Dr.Hossein.M.Al
12-28-2009, 02:51 PM
ماهی یک مهره*دار خونسرد و آبشش*دار (irvet.ir) است که در آب زندگی می*کند. ماهیها (با بیش از ۲۷۳۱۵ گونه) یک گروه پراتبار (پارافیلتیک)[۱]هستند و به سه گروه ماهیهای استخوانی (استیکتیس Osteichthyes)، با (۲۲۰۰۰ گونه)، ماهیهای غضروفی (کندریکتیس Chondrichthyes با بیش از ۸۰۰ گونه) و گروههای مختلف ماهیهای بدون آرواره (۷۵ گونه) از جمله ماهی*های مکنده و دهان*گِرد (hagfish) تقسیم می*شوند. ماهیها در اندازه*های مختلف به چشم می*خورند و طول آنها از ۴۵ فوت مثل کوسه نهنگی تا ۸ میلی متر مثل گوبی کوتوله (dwarf goby) متغییر می*باشد. جانوران آبزی دیگر همانند عروس دریایی و ماهی مرکب ماهیهای حقیقی (irvet.ir) نیستند.
برای نمونه برخی از ماهیان چون صخره*های ناهنجار و برخی مانند کرمهای لولنده هستند. بعضی تخت و مسطح چون کلوچه آردی و پاره*ای مانند توپ هستند. ماهیان همه گونه رنگی دارند. یعنی همه رنگ*های رنگین کمان. بسیاری از ماهیان رنگهای روشن همچون رنگهای درخشان و روشن پرندگان. سرخ تند زرد آبی و ارغوانی و صدها نمونه و گونه رنگ زیبا و دلربا و طرح*های راه راه و خطوط شبیه توری یا نقطه چین دارند.
کوچک*ترین ماهی پیگمی گابی فیلیپینی است که کمتر از ۱۳ میلیمتر در کمال رشد طول دارد. بزرگ*ترین ماهی شارک وال می*باشد که در رشد کامل ۱۸ متر طول و ۱۴ تن وزن دارد. این ماهی جانوران کوچک دریایی و گیاهان را می*خورد و به طور کلی بی آزارتر از ماهیان دیگر نسبت به انسان است. خطرناکترین ماهی تنها چند کیلوگرم وزن دارد. سنگ ماهی که برآمدگی زهرداری دارد که می*تواند با زهرش آدمی را در چند دقیقه بکشد. ماهی*ها تقریباٌ در همه آبها زندگی می*کنند: در آبهای در نقطه یخ زدن قطب شمال و در رودها و جویبارهای بخارآلود جنگلهای استوایی و در جویبارهای خروشان کوهستانها و در آبهای رودهای آرام زیرزمینی. برخی از ماهیان سفرها و مهاجرتهایی سرتاسری اقیانوسی می*کنند. ماهیان دیگر بیشتر زندگی خود را درون شنها و کف اقیانوسها می*گذرانند.
بیشتر ماهیان هرگز اب را ترک نمی*گویند. اما برخی از ماهیان ممکن است ماهها در بستر خشک رودخانه زنده بمانند.یک نوع ماهی به نام آناباس در سواحل فیلیپین، مالزی و مشرق هند وجود دارد که پس از این که بر اثر طغیان آب از آب دریا بدور و در برکه*ای خشک شد از میان گل و لای خزان خزان همچون خزندگان راه می*روند تا خود را به دریا برساند. ماهیان برای آدمی اهیمت بسیار دارند، خوراک میلیون*ها نفر از مردم از ماهی فراهم می*شود عده*ای برای تفریح به شکار ماهی می*روند و بسیاری آنهارا همچون جانوران دست آموز در آکواریوم و غیره نگه می*دارند.
ماهیان در تعادل طبیعت نقش مهمی دارند. ماهیان گیاهان و جانوران آبزی را می*خورند و باز خوراک گیاهان و جانوران می*گردند و ماهیان تعادل مجموع کلی گیاهان و جانوران کرده زمین برقرار می*سازند.
همه ماهیان مهره دار و دارای آلت تنفسی مخصوصی برای دم و بازدم در آب و خونسرد هستند. ماهیان نمی*توانند حرارت بدن خود را با حرارت محیط اطراف خود میزان کنند. بعلاوه تقریباٌ همه ماهیان باله*ها و پره*هایی دارند که در شنا کردن به کار می*روند. جانوران آبی دیگر ماننددلفین*ها و وال*ها شبیه ماهی به نظر می*رسند گرچه مهره دار و باله دار می*باشند ولی بر خلاف ماهیان بچه زا هستند و بچه*های خود را شیر می*دهند به علاوه بر خلاف ماهیان با شش دم و بازدم می*کنند همچنین خونگرمند.
خصوصیات ماهی*ها :
ماهی*های زیادی در دریا زندگی می*کنند که از لحاظ شکل، رنگ، اندازه، نوع غذا، نوع رفتار، محل زندگی با هم تفاوت دارند.
از لحاظ نوع غذا ماهی*ها را می*توان به ۳ گروه اجمالی زیر تقسیم کرد:
الف)گوشت خوار مانند:اسکار، کوسه*ماهی، پیرانیا و غیره ب)همه چیز خوار مانند: گربه ماهی ج)گیاه خوار مانند: مولی
(irvet.ir)از لحاظ رفتار می*توان رفتارهای زیر را برای ماهی*ها عنوان نمود:
الف)ماهی*های صلح جو با رفتار مسالمت آمیز مانند گلدفیش، گوپی، مولی وغیره ب)ماهی*های با رفتار خشن مانند پیرانها، کوسه ماهی، اسکار و غیره ج)ماهی*های انزوا طلب مانند مارماهی، سفره ماهی وغیره د)ماهی*هایی با زندگی گروهی مانند پیرانها، بارب و غیره
از لحاظ زندگی ماهی*ها را به دسته*های زیر تقسیم می*کنند:
الف)آب شور مانند کوسه ماهی، نهنگ، دلفین و غیره ب)آب شیرین مانند بارب، قزل آلا و غیره ج)سطح آب د)لایه*های میانی آب ر)اعماق آب و کف دریا (irvet.ir)
اسکلت بعضی از ماهی*ها غضروفی است مانند کوسه ماهی، اره ماهی، ماهی خاویار، سفره ماهی و غیره. داشتن باله و آبشش ماهی را برای زیستن در آب سازگار می*کند. بیشتر ماهی*ها دارای فلس هستند. به نوع خاصی از فلس پولک گفته می*شود.
ماهی*ها از طریق آبشش تنفس می*کنند. آبشش ۲ نوع است، ۱- داخلی ۲- خارجی، آبشش*های داخلی آبشش*هایی هستند که پوششی دارند ولی آبشش*های خارجی پوششی ندارند.ماهی*ها وقتی رشد می*کنند، پولک*هایی در می*آورند که با دیگر پولک*ها تفاوت دارد وبه راحتی تشخیص داده می*شوند. دو خط جانبی روی پهلوهای ماهی است که از سلول*های حساسی ساخته شده*است، که به وسیلهٔ آن ماهی از تغییرات محیط خود با خبر می*شود. بادکنکی در شکم ماهی وجود دارد که ماهی می*تواند هوا وارد یا خارج از آن کند و بدین وسیله وزن خود را تغییر دهد و سبک و سنگین شود.
بوم*شناسی ماهی (irvet.ir)
ماهیها را می*توان تقریباً در همه نوع آب، چه شیرین چه شور، چه کم عمق درست زیر سطح آب و چه با عمق هزاران متر یافت. ولیکن دریاچه*های بسیار شور همانند دریاچه گریت سالت Great salt lake واقع در ایالت یوتای آمریکا زیستگاه خوبی برای زندگی ماهیها نیست. بعضی از گونه*های ماهی فقط جهت نگهداری و نمایش در اکواریوم پرورش داده می*شوند. ماهی*ها به*عنوان یک منبع مهم مواد غذایی بشمار می*آیند. دیگر جانوران آبزی نظیر نرم تنان و سخت پوستان که معمولاً ماهی صدف نامیده می*شوند.) اغلب زمانی به*عنوان ماهی در نظر گرفته می*شوند که به*عنوان غذا مورد استفاد قرار گیرند. گرفتن ماهی به*عنوان غذا و یا به منظور ورزش، ماهی گیری نامیده می*شود. برداشت سالانه از تمام حوزه*های ماهیگیری جهان در حدود ۱۰۰ میلیون تن می*باشد.
صید بی رویه ماهی نسل گونه*های مختلف ماهی را به خطر انداخته*است. گزارشی که در ۱۵ می*سال ۲۰۰۳ در مجله Nature منتشر شده، حاکی از این بود که صید بی رویه سازمان یافته گونه*های مختلف ماهی در اقیانوس*های بزرگ به حدی زیاد بوده*است که تنها کمتر از ۱۰ در صد از تعداد ماهیهایی که در سال ۱۹۵۰ وجود داشتند، باقی مانده*اند. بویژه کوسه*ها، ماهی*های روغن (کاد مُرُو)ی اقیانوس اطلس و ماهی*های ساردین اقیانوس آرام در خطر می*باشند. نویسندگان بر کاهش، جدی، سریع و فوری صید ماهی و محافظت از زیستگاههای اقیانوسی در سرتاسر جهان توصیه اکید دارند.
ماهی به*وسیله حرکت دادن قسمت عقبی بدن خود به سمت جلو حرکت می*کند. ماهیچه*های که دو طرف ستون فقرات (اسخوانهای پشتی) او را پوشانده*اند حرکت دم او را کنترل می*کنند ماهی ابتدا این ماهیچه را به یک طرف می*کشاند و بعد به طرف دیگر و هم*زمان دم خود را از یک طرف به طرف دیگر حرکت می*دهد و به این ترتیب به جلو حرکت می*کند ماهیها برای حرکت به سمتهای راست و چپ و همچنین بالا و پایین از باله*های خود استفاده می*کنند.
تشریح ماهی
تشریح ماهی شامل دو قسمت است. ابتدا اندام های خارجی و شکل ظاهری و سپس اندام های داخلی را مطالعه نمایید.
الف- تشریح خارجی: بدن این ماهی دوکی شکل و از طرفین پهن است. عرض آن بیضی شکل بوده و به سهولت می تواند در آب حرکت نماید. بدن از سه بخش سر، تنه و دم تشکیل شده است. سر از نوک پوزه تا لبه سرپوش برانشی است. تنه از لبه عقبی سر پوش برانشی تا مخرج می باشد. دم از مخرج تا انتهای بدن را تشکیل می دهد.
اندام هایی که در ناحیه سر قرار دارند عبارتند از: (irvet.ir)
1- دهان بزرگ و انتهایی که دارای دو آرواره مشخص است، در صورت وجود دندان آن ها را با انگشت یا سوزن لمس نمایید.
2- سوراخ های بینی که در بخش پشتی پوزه واقع است .
3- چشم ها در طرفین سر قرار دارند و فاقد پلک هستند .
4- در عقب هر یک از چشم ها سرپوش نازک استخوانی به نام سرپوش برانشی (Opercula) قرا دارد. که روی برانشی ها را می پوشاند. در زیر سرپوش برانشی تعدادی برانشی شانه ای شکل وجود دارد.
در بررسی تنه و دم اندام های زیر به قابل مشاهده مي باشند:
1- مخرج و منفذ ادراری و تناسلی : در جلوی باله ی مخرجی به ترتیب منفذ جلویی، مخرج عقبی، سوراخ ادراری مقابل مخرج قرار دارد.
2- باله ها: که عبارتند از باله های فرد یا میانی و باله های زوج یا جانبی
باله های فرد شامل:
باله پشتی است که در بعضی از انواع دو عدد است .
باله های زوج یا جانبی: (irvet.ir) به طور قرینه قرار دارند و شامل باله های سینه ای واقع در عقب سرپوشهای برانشی و باله های شکمی یا لگنی که کمی پایین تر قرار دارند. باله ها در حفظ تعادل، شنا کردن و تغییر جهت به کار می رود. تعداد و انواع باله ها و همچنین نوع باله دمی را مشخص نمایید.
3- تمام بدن ماهی را لایه اپیدرمی که ماده لزج مخاطی ترشح می کند پوشانده است که باعث سهولت حرکت جانور در آب می شود و ضمناً از ورود عوامل بیماری زا به داخل بدن جلوگیری می نماید. بدن ماهی از پولک های ( فلس ها سیکلوئید Cycloid ) نازک مدوری پوشیده شده است که تمام عمر جانور در حال رشد هستند. لبه آزاد عقبی فلس ها دارای دانه های رنگی است. فلس ها و باله ها را بر روی هم اسکلت خارجی می گویند .
در طرفین بدن و نزدیک به سطح پشتی یک خط طولی دیده می شود که گاهی برروی سر نیز انشعاباتی دارد. این اندام را خط جانبی می گویند. از تجمع مجاری کوچکی که در هر فلس وجود دارد و از خارج نمایان است به وجود آمده است.
بهم پیوستن این مجاری در زیر فلس ها لوله ای تشكيل می شود و انشعاباتي که انشعابات دهم مغز را دریافت می کند و جانور توسط آن ارتعاشات آب را احساس می نماید.
دستگاه تنفسی:
برای دیدن برانشی ها باید سرپوش برانشی را برداشت که برای این کار بخش آزاد شده سرپوش را با قیچی ببرید. پس از برداشتن سرپوش برانشی ها را می بینید كه به رنگ قرمز تيره مشاهده مي شود. برانشی ها در هر طرف به تعداد چهار عدد دیده می شوند. هر برانشی دارای یک کمان برانشی است که در خارج آن دو ردیف زایده قرمز رنگ به نام تیغه یا رشته های برانشی که حمل تبادلات گازی بین خون و آب است دیده می شود (دو نیمه برانشی). در بخش داخلی کمان برانشی سمت دهان دندانه های لوزه مانند سفید رنگی به نام شنکش های برانشی وجود دارد. عمل این دندانه ها تصفیه آبی است که از دهان وارد می شود و مجاور آبشش ها قرار می گیرد.
تشریح داخلی:
پس از مشاهده شکل ظاهری و مطالعه دستگاه تنفسی، ماهی را به پهلو در صفحه تشریح خوابانده سپس یک برش طولی از مخرج تا سرپوش برانشی ها در سطح شکمی ایجاد نمایید. در مرحله بعد دو شکاف عرضی یکی از ناحیه مخرج و دیگری از ناحیه زیر سر پوش برانشی تا نزدیک خط جانبی پشتی ایجاد کرده و به صورت یک مستطیل پوست و عضلات را بردارید، توجه داشته باشید که در هنگام برداشتن پوست و عضلات اندام های داخلی صدمه نبینند.
1- دستگاه گردش خون (Circulatory System):
قلب در سطح شکمی، در وسط برانشی ها و زیر مری در داخل پرده پریکارد قرار گرفته است. ابتدا پرده پریکارد را پاره کرده و قلب و رگهای مربوط را آزاد نمایید. قلب شامل یک بطن و یک دهلیز است، در جلوی بطن بخش سفید رنگ برجسته ای به نام پیاز آئورتی دیده می شود که در ابتدای آئورت شکمی است. در عقب دهلیز بخش تیره رنگی به نام سینوس سیاهرگی مشاهده می شود. در محل اتصال بطن به پیاز آئورتی در داخل، دریچه های سینی وجود دارند که از برگشت خون جلوگیری می کنند. خون از آئورت شکمی توسط سرخرگ های برانشی آورنده (آوران) در اطراف برانشی ها پخش شده و بعد از تبادلات گازی توسط سرخرگ های برانشی برنده (وابران) به آئورت (irvet.ir)پشتی وارد می شود. از آنجا در اندام های بدن توزیع می گردد. خون تیره بدن از طریق سیاهرگ های کاردینال به سینوس سیاهرگی می ریزد.
2- دستگاه گوارش (Digestive System):
شامل دهان، حلق، مری کوتاه، معده (اغلب مری و معده چندان قابل تفکیک نمی باشند) و روده است که تا مخرج ادامه دارد. . یک زبان کوچک به کف دهان چسبیده و احتمالاً به حرکات تنفسی کمک می کند. در طرفین ناحیه حلق برانشی ها قرار دارند. کبد بزرگ و بنفش رنگ است و بر روی روده تکیه دارد و در موقع بازکردن روده قطعه قطعه می شود. کیسه صفراء به رنگ سبز و آبکی دیده می شود و به وسیله مجرایی به ابتدای روده متصل است. لوزالمعده معمولاً نا مشخص است طحال به صورت زبانه قرمز رنگی به روده تکیه دارد. کیسه هوا یا بادکنک شنا محتوی گاز (هوای جو) در قسمت پشت و بالای لوله گوارش قرار دارد. در جدار کیسه هوا عروق خونی (irvet.ir) فراوانی وجود دارد که در بعضی نقاط مجتمع شده و برجستگی هایی به نام غدد قرمز می سازند. این برجستگی ها خاصیت تولید و جذب گاز دارند و حیوان با انجام این عمل تعادل خود را در آب حفظ می کند. در اغلب ماهی های استخوانی کیسه هوا به وسیله مجرایی به مری متصل است.
3- دستگاه تولید مثل (Reproductive System):
غدد جنسی نر شامل بیضه ها است ( یک جفت) که در طرفین و بالای دستگاه گوارش واقع اند و از هر کدام لوله ای به نام مجرای اسپرم بر خارج و در انتها به هم متصل شده است و به منفذ ادراری تناسلی باز (irvet.ir) می شود. بیضه ها سفید و در فصل تولید مثل بزرگتر و محتوی مایع شیری رنگی هستند. در جانور ماده تخمدان ها زوج و در طرفین لوله گوارش قرار دارند و مجاری کوچکی به نام لوله تخم بر از هر یک خارج شده وپس از اتصال به یکدیگر به منفذ ادراری تناسلی باز می شوند. لقاح در ماهی مورد تشریح خارجی و در آب صورت می گیرد.
4- دستگاه ادراری (Excretory System):
این دستگاه شامل دو کلیه باریک و قرمز رنگ است که در دو طرف ستون مهره ها و چسبیده به آن قرار دارند. از هر کلیه لوله ای به نام میزنای خارج می شود که به مثانه کوچکی متصل شده و از آنجا توسط مجرایی به منفذ ادراری تناسلی مربوط می گردند و به خارج راه می یابند. بعد از مشاهده دستگاه ادراری تناسلی و مطالعه بخش های مختلف این دو دستگاه و همچنین ارتباط آنها با یکدیگر از آنها شکل بکشید.
5- دستگاه عصبی (Nervous System) :
برای مطالعه مغز و نمایان کردن آن ابتدا با احتیاط به وسیله ی نوک قیچی سوراخی در وسط جمجمه ماهی ایجاد کنید و سپس با لبه پنس یا قیچی بطور افقی استخوانها را بردارید و مواظب باشید که نوک قیچی صدمه ای به مغز نزند. بعداز آن مخچه را پس از نمایان شدن کامل به همراه بخشی از نخاع خارج ساخته و در شیشه ی ساعت قرار دهید واندام های سطح پشتی وشکمی آن را مطالعه نموده.
اندام هایی که از سطح پشتی دیده می شوند، عبارتنداز: لوب های بویایی، نیمکره های مخ، لوب های بینایی، مخچه، بصل النخاع (در اینجا یک بخش میانی و دو بخش طرفی بصل النخاع نیز قابل مشاهده است) و نخاع شوکی. درسطح شکمی مغز مقاطع بینایی و هیپوفیز به خوبی مشخص است.
خط جانبی :
ماهیان و برخی از دوزیستان دارای یک توانایی حسی منحصر به فرد هستند. این توانایی حسی، "سیستم خط کناری (irvet.ir)" نام دارد که به این جانداران اجازه می دهد اجسام پیرامون خود را بدون نیاز به تماس فیزیکی مستقیم و یا دیدن آنها لمس و درک کنند.
این سیستم حسی از راه دور، توانایی ارزیابی گسترش فشار آب و سرعت آن را در اطراف این جانوران دارد. اندامهای مسئول خط کناری در طول طرف چپ و راست بدن ماهی امتداد یافته اند و حتی دور چشمها و دهان را هم پوشانده اند.
این خطوط از واحدی به نام نوروماستها تشکیل شده اند که زیر پوست قرار دارند. نوروماستها یک حالت ژلاتینی دارند که موجب انعطاف پذیری آنها می شود.
براساس گزارش نیچر، نورماستها بسیار حساس هستند و برای مثال ماهیانی که در نزدیک سواحل زندگی می کنند می توانند نزدیکی شکارچی را با این خطوط شناسایی کنند.
برای نمونه برخی از ماهیان چون صخره*های ناهنجار و برخی مانند کرمهای لولنده هستند. بعضی تخت و مسطح چون کلوچه آردی و پاره*ای مانند توپ هستند. ماهیان همه گونه رنگی دارند. یعنی همه رنگ*های رنگین کمان. بسیاری از ماهیان رنگهای روشن همچون رنگهای درخشان و روشن پرندگان. سرخ تند زرد آبی و ارغوانی و صدها نمونه و گونه رنگ زیبا و دلربا و طرح*های راه راه و خطوط شبیه توری یا نقطه چین دارند.
کوچک*ترین ماهی پیگمی گابی فیلیپینی است که کمتر از ۱۳ میلیمتر در کمال رشد طول دارد. بزرگ*ترین ماهی شارک وال می*باشد که در رشد کامل ۱۸ متر طول و ۱۴ تن وزن دارد. این ماهی جانوران کوچک دریایی و گیاهان را می*خورد و به طور کلی بی آزارتر از ماهیان دیگر نسبت به انسان است. خطرناکترین ماهی تنها چند کیلوگرم وزن دارد. سنگ ماهی که برآمدگی زهرداری دارد که می*تواند با زهرش آدمی را در چند دقیقه بکشد. ماهی*ها تقریباٌ در همه آبها زندگی می*کنند: در آبهای در نقطه یخ زدن قطب شمال و در رودها و جویبارهای بخارآلود جنگلهای استوایی و در جویبارهای خروشان کوهستانها و در آبهای رودهای آرام زیرزمینی. برخی از ماهیان سفرها و مهاجرتهایی سرتاسری اقیانوسی می*کنند. ماهیان دیگر بیشتر زندگی خود را درون شنها و کف اقیانوسها می*گذرانند.
بیشتر ماهیان هرگز اب را ترک نمی*گویند. اما برخی از ماهیان ممکن است ماهها در بستر خشک رودخانه زنده بمانند.یک نوع ماهی به نام آناباس در سواحل فیلیپین، مالزی و مشرق هند وجود دارد که پس از این که بر اثر طغیان آب از آب دریا بدور و در برکه*ای خشک شد از میان گل و لای خزان خزان همچون خزندگان راه می*روند تا خود را به دریا برساند. ماهیان برای آدمی اهیمت بسیار دارند، خوراک میلیون*ها نفر از مردم از ماهی فراهم می*شود عده*ای برای تفریح به شکار ماهی می*روند و بسیاری آنهارا همچون جانوران دست آموز در آکواریوم و غیره نگه می*دارند.
ماهیان در تعادل طبیعت نقش مهمی دارند. ماهیان گیاهان و جانوران آبزی را می*خورند و باز خوراک گیاهان و جانوران می*گردند و ماهیان تعادل مجموع کلی گیاهان و جانوران کرده زمین برقرار می*سازند.
همه ماهیان مهره دار و دارای آلت تنفسی مخصوصی برای دم و بازدم در آب و خونسرد هستند. ماهیان نمی*توانند حرارت بدن خود را با حرارت محیط اطراف خود میزان کنند. بعلاوه تقریباٌ همه ماهیان باله*ها و پره*هایی دارند که در شنا کردن به کار می*روند. جانوران آبی دیگر ماننددلفین*ها و وال*ها شبیه ماهی به نظر می*رسند گرچه مهره دار و باله دار می*باشند ولی بر خلاف ماهیان بچه زا هستند و بچه*های خود را شیر می*دهند به علاوه بر خلاف ماهیان با شش دم و بازدم می*کنند همچنین خونگرمند.
خصوصیات ماهی*ها :
ماهی*های زیادی در دریا زندگی می*کنند که از لحاظ شکل، رنگ، اندازه، نوع غذا، نوع رفتار، محل زندگی با هم تفاوت دارند.
از لحاظ نوع غذا ماهی*ها را می*توان به ۳ گروه اجمالی زیر تقسیم کرد:
الف)گوشت خوار مانند:اسکار، کوسه*ماهی، پیرانیا و غیره ب)همه چیز خوار مانند: گربه ماهی ج)گیاه خوار مانند: مولی
(irvet.ir)از لحاظ رفتار می*توان رفتارهای زیر را برای ماهی*ها عنوان نمود:
الف)ماهی*های صلح جو با رفتار مسالمت آمیز مانند گلدفیش، گوپی، مولی وغیره ب)ماهی*های با رفتار خشن مانند پیرانها، کوسه ماهی، اسکار و غیره ج)ماهی*های انزوا طلب مانند مارماهی، سفره ماهی وغیره د)ماهی*هایی با زندگی گروهی مانند پیرانها، بارب و غیره
از لحاظ زندگی ماهی*ها را به دسته*های زیر تقسیم می*کنند:
الف)آب شور مانند کوسه ماهی، نهنگ، دلفین و غیره ب)آب شیرین مانند بارب، قزل آلا و غیره ج)سطح آب د)لایه*های میانی آب ر)اعماق آب و کف دریا (irvet.ir)
اسکلت بعضی از ماهی*ها غضروفی است مانند کوسه ماهی، اره ماهی، ماهی خاویار، سفره ماهی و غیره. داشتن باله و آبشش ماهی را برای زیستن در آب سازگار می*کند. بیشتر ماهی*ها دارای فلس هستند. به نوع خاصی از فلس پولک گفته می*شود.
ماهی*ها از طریق آبشش تنفس می*کنند. آبشش ۲ نوع است، ۱- داخلی ۲- خارجی، آبشش*های داخلی آبشش*هایی هستند که پوششی دارند ولی آبشش*های خارجی پوششی ندارند.ماهی*ها وقتی رشد می*کنند، پولک*هایی در می*آورند که با دیگر پولک*ها تفاوت دارد وبه راحتی تشخیص داده می*شوند. دو خط جانبی روی پهلوهای ماهی است که از سلول*های حساسی ساخته شده*است، که به وسیلهٔ آن ماهی از تغییرات محیط خود با خبر می*شود. بادکنکی در شکم ماهی وجود دارد که ماهی می*تواند هوا وارد یا خارج از آن کند و بدین وسیله وزن خود را تغییر دهد و سبک و سنگین شود.
بوم*شناسی ماهی (irvet.ir)
ماهیها را می*توان تقریباً در همه نوع آب، چه شیرین چه شور، چه کم عمق درست زیر سطح آب و چه با عمق هزاران متر یافت. ولیکن دریاچه*های بسیار شور همانند دریاچه گریت سالت Great salt lake واقع در ایالت یوتای آمریکا زیستگاه خوبی برای زندگی ماهیها نیست. بعضی از گونه*های ماهی فقط جهت نگهداری و نمایش در اکواریوم پرورش داده می*شوند. ماهی*ها به*عنوان یک منبع مهم مواد غذایی بشمار می*آیند. دیگر جانوران آبزی نظیر نرم تنان و سخت پوستان که معمولاً ماهی صدف نامیده می*شوند.) اغلب زمانی به*عنوان ماهی در نظر گرفته می*شوند که به*عنوان غذا مورد استفاد قرار گیرند. گرفتن ماهی به*عنوان غذا و یا به منظور ورزش، ماهی گیری نامیده می*شود. برداشت سالانه از تمام حوزه*های ماهیگیری جهان در حدود ۱۰۰ میلیون تن می*باشد.
صید بی رویه ماهی نسل گونه*های مختلف ماهی را به خطر انداخته*است. گزارشی که در ۱۵ می*سال ۲۰۰۳ در مجله Nature منتشر شده، حاکی از این بود که صید بی رویه سازمان یافته گونه*های مختلف ماهی در اقیانوس*های بزرگ به حدی زیاد بوده*است که تنها کمتر از ۱۰ در صد از تعداد ماهیهایی که در سال ۱۹۵۰ وجود داشتند، باقی مانده*اند. بویژه کوسه*ها، ماهی*های روغن (کاد مُرُو)ی اقیانوس اطلس و ماهی*های ساردین اقیانوس آرام در خطر می*باشند. نویسندگان بر کاهش، جدی، سریع و فوری صید ماهی و محافظت از زیستگاههای اقیانوسی در سرتاسر جهان توصیه اکید دارند.
ماهی به*وسیله حرکت دادن قسمت عقبی بدن خود به سمت جلو حرکت می*کند. ماهیچه*های که دو طرف ستون فقرات (اسخوانهای پشتی) او را پوشانده*اند حرکت دم او را کنترل می*کنند ماهی ابتدا این ماهیچه را به یک طرف می*کشاند و بعد به طرف دیگر و هم*زمان دم خود را از یک طرف به طرف دیگر حرکت می*دهد و به این ترتیب به جلو حرکت می*کند ماهیها برای حرکت به سمتهای راست و چپ و همچنین بالا و پایین از باله*های خود استفاده می*کنند.
تشریح ماهی
تشریح ماهی شامل دو قسمت است. ابتدا اندام های خارجی و شکل ظاهری و سپس اندام های داخلی را مطالعه نمایید.
الف- تشریح خارجی: بدن این ماهی دوکی شکل و از طرفین پهن است. عرض آن بیضی شکل بوده و به سهولت می تواند در آب حرکت نماید. بدن از سه بخش سر، تنه و دم تشکیل شده است. سر از نوک پوزه تا لبه سرپوش برانشی است. تنه از لبه عقبی سر پوش برانشی تا مخرج می باشد. دم از مخرج تا انتهای بدن را تشکیل می دهد.
اندام هایی که در ناحیه سر قرار دارند عبارتند از: (irvet.ir)
1- دهان بزرگ و انتهایی که دارای دو آرواره مشخص است، در صورت وجود دندان آن ها را با انگشت یا سوزن لمس نمایید.
2- سوراخ های بینی که در بخش پشتی پوزه واقع است .
3- چشم ها در طرفین سر قرار دارند و فاقد پلک هستند .
4- در عقب هر یک از چشم ها سرپوش نازک استخوانی به نام سرپوش برانشی (Opercula) قرا دارد. که روی برانشی ها را می پوشاند. در زیر سرپوش برانشی تعدادی برانشی شانه ای شکل وجود دارد.
در بررسی تنه و دم اندام های زیر به قابل مشاهده مي باشند:
1- مخرج و منفذ ادراری و تناسلی : در جلوی باله ی مخرجی به ترتیب منفذ جلویی، مخرج عقبی، سوراخ ادراری مقابل مخرج قرار دارد.
2- باله ها: که عبارتند از باله های فرد یا میانی و باله های زوج یا جانبی
باله های فرد شامل:
باله پشتی است که در بعضی از انواع دو عدد است .
باله های زوج یا جانبی: (irvet.ir) به طور قرینه قرار دارند و شامل باله های سینه ای واقع در عقب سرپوشهای برانشی و باله های شکمی یا لگنی که کمی پایین تر قرار دارند. باله ها در حفظ تعادل، شنا کردن و تغییر جهت به کار می رود. تعداد و انواع باله ها و همچنین نوع باله دمی را مشخص نمایید.
3- تمام بدن ماهی را لایه اپیدرمی که ماده لزج مخاطی ترشح می کند پوشانده است که باعث سهولت حرکت جانور در آب می شود و ضمناً از ورود عوامل بیماری زا به داخل بدن جلوگیری می نماید. بدن ماهی از پولک های ( فلس ها سیکلوئید Cycloid ) نازک مدوری پوشیده شده است که تمام عمر جانور در حال رشد هستند. لبه آزاد عقبی فلس ها دارای دانه های رنگی است. فلس ها و باله ها را بر روی هم اسکلت خارجی می گویند .
در طرفین بدن و نزدیک به سطح پشتی یک خط طولی دیده می شود که گاهی برروی سر نیز انشعاباتی دارد. این اندام را خط جانبی می گویند. از تجمع مجاری کوچکی که در هر فلس وجود دارد و از خارج نمایان است به وجود آمده است.
بهم پیوستن این مجاری در زیر فلس ها لوله ای تشكيل می شود و انشعاباتي که انشعابات دهم مغز را دریافت می کند و جانور توسط آن ارتعاشات آب را احساس می نماید.
دستگاه تنفسی:
برای دیدن برانشی ها باید سرپوش برانشی را برداشت که برای این کار بخش آزاد شده سرپوش را با قیچی ببرید. پس از برداشتن سرپوش برانشی ها را می بینید كه به رنگ قرمز تيره مشاهده مي شود. برانشی ها در هر طرف به تعداد چهار عدد دیده می شوند. هر برانشی دارای یک کمان برانشی است که در خارج آن دو ردیف زایده قرمز رنگ به نام تیغه یا رشته های برانشی که حمل تبادلات گازی بین خون و آب است دیده می شود (دو نیمه برانشی). در بخش داخلی کمان برانشی سمت دهان دندانه های لوزه مانند سفید رنگی به نام شنکش های برانشی وجود دارد. عمل این دندانه ها تصفیه آبی است که از دهان وارد می شود و مجاور آبشش ها قرار می گیرد.
تشریح داخلی:
پس از مشاهده شکل ظاهری و مطالعه دستگاه تنفسی، ماهی را به پهلو در صفحه تشریح خوابانده سپس یک برش طولی از مخرج تا سرپوش برانشی ها در سطح شکمی ایجاد نمایید. در مرحله بعد دو شکاف عرضی یکی از ناحیه مخرج و دیگری از ناحیه زیر سر پوش برانشی تا نزدیک خط جانبی پشتی ایجاد کرده و به صورت یک مستطیل پوست و عضلات را بردارید، توجه داشته باشید که در هنگام برداشتن پوست و عضلات اندام های داخلی صدمه نبینند.
1- دستگاه گردش خون (Circulatory System):
قلب در سطح شکمی، در وسط برانشی ها و زیر مری در داخل پرده پریکارد قرار گرفته است. ابتدا پرده پریکارد را پاره کرده و قلب و رگهای مربوط را آزاد نمایید. قلب شامل یک بطن و یک دهلیز است، در جلوی بطن بخش سفید رنگ برجسته ای به نام پیاز آئورتی دیده می شود که در ابتدای آئورت شکمی است. در عقب دهلیز بخش تیره رنگی به نام سینوس سیاهرگی مشاهده می شود. در محل اتصال بطن به پیاز آئورتی در داخل، دریچه های سینی وجود دارند که از برگشت خون جلوگیری می کنند. خون از آئورت شکمی توسط سرخرگ های برانشی آورنده (آوران) در اطراف برانشی ها پخش شده و بعد از تبادلات گازی توسط سرخرگ های برانشی برنده (وابران) به آئورت (irvet.ir)پشتی وارد می شود. از آنجا در اندام های بدن توزیع می گردد. خون تیره بدن از طریق سیاهرگ های کاردینال به سینوس سیاهرگی می ریزد.
2- دستگاه گوارش (Digestive System):
شامل دهان، حلق، مری کوتاه، معده (اغلب مری و معده چندان قابل تفکیک نمی باشند) و روده است که تا مخرج ادامه دارد. . یک زبان کوچک به کف دهان چسبیده و احتمالاً به حرکات تنفسی کمک می کند. در طرفین ناحیه حلق برانشی ها قرار دارند. کبد بزرگ و بنفش رنگ است و بر روی روده تکیه دارد و در موقع بازکردن روده قطعه قطعه می شود. کیسه صفراء به رنگ سبز و آبکی دیده می شود و به وسیله مجرایی به ابتدای روده متصل است. لوزالمعده معمولاً نا مشخص است طحال به صورت زبانه قرمز رنگی به روده تکیه دارد. کیسه هوا یا بادکنک شنا محتوی گاز (هوای جو) در قسمت پشت و بالای لوله گوارش قرار دارد. در جدار کیسه هوا عروق خونی (irvet.ir) فراوانی وجود دارد که در بعضی نقاط مجتمع شده و برجستگی هایی به نام غدد قرمز می سازند. این برجستگی ها خاصیت تولید و جذب گاز دارند و حیوان با انجام این عمل تعادل خود را در آب حفظ می کند. در اغلب ماهی های استخوانی کیسه هوا به وسیله مجرایی به مری متصل است.
3- دستگاه تولید مثل (Reproductive System):
غدد جنسی نر شامل بیضه ها است ( یک جفت) که در طرفین و بالای دستگاه گوارش واقع اند و از هر کدام لوله ای به نام مجرای اسپرم بر خارج و در انتها به هم متصل شده است و به منفذ ادراری تناسلی باز (irvet.ir) می شود. بیضه ها سفید و در فصل تولید مثل بزرگتر و محتوی مایع شیری رنگی هستند. در جانور ماده تخمدان ها زوج و در طرفین لوله گوارش قرار دارند و مجاری کوچکی به نام لوله تخم بر از هر یک خارج شده وپس از اتصال به یکدیگر به منفذ ادراری تناسلی باز می شوند. لقاح در ماهی مورد تشریح خارجی و در آب صورت می گیرد.
4- دستگاه ادراری (Excretory System):
این دستگاه شامل دو کلیه باریک و قرمز رنگ است که در دو طرف ستون مهره ها و چسبیده به آن قرار دارند. از هر کلیه لوله ای به نام میزنای خارج می شود که به مثانه کوچکی متصل شده و از آنجا توسط مجرایی به منفذ ادراری تناسلی مربوط می گردند و به خارج راه می یابند. بعد از مشاهده دستگاه ادراری تناسلی و مطالعه بخش های مختلف این دو دستگاه و همچنین ارتباط آنها با یکدیگر از آنها شکل بکشید.
5- دستگاه عصبی (Nervous System) :
برای مطالعه مغز و نمایان کردن آن ابتدا با احتیاط به وسیله ی نوک قیچی سوراخی در وسط جمجمه ماهی ایجاد کنید و سپس با لبه پنس یا قیچی بطور افقی استخوانها را بردارید و مواظب باشید که نوک قیچی صدمه ای به مغز نزند. بعداز آن مخچه را پس از نمایان شدن کامل به همراه بخشی از نخاع خارج ساخته و در شیشه ی ساعت قرار دهید واندام های سطح پشتی وشکمی آن را مطالعه نموده.
اندام هایی که از سطح پشتی دیده می شوند، عبارتنداز: لوب های بویایی، نیمکره های مخ، لوب های بینایی، مخچه، بصل النخاع (در اینجا یک بخش میانی و دو بخش طرفی بصل النخاع نیز قابل مشاهده است) و نخاع شوکی. درسطح شکمی مغز مقاطع بینایی و هیپوفیز به خوبی مشخص است.
خط جانبی :
ماهیان و برخی از دوزیستان دارای یک توانایی حسی منحصر به فرد هستند. این توانایی حسی، "سیستم خط کناری (irvet.ir)" نام دارد که به این جانداران اجازه می دهد اجسام پیرامون خود را بدون نیاز به تماس فیزیکی مستقیم و یا دیدن آنها لمس و درک کنند.
این سیستم حسی از راه دور، توانایی ارزیابی گسترش فشار آب و سرعت آن را در اطراف این جانوران دارد. اندامهای مسئول خط کناری در طول طرف چپ و راست بدن ماهی امتداد یافته اند و حتی دور چشمها و دهان را هم پوشانده اند.
این خطوط از واحدی به نام نوروماستها تشکیل شده اند که زیر پوست قرار دارند. نوروماستها یک حالت ژلاتینی دارند که موجب انعطاف پذیری آنها می شود.
براساس گزارش نیچر، نورماستها بسیار حساس هستند و برای مثال ماهیانی که در نزدیک سواحل زندگی می کنند می توانند نزدیکی شکارچی را با این خطوط شناسایی کنند.