Dr.Hossein.M.Al
09-20-2010, 09:12 PM
بیوسکیوریتی(امنیت زیستی) در مزارع آبزي پروري<?XML:NAMESPACE PREFIX = O /><O:P></O:P>
<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
نگارش:<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
دكتر ايرج نامداري-اداره كل دامپزشكي استان فارس<O:P></O:P>
مقدمه<O:P></O:P>
رشد سریع جمعیت درجهان و کاهش ذخایر ماهیان به دلایل مختلفی از جمله آلودگی آبها و تخریب محیط زیست ، باعث شده است که نیاز شدیدی به تکثیر و پرورش آبزیان احساس شود.در همین راستا با عنایت به گسترش فعالیتهای تکثیر و پرورش ماهی در کشور، همچنین پرداختن به موضوع افزایش تولید در واحد سطح بعلت محدودیت منابع آبی و پرورش متراکم ماهی ، نیاز به کنترل شدیدتر بیماریها وجود دارد، چرا که عدم توجه کافی ، می تواند خسارات جبران نا پذیری به همراه داشته باشد.<O:P></O:P>
تجربیات سایر کشورها موید این موضوع است که علی رغم پیچیدگی های درمان بیماریها ، رعایت مسائل بهداشتی در مزارع تکثیر و پرورش ماهی به منظور پیشگیری از ورود آلودگی به محیط آبزی بسیار ساده است.<O:P></O:P>
<O:P>
http://www.farsvet.ir/icarusplus/export/sites/default/fa/article/images/clip_image002.jpg</O:P>
با ورود آلودگی به مزارع، زمینه برای ابتلای ماهی به بیماریها فراهم می شود که در صورت رخداد بیماری نه تنها مدیریت تولید با مشکل مواجه می شود بلکه در مواردی بازگشت به شرایط مطلوب را نیز غیرممکن می سازد. در این راستا شناخت مسائل بهداشتی و رعایت آنها ، همچنین توجه به دستورالعملهای بهداشتی وبطور کلی رعایت برنامه بیوسکیوریتی بسیار مهم و با ارزش می باشد.<O:P></O:P>
http://www.farsvet.ir/icarusplus/export/sites/default/fa/article/images/clip1.jpg
<O:P>
http://www.farsvet.ir/icarusplus/export/sites/default/fa/article/images/clip2.jpg</O:P>
بیوسکیوریتی(امنیت زیستی) عبارت است از محافظت موجودات زنده در برابر اجرام عفونی ، ودر مزارع آبزی پروری بمعنی حفاظت ماهیان در برابر عوامل عفونی(پاتوژن ها) شامل( ویروس،باکتری،قارچ و انگل) بوده وبرای طراحی برنامه موثرآن نیاز به دانش پرورش آبزیان و مدیریت مزرعه و راههای انتقال بیماریها می باشد.<O:P></O:P>
هدف اول برنامه بیوسکیوریتی ، جلوگیری از ورود عوامل پاتوژن به محیط مزرعه است .<O:P></O:P>
منابع زیادی وجود دارند که می توانند اجرام عفونی را وارد مزرعه نمایند. این منابع شامل تخم چشمزده ، لارو ، بچه ماهي ، ماهي مولد ، آلودگی آب و یا خوراک ،اشخاص،حیوانات، تجهیزات ، وسایل کار و ماهیان بیمار بظاهر سالم (تحت کلینیکی) موجود در مزرعه می باشند. هر یک از این منابع احتیاج به ارزیابی و مانیتورینگ (پایش) مداوم جهت پیشگیری از ورود اجرام عفونی به مزرعه را دارد. بنا بر این ،بنظر می رسد برنامه بیوسکیوریتی در آبزی پروری شامل پیشگیری و مانيتورينگ بیماریها ، تمیز نمودن و ضدعفونی مزرعه و پیش بینی ایمنی متداول می باشد.<O:P></O:P>
http://www.farsvet.ir/icarusplus/export/sites/default/fa/article/images/clip3.jpg
<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
<O:P></O:P>http://www.farsvet.ir/icarusplus/export/sites/default/fa/article/images/clip4.jpg
<O:P></O:P>
نحوه انتقال پاتوژنها (عوامل بیماریزا)<O:P></O:P>
در مزارع آبزی پروری ،پاتوژنها با چندین طریق منتقل میگردند<O:P></O:P>
الف- آب<O:P></O:P>
ب- ماهی<O:P></O:P>
ج- حاملین<O:P></O:P>
د- ناقلین<O:P></O:P>
ه- خوراک<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
آب میتواند بعنوان یک مخزن بیماری وانتشارعوامل بیماریزا عمل نماید و حتی آبی که جهت حمل ماهیان زنده بکار می رود میتوانند منبعی از باکتریها، انگلها و یا سایر اجرام باشند.پاتوژن ها توسط آب به آسانی از یک مزرعه به مزرعه دیگر و یا در مزارع دارای سیستم برگشتی آب از یک استخر به استخر دیگر منتقل میگردند.<O:P></O:P>
<O:P></O:P>http://www.farsvet.ir/icarusplus/export/sites/default/fa/article/images/clip5.jpg
<O:P></O:P>
در استخرهای متراکم ، عوامل بیماریزا مستقیما" از یک ماهی به ماهی دیگر منتقل شده و بیش از همه خود ماهیان ، مخازن عمده بوده و میتوانند حاملین پاتوژن بدون علائم بیماری باشند.همچنین ممکن است که ماهیان نسبت به پاتوژن مخصوصی ایمن بوده و توانایی انتشار ارگانیسم به سایر ماهیان و یا به آب را داشته باشند.ماهیان بیمار و مرده مخصوصا" مخازن عمده ای از ارگانیسمهای بیماریزا می باشند و به همین علت جمع آوری سریع ماهیان بیمار و مرده و ضبط آنها در کوره لاشه سوز و یا دفن در چاه ضروری است.<O:P></O:P>
<O:P></O:P>http://www.farsvet.ir/icarusplus/export/sites/default/fa/article/images/clip6.jpg
<O:P></O:P>
حاملین ( vector
) ، موجودات زنده ای هستند که می توانند ارگانیسمهای بیماریزا را از یک ماهی به ماهی دیگری منتقل نمایند، بعنوان مثال انگل سخت پوست آرگولوس(شپشک ماهی) نه تنها باعث آسیب ماهی میگردد ،بلکه میتواند باکتریها و ویروسها را در بین ماهیان منتقل نماید. زالوها نیز حاملین دیگری هستند که انگلهای خونی و باکتریها را در بین ماهیان انتقال می دهند.پرندگان ماهیخوار و آبزی نیز از دیگر حاملین مطرح می باشند. بعلاوه افراد نیز با دستهای خود می توانند حاملین و یا پاتوژنها را از یک استخر به استخر دیگری منتقل نمایند.<O:P></O:P>
<O:P></O:P>http://www.farsvet.ir/icarusplus/export/sites/default/fa/article/images/clip7.jpg
<O:P></O:P>
ناقلین (fomites
) ، اشیای بیجانی هستند که بیماری را منتقل می کنند و در مزارع آبزی پروری شامل تجهیزات ،سطلها ،ساچوک و لوله های سیفونی بوده که در صورت عدم ضدعفونی مناسب ، میتوانند موجب انتقال گردند. مدفوع ماهیان ، غدای مصرف نشده ، جلبکها، گیاهان آبزی و سایر نخاله های متلاشی شده بستر مناسبی را جهت رشد و نمو پاتوژن های فرصت طلب فراهم می نمایند.کف استخرها می بایست از این آشغالها پاک شده و مسیرهای ورود و خروج آب به استخرها ، هواده ها و سایر سطوح بایستی مکررا" تمیز گردند.<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
خوراک و غذای ماهیان نیز میتواند منبعی از بیماریها باشد. خوراک منجمد و غذای زنده میتوانند باکتریها،انگلها،ویروسها و قارچها را منتقل نمایند.همچنین در صورتی که غذا به شیوه نامناسب انبار گردد،میتواند محتوی باکتریهای بیماریزا و میکوتوکسینها گردند.(میکوتوکسینها، ترکیبات شیمیائی خطرناکی هستند که بعلت رشد قارچها در غذا تولید میگردند)<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
کیفیت آب یکی از مهمترین شرایط پرورش آبزیان است واولین قدم در آغاز تلاشها برای فراهم آوردن یک رابطه مناسب بین ماهی و محیط زیست است که باعث ارتقای شرایط بهداشتی و فیزیولوژیک ماهی خواهد شد . بنا بر این حفظ کیفیت آب از نظرPH
،اکسیژن محلول و درجه حرارت و ...... در پیشگیری از بیماریها حیاتی بوده و پایش پارامترهای آن در برنامه روزانه مدیریت الزامی است .کیفیت آب مخصوصا" در مزارع با آب برگشتی بسیار بی ثبات بوده و با نوسانات موقتی مثلا" با افزایش آمونیاک و نیتریت می تواند منتج به بیماری و خسارت قابل توجه گردد.این نوسانات محیطی غالبا" با سرکوبی سیستم ایمنی و افزایش حساسیت آبزی به پاتوژنها شده و بسیاری از پاتوژن ها نیز در محیط آبزی فرصت طلب بوده و تنها در مواقع استرس و با سرکوب ایمنی موجب بروز بیماری میگردند. ضدعفونی آب نیز موجب از بین رفتن و کاهش عوامل بیماریزا شده وبطور معمول از دو تکنیک اشعه ماوراء بنفش و ازن بمنظور ضدعفونی آب مزارع پرورش ماهی میتوان استفاده نمود.<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
از دیگر روشهای جلوگیری از آلودگی ، خرید تخم چشمزده ، بچه ماهی و ماهی از تولید کنندگانی است که مزرعه آنها عاری از آلودگی است و ارائه آزمایشات لازم و معتبر مبنی بر عدم آلودگیهای انگلی،باکتریایی،قارچی و ویروسی و همچنین ضدعفونی تخمهای چشمزده در مرکز تکثیر ، الزامی می باشد.<O:P></O:P>
بعلاوه بمنظور اجتناب از بیماری،یک برنامه شدید و سخت قرنطینه ای برای جدا کردن ماهیان تازه وارد لازم است.فاصله زمانی لازم برای دوره قرنطینه متغیر بوده ولی معمولا" مدت 30 روز در نظر می گیرند.. در مدت قرنطینه ، ماهیان می بایست بدقت از نظر نشانی های کلینیکی بیماری پایش شده ، نمونه گیری برای تشخیص آلودگی ودرمان در صورت تجویز انجام گردد. واکسیناسیون نیز یکی دیگر از روشهای پیشگیری می باشد.<O:P></O:P>
از دیگر موارد در مدیریت مطلوب شامل رسیدگی به تراکم ماهیان در استخرها،تغذیه و ژنتیک ماهیها بوده که با وضعیت بهداشتی و ایمنولوژیکی مناسب و مقاومت منجر به رفع بعضی از پاتوژن های بالقوه می گردد.<O:P></O:P>
قسمت ضروری دیگر در برنامه بیوسکیوریتی ،پایش بیماریها بوده که شامل برنامه ریزی منظم جهت ارزیابی بهداشتی همه استخرهای یک مزرعه است و با توجه به موقعیت و وضعیت مزرعه، نمونه گیری از ماهیان تلف شده و یا ماهی های زنده و یا از هر دو بعمل می آید. در ماهیان از آبشش،پوست ، باله و اندامهای داخلی بویژه کلیه نمونه جهت کشت باکتریائی ، جداسازی ویروسی و غیره استفاده میشود. بهر حال هیچیک از این آزمایشات نمی تواند کاملا" ضمانت عدم آلودگی به پاتوژن های بالقوه را در جمعیت ماهیان نماید و تنها کمک به کاهش خطرات ناشی از بقای پاتوژن در جمعیت می کنند.<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
ضدعفونی بخش مهمی از روند پیش گیری و کنترل بیماری در صنعت آبزی پروری می باشد. روال ضدعفونی بمنظور کاهش بار پاتوژن در وسایل کار بوده و بوسیله آن خطر انتشار اجرام عفونی بین دسته های ماهیان یک مزرعه واحد تقلیل می یابد.برای مثال ، تهیه تعداد کافی ظروف مختص ضدعفونی ساچوک ها ، سطلها، چکمه ها و سایر تجهیزات یکی از روشهای غیرفعال نمودن اجرام عفونی می باشد. وجود وسایل جداگانه (ساچوک ها، سطل های غذا و غیره)برای هر واحد تولیدی مطلوب بوده و به رفع خطر آلودگی بین بخشهای مختلف مزرعه کمک می نماید.<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
بعلاوه جمع آوری وسایل و تجهیزات در بین مراحل تولید و ضدعفونی کردن آنها، بسیار پر اهمیت بوده ومنجر به کاهش خطر انتشار عوامل عفونی میگردد.<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
ثبت کلیه موارد دردفتر مزرعه، عامل بزرگ موفقیت هر برنامه بیوسکیوریتی است زیرا می تواند اطلاعات دقیق وقایع را در باره وضعیت سلامت جمعیت ، میزان افزایش وزن،میزان مصرف غذا ، واکسیناسیون و درمانها را جهت مدیریت مطلوب ارائه نماید.<O:P></O:P>
سرانجام از دیگر موضوعات مطرح شامل طرح وسایل کار،نحوه گردش این وسایل در بین کارکنان،دفتر ثبت دیدارگرها،روند ضدعفونی جهت تجهیزات و کارکنان ، برنامه مدیریت زباله و پس مانده ها، راهبرد کنترل آفت بوده که جا دارد روند مجموعه مقررات در یک نظامنامه گردآوری شود.<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
به دلیل پیچیدگی روابط متقابل بین عامل بیماریزا ،محیط آبی و شرایط فیزیولوژیک ماهی، همه ویژگیهای عوامل استرس زای فیزیکی ،شیمیائی و زیست شناسی که به دنبال آنها موارد تهاجم بیماری رخ می دهد،تعيين نشده اند.<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
بهر حال ، در پرورش متراکم ماهيان، عوامل متداول و زمینه ساز بيماري شناسایی شده اند. این عوامل شامل اقدامات استرس زا در مراکز تکثیر نظیر دستکاری ماهی ، رقم بندی از نظر اندازه ، ایجاد تراکم بیش از حد و حمل ماهی در شرایط نامطلوب کیفیت آب ،مانند پایین بودن اکسیژن محلول، بالا بودن غلظت امونیاک و دی اکسید کربن و درجه حرارتهای نامطلوب آب،کاهش جریان آب و غذای نامرغوب و ..... می باشند.بالاخره استرس موجب افزایش حساسیت ماهیان به عفونت با پاتوژن های فرصت طلب می گردد. استراتژی های متعددی جهت ازدیاد توانایی ماهیان و کاهش استرس وجود دارد که بعضی از آنها عبارتند از:<O:P></O:P>
الف- استفاده از جمعیت ماهیان با نژاد آرام<O:P></O:P>
ب- پایش پارامترهای کیفیت آب<O:P></O:P>
ج- فراهم نمودن خوراک با کیفیت مطلوب در حد امکان<O:P></O:P>
د- خریداری تخم چشمزده و بچه ماهی از مراکز تکثیرعاری از بیماری و مطمئن<O:P></O:P>
مسئله بسیار مهم دیگراینکه در موقع ساخت مزارع توجه داشته باشیم که بتوانیم سیستم را براحتی تمیز نماییم.مصالح ساختمانی نباید از مواد پر منفذ باشد و از مواد چوبی احتراز شود. در صورت استفاده از مواد چوبی می بایست یکبار مصرف باشند.از چوب بطور موقتی و محدود استفاده می شود و از آنها نباید در سایر مزارع استفاده نمود.<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
جمع آوری ماهیان بیمار و مرده استراتژی مهمی است که موجب کاهش انتشار پاتوژن ها از یک ماهی به ماهی دیگر می شود. در طراحی مزارع و امکانات باید چگونگی جمع آوری این ماهیان در نظر گرفته شود. جمع آوری باید حداقل یک بار در روز و در صورت امکان بطور متوالی انجام گردد.<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
مانیتورینگ یا پایش یک جزء مهم تشخیص اولیه ،جداسازی و درمان یک بیماری است. نحوه پایش باید در مزارع وسیع ملاحظه شود.<O:P></O:P>
در استخرهای وسیع می بایست بصورت دوره ای و در فواصل معین از ماهیان نمونه گیری شده و برای یافتن پاتوژن ها آزمایش گردند.ثبت میزان رشد و ضریب تبدیل میتواند برای یافتن بیماری های تحت کلینیکی کمک نماید.<O:P></O:P>
ازدیگر اصول مهم مدیریت بهداشتی مزارع آبزی پروری که می تواند خطر انتشار پاتوژنها را در محیط بکاهد ، عبارتند از:<O:P></O:P>
1- شستشوی دستها با مایع صابون آنتی باکتریال قبل از ورود به مزرعه<O:P></O:P>
2- ضدعفونی کفشها و یا تعویض آنها با کفشهای یکبار مصرف ،ضدعفونی چکمه ها قبل از ورود به مزرعه<O:P></O:P>
3- فراهم نمودن ناحیه و فضایی مناسب در مزرعه جهت ضدعفونی و شستشوی وسایل کار از قبیل سطلهای غذادهی،ساچوک ،شبکه ها و برس ،دستگاههای اندازه گیری اکسیژن ، درجه حرارت و غیره ....<O:P></O:P>
4- ضدعفونی کامل استخرها و وسایل کار قبل از ماهی ریزی<O:P></O:P>
5- در مزارع با سیستم برگشتی آب نیز در هر استخر می بایست بصورت مجزا ملاحظات بهداشتی اعمال شده و عوامل بالقوه آلودگی نیز به حداقل ممکن برسد.<O:P></O:P>
6- به حداقل رساندن تعداد کارگران مختلف با گروه مخصوص ماهیان بدين معني كه در صورت مواجه شدن با تلفات بيشتر از حد معمول ، تنها یک نفر از کارگران با ماهیان آلوده تماس داشته باشد. <O:P></O:P>
7- آئروسل آب توسط پمپهای هواده میتواند پاتوژن ها را منتقل نماید ، بنا بر این مي بايست ملاحظات کافی جهت جلوگيري از انتقال پاتوژنها بعمل آید.<O:P></O:P>
8- به حداقل رساندن انتقال ماهیان در بین استخرها<O:P></O:P>
9- استفاده از واکسن جهت پیشگیری از بیماریها<O:P></O:P>
10- ممانعت از ورود افراد به سالن هچری و پرورش لاروها (ورود کارشناسان با تدابیر ایمنی انجام شود)<O:P></O:P>
11- به حداقل رساندن افراد بازدید کننده از مزرعه (تنها به کارگران شاغل در مزرعه اجازه ورود داده شود)<O:P></O:P>
12- ضدعفونی چرخهای خودروهایی که به مزرعه وارد و یا خارج می شوند و همچنين تاسیس توقفگاه جهت بازدیدکنندگان در محل مناسبی از مزرعه<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
مخازن پاتوژنها<O:P></O:P>
در سیستمهای آبزی پروری و بویژه مزارعی که دارای آب برگشتی هستند، مناطق بسیاری بعنوان مخازن پاتوژنها موجودند که عبارتند از زمین،آب ، استخرها ،تجهیزات و وسایل کار ، سطلها،ساچوک، لوله های سیفونی ، برس و هوا ده ها می توانند محتوی میکروارگانیسم های بیماریزا باشند و بدین سبب ضدعفونی کف استخرها، چکمه ها و سایر وسایل وقرار دادن ظروف محتوی ماده ضدعفونی در مدخل ورودی و خروجی بخشهای مختلف مزرعه بسیار توصیه شده است.<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
در هنگام استفاده از وسایل کار ، ضدعفونی آنها دراستخرهای مختلف بسیار الزامی است.<O:P></O:P>
برای ضدعفونی تجهیزات بطور معمول ازترکیبات آمونیوم چهارظرفیتی و یدداراستفاده می شود ،ولی این وسایل و تجهيزات بعد از ضدعفوني می بایست بمقدار کافی شستشو شوند، زیرا در ماهیان ایجاد مسمومیت می کنند. کلرین نیز برای ضدعفونی وسایل بکار میرود ، اما نظر به تخریب شبکه ها و احتراز از مرگ ماهیان می باید ابتدا خنثی و یا به حد کافی شستشوشود.کلر به صورت گاز،مایع یا جامد برای ضدعفونی کردن توریها ،حوضچه ها و سایر ادوات تکثیر سالهاست که مورد استفاده قرار می گیرد.استفاده از این ماده برای غیرفعال کردن عوامل بیماریزای ماهی در مراکز تکثیر متداول می باشد.هنگامی که قصد داریم حجمهای زیاد آب نظیر پسابهای تخلیه شده از مراکز تکثیر و پرورش ماهی را ضدعفونی کنیم،تقریبا" همیشه برای انجام این کار ، کلر اقتصادی ترین ماده می باشد. برای حجمهای کمتر ،نظیر مخازن حمل ماهی مستقر بر روی کامیون و یا مخازن ضدعفونی کردن توریها ،معمولا" نمکهای هیپوکلریت نظیر هیپوکلریت کلسیم به کار می رود.امروزه از ترکیبات ویرکون s
و پراکسید هیدروژن و كلرامين T
(هالاميد) نیز برای ضدعفونی استخرها و تجهیزات استفاده می کنند. <O:P></O:P>
كلرامينT
(سديم- ان- كلرو- پاراتولوئن- سولفاناميد)در بازار بنام تجاري هالاميد معروف است و در مزارع پرورش و تكثير ماهي و ميگو بعنوان يك ضدعفوني كننده موثر در مقابل ميكروارگانيسمهاي پاتو*ژن كاربرد فراوان دارد.هالاميد به شكل پودر بوده ، بسادگي در آب حل مي شود و براي ضدعفوني وسايل كار،سالنهاي هچري، ترافها،تخم چشم زده ،تانكها ، استخرها و حوضچه هاي ضدعفوني بكار مي رود.از مزاياي هالاميد مي توان به فاصله زياد بين دز دزماني و توكسيك آن اشاره نمود كه بدون نگراني استفاده مي شود.<O:P></O:P>
بمنظور يك ضدعفوني مطلوب ،مي بايست ابتدا محيط مورد نظر را از آلودگيهاي جلبكي،مواد آلي و فضولات پاكسازي نموده و سپس نسبت به ضدعفوني اقدام نماييم.در آلودگيهاي سبك از هالاميد با غلظت 1% و در آلودگيهاي بيشتر از غلظت 2% استفاده مي كنيم. برای آگاهی از ضدعفونی کننده های مناسب جهت تجهیزات و کف استخرها و پاشویه ها از توصیه های دامپزشکان مسئول بهداشت آبزیان میتوان استفاده کرد.<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
ظروف فلزی ، فيلترها ، رسوبات و ديوارهاي استخرها مکانهای مطلوبی برای حفظ پاتوژنها می باشند.استخرها و مخازن اغلب دارای غشای نازک یا لایه ای رسوبی محتوی ارگانیسمهای بیماریزا بوده ورسوبات کف استخرها نیز پناهگاهی مناسب برای اجرام بیماریزای بیهوازی مي باشند. تجمع خوراک مصرف نشده در کف استخرها ،نیز امکان رشد پاتوژنها را فراهم می نماید.فیلترها نیز محیط ویژه ای برای تغلیظ میکروارگانیسمها هستند. <O:P></O:P>
<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
روش ضدعفونی تخمها<O:P></O:P>
تعداد کمی ماده ضد عفونی کننده وجود دارد که با اثر وسیع الطیف ، فوری و بیخطر جهت ضدعفونی تخمها بکار می رود. یدوفور (ترکیب ید ارگانیک)یکی از موادی است که بطور رایج و وسیع بمیزان 100ppm<O:P></O:P>
برای مدت 10 دقیقه در ph=6
جهت ضدعفونی تخمها بکار می رود. یکی از فوائد این محلول آن است که بعد از ضدعفونی نمودن ، تاثیرش را با رنگ کهربایی نمایان مي نمايد و در صورت تغییر به رنگ زرد و یا بیرنگ شدن ، نشان از عدم تاثیر طولانی است. تعیین اثر سایر ضدعفونی کننده ها نیز بسیار مشکل است.<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
قرنطینه<O:P></O:P>
استخر قرنطینه در مزارع بمنظور جلوگیری از ورود پاتوژن هایی که ریشه کنی آنها مشکل و یا غیر ممکن است، بکار می رود وراه حل معمول آن جداسازی از سایر استخرهای مزرعه است.با توجه به پر هزینه بودن محیط قرنطینه می بایست درابتدای ساخت هر مزرعه در نظر گرفته شود.در این قسمت دستورالعملی که بتواند کلیه انواع ماهیان را در تمام شرایط تحت پوشش قرار دهد وجود ندارد، بلکه تنها راهبردی است که می تواند ما را در توسعه امکانات قرنطینه کمک نماید.<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
1 - در پروتکل قرنطینه می بایست گونه و سن و منبع تهیه ماهی مشخص باشد.<O:P></O:P>
2 - آب محل قرنطینه بایستی از آب مزرعه جدا باشد و خروجی آن هم وارد مزرعه نشود.<O:P></O:P>
3 - مدت قرنطینه بر اساس دوره کمون و رشد پاتوژن ها تعیین می گردد و گرچه امروزه مدت 30 روز به عنوان استاندارد قرنطینه در نظرمی گیرند، اما میتواند بسته به سیکل زندگی عوامل بیماریزا و زمان مشاهده علائم درمانگاهی و همچنین با لحاظ نمودن درجه حرارت آب ، کوتاهتر و یا طولانی تر باشد.<O:P></O:P>
4 - قرنطینه می بایست ماهیان را در برابر عوامل خارجی و پاتوژن های اگزوتیک محافظت نماید و قادر به جلوگیری از رشد میکروارگانیسمهایی جدیدی باشد که بتوانند مشکل تازه ای را ایجاد نمایند.<O:P></O:P>
5- در پروتکل قرنطینه نباید از آنتی بیوتیکها جهت پیشگیری از بیماریها استفاده نمود زیرا مصرف آنها غیرقانونی بوده و میتواند خطرات جدی را در رشد و مقاومت باکتری ایجاد نماید.<O:P></O:P>
6- قرنطینه بایستی در محیطی ایزوله و بسته انجام شود ودر صورت اضافه شدن ماهیان جدید باید مدت زمان قبلی قرنطینه را صفر در نظر گرفت.<O:P></O:P>
7- عوامل انتقال بیماری مانند تجهیزات و شبکه ها ، سطل ها ، تور و آئروسل می بایست در یک سیستم قرنطینه ای بخوبی طراحی گردند و همچنین باید تعداد این تجهیزات را به حداقل رسانده و در یک مکان مشخص و مختص قرنطینه نگهداری شوند.<O:P></O:P>
8- اشخاصی که در محیط قرنطینه هستند باید دستهای خود را به هنگام ورود و یا خروج کاملا" شستشو نمایند.کاستن تردد افراد وضدعفونی چکمه ها و تعویض لباسها قبل از ورود به محیط قرنطینه الزامی است.<O:P></O:P>
9 - با در نظر گرفتن درجه حرارت بالای آب برای هر گونه ماهی ، می توانیم چرخه زندگی بسیاری از عوامل بیماریزا را کنترل نماییم.<O:P></O:P>
10 - قبل از ورود ماهیان به مجموعه، می بایست آنها را به درجه حرارت آب عادت دهیم<O:P></O:P>
11 - توصیه می شود که برای جلوگیری از استرس ،تراکم ماهیان را پایین نگه داریم<O:P></O:P>
12 - در مدت قرنطینه ، می بایست ماهيان را بدقت از نظر نشانی های کلینیکی بیماری پایش نموده و در صورت تجويز ، نمونه گیری بمنظور تشخیص آلودگی وتعیین نوع درمان انجام گردد.<O:P></O:P>
13- بعد از تخلیه ماهیان از محیط قرنطینه ، ضدعفونی کامل استخرها و تجهیزات الزامی است.<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
امنیت كلي مزرعه<O:P></O:P>
برقراری امنیت مزرعه مستلزم مدیریت صحیح و شناخت ناقلین عوامل بیماریزا و نقاط بحرانی یعنی محل ورود عوامل بیماریزا به داخل مزرعه می باشد.به عنوان مثال کارکنان و وسایل نقلیه از عوامل مهم انتقال و گسترش آلودگی هستند.<O:P></O:P>
بنا بر این با تعبیه حوضچه ضدعفونی وسایل نقلیه و چکمه در ورودی فارم و ابتدای هر ردیف استخر و همچنین شستشوی دستها قبل و بعد از انجام کار می توان خطر ورود عوامل بیماریزا را به میزان قابل ملاحظه ای کاهش داد.<O:P></O:P>
برخی مواردی که رعایت آنها در برقراری امنیت مزرعه موثر می باشد عبارتند از:<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
1- اقدامات مديريت مطلوب بهداشتي براي اطمينان از اجراي مداوم سياستهاي پيشگيرانه از ورود عوامل بيماريزا<O:P></O:P>
2- عدم نگهداری گونه های مختلف ماهي در یک مزرعه<O:P></O:P>
3- تهیه تخم چشمزده یا بچه ماهی از مزارع تکثیر سالم <O:P></O:P>
4- قرنطينه و كنترل ماهيان جديدالورود به مزرعه<O:P></O:P>
5- تهيه خوراك سالم و مطمئن از كارخانجات تحت نظارت دامپزشكي<O:P></O:P>
6- جلوگیری از ورود حیوانات اهلی به داخل مزرعه<O:P></O:P>
7- جلوگیری از ورود پرندگان به استخرها<O:P></O:P>
8- جلوگیری از ورود افراد غیر مجاز به داخل مزرعه<O:P></O:P>
9- تعبیه حوضچه ضدعفونی وسایل نقلیه و چكمه<O:P></O:P>
10- استفاده از لباس کار مناسب و مخصوص هر مزرعه<O:P></O:P>
11- شستشوی دستها قبل و بعد از انجام کار در مزرعه<O:P></O:P>
12- عدم تماس پرسنل با سایر مزارع<O:P></O:P>
13- حذف سریع تلفات<O:P></O:P>
14- حفظ كيفيت آب و پايش بيماريها <O:P></O:P>
15- گزارش سریع هر گونه تلفات غیر عادی و بیماری به مراکز دامپزشکی شهرستان و استان تا پیگیری های لازم انجام گیرد.
<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
نگارش:<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
دكتر ايرج نامداري-اداره كل دامپزشكي استان فارس<O:P></O:P>
مقدمه<O:P></O:P>
رشد سریع جمعیت درجهان و کاهش ذخایر ماهیان به دلایل مختلفی از جمله آلودگی آبها و تخریب محیط زیست ، باعث شده است که نیاز شدیدی به تکثیر و پرورش آبزیان احساس شود.در همین راستا با عنایت به گسترش فعالیتهای تکثیر و پرورش ماهی در کشور، همچنین پرداختن به موضوع افزایش تولید در واحد سطح بعلت محدودیت منابع آبی و پرورش متراکم ماهی ، نیاز به کنترل شدیدتر بیماریها وجود دارد، چرا که عدم توجه کافی ، می تواند خسارات جبران نا پذیری به همراه داشته باشد.<O:P></O:P>
تجربیات سایر کشورها موید این موضوع است که علی رغم پیچیدگی های درمان بیماریها ، رعایت مسائل بهداشتی در مزارع تکثیر و پرورش ماهی به منظور پیشگیری از ورود آلودگی به محیط آبزی بسیار ساده است.<O:P></O:P>
<O:P>
http://www.farsvet.ir/icarusplus/export/sites/default/fa/article/images/clip_image002.jpg</O:P>
با ورود آلودگی به مزارع، زمینه برای ابتلای ماهی به بیماریها فراهم می شود که در صورت رخداد بیماری نه تنها مدیریت تولید با مشکل مواجه می شود بلکه در مواردی بازگشت به شرایط مطلوب را نیز غیرممکن می سازد. در این راستا شناخت مسائل بهداشتی و رعایت آنها ، همچنین توجه به دستورالعملهای بهداشتی وبطور کلی رعایت برنامه بیوسکیوریتی بسیار مهم و با ارزش می باشد.<O:P></O:P>
http://www.farsvet.ir/icarusplus/export/sites/default/fa/article/images/clip1.jpg
<O:P>
http://www.farsvet.ir/icarusplus/export/sites/default/fa/article/images/clip2.jpg</O:P>
بیوسکیوریتی(امنیت زیستی) عبارت است از محافظت موجودات زنده در برابر اجرام عفونی ، ودر مزارع آبزی پروری بمعنی حفاظت ماهیان در برابر عوامل عفونی(پاتوژن ها) شامل( ویروس،باکتری،قارچ و انگل) بوده وبرای طراحی برنامه موثرآن نیاز به دانش پرورش آبزیان و مدیریت مزرعه و راههای انتقال بیماریها می باشد.<O:P></O:P>
هدف اول برنامه بیوسکیوریتی ، جلوگیری از ورود عوامل پاتوژن به محیط مزرعه است .<O:P></O:P>
منابع زیادی وجود دارند که می توانند اجرام عفونی را وارد مزرعه نمایند. این منابع شامل تخم چشمزده ، لارو ، بچه ماهي ، ماهي مولد ، آلودگی آب و یا خوراک ،اشخاص،حیوانات، تجهیزات ، وسایل کار و ماهیان بیمار بظاهر سالم (تحت کلینیکی) موجود در مزرعه می باشند. هر یک از این منابع احتیاج به ارزیابی و مانیتورینگ (پایش) مداوم جهت پیشگیری از ورود اجرام عفونی به مزرعه را دارد. بنا بر این ،بنظر می رسد برنامه بیوسکیوریتی در آبزی پروری شامل پیشگیری و مانيتورينگ بیماریها ، تمیز نمودن و ضدعفونی مزرعه و پیش بینی ایمنی متداول می باشد.<O:P></O:P>
http://www.farsvet.ir/icarusplus/export/sites/default/fa/article/images/clip3.jpg
<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
<O:P></O:P>http://www.farsvet.ir/icarusplus/export/sites/default/fa/article/images/clip4.jpg
<O:P></O:P>
نحوه انتقال پاتوژنها (عوامل بیماریزا)<O:P></O:P>
در مزارع آبزی پروری ،پاتوژنها با چندین طریق منتقل میگردند<O:P></O:P>
الف- آب<O:P></O:P>
ب- ماهی<O:P></O:P>
ج- حاملین<O:P></O:P>
د- ناقلین<O:P></O:P>
ه- خوراک<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
آب میتواند بعنوان یک مخزن بیماری وانتشارعوامل بیماریزا عمل نماید و حتی آبی که جهت حمل ماهیان زنده بکار می رود میتوانند منبعی از باکتریها، انگلها و یا سایر اجرام باشند.پاتوژن ها توسط آب به آسانی از یک مزرعه به مزرعه دیگر و یا در مزارع دارای سیستم برگشتی آب از یک استخر به استخر دیگر منتقل میگردند.<O:P></O:P>
<O:P></O:P>http://www.farsvet.ir/icarusplus/export/sites/default/fa/article/images/clip5.jpg
<O:P></O:P>
در استخرهای متراکم ، عوامل بیماریزا مستقیما" از یک ماهی به ماهی دیگر منتقل شده و بیش از همه خود ماهیان ، مخازن عمده بوده و میتوانند حاملین پاتوژن بدون علائم بیماری باشند.همچنین ممکن است که ماهیان نسبت به پاتوژن مخصوصی ایمن بوده و توانایی انتشار ارگانیسم به سایر ماهیان و یا به آب را داشته باشند.ماهیان بیمار و مرده مخصوصا" مخازن عمده ای از ارگانیسمهای بیماریزا می باشند و به همین علت جمع آوری سریع ماهیان بیمار و مرده و ضبط آنها در کوره لاشه سوز و یا دفن در چاه ضروری است.<O:P></O:P>
<O:P></O:P>http://www.farsvet.ir/icarusplus/export/sites/default/fa/article/images/clip6.jpg
<O:P></O:P>
حاملین ( vector
) ، موجودات زنده ای هستند که می توانند ارگانیسمهای بیماریزا را از یک ماهی به ماهی دیگری منتقل نمایند، بعنوان مثال انگل سخت پوست آرگولوس(شپشک ماهی) نه تنها باعث آسیب ماهی میگردد ،بلکه میتواند باکتریها و ویروسها را در بین ماهیان منتقل نماید. زالوها نیز حاملین دیگری هستند که انگلهای خونی و باکتریها را در بین ماهیان انتقال می دهند.پرندگان ماهیخوار و آبزی نیز از دیگر حاملین مطرح می باشند. بعلاوه افراد نیز با دستهای خود می توانند حاملین و یا پاتوژنها را از یک استخر به استخر دیگری منتقل نمایند.<O:P></O:P>
<O:P></O:P>http://www.farsvet.ir/icarusplus/export/sites/default/fa/article/images/clip7.jpg
<O:P></O:P>
ناقلین (fomites
) ، اشیای بیجانی هستند که بیماری را منتقل می کنند و در مزارع آبزی پروری شامل تجهیزات ،سطلها ،ساچوک و لوله های سیفونی بوده که در صورت عدم ضدعفونی مناسب ، میتوانند موجب انتقال گردند. مدفوع ماهیان ، غدای مصرف نشده ، جلبکها، گیاهان آبزی و سایر نخاله های متلاشی شده بستر مناسبی را جهت رشد و نمو پاتوژن های فرصت طلب فراهم می نمایند.کف استخرها می بایست از این آشغالها پاک شده و مسیرهای ورود و خروج آب به استخرها ، هواده ها و سایر سطوح بایستی مکررا" تمیز گردند.<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
خوراک و غذای ماهیان نیز میتواند منبعی از بیماریها باشد. خوراک منجمد و غذای زنده میتوانند باکتریها،انگلها،ویروسها و قارچها را منتقل نمایند.همچنین در صورتی که غذا به شیوه نامناسب انبار گردد،میتواند محتوی باکتریهای بیماریزا و میکوتوکسینها گردند.(میکوتوکسینها، ترکیبات شیمیائی خطرناکی هستند که بعلت رشد قارچها در غذا تولید میگردند)<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
کیفیت آب یکی از مهمترین شرایط پرورش آبزیان است واولین قدم در آغاز تلاشها برای فراهم آوردن یک رابطه مناسب بین ماهی و محیط زیست است که باعث ارتقای شرایط بهداشتی و فیزیولوژیک ماهی خواهد شد . بنا بر این حفظ کیفیت آب از نظرPH
،اکسیژن محلول و درجه حرارت و ...... در پیشگیری از بیماریها حیاتی بوده و پایش پارامترهای آن در برنامه روزانه مدیریت الزامی است .کیفیت آب مخصوصا" در مزارع با آب برگشتی بسیار بی ثبات بوده و با نوسانات موقتی مثلا" با افزایش آمونیاک و نیتریت می تواند منتج به بیماری و خسارت قابل توجه گردد.این نوسانات محیطی غالبا" با سرکوبی سیستم ایمنی و افزایش حساسیت آبزی به پاتوژنها شده و بسیاری از پاتوژن ها نیز در محیط آبزی فرصت طلب بوده و تنها در مواقع استرس و با سرکوب ایمنی موجب بروز بیماری میگردند. ضدعفونی آب نیز موجب از بین رفتن و کاهش عوامل بیماریزا شده وبطور معمول از دو تکنیک اشعه ماوراء بنفش و ازن بمنظور ضدعفونی آب مزارع پرورش ماهی میتوان استفاده نمود.<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
از دیگر روشهای جلوگیری از آلودگی ، خرید تخم چشمزده ، بچه ماهی و ماهی از تولید کنندگانی است که مزرعه آنها عاری از آلودگی است و ارائه آزمایشات لازم و معتبر مبنی بر عدم آلودگیهای انگلی،باکتریایی،قارچی و ویروسی و همچنین ضدعفونی تخمهای چشمزده در مرکز تکثیر ، الزامی می باشد.<O:P></O:P>
بعلاوه بمنظور اجتناب از بیماری،یک برنامه شدید و سخت قرنطینه ای برای جدا کردن ماهیان تازه وارد لازم است.فاصله زمانی لازم برای دوره قرنطینه متغیر بوده ولی معمولا" مدت 30 روز در نظر می گیرند.. در مدت قرنطینه ، ماهیان می بایست بدقت از نظر نشانی های کلینیکی بیماری پایش شده ، نمونه گیری برای تشخیص آلودگی ودرمان در صورت تجویز انجام گردد. واکسیناسیون نیز یکی دیگر از روشهای پیشگیری می باشد.<O:P></O:P>
از دیگر موارد در مدیریت مطلوب شامل رسیدگی به تراکم ماهیان در استخرها،تغذیه و ژنتیک ماهیها بوده که با وضعیت بهداشتی و ایمنولوژیکی مناسب و مقاومت منجر به رفع بعضی از پاتوژن های بالقوه می گردد.<O:P></O:P>
قسمت ضروری دیگر در برنامه بیوسکیوریتی ،پایش بیماریها بوده که شامل برنامه ریزی منظم جهت ارزیابی بهداشتی همه استخرهای یک مزرعه است و با توجه به موقعیت و وضعیت مزرعه، نمونه گیری از ماهیان تلف شده و یا ماهی های زنده و یا از هر دو بعمل می آید. در ماهیان از آبشش،پوست ، باله و اندامهای داخلی بویژه کلیه نمونه جهت کشت باکتریائی ، جداسازی ویروسی و غیره استفاده میشود. بهر حال هیچیک از این آزمایشات نمی تواند کاملا" ضمانت عدم آلودگی به پاتوژن های بالقوه را در جمعیت ماهیان نماید و تنها کمک به کاهش خطرات ناشی از بقای پاتوژن در جمعیت می کنند.<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
ضدعفونی بخش مهمی از روند پیش گیری و کنترل بیماری در صنعت آبزی پروری می باشد. روال ضدعفونی بمنظور کاهش بار پاتوژن در وسایل کار بوده و بوسیله آن خطر انتشار اجرام عفونی بین دسته های ماهیان یک مزرعه واحد تقلیل می یابد.برای مثال ، تهیه تعداد کافی ظروف مختص ضدعفونی ساچوک ها ، سطلها، چکمه ها و سایر تجهیزات یکی از روشهای غیرفعال نمودن اجرام عفونی می باشد. وجود وسایل جداگانه (ساچوک ها، سطل های غذا و غیره)برای هر واحد تولیدی مطلوب بوده و به رفع خطر آلودگی بین بخشهای مختلف مزرعه کمک می نماید.<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
بعلاوه جمع آوری وسایل و تجهیزات در بین مراحل تولید و ضدعفونی کردن آنها، بسیار پر اهمیت بوده ومنجر به کاهش خطر انتشار عوامل عفونی میگردد.<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
ثبت کلیه موارد دردفتر مزرعه، عامل بزرگ موفقیت هر برنامه بیوسکیوریتی است زیرا می تواند اطلاعات دقیق وقایع را در باره وضعیت سلامت جمعیت ، میزان افزایش وزن،میزان مصرف غذا ، واکسیناسیون و درمانها را جهت مدیریت مطلوب ارائه نماید.<O:P></O:P>
سرانجام از دیگر موضوعات مطرح شامل طرح وسایل کار،نحوه گردش این وسایل در بین کارکنان،دفتر ثبت دیدارگرها،روند ضدعفونی جهت تجهیزات و کارکنان ، برنامه مدیریت زباله و پس مانده ها، راهبرد کنترل آفت بوده که جا دارد روند مجموعه مقررات در یک نظامنامه گردآوری شود.<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
به دلیل پیچیدگی روابط متقابل بین عامل بیماریزا ،محیط آبی و شرایط فیزیولوژیک ماهی، همه ویژگیهای عوامل استرس زای فیزیکی ،شیمیائی و زیست شناسی که به دنبال آنها موارد تهاجم بیماری رخ می دهد،تعيين نشده اند.<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
بهر حال ، در پرورش متراکم ماهيان، عوامل متداول و زمینه ساز بيماري شناسایی شده اند. این عوامل شامل اقدامات استرس زا در مراکز تکثیر نظیر دستکاری ماهی ، رقم بندی از نظر اندازه ، ایجاد تراکم بیش از حد و حمل ماهی در شرایط نامطلوب کیفیت آب ،مانند پایین بودن اکسیژن محلول، بالا بودن غلظت امونیاک و دی اکسید کربن و درجه حرارتهای نامطلوب آب،کاهش جریان آب و غذای نامرغوب و ..... می باشند.بالاخره استرس موجب افزایش حساسیت ماهیان به عفونت با پاتوژن های فرصت طلب می گردد. استراتژی های متعددی جهت ازدیاد توانایی ماهیان و کاهش استرس وجود دارد که بعضی از آنها عبارتند از:<O:P></O:P>
الف- استفاده از جمعیت ماهیان با نژاد آرام<O:P></O:P>
ب- پایش پارامترهای کیفیت آب<O:P></O:P>
ج- فراهم نمودن خوراک با کیفیت مطلوب در حد امکان<O:P></O:P>
د- خریداری تخم چشمزده و بچه ماهی از مراکز تکثیرعاری از بیماری و مطمئن<O:P></O:P>
مسئله بسیار مهم دیگراینکه در موقع ساخت مزارع توجه داشته باشیم که بتوانیم سیستم را براحتی تمیز نماییم.مصالح ساختمانی نباید از مواد پر منفذ باشد و از مواد چوبی احتراز شود. در صورت استفاده از مواد چوبی می بایست یکبار مصرف باشند.از چوب بطور موقتی و محدود استفاده می شود و از آنها نباید در سایر مزارع استفاده نمود.<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
جمع آوری ماهیان بیمار و مرده استراتژی مهمی است که موجب کاهش انتشار پاتوژن ها از یک ماهی به ماهی دیگر می شود. در طراحی مزارع و امکانات باید چگونگی جمع آوری این ماهیان در نظر گرفته شود. جمع آوری باید حداقل یک بار در روز و در صورت امکان بطور متوالی انجام گردد.<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
مانیتورینگ یا پایش یک جزء مهم تشخیص اولیه ،جداسازی و درمان یک بیماری است. نحوه پایش باید در مزارع وسیع ملاحظه شود.<O:P></O:P>
در استخرهای وسیع می بایست بصورت دوره ای و در فواصل معین از ماهیان نمونه گیری شده و برای یافتن پاتوژن ها آزمایش گردند.ثبت میزان رشد و ضریب تبدیل میتواند برای یافتن بیماری های تحت کلینیکی کمک نماید.<O:P></O:P>
ازدیگر اصول مهم مدیریت بهداشتی مزارع آبزی پروری که می تواند خطر انتشار پاتوژنها را در محیط بکاهد ، عبارتند از:<O:P></O:P>
1- شستشوی دستها با مایع صابون آنتی باکتریال قبل از ورود به مزرعه<O:P></O:P>
2- ضدعفونی کفشها و یا تعویض آنها با کفشهای یکبار مصرف ،ضدعفونی چکمه ها قبل از ورود به مزرعه<O:P></O:P>
3- فراهم نمودن ناحیه و فضایی مناسب در مزرعه جهت ضدعفونی و شستشوی وسایل کار از قبیل سطلهای غذادهی،ساچوک ،شبکه ها و برس ،دستگاههای اندازه گیری اکسیژن ، درجه حرارت و غیره ....<O:P></O:P>
4- ضدعفونی کامل استخرها و وسایل کار قبل از ماهی ریزی<O:P></O:P>
5- در مزارع با سیستم برگشتی آب نیز در هر استخر می بایست بصورت مجزا ملاحظات بهداشتی اعمال شده و عوامل بالقوه آلودگی نیز به حداقل ممکن برسد.<O:P></O:P>
6- به حداقل رساندن تعداد کارگران مختلف با گروه مخصوص ماهیان بدين معني كه در صورت مواجه شدن با تلفات بيشتر از حد معمول ، تنها یک نفر از کارگران با ماهیان آلوده تماس داشته باشد. <O:P></O:P>
7- آئروسل آب توسط پمپهای هواده میتواند پاتوژن ها را منتقل نماید ، بنا بر این مي بايست ملاحظات کافی جهت جلوگيري از انتقال پاتوژنها بعمل آید.<O:P></O:P>
8- به حداقل رساندن انتقال ماهیان در بین استخرها<O:P></O:P>
9- استفاده از واکسن جهت پیشگیری از بیماریها<O:P></O:P>
10- ممانعت از ورود افراد به سالن هچری و پرورش لاروها (ورود کارشناسان با تدابیر ایمنی انجام شود)<O:P></O:P>
11- به حداقل رساندن افراد بازدید کننده از مزرعه (تنها به کارگران شاغل در مزرعه اجازه ورود داده شود)<O:P></O:P>
12- ضدعفونی چرخهای خودروهایی که به مزرعه وارد و یا خارج می شوند و همچنين تاسیس توقفگاه جهت بازدیدکنندگان در محل مناسبی از مزرعه<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
مخازن پاتوژنها<O:P></O:P>
در سیستمهای آبزی پروری و بویژه مزارعی که دارای آب برگشتی هستند، مناطق بسیاری بعنوان مخازن پاتوژنها موجودند که عبارتند از زمین،آب ، استخرها ،تجهیزات و وسایل کار ، سطلها،ساچوک، لوله های سیفونی ، برس و هوا ده ها می توانند محتوی میکروارگانیسم های بیماریزا باشند و بدین سبب ضدعفونی کف استخرها، چکمه ها و سایر وسایل وقرار دادن ظروف محتوی ماده ضدعفونی در مدخل ورودی و خروجی بخشهای مختلف مزرعه بسیار توصیه شده است.<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
در هنگام استفاده از وسایل کار ، ضدعفونی آنها دراستخرهای مختلف بسیار الزامی است.<O:P></O:P>
برای ضدعفونی تجهیزات بطور معمول ازترکیبات آمونیوم چهارظرفیتی و یدداراستفاده می شود ،ولی این وسایل و تجهيزات بعد از ضدعفوني می بایست بمقدار کافی شستشو شوند، زیرا در ماهیان ایجاد مسمومیت می کنند. کلرین نیز برای ضدعفونی وسایل بکار میرود ، اما نظر به تخریب شبکه ها و احتراز از مرگ ماهیان می باید ابتدا خنثی و یا به حد کافی شستشوشود.کلر به صورت گاز،مایع یا جامد برای ضدعفونی کردن توریها ،حوضچه ها و سایر ادوات تکثیر سالهاست که مورد استفاده قرار می گیرد.استفاده از این ماده برای غیرفعال کردن عوامل بیماریزای ماهی در مراکز تکثیر متداول می باشد.هنگامی که قصد داریم حجمهای زیاد آب نظیر پسابهای تخلیه شده از مراکز تکثیر و پرورش ماهی را ضدعفونی کنیم،تقریبا" همیشه برای انجام این کار ، کلر اقتصادی ترین ماده می باشد. برای حجمهای کمتر ،نظیر مخازن حمل ماهی مستقر بر روی کامیون و یا مخازن ضدعفونی کردن توریها ،معمولا" نمکهای هیپوکلریت نظیر هیپوکلریت کلسیم به کار می رود.امروزه از ترکیبات ویرکون s
و پراکسید هیدروژن و كلرامين T
(هالاميد) نیز برای ضدعفونی استخرها و تجهیزات استفاده می کنند. <O:P></O:P>
كلرامينT
(سديم- ان- كلرو- پاراتولوئن- سولفاناميد)در بازار بنام تجاري هالاميد معروف است و در مزارع پرورش و تكثير ماهي و ميگو بعنوان يك ضدعفوني كننده موثر در مقابل ميكروارگانيسمهاي پاتو*ژن كاربرد فراوان دارد.هالاميد به شكل پودر بوده ، بسادگي در آب حل مي شود و براي ضدعفوني وسايل كار،سالنهاي هچري، ترافها،تخم چشم زده ،تانكها ، استخرها و حوضچه هاي ضدعفوني بكار مي رود.از مزاياي هالاميد مي توان به فاصله زياد بين دز دزماني و توكسيك آن اشاره نمود كه بدون نگراني استفاده مي شود.<O:P></O:P>
بمنظور يك ضدعفوني مطلوب ،مي بايست ابتدا محيط مورد نظر را از آلودگيهاي جلبكي،مواد آلي و فضولات پاكسازي نموده و سپس نسبت به ضدعفوني اقدام نماييم.در آلودگيهاي سبك از هالاميد با غلظت 1% و در آلودگيهاي بيشتر از غلظت 2% استفاده مي كنيم. برای آگاهی از ضدعفونی کننده های مناسب جهت تجهیزات و کف استخرها و پاشویه ها از توصیه های دامپزشکان مسئول بهداشت آبزیان میتوان استفاده کرد.<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
ظروف فلزی ، فيلترها ، رسوبات و ديوارهاي استخرها مکانهای مطلوبی برای حفظ پاتوژنها می باشند.استخرها و مخازن اغلب دارای غشای نازک یا لایه ای رسوبی محتوی ارگانیسمهای بیماریزا بوده ورسوبات کف استخرها نیز پناهگاهی مناسب برای اجرام بیماریزای بیهوازی مي باشند. تجمع خوراک مصرف نشده در کف استخرها ،نیز امکان رشد پاتوژنها را فراهم می نماید.فیلترها نیز محیط ویژه ای برای تغلیظ میکروارگانیسمها هستند. <O:P></O:P>
<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
روش ضدعفونی تخمها<O:P></O:P>
تعداد کمی ماده ضد عفونی کننده وجود دارد که با اثر وسیع الطیف ، فوری و بیخطر جهت ضدعفونی تخمها بکار می رود. یدوفور (ترکیب ید ارگانیک)یکی از موادی است که بطور رایج و وسیع بمیزان 100ppm<O:P></O:P>
برای مدت 10 دقیقه در ph=6
جهت ضدعفونی تخمها بکار می رود. یکی از فوائد این محلول آن است که بعد از ضدعفونی نمودن ، تاثیرش را با رنگ کهربایی نمایان مي نمايد و در صورت تغییر به رنگ زرد و یا بیرنگ شدن ، نشان از عدم تاثیر طولانی است. تعیین اثر سایر ضدعفونی کننده ها نیز بسیار مشکل است.<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
قرنطینه<O:P></O:P>
استخر قرنطینه در مزارع بمنظور جلوگیری از ورود پاتوژن هایی که ریشه کنی آنها مشکل و یا غیر ممکن است، بکار می رود وراه حل معمول آن جداسازی از سایر استخرهای مزرعه است.با توجه به پر هزینه بودن محیط قرنطینه می بایست درابتدای ساخت هر مزرعه در نظر گرفته شود.در این قسمت دستورالعملی که بتواند کلیه انواع ماهیان را در تمام شرایط تحت پوشش قرار دهد وجود ندارد، بلکه تنها راهبردی است که می تواند ما را در توسعه امکانات قرنطینه کمک نماید.<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
1 - در پروتکل قرنطینه می بایست گونه و سن و منبع تهیه ماهی مشخص باشد.<O:P></O:P>
2 - آب محل قرنطینه بایستی از آب مزرعه جدا باشد و خروجی آن هم وارد مزرعه نشود.<O:P></O:P>
3 - مدت قرنطینه بر اساس دوره کمون و رشد پاتوژن ها تعیین می گردد و گرچه امروزه مدت 30 روز به عنوان استاندارد قرنطینه در نظرمی گیرند، اما میتواند بسته به سیکل زندگی عوامل بیماریزا و زمان مشاهده علائم درمانگاهی و همچنین با لحاظ نمودن درجه حرارت آب ، کوتاهتر و یا طولانی تر باشد.<O:P></O:P>
4 - قرنطینه می بایست ماهیان را در برابر عوامل خارجی و پاتوژن های اگزوتیک محافظت نماید و قادر به جلوگیری از رشد میکروارگانیسمهایی جدیدی باشد که بتوانند مشکل تازه ای را ایجاد نمایند.<O:P></O:P>
5- در پروتکل قرنطینه نباید از آنتی بیوتیکها جهت پیشگیری از بیماریها استفاده نمود زیرا مصرف آنها غیرقانونی بوده و میتواند خطرات جدی را در رشد و مقاومت باکتری ایجاد نماید.<O:P></O:P>
6- قرنطینه بایستی در محیطی ایزوله و بسته انجام شود ودر صورت اضافه شدن ماهیان جدید باید مدت زمان قبلی قرنطینه را صفر در نظر گرفت.<O:P></O:P>
7- عوامل انتقال بیماری مانند تجهیزات و شبکه ها ، سطل ها ، تور و آئروسل می بایست در یک سیستم قرنطینه ای بخوبی طراحی گردند و همچنین باید تعداد این تجهیزات را به حداقل رسانده و در یک مکان مشخص و مختص قرنطینه نگهداری شوند.<O:P></O:P>
8- اشخاصی که در محیط قرنطینه هستند باید دستهای خود را به هنگام ورود و یا خروج کاملا" شستشو نمایند.کاستن تردد افراد وضدعفونی چکمه ها و تعویض لباسها قبل از ورود به محیط قرنطینه الزامی است.<O:P></O:P>
9 - با در نظر گرفتن درجه حرارت بالای آب برای هر گونه ماهی ، می توانیم چرخه زندگی بسیاری از عوامل بیماریزا را کنترل نماییم.<O:P></O:P>
10 - قبل از ورود ماهیان به مجموعه، می بایست آنها را به درجه حرارت آب عادت دهیم<O:P></O:P>
11 - توصیه می شود که برای جلوگیری از استرس ،تراکم ماهیان را پایین نگه داریم<O:P></O:P>
12 - در مدت قرنطینه ، می بایست ماهيان را بدقت از نظر نشانی های کلینیکی بیماری پایش نموده و در صورت تجويز ، نمونه گیری بمنظور تشخیص آلودگی وتعیین نوع درمان انجام گردد.<O:P></O:P>
13- بعد از تخلیه ماهیان از محیط قرنطینه ، ضدعفونی کامل استخرها و تجهیزات الزامی است.<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
امنیت كلي مزرعه<O:P></O:P>
برقراری امنیت مزرعه مستلزم مدیریت صحیح و شناخت ناقلین عوامل بیماریزا و نقاط بحرانی یعنی محل ورود عوامل بیماریزا به داخل مزرعه می باشد.به عنوان مثال کارکنان و وسایل نقلیه از عوامل مهم انتقال و گسترش آلودگی هستند.<O:P></O:P>
بنا بر این با تعبیه حوضچه ضدعفونی وسایل نقلیه و چکمه در ورودی فارم و ابتدای هر ردیف استخر و همچنین شستشوی دستها قبل و بعد از انجام کار می توان خطر ورود عوامل بیماریزا را به میزان قابل ملاحظه ای کاهش داد.<O:P></O:P>
برخی مواردی که رعایت آنها در برقراری امنیت مزرعه موثر می باشد عبارتند از:<O:P></O:P>
<O:P></O:P>
1- اقدامات مديريت مطلوب بهداشتي براي اطمينان از اجراي مداوم سياستهاي پيشگيرانه از ورود عوامل بيماريزا<O:P></O:P>
2- عدم نگهداری گونه های مختلف ماهي در یک مزرعه<O:P></O:P>
3- تهیه تخم چشمزده یا بچه ماهی از مزارع تکثیر سالم <O:P></O:P>
4- قرنطينه و كنترل ماهيان جديدالورود به مزرعه<O:P></O:P>
5- تهيه خوراك سالم و مطمئن از كارخانجات تحت نظارت دامپزشكي<O:P></O:P>
6- جلوگیری از ورود حیوانات اهلی به داخل مزرعه<O:P></O:P>
7- جلوگیری از ورود پرندگان به استخرها<O:P></O:P>
8- جلوگیری از ورود افراد غیر مجاز به داخل مزرعه<O:P></O:P>
9- تعبیه حوضچه ضدعفونی وسایل نقلیه و چكمه<O:P></O:P>
10- استفاده از لباس کار مناسب و مخصوص هر مزرعه<O:P></O:P>
11- شستشوی دستها قبل و بعد از انجام کار در مزرعه<O:P></O:P>
12- عدم تماس پرسنل با سایر مزارع<O:P></O:P>
13- حذف سریع تلفات<O:P></O:P>
14- حفظ كيفيت آب و پايش بيماريها <O:P></O:P>
15- گزارش سریع هر گونه تلفات غیر عادی و بیماری به مراکز دامپزشکی شهرستان و استان تا پیگیری های لازم انجام گیرد.