Dr.Hossein.M.Al
12-10-2010, 01:04 PM
مکانیسم دفاعی بدن
انسان و جانوران در محیطی زندگی می*کنند که عوامل و میکروارگانیسمهای بیماری*زای متعددی سلامتی آنها را بطور دائم تهدید می*کند. بدن با دو روش دفاع غیر اختصاصی و دفاع اختصاصی عوامل بیماری*زا و بیگانه را از بین می*برد و مانع بروز بیماری می*شود.
الف- دفاع غیر اختصاصی
این مکانیسم دفاعی که نخستین سپر بدن در برابر هجوم میکروب*ها به بدن است، در برابر اغلب میکروب*ها یکسان عمل می*کند و نمی*تواند آن*ها را از یکدیگر شناسایی کند.
الف – 1) پوست و لایه*های مخاطی نخستین خط دفاعی این مکانیسم هستند. لایه*های شاخی سطح پوست مانع از ورود بسیاری از میکروب*ها به بدن می*شوند. به علاوه، سطح پوست به علت وجود چربی و آنزیم لیزوزیم در عرق، اسیدی بوده و مانع رشد بسیاری از باکتری*ها می*شود. مایع مخاطی که از سطح لایه*های مخاطی لوله*ی گوارشی، مجاری تنفس و مجراهای ادراری و تناسلی ترشح می*شوند، موجب به دام انداختن میکروب*ها شده و از نفوذ آن*ها به بخش*های عمیق*تر جلوگیری می*کنند. آنزیم لیزوزم موجود در مخاط نیز موجی از تخریب دیواره سلولی باکتری*ها می*شود. مژک*های سطح مجراهای تنفسی مخاط و میکروب*های به دام*افتاده را به سوی حلق می*رانند. این میکروب*ها یا به صورت ارادی از بدن خارج شده، یا بلعیده شده و توسط شیره معده تخریب می*شوند.
ادرار، مدفوع، بزاق، سرفه، عطسه و آنزیم لیزوزیم موجود در اشک نیز موجب تخریب و دفع میکروب*ها می*شوند.
الف -2 ) دومین خط دفاعی غیر اختصاصی از پنج مکانیسم تشکیل شده*است که عبارتند از:
* پاسخ التهابی: التهاب پاسخی موضعی است که به دنبال آسیب بافتی بروز می*کند. قرمزی، تورم، گرمی و چرک از علایم التهاب هستند. سلول*های آسیب*دیده در محل جراحت با آزاد کردن هیستامین موجب گشادی رگ*ها و افزایش خون در این موضع می*شوند. آنگاه، ماکروفاژها و نوتروفیل*های خون با حمله به عوامل بیماری*زا، عفونت را سرکوب می*کنند و اجزای سلولی فرسوده را تجزیه می*کنند.
* پاسخ دمایی: گرمای حاصل از تب مانع از رشد بسیاری از عوامل بیماری*زا می*شود.
* فاگوسیت*ها: مهم ترین بخش دومین خط دفاعی غیر اختصاصی را تشکیل می*دهد. نوتروفیل*ها، ماکروفاژها و ائوزینوفیل*ها از این دسته هستند که با فاگوسیتوز میکروب*ها را از بین می*برند.
* پروتئین*های مکمل: پروتئین*های مکمل انواعی از پروتئین*ها هستند که در خون قرار دارند و توسط سلول*های پوششی روده و کبد و ماکروفاژها ساخته می*شوند. این پروتئین*ها به هنگام برخورد با میکروب ساختارهایی حلقه*ای به وجود آورده و منافذی بر غشای میکروب ایجاد می*کنند که موجب مرگ آن می*شود.
* اینترفرون: نوع دیگری از پروتئین*هاست که توسط سلول*های آلوده به ویروس ترشح شده و از تکثیر ویروس در سلول*های سالم جلوگیری می*کند.
ب- دفاع اختصاصی
درصورتی که عوامل بیماری*زا از سد دفاع غیر اختصاصی عبور کنند، با دفاع اختصاصی روبه*رو خواهند شد. در این مکانیسم، علاوه بر ماکروفاژها نوعی از گلبول*های سفید به نام لنفوسیت*ها نقش دارند که از سلول*های بنیادین مغز استخوان حاصل می*شوند. لنفوسیت*ها به طور اختصاصی عمل می*کنند، یعنی یک نوع خاصی از عوامل بیگانه را شناسایی و از بین می*برند. لنفوسیت*ها پس از بوجود آمدن نابالغ هستند و برای کسب ویژگی*های لازم برای شناسایی و مبارزه با میکروب*ها، باید تکامل یابند. بر اساس محل کسب تکامل، لنفوسیت*ها را به دو دستهٔ لنفوسیت*های B و لنفوسیت*های T تقسیم می*کنند. لنفوسیت*های B در مغز استخوان و لنفوسیت*های T در تیموس تخصص یافته*اند.
لنفوسیت*های بالغ توانایی شناسایی مولکول*ها و سلول*های خودی را از بیگانه، و نیز مقابله با عوامل بیگانه را به دست می*آورند و وارد جریان خون می*شوند. لنفوسیت*ها بر سطح خود دارای گیرنده*هایی هستند که از لحاظ شکل هندسی مکمل نوع خاصی از آنتی*ژن )که بر سطح عوامل بیگانه قرار دارد) است. به این ترتیب هر لنفوسیت، با داشتن نوع خاصی گیرنده، آنتی*ژن خاصی را شناسایی کرده و از بین می*برد. به همین علت می*گوییم که لنفوسیت*ها به طور اختصاصی عمل می*کنند. برخی از لنفوسیت*ها بین لنف و خون در گردش*اند، و برخی دیگر در گره*های لنفی، طحال، لوزه*ها و آپاندیس جمع می*شوند.
ایمنی هومورال
ایمنی هومورال بخشی از دفاع اختصاصی است که به مبارزه با باکتری*ها و ویروس*های موجود در مایعات بدن می*پردازد ودر آن لنفوسیت*های B نقش دارند. لنفوسیت*های B هنگامی که برای نخستین بار یه آنتی*ژنی متصل می*شوند، رشد می*یابند، تقسیم می*شوند و طی تغییراتی به پلاسموسیت و سلول*های B خاطره تبدیل می*شوند. پلاسموسیت*ها پروتئین*هایی به نام پادتن ترشح می*کنند که در خون محلول هستند. هر نوع پادتن به نوع خاصی آنتی*ژن متصل می*شود و آن را از بین می*برد. نحوهٔ عمل پادتن*ها گوناگون است. در بسیاری از موارد پادتن با اتصال به آنتی*ژن*های سطح عامل بیگانه، از اتصال آن به سایر سلول*های بدن جلوگیری می*کند، و موجب می*شود میکروب به آسانی توسط ماکروفاژ بلعیده شود. سلول*های B خاطره نیز در بدن در حالت آماده*باش می*مانند و درصورت برخورد دوباره با همان آنتی*ژن، تعداد بیشتری پلاسموسیت و مقدار کمی سلول خاطره تولید می*کنند. در نتیجه، پادتن با مقدار و سرعت بیشتر تولید می*گردد و مبارزه با شدت بیشتری انجام می*گیرد
ایمنی با واسطه سلولی
ایمنی باواسطه سلولی به ایمنی حاصله از لنفوسیتهای T اطلاق می*گردد که بدون ترشح آنتی بادی انجام می*گیرد و مسئول شناسایی و انهدام سلولهای غیر طبیعی می*باشد.
ایمنی طبیعی و اکتسابی
ایمنی طبیعی موروثی بوده و مستقل از برخورد قبلی با آنتی ژنها است و غالبا به فعالیت فاگوسیتها و فاکتورهای دفاعی غیر اختصاصی وابسته است. از طرف دیگر ایمنی اکتسابی در اثر برخورد با عامل بیگانه بوجود می*آید. بطور کلی ایمنی اکتسابی به تولید یا کسب آنتی کور یا سلولهای ایمنی اختصاص یافته بستگی داشته و از اینرو فوق*العاده اختصاصی می*باشد.
ایمن*سازی
هرگونه اقدامی که به منظور جلوگیری از بروز عفونت و یا تخفیف شکل طبیعی بیماری در فردی با تجویز آنتی*بادی یا آنتی*ژن بعمل آید ایمن*سازی گفته می*شود. با تزریق عضلانی یا وریدی آنتی*بادی، ایمنی غیرفعال یا انتقالی ایجاد می*گردد. دوام این نوع ایمنی کوتاه است و بستگی به نیمه عمر آنتی*بادی در بدن فرد دریافت کننده دارد و این مدت درحدود 3 تا 4 هفته می*باشد.
درصورت تجویز آنتی*ژن که شامل میکرو ارگانیسم ضعیف شده ، کشته شده و یا اجزاء آن می*باشد، دستگاه ایمنی فرد دریافت کننده تحریک و بطور فعال آنتی*بادی تولید می*کند. ایمنی بدست آمده دراین حالت را ایمنی فعال گویند. دوام این نوع ایمنی ، طولانی*تر از نوع غیرفعال است.
واکسیناسیون یا ایمن*سازی فعال
واکسیناسیون اقدام بسیارمهم و با ارزشی است که بوسیله آن با هزینه کم می*توان از ابتلاء به بیماریهای عفونی جلوگیری کرد. بمنظور پیشگیری از بروز و شیوع بیماریهای عفونی و مسری بین انسان و دام و نیز اجرای برنامه اجرای برنامه ریشه کنی ، کنترل و مبارزه با بیماریها از واکسن استفاده می شود . واکسن و واکسیناسیون بعنوان اولین اولویت کاری مسئولین بهداشتی هر کشور در جهت حفظ و ثبات سلامت جامعه ، کنترل ، مبارزه و ریشه کنی بیماریها قلمداد می گردد . جمله مشهور پیشگیری مقدم بر درمان است به تنهایی بهترین توجیه استفاده از واکسن می باشد .
رابطه بین نوع واکسن با ایمنی حاصل
واکسنهای با اجرام زنده که ازقدرت بیماریزایی آنها کاسته شده است، معمولاً با دوز واحد می*توانند ایمنی موثر و طولانی*تری نسبت به واکسن*های کشته شده ایجاد کنند. این واکسنها علاوه برسیستم ایمنی هومورال، سیستم ایمنی سلولی را نیز تحریک می*نمایند، این نوع واکسنها تمایل دارند واکنشهای مشابه شکل طبیعی بیماری، به خصوص درافراد با نقص ایمنی را ایجاد کنند. برای اینکه با واکسنهای کشته شده، ایمنی کافی و بمدت طولانی بدست آید، بایستی این واکسنها ابتدا درچند نوبت تزریق گردند و برای جلوگیری از کاهش سطح آنتی*بادی و ادامه ایمنی اغلب لازم است که تزریق واکسن در آینده یادآوری (تکرار) شود.
جان میلیونها نفر با استفاده از پنی سیلین ، سولفاتیل آمید و داروهای باکتری*کش مشابه نجات یافته است. اما شاید با اثر پیشگیری کننده ایمن سازی که از دیگر اکتشافات تصادفی است، جانهای بیشتری نجات یافته باشند. تا پیش از صده نوزدهم یکی از بزرگترین بلایایی که دامنگیر بشر می*شد، آبله بود. تنها دو بیماری، یعنی طاعون و مالاریا ، به اندازه آبله قربانی داشته*اند. چگونگی مبارزه با مالاریا با استفاده از کینین و داروهای ضد مالاریا انجام می*شد. حشره*کشها نیز در حذف پشه*های ناقل بیماری مفید واقع شدند. پس از آنکه مشخص شد عامل انتقال طاعون، ککهای بدن موش هستند، این بیماری نیز سرانجام در مناطق توسعه یافته جهان با انجام اقدامات بهداشتی مهار شد. شهرت ادوارد جنر به دلیل آشنا کردن جهانیان با واکسنی است که جان میلیونها نفر را از مرگ شوم ناشی از آبله رهانیده و چندین میلیون نفر دیگر را از ظاهر زشت و وحشتناکی که بر اثر ابتلا به این بیماری ایجاد می*شود ، نجات داده است.
انسان و جانوران در محیطی زندگی می*کنند که عوامل و میکروارگانیسمهای بیماری*زای متعددی سلامتی آنها را بطور دائم تهدید می*کند. بدن با دو روش دفاع غیر اختصاصی و دفاع اختصاصی عوامل بیماری*زا و بیگانه را از بین می*برد و مانع بروز بیماری می*شود.
الف- دفاع غیر اختصاصی
این مکانیسم دفاعی که نخستین سپر بدن در برابر هجوم میکروب*ها به بدن است، در برابر اغلب میکروب*ها یکسان عمل می*کند و نمی*تواند آن*ها را از یکدیگر شناسایی کند.
الف – 1) پوست و لایه*های مخاطی نخستین خط دفاعی این مکانیسم هستند. لایه*های شاخی سطح پوست مانع از ورود بسیاری از میکروب*ها به بدن می*شوند. به علاوه، سطح پوست به علت وجود چربی و آنزیم لیزوزیم در عرق، اسیدی بوده و مانع رشد بسیاری از باکتری*ها می*شود. مایع مخاطی که از سطح لایه*های مخاطی لوله*ی گوارشی، مجاری تنفس و مجراهای ادراری و تناسلی ترشح می*شوند، موجب به دام انداختن میکروب*ها شده و از نفوذ آن*ها به بخش*های عمیق*تر جلوگیری می*کنند. آنزیم لیزوزم موجود در مخاط نیز موجی از تخریب دیواره سلولی باکتری*ها می*شود. مژک*های سطح مجراهای تنفسی مخاط و میکروب*های به دام*افتاده را به سوی حلق می*رانند. این میکروب*ها یا به صورت ارادی از بدن خارج شده، یا بلعیده شده و توسط شیره معده تخریب می*شوند.
ادرار، مدفوع، بزاق، سرفه، عطسه و آنزیم لیزوزیم موجود در اشک نیز موجب تخریب و دفع میکروب*ها می*شوند.
الف -2 ) دومین خط دفاعی غیر اختصاصی از پنج مکانیسم تشکیل شده*است که عبارتند از:
* پاسخ التهابی: التهاب پاسخی موضعی است که به دنبال آسیب بافتی بروز می*کند. قرمزی، تورم، گرمی و چرک از علایم التهاب هستند. سلول*های آسیب*دیده در محل جراحت با آزاد کردن هیستامین موجب گشادی رگ*ها و افزایش خون در این موضع می*شوند. آنگاه، ماکروفاژها و نوتروفیل*های خون با حمله به عوامل بیماری*زا، عفونت را سرکوب می*کنند و اجزای سلولی فرسوده را تجزیه می*کنند.
* پاسخ دمایی: گرمای حاصل از تب مانع از رشد بسیاری از عوامل بیماری*زا می*شود.
* فاگوسیت*ها: مهم ترین بخش دومین خط دفاعی غیر اختصاصی را تشکیل می*دهد. نوتروفیل*ها، ماکروفاژها و ائوزینوفیل*ها از این دسته هستند که با فاگوسیتوز میکروب*ها را از بین می*برند.
* پروتئین*های مکمل: پروتئین*های مکمل انواعی از پروتئین*ها هستند که در خون قرار دارند و توسط سلول*های پوششی روده و کبد و ماکروفاژها ساخته می*شوند. این پروتئین*ها به هنگام برخورد با میکروب ساختارهایی حلقه*ای به وجود آورده و منافذی بر غشای میکروب ایجاد می*کنند که موجب مرگ آن می*شود.
* اینترفرون: نوع دیگری از پروتئین*هاست که توسط سلول*های آلوده به ویروس ترشح شده و از تکثیر ویروس در سلول*های سالم جلوگیری می*کند.
ب- دفاع اختصاصی
درصورتی که عوامل بیماری*زا از سد دفاع غیر اختصاصی عبور کنند، با دفاع اختصاصی روبه*رو خواهند شد. در این مکانیسم، علاوه بر ماکروفاژها نوعی از گلبول*های سفید به نام لنفوسیت*ها نقش دارند که از سلول*های بنیادین مغز استخوان حاصل می*شوند. لنفوسیت*ها به طور اختصاصی عمل می*کنند، یعنی یک نوع خاصی از عوامل بیگانه را شناسایی و از بین می*برند. لنفوسیت*ها پس از بوجود آمدن نابالغ هستند و برای کسب ویژگی*های لازم برای شناسایی و مبارزه با میکروب*ها، باید تکامل یابند. بر اساس محل کسب تکامل، لنفوسیت*ها را به دو دستهٔ لنفوسیت*های B و لنفوسیت*های T تقسیم می*کنند. لنفوسیت*های B در مغز استخوان و لنفوسیت*های T در تیموس تخصص یافته*اند.
لنفوسیت*های بالغ توانایی شناسایی مولکول*ها و سلول*های خودی را از بیگانه، و نیز مقابله با عوامل بیگانه را به دست می*آورند و وارد جریان خون می*شوند. لنفوسیت*ها بر سطح خود دارای گیرنده*هایی هستند که از لحاظ شکل هندسی مکمل نوع خاصی از آنتی*ژن )که بر سطح عوامل بیگانه قرار دارد) است. به این ترتیب هر لنفوسیت، با داشتن نوع خاصی گیرنده، آنتی*ژن خاصی را شناسایی کرده و از بین می*برد. به همین علت می*گوییم که لنفوسیت*ها به طور اختصاصی عمل می*کنند. برخی از لنفوسیت*ها بین لنف و خون در گردش*اند، و برخی دیگر در گره*های لنفی، طحال، لوزه*ها و آپاندیس جمع می*شوند.
ایمنی هومورال
ایمنی هومورال بخشی از دفاع اختصاصی است که به مبارزه با باکتری*ها و ویروس*های موجود در مایعات بدن می*پردازد ودر آن لنفوسیت*های B نقش دارند. لنفوسیت*های B هنگامی که برای نخستین بار یه آنتی*ژنی متصل می*شوند، رشد می*یابند، تقسیم می*شوند و طی تغییراتی به پلاسموسیت و سلول*های B خاطره تبدیل می*شوند. پلاسموسیت*ها پروتئین*هایی به نام پادتن ترشح می*کنند که در خون محلول هستند. هر نوع پادتن به نوع خاصی آنتی*ژن متصل می*شود و آن را از بین می*برد. نحوهٔ عمل پادتن*ها گوناگون است. در بسیاری از موارد پادتن با اتصال به آنتی*ژن*های سطح عامل بیگانه، از اتصال آن به سایر سلول*های بدن جلوگیری می*کند، و موجب می*شود میکروب به آسانی توسط ماکروفاژ بلعیده شود. سلول*های B خاطره نیز در بدن در حالت آماده*باش می*مانند و درصورت برخورد دوباره با همان آنتی*ژن، تعداد بیشتری پلاسموسیت و مقدار کمی سلول خاطره تولید می*کنند. در نتیجه، پادتن با مقدار و سرعت بیشتر تولید می*گردد و مبارزه با شدت بیشتری انجام می*گیرد
ایمنی با واسطه سلولی
ایمنی باواسطه سلولی به ایمنی حاصله از لنفوسیتهای T اطلاق می*گردد که بدون ترشح آنتی بادی انجام می*گیرد و مسئول شناسایی و انهدام سلولهای غیر طبیعی می*باشد.
ایمنی طبیعی و اکتسابی
ایمنی طبیعی موروثی بوده و مستقل از برخورد قبلی با آنتی ژنها است و غالبا به فعالیت فاگوسیتها و فاکتورهای دفاعی غیر اختصاصی وابسته است. از طرف دیگر ایمنی اکتسابی در اثر برخورد با عامل بیگانه بوجود می*آید. بطور کلی ایمنی اکتسابی به تولید یا کسب آنتی کور یا سلولهای ایمنی اختصاص یافته بستگی داشته و از اینرو فوق*العاده اختصاصی می*باشد.
ایمن*سازی
هرگونه اقدامی که به منظور جلوگیری از بروز عفونت و یا تخفیف شکل طبیعی بیماری در فردی با تجویز آنتی*بادی یا آنتی*ژن بعمل آید ایمن*سازی گفته می*شود. با تزریق عضلانی یا وریدی آنتی*بادی، ایمنی غیرفعال یا انتقالی ایجاد می*گردد. دوام این نوع ایمنی کوتاه است و بستگی به نیمه عمر آنتی*بادی در بدن فرد دریافت کننده دارد و این مدت درحدود 3 تا 4 هفته می*باشد.
درصورت تجویز آنتی*ژن که شامل میکرو ارگانیسم ضعیف شده ، کشته شده و یا اجزاء آن می*باشد، دستگاه ایمنی فرد دریافت کننده تحریک و بطور فعال آنتی*بادی تولید می*کند. ایمنی بدست آمده دراین حالت را ایمنی فعال گویند. دوام این نوع ایمنی ، طولانی*تر از نوع غیرفعال است.
واکسیناسیون یا ایمن*سازی فعال
واکسیناسیون اقدام بسیارمهم و با ارزشی است که بوسیله آن با هزینه کم می*توان از ابتلاء به بیماریهای عفونی جلوگیری کرد. بمنظور پیشگیری از بروز و شیوع بیماریهای عفونی و مسری بین انسان و دام و نیز اجرای برنامه اجرای برنامه ریشه کنی ، کنترل و مبارزه با بیماریها از واکسن استفاده می شود . واکسن و واکسیناسیون بعنوان اولین اولویت کاری مسئولین بهداشتی هر کشور در جهت حفظ و ثبات سلامت جامعه ، کنترل ، مبارزه و ریشه کنی بیماریها قلمداد می گردد . جمله مشهور پیشگیری مقدم بر درمان است به تنهایی بهترین توجیه استفاده از واکسن می باشد .
رابطه بین نوع واکسن با ایمنی حاصل
واکسنهای با اجرام زنده که ازقدرت بیماریزایی آنها کاسته شده است، معمولاً با دوز واحد می*توانند ایمنی موثر و طولانی*تری نسبت به واکسن*های کشته شده ایجاد کنند. این واکسنها علاوه برسیستم ایمنی هومورال، سیستم ایمنی سلولی را نیز تحریک می*نمایند، این نوع واکسنها تمایل دارند واکنشهای مشابه شکل طبیعی بیماری، به خصوص درافراد با نقص ایمنی را ایجاد کنند. برای اینکه با واکسنهای کشته شده، ایمنی کافی و بمدت طولانی بدست آید، بایستی این واکسنها ابتدا درچند نوبت تزریق گردند و برای جلوگیری از کاهش سطح آنتی*بادی و ادامه ایمنی اغلب لازم است که تزریق واکسن در آینده یادآوری (تکرار) شود.
جان میلیونها نفر با استفاده از پنی سیلین ، سولفاتیل آمید و داروهای باکتری*کش مشابه نجات یافته است. اما شاید با اثر پیشگیری کننده ایمن سازی که از دیگر اکتشافات تصادفی است، جانهای بیشتری نجات یافته باشند. تا پیش از صده نوزدهم یکی از بزرگترین بلایایی که دامنگیر بشر می*شد، آبله بود. تنها دو بیماری، یعنی طاعون و مالاریا ، به اندازه آبله قربانی داشته*اند. چگونگی مبارزه با مالاریا با استفاده از کینین و داروهای ضد مالاریا انجام می*شد. حشره*کشها نیز در حذف پشه*های ناقل بیماری مفید واقع شدند. پس از آنکه مشخص شد عامل انتقال طاعون، ککهای بدن موش هستند، این بیماری نیز سرانجام در مناطق توسعه یافته جهان با انجام اقدامات بهداشتی مهار شد. شهرت ادوارد جنر به دلیل آشنا کردن جهانیان با واکسنی است که جان میلیونها نفر را از مرگ شوم ناشی از آبله رهانیده و چندین میلیون نفر دیگر را از ظاهر زشت و وحشتناکی که بر اثر ابتلا به این بیماری ایجاد می*شود ، نجات داده است.