Dr.Hossein.M.Al
10-19-2010, 06:34 AM
نیاز روزافزون و استفاده اجتناب ناپذیر از ضد عفونی کننده ها از یکسو، تنوع و تعدد ضدعفونی کننده های موجود در بازار از سویی دیگر، مصرف کننده و حتی در مواردی همکاران دامپزشک – به عنوان مدیران بهداشتی فارمها- را در انتخاب یک ضدعفونی کننده مناسب به زحمت انداخته است.
در این نوشته تلاش شده با معرفی اجمالی ویژگیها ، مزایا و معایب و موارد استفاده انواع ضد عفونی کننده ها ، مصرف کنندگان و دامپزشکان را در انتخاب ابزار مناسب یاری دهیم. امید آنکه نوشته حاضر مورد توجه و استفاده کلیه فعالان صنعت دام و طیور قرار گیرد.
یک ضد عفونی کننده ایده آل باید:
- علیه همه عوامل بیماریزا موثر باشد. اسپورهای باکتریایی مقاوم ترین و ویروسهای پوشش دار حساسترین اجرام بیماریزا هستند.
- اثرات سوء جانبی نداشته باشد.
- ارزان و به راحتی قابل تهیه باشد.
- خورنده نباشد.
- در آبهای سخت، دما و pH مختلف و در حضور مواد آلی موثر باشد
و غیره
اما متاسفانه یک ضد عفونی کننده ایدهآل که حائز تمام ویژگیهای فوق باشد وجود ندارد! برای انتخاب یک ضد عفونی کننده مناسب باید با خصوصیات هر ماده ضدعفونی کننده آشنا شویم.
فنولها:
فنولها در دسته ضد عفونی کنندههای ضعیف قرار میگیرند. فنول یکی از قدیمیترین ضدعفونی کنندههای شناخته شده است که به صورت فرآوردههای یک یا چند فنولی عرضه میشود. فنول جزء بسیاری از ضد عفونی کنندههای خانگی است. همچنین در مقادیر ناچیز در بسیاری از دهان شویهها و صابونهای آنتیباکتریال یافت میشود. فنول در حضور مواد آلی فعال باقی میماند، دارای اثرات سمی و خورندگی بوده و تماس با این ماده میتواند برای افراد حساس به فنول بسیار خطرناک باشد. امروزه استفاده از فنول به دلیل اثرات سوء فراوانی که دارد با ابهام روبروست و با این حال در مجموع برای ضدعفونی کف، دیوار*هها، سطوح و ابزاری که با دست در تماس نیستند قابل استفاده است.
ترکیبات چهارتایی آمونیوم:
ترکیبات چهارتایی آمونیوم جزء ضدعفونی کنندههای ضعیف بوده و به عنوان مثال بر روی بعضی از سویههای سودوموناس، قارچها ، ویروسهای بدون پوشش و اسپورهای باکتریایی بیتأثیرند.
این مواد از طریق مهار آنزیمهای حیاتی مسیرهای تنفس سلولی (عمدتاً آنزیم*های مسیر گلیکولیز) اثرات ضد میکروبی خود را اعمال می کنند. این ترکیبات در حضور مواد صابونی و آبهای سخت اثر بخشی محدودی داشته و در حضور مواد آلی نمیتوانند چندان موثر باشند. باقیمانده این مواد دارای اثرات ضد میکروبی ناچیز و تا حد کمی سمی می*باشد. این مواد به منظور جلوگیری از رشد بی رویه جلبکها در محیطهای پرورش آبزیان و استخرها استفاده میشوند. در صورت به همراه داشتن مواد شوینده به عنوان شوینده بسیار خوب سطوح و دیوارها قابل استفادهاند.
الکلها:
الکلها (به طور معمول اتانول و ایزو پروپانول)، اثرات ضد میکروبی نسبتاً وسیعی دارند اما به دلیل تبخیر سریع ، مدت اثر آنها بسیار کوتاه است. الکل 70% (مخلوط با آب) بسیار موثرتر از الکل 95درصد است. الکلها دارای اثرات خورندگی بر روی فلزات بوده و به شدت قابل اشتعال هستند. همچنین فعالیت ضد میکروبی آنها در حضور مواد آلی مهار می شود. بر روی اسپورهای باکتریایی بیتأثیرند و اثر ناچیزی روی ویروسهای بدون پوشش دارند.
الکلها به طور کلی برای ضد عفونی بعضی تجهیزات پزشکی و دامپزشکی، وسایل خانگی و برای ضدعفونی دست قابل توصیهاند.
آلدئیدها:
ترکیبات ضدعفونی کننده بسیار قوی بوده و بر روی اسپورهای باکتریایی هم موثرند. از میان آنها گلوتارآلدئید دارای قوی*ترین اثرات ضد میکروبی است. مکانیسم اثر آنها از طریق تخریب پروتئین*های سطحی میکروبها بوده و به دو شکل گاز و مایع قابل استفادهاند. آلدئیدها در حضور مواد آلی تا حدودی خواص خود را از دست می دهند. باقیمانده آنها دارای خواص ضدعفونی کنندگی ناچیز بوده و برای انسان، دام و محیط زیست مضر است. لذا باید به از بین بردن آنها بر اساس موازین بهداشتی و زیست محیطی توجه کرد.
فرمالین عضو شناخته شده این خانواده ، به شدت سمی، محرک و سرطانزاست. استفاده از آلدئیدها به عنوان آخرین راه چاره قابل توصیه است!
ضدعفونی کنندههای اکسیدکننده
اکسیدکنندهها خانواده بزرگی از ضد عفونی کنندهها هستند که علیرغم تفاوتهای زیادی که با هم دارند، همگی از طریق از بین بردن دیواره سلولی میکروارگانیسمها ،اثرات ضد میکروبی خود را اعمال می کنند. این خانواده موثرترین گروه ضد عفونی کننده محسوب می شوند. به همراه این مواد نباید از مواد احیاء کننده نظیر ترکیبات آمونیوم استفاده کرد.
1- پرمنگنات پتاسیم
این ماده برای ضدعفونی کردن آکواریومها و حوضچههای ورودی استخرها قابل استفاده است و در گذشته برای شستشو و ضدعفونی دهان و زخمها استفاده می شده است. یکی از معدود موارد مصرف پرمنگنات ، استفاده از ترکیب آن با فرمالین به منظور گازدادن سالن و لوازم مرغداری، پیش از جوجه ریزی است که به رغم مضرات شناخته شده فرمالین به شکل گستردهای توسط مرغداران انجام می شود.
2- هالوژنها
(کلرین، کلرامین، هیپوکلریت و دی اکسید کلر)
ضدعفونی آب آشامیدنی، ضدعفونی آب استخرها و مراکز تفریحی، آب مورد استفاده در دامداریها و مرغداریها ، شستشو و ضدعفونی تأسیسات شیردوشی و غیره تنها بخشی از موارد استفاده کلر است. کلر در حضور مواد آلی اثر خود را از دست می دهد و به دلیل اثرات سمی و خورندگی، مقدار مصرف آن باید به دقت و بر اساس دستورالعملهای موجود کنترل شود.
ید
عضو دیگری از خانواده هالوژنهاست که به صورت محلول در حلالهای آلی عرضه میگردد. به صورت محلول در الکل بر روی تمام اجرام بیماریزا موثر است اما برای اثربخشی به زمان زیادی نیاز دارد. ید مانند کلر بر روی پوست و مخاطات اثر تحریککنندگی دارد و برای فلزات هم خورنده است.
3- پراستیک اسید
از واکنش میان آب اکسیژنه و استیک اسید ایجاد می شود. در حضور مواد آلی و در آبهای سخت بی اثر نمیگردد و در دامنه دمایی نسبتاً وسیعی فعال باقی میماند. اثرات خورنده شدید آن بر روی فلزات، ناپایداری پس از رقیق شدن و شبهه سرطانزایی استفاده از آن را با محدودیت مواجه ساخته است. پراستیک اسید در صورت استفاده در آب با تغییر در طعم و بوی آب بر میزان آب دریافتی توسط حیوانات اثر سوء می گذارد.
4- آب الکترولیز شده اسیدی
یک محلول اکسیدکننده قوی است که از الکترولیز آب معمولی در حضور نمک کلرید سدیم به دست می آید و به صورت مایع، یخ و مهپاشی قابل استفاده است. البته به دلیل هزینه بسیار زیاد استفاده از این روش چندان مرسوم نیست.
5- ازن
گاز ازن یک اکسیدکننده بسیار قوی است که برای تصفیه و ضدعفونی کردن آب آشامیدنی استفاده می شود. قدرت ضدعفونی آن در غلظت مساوی، دو برابر کلر است. این ضدعفونیکننده بسیار گران بوده و باید در محل و با رعایت کامل اصول ایمنی تولید شود.
6- پراکسید هیدروژن
یک اکسید کننده بسیار قوی است که به آب و اکسیژن تجزیه می شود و در اصطلاح یک محصول سبز یا موافق محیط زیست است. این ویژگی منحصر به فرد باعث شده تا در صنایع گوناگون قابل استفاده شود. پراکسید نقره به طور طبیعی ناپایدار می باشد و برای رفع این مشکل با روشهای مختلفی از جمله همراه با یون نقره پایدار میشود. قیمت نسبتا بالای محصولات پراکسیده هرگز باعث عدم استقبال مصرف کنندگان از این محصولات نشده است.
نانو نقره
یک نانومتر یک میلیارد برابر کوچکتر از یک متر است. این اندازه 80000 برابر کوچکتر از قطر یک تار موی انسان است. استفاده از خواص میکروبی نقره در ابعاد نانو ، به علت افزایش سطح مقطع و افزایش برخوردهای موثر با سلولهای هدف، امکان یک ضد عفونی موثر را فراهم می کند. نقره از طریق ممانعت از متابولیسم سلولی جلوی تنفس و رشد و تکثیر عوامل بیماریزا را میگیرد.
بیشک استفاده بجا از فناوری نانو، پس از بررسیهای کارشناسانه کافی و تنها با توصیه دامپزشکان مجرب، کمک شایانی به بهبود وضعیت بهداشتی محیطهای پرورشی خواهد کرد.
نور فرا بنفش(UV)
استفاده از آن برای ضدعفونی آب رو به افزایش است. همچنین به عنوان یک ضدعفونی کننده قوی برای ضدعفونی سطوح قابل استفاده است.
نویسنده: دکتر میثم امانی
منبع:حکیم مهر
در این نوشته تلاش شده با معرفی اجمالی ویژگیها ، مزایا و معایب و موارد استفاده انواع ضد عفونی کننده ها ، مصرف کنندگان و دامپزشکان را در انتخاب ابزار مناسب یاری دهیم. امید آنکه نوشته حاضر مورد توجه و استفاده کلیه فعالان صنعت دام و طیور قرار گیرد.
یک ضد عفونی کننده ایده آل باید:
- علیه همه عوامل بیماریزا موثر باشد. اسپورهای باکتریایی مقاوم ترین و ویروسهای پوشش دار حساسترین اجرام بیماریزا هستند.
- اثرات سوء جانبی نداشته باشد.
- ارزان و به راحتی قابل تهیه باشد.
- خورنده نباشد.
- در آبهای سخت، دما و pH مختلف و در حضور مواد آلی موثر باشد
و غیره
اما متاسفانه یک ضد عفونی کننده ایدهآل که حائز تمام ویژگیهای فوق باشد وجود ندارد! برای انتخاب یک ضد عفونی کننده مناسب باید با خصوصیات هر ماده ضدعفونی کننده آشنا شویم.
فنولها:
فنولها در دسته ضد عفونی کنندههای ضعیف قرار میگیرند. فنول یکی از قدیمیترین ضدعفونی کنندههای شناخته شده است که به صورت فرآوردههای یک یا چند فنولی عرضه میشود. فنول جزء بسیاری از ضد عفونی کنندههای خانگی است. همچنین در مقادیر ناچیز در بسیاری از دهان شویهها و صابونهای آنتیباکتریال یافت میشود. فنول در حضور مواد آلی فعال باقی میماند، دارای اثرات سمی و خورندگی بوده و تماس با این ماده میتواند برای افراد حساس به فنول بسیار خطرناک باشد. امروزه استفاده از فنول به دلیل اثرات سوء فراوانی که دارد با ابهام روبروست و با این حال در مجموع برای ضدعفونی کف، دیوار*هها، سطوح و ابزاری که با دست در تماس نیستند قابل استفاده است.
ترکیبات چهارتایی آمونیوم:
ترکیبات چهارتایی آمونیوم جزء ضدعفونی کنندههای ضعیف بوده و به عنوان مثال بر روی بعضی از سویههای سودوموناس، قارچها ، ویروسهای بدون پوشش و اسپورهای باکتریایی بیتأثیرند.
این مواد از طریق مهار آنزیمهای حیاتی مسیرهای تنفس سلولی (عمدتاً آنزیم*های مسیر گلیکولیز) اثرات ضد میکروبی خود را اعمال می کنند. این ترکیبات در حضور مواد صابونی و آبهای سخت اثر بخشی محدودی داشته و در حضور مواد آلی نمیتوانند چندان موثر باشند. باقیمانده این مواد دارای اثرات ضد میکروبی ناچیز و تا حد کمی سمی می*باشد. این مواد به منظور جلوگیری از رشد بی رویه جلبکها در محیطهای پرورش آبزیان و استخرها استفاده میشوند. در صورت به همراه داشتن مواد شوینده به عنوان شوینده بسیار خوب سطوح و دیوارها قابل استفادهاند.
الکلها:
الکلها (به طور معمول اتانول و ایزو پروپانول)، اثرات ضد میکروبی نسبتاً وسیعی دارند اما به دلیل تبخیر سریع ، مدت اثر آنها بسیار کوتاه است. الکل 70% (مخلوط با آب) بسیار موثرتر از الکل 95درصد است. الکلها دارای اثرات خورندگی بر روی فلزات بوده و به شدت قابل اشتعال هستند. همچنین فعالیت ضد میکروبی آنها در حضور مواد آلی مهار می شود. بر روی اسپورهای باکتریایی بیتأثیرند و اثر ناچیزی روی ویروسهای بدون پوشش دارند.
الکلها به طور کلی برای ضد عفونی بعضی تجهیزات پزشکی و دامپزشکی، وسایل خانگی و برای ضدعفونی دست قابل توصیهاند.
آلدئیدها:
ترکیبات ضدعفونی کننده بسیار قوی بوده و بر روی اسپورهای باکتریایی هم موثرند. از میان آنها گلوتارآلدئید دارای قوی*ترین اثرات ضد میکروبی است. مکانیسم اثر آنها از طریق تخریب پروتئین*های سطحی میکروبها بوده و به دو شکل گاز و مایع قابل استفادهاند. آلدئیدها در حضور مواد آلی تا حدودی خواص خود را از دست می دهند. باقیمانده آنها دارای خواص ضدعفونی کنندگی ناچیز بوده و برای انسان، دام و محیط زیست مضر است. لذا باید به از بین بردن آنها بر اساس موازین بهداشتی و زیست محیطی توجه کرد.
فرمالین عضو شناخته شده این خانواده ، به شدت سمی، محرک و سرطانزاست. استفاده از آلدئیدها به عنوان آخرین راه چاره قابل توصیه است!
ضدعفونی کنندههای اکسیدکننده
اکسیدکنندهها خانواده بزرگی از ضد عفونی کنندهها هستند که علیرغم تفاوتهای زیادی که با هم دارند، همگی از طریق از بین بردن دیواره سلولی میکروارگانیسمها ،اثرات ضد میکروبی خود را اعمال می کنند. این خانواده موثرترین گروه ضد عفونی کننده محسوب می شوند. به همراه این مواد نباید از مواد احیاء کننده نظیر ترکیبات آمونیوم استفاده کرد.
1- پرمنگنات پتاسیم
این ماده برای ضدعفونی کردن آکواریومها و حوضچههای ورودی استخرها قابل استفاده است و در گذشته برای شستشو و ضدعفونی دهان و زخمها استفاده می شده است. یکی از معدود موارد مصرف پرمنگنات ، استفاده از ترکیب آن با فرمالین به منظور گازدادن سالن و لوازم مرغداری، پیش از جوجه ریزی است که به رغم مضرات شناخته شده فرمالین به شکل گستردهای توسط مرغداران انجام می شود.
2- هالوژنها
(کلرین، کلرامین، هیپوکلریت و دی اکسید کلر)
ضدعفونی آب آشامیدنی، ضدعفونی آب استخرها و مراکز تفریحی، آب مورد استفاده در دامداریها و مرغداریها ، شستشو و ضدعفونی تأسیسات شیردوشی و غیره تنها بخشی از موارد استفاده کلر است. کلر در حضور مواد آلی اثر خود را از دست می دهد و به دلیل اثرات سمی و خورندگی، مقدار مصرف آن باید به دقت و بر اساس دستورالعملهای موجود کنترل شود.
ید
عضو دیگری از خانواده هالوژنهاست که به صورت محلول در حلالهای آلی عرضه میگردد. به صورت محلول در الکل بر روی تمام اجرام بیماریزا موثر است اما برای اثربخشی به زمان زیادی نیاز دارد. ید مانند کلر بر روی پوست و مخاطات اثر تحریککنندگی دارد و برای فلزات هم خورنده است.
3- پراستیک اسید
از واکنش میان آب اکسیژنه و استیک اسید ایجاد می شود. در حضور مواد آلی و در آبهای سخت بی اثر نمیگردد و در دامنه دمایی نسبتاً وسیعی فعال باقی میماند. اثرات خورنده شدید آن بر روی فلزات، ناپایداری پس از رقیق شدن و شبهه سرطانزایی استفاده از آن را با محدودیت مواجه ساخته است. پراستیک اسید در صورت استفاده در آب با تغییر در طعم و بوی آب بر میزان آب دریافتی توسط حیوانات اثر سوء می گذارد.
4- آب الکترولیز شده اسیدی
یک محلول اکسیدکننده قوی است که از الکترولیز آب معمولی در حضور نمک کلرید سدیم به دست می آید و به صورت مایع، یخ و مهپاشی قابل استفاده است. البته به دلیل هزینه بسیار زیاد استفاده از این روش چندان مرسوم نیست.
5- ازن
گاز ازن یک اکسیدکننده بسیار قوی است که برای تصفیه و ضدعفونی کردن آب آشامیدنی استفاده می شود. قدرت ضدعفونی آن در غلظت مساوی، دو برابر کلر است. این ضدعفونیکننده بسیار گران بوده و باید در محل و با رعایت کامل اصول ایمنی تولید شود.
6- پراکسید هیدروژن
یک اکسید کننده بسیار قوی است که به آب و اکسیژن تجزیه می شود و در اصطلاح یک محصول سبز یا موافق محیط زیست است. این ویژگی منحصر به فرد باعث شده تا در صنایع گوناگون قابل استفاده شود. پراکسید نقره به طور طبیعی ناپایدار می باشد و برای رفع این مشکل با روشهای مختلفی از جمله همراه با یون نقره پایدار میشود. قیمت نسبتا بالای محصولات پراکسیده هرگز باعث عدم استقبال مصرف کنندگان از این محصولات نشده است.
نانو نقره
یک نانومتر یک میلیارد برابر کوچکتر از یک متر است. این اندازه 80000 برابر کوچکتر از قطر یک تار موی انسان است. استفاده از خواص میکروبی نقره در ابعاد نانو ، به علت افزایش سطح مقطع و افزایش برخوردهای موثر با سلولهای هدف، امکان یک ضد عفونی موثر را فراهم می کند. نقره از طریق ممانعت از متابولیسم سلولی جلوی تنفس و رشد و تکثیر عوامل بیماریزا را میگیرد.
بیشک استفاده بجا از فناوری نانو، پس از بررسیهای کارشناسانه کافی و تنها با توصیه دامپزشکان مجرب، کمک شایانی به بهبود وضعیت بهداشتی محیطهای پرورشی خواهد کرد.
نور فرا بنفش(UV)
استفاده از آن برای ضدعفونی آب رو به افزایش است. همچنین به عنوان یک ضدعفونی کننده قوی برای ضدعفونی سطوح قابل استفاده است.
نویسنده: دکتر میثم امانی
منبع:حکیم مهر