه است كه طول آن به 12 سانتی متر می رسد.
سلومه (1992) درمصر از سیستم WIRA جهت اندازه گیری طول الیاف استفاده كرد و مشاهده كرد كه طول الیاف در زمستان 6 سانتی متر و درتابستان 4 سانتی متر می باشد.
قطر الیاف
VON BERGEN (1963) اظهار نمود كه قطر الیاف كرك شتر در كشورهای مختلف به درستی معلوم نیست و مابین 5 تا 40 میكرون متفاوت است و همچنین این اختلاف در میزان تولید نوع كرك نیز خودنمائی می كند به طوری كه تولید كرك در كشورهائی نظیر چین، مغولستان، ایران و افغانستان از نظر نوع متفاوت است به طوری كه نسبت تولید موی خشن به پشم نرم در لایه داخلی از كشوری به كشور دیگر تفاوت می كند ( مقصود این است كه بر اساس آب و هوای محیط اطراف شتر میزان كرك بر روی بدن شتر رشد می كند و این آب و هواست كه در تعیین نسبت لایه داخلی (پشم نرم) به لایه خارجی (می) نقش اساسی دارد و این مسئله به نیاز حیوان برای تأمین گرمای بدن و همخوانی وی با شرایط آب و هوائی محیط اطراف باز می گردد به طوریكه در مناطق بسیار سرد لایه داخلی رشد فراوانی می كند تا درجه حرارت بدن حیوان را حفظ نماید و هرچه درجه حرارت محیط اطراف بالا رود، نیاز به رشد و نمو این لایه (پشم) كم می گردد و نیاز به رشد و نمو لایه خارجی (مو) افزایش می یابد زیرا كه این لایه حیوان را از اشعه مستقیم خورشید محافظت می نماید .
LEUPOLD (1968) ، JULES-LABARTHE (2975) ، CHENG-PEILIEU (1984) اظهار نمودند كه قطر الیاف شتر به ترتیب مابین 16 تا 18 ، 18 تا 19 ، 17 تا 19 میكرون است .
FARID (1980) گزارش نمود كه قطر الیاف در كشورهای عربی مابین 16 ـ 18 میكرون است در حالی كه WARDEH (1989) اظهار می دارد كه قطر الیاف در سوریه مابین 16 ـ 28 میكرون است .
HASSAN (1981) گزارش نمود كه قطر الیاف لایه خارجی در اردن مابین 16 تا 28 میكرون است سلومه (1992) قطر الیاف را در لایه خارجی در زمستان 54 میكرون و در تابستان 55 میكرون تعیین نمود. وی همچنین قطر الیاف را در لایه داخلی در زمستان 25 میكرون و در تابستان 28 میكرون اعلام نمود.
انواع الیاف
VON MERGEN (1963) اظهار می نماید كه پوشش خارجی در شتر از دو نوع الیاف تشكیل می شود كه اختلاف زیادی با هم دارند، الیاف لایه خارجی بسیار خشن، سفت و محكم است در حالی كه الیاف لایه داخلی بسیار نرم و لطیف است.
میزان الیاف لایه خارجی در كشورهای مختلف متفاوت است به طوریكه در شتر دوكوهانه در مغولستان مقدار 5/22% از وزن كل كرك شتر را تشكیل می دهد در حالی كه میزان الیاف لایه خارجی در شتران ایران 8/63% از وزن كرك شتر را تشكیل می دهد و در همین حال HASSAN (1991) در اردن نسبت الیاف لایه داخلی را در شتر یك كوهانه در حدود 50% ذكر نموده است.
سلومه (1992) مشاهده نمود كه پوشش خارجی شتر شامل تمامی انواع شناخته شده از الیاف مختلف است كه در پشم گوسفند با آن مواجه می گردیم و عبارتند از: الیاف پشم حقیقی، مو، الیاف هتروتایپ HETRO FIBERS و الیاف كمپ و الیاف رنگین و نسبت میان این الیاف برحسب فصل، سن و شرایط محیطی تغییر می كند.
الیاف دارای مدولا :
مدولا در تعیین نوع الیاف وویژگی های آن دارای نقش بسیار مهمی است. VON BERGEN (1963) اظهار می دارد كه الیاف نرمی كه شتر دارد الیافی است كه دارای مدولا است و معمولاً مدولای آن تكه تكه است و مدولا رابطه مستقیمی با قطر اجمالی الیاف دارد و بر قطر الیاف و كشوری كه در آن كرك به دست آمده است متكی است و نسبت الیاف مدولا دار از كشوری به كشور دیگر به شدت تفاوت می كند به طوریكه در شترهای دوكوهانه چین و مغولستان به میزان 5% كل الیاف است در حالیكه در شتران یك كوهانه ایران 43% كل الیاف می باشد و هنگامی كه الیاف نرم باشد نسبت داشتن مدولا كاهش می یابد .
اختلاف زیاد بین میزان مدولا در الیاف ما را قادر می سازد كه حتی پس از طی مراحل مختلف صنعتی باز هم قادر باشیم به منشأ آن الیاف پی ببریم. بر حسب مثال الیاف تهیه شده از شتران دو كوهانه چینی دارای 7% الیاف مدولادار است در حالی كه الیاف مخلوط تهیه شده از شتران یك كوهانه افغانی وایرانی دارای 23 % الیاف نرم مدولادار است. سلومه (1992) در مصر اقدام به اجرای تست تعیین نوع الیاف نمود و مشاهده كرد كه توده كرك در فصل زمستان از الیاف زیر تشكیل یافته است :
45% پشم ، 45% الیاف مدولادار ، 1% الیاف كمپ ، 9% الیاف رنگین و اظهار نمود كه این نسبت در فصل تابستان و در جاهای مختلف بدن تفاوت می كند.
مجموعه فولیكول ها و فولیكول های اولیه و ثانویه :
فولیكول های مو از مجموعه ای از فولیكول ها تشكیل می شود كه حاوی فولیكول های اولیه و فولیكول های ثانویه می باشد.
Dolang & Nai (1962) اظهار كردند كه فولیكول های مو در پوست شتر به صورت مجموعه ای از فولیكول ها هستند كه در بافت همبند قرار دارند و به صورت Tuftes است كه هر مجموعه بطور متوسط حاوی 28 فولیكول و شكل تمامی آنها بیضی شكل است كه از نظر حجم با هم متفاوتند و دارای دو نوع فولیكول بزرگ مو وجود دارد كه همراه آن یك غده عرقی و یك ماهیچه وجود دارد و به طور كلی سه فولیكول دیگر در مجموعه وجود دارد كه دارای غده عرقی هستند و گاهی اوقات در مجموعه های بزرگ 4 تا 5 و حتی 6 فولیكول وجود دارد در حالی كه در مجموعه های كوچك 1 تا 2 فولیكول وجود دارد Lee & Nilsan (1962) در جاهای مختلفی از بدن شتر مشاهده كردند كه فولیكول های مو به صورت دسته ای Custers و دور از هم قرار می گیرند و هر دسته ای از سطح پوست به شكل غیر منظم بیرون می زند و از دسته های دیگر از لحاظ شكل متفاوت است و هر دسته ای حاوی 2 الی 3 فولیكول بزرگ برجسته منفرد است و گاهی نیز دیده شده كه 2 الی 5 مجموعه مو كه دارای فولیكول های كوچك هستند به هم چسبیده اند و هر مجموعه ای از مجموعه ها معمولاً از 2 تا 9 فولیكول تشكیل می شود .
Mehdi (1979) مشاهده كرد كه نظم و ترتیب فولیكول های مو در شتر با سایر پستانداران اهلی تفاوت دارد و فولیكول های مو در شتر به صورت مجموعه هائی است كه هرچند مجموعه یك دسته را تشكیل میدهند و هر مجموعه نیز به خودی خود از 2 الی 4 فولیكول بزرگ مو و از 2 تا 5 فولیكول ثانویه تشكیل می گردد و یك دسته مو بطور كامل بوسیله بافت همبند مشخصی و غلاف آشكاری احاطه شده است.
Kamel.et.al (1986) اظهار نمودند كه فولیكول های مو در مجموعه های آشكاری مرتب و منظم شده است كه هر مجموعه به طور كلی از یك فولیكول بزرگ و تعدادی فولیكول ثانویه كوچك تشكیل شده است. فولیكول بزرگ به نظر می رسد كه عمیق تر از فولیكول های ثانویه كوچك درپوست فرو رفته است.
تعداد فولیكول های هر مجموعه درجاهای مختلف بدن متفاوت است به طوریكه در منطقه كوهان هر مجموعه 25 فولیكول و در منطقه كپل 35 فولیكول و در منطقه پشت 20 فولیكول دارد. همچنین تعداد مجموعه های مو در سانتی متر مربع، درمنطقه كوهان 114 مجموعه ، در منطقه كپل 96 مجموعه و در منطقه پشت 75 مجموعه است.
سلومه (1992) مشاهده كرد كه فولیكول ها در مجموعه های واضحی كه به وسیله بافت همبند احاطه شده رشد و نمو می كند و همچنین ملاحظه كرد كه طریقه و طبیعت رشد و نمو این فولیكول ها در شتر با طبیعت رشد و نمو فولیكول ها در گوسفندان تفاوت دارد و این مجموعه در هر سانتی متر مربع از لحاظ دارا بودن فولیكول ها و همچنین غدد عرقی با هم تفاوت دارند و حتی بر روی بدن یك نفر شتر این اختلاف محسوس است به طوریكه تراكم این مجموعه ها در منطقه كپل بالاترین تراكم را دارد و درمنطقه كوهان كمترین تراكم را دارد.
منابع مورد استفاده :
1-AGLAND , P.B.E. (1932) : NOTES ON THE CAMEL IN EASTERN SUDAN – SUDAN NOTES REC. 15 (1) PP: 119-149.
2-AL – SULTAN , S.A. (1986) : CAMELS IN KUWAIT. IN THE CAMEL DEVELOPMENT RESSSSSWARCII. PROCEDEDINGS OF KUWAIT SEMINAR. 20-23 OCTOBER , 1956. (MINEADEP AND FAO) , ROME , 1988.
3-ASAD , T. (1970) : THE KABABISH POWER : OUTHRITY AND CONSENT IN A NOMADIC TRIBE,C, HURST AND CO. LONDON PP: 263.
4-CHAPMAN , M.J. (1985) : WORLD ANIMAL REEEVIEW 55:14.
5-CHENG , PEILIEU 91984) : LIVESTOCK BREEDS OF CHINA . ROME: FOOD AND AGRICULTURAL ORGANIZATION OF THE UNITED NATIONS.6- DORMAN, A.E. 91986) : ASPECTS OF THE HUSBANRY AND MANAGEMENT OF THE GENUS CAMELUS, IN 9 THE CAMEL IN HEALTH AND DISEASE ) ED. BY. HIGGINS , A.J. 1 ST ED. 1989 BAILLIERE TINDALL LONDON.
6-EL-AMIN , F.M. (1979) : THE DROMEDARY CAMEL OF THE SUDAN. PAPER PRESENTED AT THE WORKSHOP ON CAMEL , KHARTOUM , 18-20 DECEMBER 1979. IFS (INTERNATIONAL FOUNDATION FOR SCIENCE ) PROVISIONAL REPORT , PP: 35-53.
7-FARID , M.F.A. ( 1980 ) : CAMELS IN THE ARAB WORLD – THE ARAB CENTER FOR THE STUDIES OF ARAB LONDS. DAMAS SYRIA.
8-HARTLEY , J.B. (1979) : CAMEL IN THE HORN OF AFRICA. IN : CAMEL. IFS SYMPOSIUM SUD , 109-124.
9-HASSAN , N.I. (1991) : STUDIES ON CAMEL IN HAMAD BASIN. PAPER PRESENTED AT THE INTERNATIONAL CONFERENCE ON CAMEL PRODUCTION AND IMPROVENT. TOBRUK , LIBYA.
10-OSEPH , M.L. (1977) : INTRODUCT ORY TEXTILE SCIENCE. 3TH. ED. RINEHART AND WINSTON , PP: 101. USA.
11-JULES – LABARTHE : (1975) : ELEMENTS OF TEXTILES. MACMILLAN PUBLISH , CO . INC. NEW – YORK. COLLIER MACMILLAN PUBLISHERS, LONDON.
12-KHANNA, N.D. (1988) : ANNUAL REPORT , FOR , NATIONAL RESEATCII CENTERE ON BIKANER, P.B. NO : 07. JORBEER , BIKANER : 334001 ( RAJASTHAN) , INDIA , PP: 59-53.
13-KNOESS , K.H. (1976) : ASSIGNMENT REPORT ON ANIMAL PRODUCTION IN MIDDLE AWASH VALLEY. ROME . F A O PP : 57.
14-LEUPOLD , J. (1968) : LE CHAMEAU : IMPORTANT ANIMAL DOMESTIQUE DES PAYS SUB- TROPICAUX. IN : LES CAIHERS BLEUS VETERINARES 1968 (15) PP: 1-6
15-MUKASA . MUGERWA , E . (1981) : THE CAMEL ( CAMELUS DROMEDARIUS) A BIBLIOGRAPHICAL REVIEW . PUBLISHED BY INTERNATIONAL LIVESTOCK CENTRE FOR AFRICA ADDIS ABABA , ETHIOPIA , PP: 79-80.
16-NANDA , P.N. (1957) : CAMEL AND THEIR MANAGEMENT. DELHI , ICAR ( INDIAN COWNCIL OF AGRICULTURAL RESEARCH ) 1963 , PP: 17.
17-QURESHI , M.H. (1986) : THE CAMEL IN PAKISTAN. IN : THE CAMEL DEVELOPMENT RESEARCH. PROCEEDINGS OF KUWAIT SEMINAR. 20-23 OCTOBER , 1986. (MINEADEP AND FAO) ROME , 1988. PP:44.
18-SINGH , H. (1966) CAMEL CAREINTENSIVE AAGRIC , JANUARY 1966 PP:9-12.
19-YAGIL . R (1982) : WORLD ANIMAL REVIEW.
20-VON BERGEN , W.& MAURESBERGER , H.R (1963) : AMEERICAN WOOL HANDBOOK. TEXTILE BOOK PUBLISHER , INC. NEW YIRK.
21-WARDEH , M.F. (1986) : ARABIAN CAMELS : ORIGIN , BREEDS AND HUSBANDRY. AL MALLAH PUBL. DAMASCUS (500 PP. ARABIC).