Dr.Vahidi
07-05-2011, 04:42 AM
واروا اولین بار توسط جاکوبسون در سال 1904 در جزایر جاوای اندونزی بر روی زنبور عسل هندی Apis cerana مشاهده شد. بین این انگل و این زنبور از مدت های مدید، همزیستی بوده است. بر اساس نظر گروبوف Grobov، انتقال این انگل به زنبور عسل اروپایی در نتیجه عوامل ذیل است:
ـ جایگزینی زنبور عسل هندی با زنبور عسل اروپایی Apis mellifera بمنظور بالا بردن میزان تولید زنبورستانها در این مناطق.
ـ از بین رفتن محیط طبیعی زنبور عسل هندی ، بدلیل توسعه شهرسازی یا بدلیل تغییر شیوه های کشاورزی.
بنظر میرسد در حدود سالهای 1960واروا یک جابجایی در محیط زیست خود داشته و از زنبور عسل هندی به زنبور عسل اروپایی منتقل گردیده است، تغییری که بر اساس قوانین تکاملی می بایست سالهای سال طول می کشید تا بطور طبیعی رخ دهد.
واروا در سال 1964 در زنبور عسل اروپایی دیده شد. از آن زمان انگل با سرعت سرسام آور منتشر شد و واروا در میزبان جدید با هیچ مانعی برای رشد خود برخورد نکرد. اگر زیست شناسی زنبور عسل اروپایی و زنبور عسل هندی مقایسه شود این توسعه برق آسا قابل توجیه خواهد بود:
ـ در زنبور عسل هندی (دوره تکاملی 17 روز ) واروا نمیتواند جز در شفیره های نر تکثیر نماید. زمان بسته ماندن درب شفیره های کارگر در این زنبور خیلی کوتاه بوده و اجازه نمیدهد سیکل توسعه انگل کامل شود.
ـ در زنبور عسل هندی ، رفتار جوریدن Epouillage یا پاک سازی فعال شده است. زنبور با خود جوری انگل را از خود دور میکند یا با دیگر جوری به زنبور آلوده دیگر کمک می نماید.
در عرض دو دقیقه زنبور عسل هندی90% انگل ها را از خود دور کرده و این رفتار در زنبور عسل اروپایی وجود ندارد. با ترشح بزاق واروا در همولنف زنبور بالغ , رفتار خود جوری فعال میشود. رفتار جوریدن شفیره ها با تحریک قوه بینایی یا بویایی در زنبوران پرستار فعال میشود.
ـ بطور میانگین میزان درجه حرارت حجره های شفیره در زنبور عسل هندی 38 درجه سانتی گراد است , در حالیکه درجه حرارت مناسب برای تکثیر واروا بسته به درجه محیط بین 2/34-3/31 درجه سانتی گراد است.
ـ میزان هورمون جوانی در نزد زنبور عسل هندی خیلی کمتر از زنبور عسل اروپایی است و تولید مثل انگل را محدود می نماید، این هورمون عامل تنظیم رشد تخمدانها در واروای ماده جوان میباشد.
ـ غریزه نظافت گری Nettoyage:در زنبور عسل اروپایی نسبت به زنبور عسل هندی از رشد کمتری برخوردار است از اینروست که در زنبور عسل هندی شفیره های آلوده و تلف شده در داخل حجره ها نقش تله را برای انگل دارند.
از سال 1964، انگل در اغلب مناطق دنیا بجز چند منطقه که فعلاً آلوده نیستند، شروع به گسترش نموده و باعث تلفات در تعداد زیادی از کلنی ها شده است.
سبب شناسی
عامل بیماری جرب بنام واروا می باشد که دارای دو جنس است. جنس نر، و جنس ماده که عامل انتشار آلودگی است. جنس ماده هم بر روی بالغین و هم بر روی شفیره ها زندگی میکند و جنس نر فقط بر روی شفیره ها یافت میشود.
واروای ماده بیضوی شکل و شبیه خرچنگ کوچک میباشد و 1/1 میلی متر طول و 6/1 میلی متر پهنا دارد. قسمت پشتی از یک مجموعه صفحه که به هم وصل شده اند پوشیده شده است.
واروای نر، از نظر شکل با ماده تفاوت داشته ، شکل آن گرد (قطر 0/8 میلیمتر) و رنگ آن سفید است.
بدنی نرم داشته و شیارهایی بر روی پشت دارد، گوشه گیر بوده، تغذیه نمیکند یا از بقایای غذایی استفاده میکند. چهار جفت پای او بطرف جلو کشیده شده است. بجز داخل حجرات آن را نمیتوان دید و زندگی میکند تا تولید مثل نماید.
تخم: بیضوی و حدود 5/0 میلی متر به رنگ سفید کمرنگ.
پیش لاروی: فرم غیر فعال، بی حرکت و خیلی مقاوم.
لاروی: بعد از پوست اندازی از مرحله پیش لاروی ,وارد مرحله لاروی میشود، در این مرحله نه میتواند تغذیه کند و نه حرکت نماید دارای شش پا است.
پیش شفیره ای Protonymphe: بعد از مرحله لاروی و پوست اندازی ظاهر شده، به رنگ سفید و دارای چهار جفت پا میباشد. این پروتونف یا پیش شفیره حرکت نمیکند یا خیلی کم با استفاده از پنجه ها، اما میتوانند کوتیکول را سوراخ کرده و از همولنف تغذیه کند.
شفیره ای Deutonymphe: بسته به جنس شکل آن تغییر کرده در ماده بیضوی شکل بوده، به رنگ سفید و پاها بطرف جلو کشید شده و تغذیه میکند. و در نر مثلثی شکل یا گرد و دارای شیار پشتی است.
تغذیه:
واروای ماده از همولنف لارو و شفیره ها و زنبوران بالغ تغذیه مینماید. محققین مختلف مقادیری برای میزان همولنف جذب شده قایل شده اند که بسته به وضعیت جرب در دوره سال تفاوت میکند.
واروای ماده (وزن 3/0 میلی گرم ) دو ساعت تمام تغذیه میکند و1/0 میلی گرم افزایش وزن پیدا میکند.
محل انگل واروا:
در داخل کلنی انگل واروای ماده روی زنبوران بالغ بزرگتر از 2 روز، ترجیحاً زنبوران پرستار است. در مناطقی که جذب همولنف (همان خون زنبور است) میسر است
یعنی در محل غشاء بین قطعات بدنی زنبور یا حلقه های شکمی_ پشتی یا بین مفاصل سینه و شکم یا سرو سینه یا پاها یک یا چند انگل میتوانند حضور داشته باشند.
انگل، زنبوران شهد آور را از زنبوران دیگر از طریق ترشح فرمون نازانوف که بر اساس سن زنبور ترشح میشود شناسایی میکند. زمانیکه ماده ها تغذیه نمیکنند، ترجیحاً جای آنها روی سینه میباشد
تعداد واروا های که روی سینه میروند نسبت به درجه حرارت محیط حالت معکوس دارد و در 28 درجه سانتی گراد حداقل است.
تجارب نشان میدهد که 42% واروا ها، درجه حرارت سلولهای شفیره های نر (34-30درجه سانتی گراد) را ترجیح میدهند و 19% درجه حرارت سلولهای شفیره کارگر (36-34 درجه سانتی گراد) را بر می گزینند.
بعلاوه وجود سلولهای ملکه , واروا های ماده را جذب میکند. در شرایط آلودگی شدید واروا ها را میتوان داخل سلولهای در باز بیشتر از سه روزه و 2 تا 3% موارد داخل سلولهای ملکه یافت. واروا های نر را بجز در سلولهای درب بسته نر یا کارگر نمیتوان یافت.
دوره زندگی انگل:
مطالعات زیادی برای شناخت مراحل زندگی واروا انجام شده ولی تا کنون کاملاًََ شناخته نشده است دوره زندگی واروا با دوره زندگی زنبوران کارگر یا نر در مرحله شفیرگی, بستگی دارد.
واروای ماده بارور، قبل از بسته شدن درب سلول وارد آن شده داخل ژله مخفی میگردد, بعد درب حجره بسته میشود. واروا ابتدا از غذای لارو (ژله) و پس از تمام شدن آن از همولنف لارو استفاده نموده سپس شروع به تخمگذاری می نماید.
به فاصله هر 24 ساعت یک تخم و بین 2 تا 8 تخم گذاشته میشود. بر اساس تحقیقات انجام شده اولین تخم به واروای ماده و دومین به واروای نر تبدیل میشود و تخم بعدی دو مرتبه ماده میباشد.
لارو از تخم خارج شده نه میتواند تغذیه کند و نه حرکت نماید دارای شش پا است، بعد از 48 ساعت تبدیل به پیش شفیره می شود. لبه های آن گرد و با مشکل از نر که مثلثی تر است قابل تشخیص است.
بعد از تغذیه بر روی لارو به شفیره تبدیل می شود . سرعت گذراندن وضعیت شفیره ای در واروا به شرایط آب و هوایی ایده آل بستگی دارد. حداقل دوره تخم تا شفیره برای ماده سه روز است. سه روز بعد با آخرین پوست اندازی بالغ میشود .
حدوداًَََ 24 ساعت بعد داخل حجره سر بسته جفتگیری می کند. نر بعد از جفتگیری در داخل سلول تلف شده و ماده از سلول خارج تا سیکل ادامه یابد. دوره تکاملی واروای ماده از تخم تا بلوغ 8 تا 9 روز است .
یک ماده تخم گذار میتواند چند دوره تخمگذاری نماید. بیش از 50% ماده ها سه دوره تخمگذاری دارند. برخی تا هفت دوره و تا سی تخم می گذارند.
یک ماده باکره میتواند از حجره خارج شود، این ماده بعد از گذراندن یک دوره روی زنبور بالغ، وارد حجره میشود یک تخم می گذارد که تبدیل به واروای نر میشود. فقط ماده های جوان مستعد باروری هستند.
مشخص شده که ماده های باکره بارور شده، قبل از شروع دوره تخمگذاری، بایستی حدود پنج روز را روی زنبورداران بالغ بگذرانند تا از نظر جنسی بالغ شوند. این بلوغ جنسی از طریق بهره گیری از هورمون جوانی بدست می آید.
ارقام حاصله از شیوه رشد و تکثیر واروا از یک سیستم دقیق حکایت میکند و نشانگر تعادل در جمعیت واروا میباشد.
همانگونه که دوره زندگی زنبور بسته به شرایط تفاوت میکند ,در زمستان، خشکی، کم غذایی، افزایش و در شرایط آب و هوایی خوب کاهش می یابد ,دوره زندگی واروا نیز ثابت نیست، هماهنگ با شرایط منطقه , فصل و آب و هوا افزایش یا کاهش نشان می دهد.
حضور انگل در داخل حجره بر دوره شفیره سر بسته تأثیر گذاشته و آنرا طولانی میکند. درصد تولید مثل واروا بسته به گونه زنبور تفاوت میکند و از طرفی به تعداد زنبور پرستار بستگی دارد(اهمیت هورمون جوانی).
دوره زندگی:
دوره زندگی واروای ماده در داخل کلنی در تابستان 2 تا 3 ماه و در زمستان شش ماه است. خارج از میزبان، این دوره بسته به شرایط آب و هوایی فرق میکند و در شرایط خوب از هفت تا نه روز میباشد. در شفیره هایی که در درجه حرارت محیط قرار گیرند واروای ماده تا 15 روز زنده مانده است.
بیماریزایی:
واروا یکی از بیماریهای زنبوران عسل است که در هر شرایطی به تنهایی یا با حضور عوامل بیماریزا با سرعت منتشر می شود , بدون اینکه بهبودی یابد. اثر بیماریزایی واروا روی زنبوران بالغ و شفیره ها ظاهر میشود.
علایم روی زنبوران بالغ :
ـ اثرات جسمی: حضور یک یا چند انگل، زنبور را در حرکت ، پرواز و در همه فعالیت هایی که در داخل کلنی انجام میدهد ,دچار ناراحتی میکند .
ـ اثرات انگلی : بطور دوره ای واروای ماده همولنف زنبور را می مکد و باعث تضعیف زنبور میشود و در سوخت و ساز زنبور ایجاد اختلال می نماید.
تخمین زده شده است که 1/0 یا 2/0 درصد حجم همولنف یک زنبور کارگر توسط واروا در هر وعده غذا بلع میشود و در یک دوره کامل زندگی زنبور، 40% حجم همولنف زنبور بلعیده میشود.
کاهش تعداد سلولهای خونی (هموسیت ها) و تغییر میزان پروتئین همولنف نیز گزارش شده است.
میزان اهمیت این تغییرات بستگی به تعداد انگل ها دارد. در هنگام آلودگی شدید، بر روی کار غدد ماندیبولار و هیپوفارنژیال اثر گذاشته و در نتیجه روی کیفیت ژله رویال اثر میگذارد. اثر دیگر آن مصرف ذخایر چربی است که اهمیت زیادی در متابولیسم زنبور عسل دارد.
ـ ناقل اجرام: منفذ حاصله از زواید دهانی واروا موقعیت را برای ورود اجرام بیماریزا مخصوصاً ویروس فلجی حاد فراهم میکند.
بطور کلی، زنبوران بالغ یک کاهش فعالیت را نشان میدهند که در نتیجه اختلال در سوخت و ساز آنهاست و منجر به کاهش عمر آنها میشود .در یک آزمایش ,گروهی از زنبوران آلوده با گروهی از زنبوران سالم در شرایط آزمایشگاهی مقایسه شدند .
بعد از بیست و پنج روز 25% از زنبوران آلوده زنده ماندند ,در حالیکه از زنبوران سالم 50% زنده مانده بودند.
علایم در شفیره ها
ایجاد جراحت: واروا با رفت و آمد به داخل حجره باعث تخریش و خسارت به صفحاتی که منشأ اندامهای ضمیمه میباشند، میشود. در نتیجه زنبوران ناقص الخلقه (بدون بال) متولد میشوند. کمبود جا حاصله از حضور واروا مانع رشد هماهنگ زنبور در آینده میشود.
6% زنبوران متولد شده آلوده دچار نقص در اندازه شکم میباشند. برخی از لاروهای شدیداً آلوده، درست قبل از پوشیده شدن درب حجره، از حجره خارج گردیده و روی کف کندو می افتند. داخل حجره های آلوده، مصرف اکسیژن افزایش یافته و منجر به آسیب به لارو میشود.
اثرات انگلی: در اثر آلودگی در دوره شفیره ای، 15 تا 40 درصد حجم همولنف از بین میرود. این مسئله بر سوخت و ساز اثر گذاشته و منجر به تولد زنبوری ناتوان و محکوم به زندگی کوتاه با غدد تحلیل رفته، میگردد.
با وجود یک تا سه جرب حجم غدد هیپوفارنژیال 5/13% و وزن حشره بالغ 30% کاهش مییابد.
انتقال اجرام: بیماریزایی ثانوی توسط واروا مشاهده است. برخی بیماریهای مربوط به شفیره ها مثل لوک اروپایی، آمریکایی، نوزاد کیسه ای افزایش می یابد. اثر ویروس هایی که در کلنی وجود داشته ولی بیماریزایی نداشته اند ,تشدید میشود.
با تغذیه مستقیم واروا از همولنف ویروس ها وارد بدن لارو شده ,باعث مرگ لارو یا تولد زنبور ناقص شده و یک وضعیت مشخص را بر روی قاب ها نشان می دهد. زنبوران آلوده ای که متولد میشوند از نظر جسمی کم و بیش ناقص هستند.
وزن خود را از دست داده، بسته به شدت انگل، 6/21% وزن خود را از دست میدهند. وجود جرب ها بر روی زنبوران بالغ نیز اثرات این آلودگی را افزایش میدهند.
علایم در کندو :
اولین مشکل و جزء لاینفک این آلودگی عدم ظهور علایم در شروع آلودگی است. بر حسب میزان آلودگی، فصل ,شرایط آب و هوایی، روش های پرورش و سایر آلودگیها، علایم با شدت کم و بیش ظاهر میشوند.
در اوایل آلودگی زنبوردار حتی برای پیشگیری، نگرانی ندارد. فقط بعدها که فشار انگل افزایش یافت، علایم بروز میکند و زنبور دار مطلع می شود.
ـ علایم در جلوی کلنی:
· زنبوران تلف شده.
· زنبوران و شفیره های ناقص.
· لاروهای تازه جلوی تخته پرواز .
· زنبوران افتاده روی زمین، در حال حرکت بدون هدف.
· زنبوران بدون بال یا با پاهای ناقص.
· زنبوران فاقد مو و سیاه .
· وجود گروههای زنبور در نزدیک کلنی ها یا روی زمین یا روی شاخه درختان(زنبوران فراری).
ـ علایم در داخل کلنی:
· کاهش تخمگذاری ملکه.
· شفیره های موزاییک مانند.
· شفیره های زنده اما ناقص در داخل حجره های درب بسته.
· شفیره های تلف شده در داخل حجره های درب بسته، در حالت طبیعی از نظر رشد (زبان خارج و پاها جمع شده).
· لاروها جمع شده در کنج حجره، به رنگ قهوه ای روشن تا تیره، قوام خمیری و گاهی کشدار.
· شفیره ها کم و بیش، خورده شده و از حجره بیرون افتاده, که در اثر کمبود پروتئین می باشد و با تأمین پروتئین میتوان پیشگیری نمود. این حالت که همخواری cannibalisme نامیده می شود بعد از تأمین پروتئین نیز اگر مشاهده شد میتوان علت دیگری, مثل کمبود گرده, داشته باشد.
· کاهش جمعیت کلنی.
· وجود ذخیره عسل و گرده نامتناسب با جمعیت کلنی.
· حمله کرم موم خوار بدلیل ضعف کلنی.
یادآوری میشود که تمام علایم اختصاصی نیستند، و تعدادی از آنها در سایر بیماری ها دیده میشوند.
با آزمایش دقیق زنبوران و شفیره ها، وجود واروا نشان داده خواهد شد. در شفیره ها علایمی شبیه لوک اروپایی، لوک امریکایی، نوزاد کیسه ای ظاهر میشود. علاوه بر این بیماریها ,تضعیف کلی کلنی، زنبوران و شفیره ها قابل رؤیت میباشند.
علایم فلجی حاد حاصله از آلودگی ویروسی نیز قابل رؤیت است.
تمام این علایم همیشه مربوط به آلودگی در همان لحظه نیست بلکه نشانگر بر هم خوردن تعادل بوسیله واروا است که حاصل از فشار قبلی انگل است.
در میزان شفیره های لوله ای یا واژگون افزایش دیده میشود. این به دلیل دالان هایی است که کرم موم خوار در زیر حجره ها حفر کرده است و باعث میشود لارو بطرف بالا حرکت کند تا جاییکه در پوش حجره مانع میشود در اینجا لارو زنبور وارونه میشود.
اگر این نقص از قبل مشاهده شود میتواند مربوط به ضعف کلنی و عواملی غیر از واروا باشد.
گسترش آلودگی:
واروا بسرعت تکثیر می شود و هیچ چیز نمیتواند جلوی آنرا بگیرد. فاکتورهای مختلف، مثل عوامل طبیعی زنبورداری، این وضعیت را تایید میکند.
در بین عوامل طبیعی میتوان اشاره کرد به:
ـ پرواز نرها، تغییر کلنی و زنبورستان .
ـ بچه دهی .
ـ غارت.
ـ ورود زنبوران شهد آور به سایر کلنی ها .
ـ فرار کلنی ها
ـ انتقال انگل توسط حشرات دیگر مثل زنبوران معمولی.
عوامل دیگری که به زنبور دار مربوط است مثل:
ـ مهاجرت.
ـ تمرکز کلنی ها در یک منطقه.
ـ انتقال طبقات با زنبوران در هنگام عسل گیری.
ـ فروش بچه کندو.
ـ تجارت ملکه
مبارزه با واروا
الف ـ مراقبت
تا کنون در هیچ کشوری از کشورهای آلوده ریشه کنی صورت نگرفته، شناخت چگونگی همزیستی با واروا اهمیت فراوان دارد. یک کندو با یک آلودگی ضعیف به واروا میتواند دوام داشته باشد. مسئله مهم زمانی است که جمعیت واروا گسترش پیدا می نماید.
یک برنامه مراقبت مناسب میتواند از گسترش واروا جلوگیری نماید، مراقبت در کندوهایی که قبلاً آلودگی داشته اند اهمیت بیشتری دارد و شامل تخمین دوره ای جمعیت واروا میشود تا زمان مناسب مبارزه معلوم شود.
1- شمارش ساده:
اولین روش تعیین آلودگی شامل شمارش جرب هایی است که در کف کندو می افتند. با قرار دادن یک کاغذ چرب یا چسبناک در کف کندو و عوض کردن آن هر 2 تا 3 روز , تعداد وارواها را در بین چیزهایی که روی کاغذ می افتند ,شمارش میشوند،
برای هر جرب یافت شده مرده (بدون درمان) حدود 150-100 واروای زنده در کندو تخمین زده میشود. با این روش در تابستان ,دیدن کمتر از 10 واروا در یک روز را ، آستانه قابل قبول می نامند.
زمانیکه از این حد بگذرد باید کلنی درمان شود یا به مراقبت دقیق نیاز دارد. اغلب محققین عقیده دارند که یک کندو میتواند تا 3000 واروا را تحمل نموده زنده باقی بماند.
2- شمارش با کمک اسید فرمیک:
این روش توسط دولت کانادا برای مراقبت پذیرفته شده و شامل گذاشتن یک کاغذ چسبناک در کف کندو می باشد که روی آن یک توری با شبکه های 3 میلی لیتری قرار داده میشود. با قرار دادن 20 سی سی اسید فرمیک 65% روی کاغذ تعداد وارواها بعد از 72-24 ساعت شمارش میشود.
3- شمارش روی زنبوران:
این روش دقیق و با قرار دادن 500-200 زنبور بالغ (مضربی از صد) در یک ظرف حاوی الکل یا ظرف حاوی آب جوش دارای ماده شوینده می باشد، بعد از 20 دقیقه وارواها جدا شده, پس از شمارش آنها میزان آلودگی تعیین میشود.
جدول : اهمیت درصد آلودگی به واروا با شمارش توسط الکل
درصد آلودگی وضعیت کلنی
5% یا کمتر آلودگی خیلی ضعیف , به سادگی وارواها دیده نمیشوند.
10-5% آلودگی ضعیف، زمستان گذرانی بدون درمان مشکل است.
20-10% علایم آشکار ، اگر علایم در بهار باشد، کلنی در زمستان از بین خواهدرفت.
20%< کلنی چند هفته بیشتر دوام نخواهد یافت.
30% < کلنی کاملاً از بین رفته است.
تخمین شفیره های آلوده:
تکنیک دیگر تعیین میزان آلودگی در شفیره های سر بسته است، زمانیکه بیش از 10% سلولهای زنبوران کارگر و یا بیش از 50% سلولهای نر در یک کلنی آلوده باشند، کلنی در معرض خطر است. برای نمونه گیری میتوان حداقل صد لارو را مورد بررسی قرار داد.
ب ـ زمان اقدام:
درمان ها زمانی که آلودگی بیش از 5% باشد و در خارج از زمان شهد اجراء میشود:
1- درمان بهاره , اوایل تابستان باید جمعیت واروا در کندو حداقل باشد چون باید یک دوره بدون درمان را سپری کند.
2- درمان پاییزه بعد از عسل گیری ,برای تقویت کلنی قبل از زمستان.
3- درمان در زمانیکه جمعیت واروا از آستانه تحمل کلنی گذشته باشد.
درمان بهاره و پاییزه همزمان با دوره عدم فعالیت ملکه است و این منفعت را دارد که شفیره ای وجود ندارد و لذا هیچ واروایی در یک درمان دقیق نمیتواند بگریزد. بچه گیری در بهار نیز همین وضعیت (فقدان شفیره) را برای کلنی فراهم میکند و درمان را آسان می نماید.
بدلیل تکثیر سریع واروا، درمانهای ترکیبی نتایج قانع کننده ای ندارند و هیچ دارویی نیز اثر 100% ندارد. لذا باید میزان آلودگی به واروا را در سطح پایین نگه داشت تا بتدریج مقاومت کافی به واروا در کلنی ها ایجاد شود.
روش های مقابله با واروا (غیر دارویی):
الف: تله گذاری
این شیوه بر جمع کردن وارواهای کندو در یک قاب و سپس حذف قاب، استوار است.
تله گذاری با سلولهای نر :
چون وارواها تخمگذاری در سلولهای نر را ترجیح میدهند میتوان آنها را با تأمین یک قاب مومی نر بافی شده به تله انداخت. زمانی که آخرین حجره بسته شد قاب از کندو خارج و موم آن را ذوب کرده یا سوزانده . این یک راه مقابله در شروع آلودگی است.
1- جذب کننده ها:
مواد جذب کننده مثل عصاره سلولهای نر نیز که توسط برخی از شرکت ها ساخته میشوند روی کادر یا قاب پاشیده شده و حدود 75% وارواها را جذب می نماید.
2- ملکه جدید:
با برداشتن و ذوب کردن اولین قابی که ملکه در آن تخمگذاری کرده میتواند بخش قابل توجهی از وارواهای موجود را حذف نمود.
محققین روسی مشاهده کرده اند که شفیره های اولین قابی که ملکه جدید در آن تخمگذاری کرده , 46% آلوده است.
با برداشت این قاب جمعیت واروا کاهش کلی پیدا میکند سایر قابها دارای 4% آلودگی بوده اند . بدین ترتیب کلنی از رشد کافی برخوردار شده و میتواند زمستان گذرا نی نماید.
معرفی لاروهای جوان:
یک زنبوردار کانادایی زمانی که کلنی فاقد لارو میباشد ,با معرفی لاروهای جوان به کلنی , میزان آلودگی را به سطح پایینی رسانده است. واروا ها به کادر یا قاب برای تخمگذاری هجوم می آورند کادر را به محض سر بسته شدن از کندو خارج می نماییم.
این روش مزایای زیادی دارد مخصوصاً اینکه دوره تولید مثل زنبوران را بهم نزده و باعث مقاومت تدریجی کلنی به واروا میشود.
حبس کردن ملکه:
با این روش ملکه را روی یک قاب سه مرتبه به فاصله 10 روز حبس کرده، بعد از 30 روز کادر را خارج نموده و سوزانده میشود. ملکه را میتوان عوض کرد. به این روش 60% وارواها از بین میروند.
ب ـ گرما درمانی:
جرب ها (واروا و آکاراپیس) ، به گرما خیلی حساس هستند. گرما درمانی , ایجاد حرارت به میزانی که باعث کاهش تعداد جرب ها گردیده بدون اینکه باعث کشتن زنبور شود.
درجه حرارت 44 درجه به مدت 30-20 دقیقه توسط یک زنبوردار یونانی بررسی شده که باعث کاهش تعداد وارواها میشود. و درجه حرارت 39 درجه بمدت 48 ساعت نیز همین اثر را دارد.
جرب مجاری تنفسی (آکاراپیس ) به گرما درمانی حساس تر است. خیلی از افراد معتقدند که ماندن کندوها در مقابل نور خورشید باعث سلامت آنها میشود.
ج: مواد ضد چسبندگی:
1- آرد ـ زنبورداران هندی شگرد ساده ای را بکار برده و با پاشیدن 15-10 گرم آرد گندم در زمان ظاهر شدن واروا و تکرار سه بار به فاصله یک هفته باعث کاهش آلودگی شده اند.
آرد مانع چسبیدن واروا به زنبور شده و نمیتواند از قابی به قاب دیگر برود. این روش برای زنبور و برای عسل ضرری ندارد.
2- روغن:ترکیب 150 گرم روغن گیاهی و 30 گرم پودر شکر و قرار دادن آن روی کادرهای شفیره ,زنبوران با تصور اینکه این ماده زاید است آنرا بتدریج از کندو بیرون ریخته و بدن آنها چرب شده و جرب ها نمیتوانند بر روی زنبور قرار گیرند.
د: الکتریسیته:
یک محقق روسی با استفاده از این روش 100% کنه هایی که به زنبوران بالغ چسبیده اند از بین برده. در این روش یک صفحه سوراخ دار به اندازه هیکل زنبور و در جلوی دریچه پرواز قرار داده میشود.
لبه های هر سوراخ شبیه برس است. این صفحه داخل یک الکترولیت قرار داده شده زمانیکه جریان 12 ولت برق از صفحه عبور میکند واروا هایی که به زنبوران چسبیده اند فلج میشوند و می افتند در حالیکه بر زنبوران اثری ندارد.
روش دارویی:
اسید فرمیک:
یک اسید آلی است که در گیاهان مخصوصاً میوه ها , یافت میشود. در عسل به میزان کم حدود 100 میلی گرم در کیلوگرم یافت شود و در برخی از عسل ها مثل صنوبر حاوی 200 میلی گرم در کیلوگرم است.
استفاده از اسید فرمیک برای مبارزه با واروا با غلظت لازم و به فرم گاز میباشد. زمانیکه هوای کندو از اسید فرمیک اشباع شود به سلولهایی که قابلیت نفوذ هوا دارد وارد میشود و جرب های زنبور عسل را از بین میبرد.
مزایای این ماده اثر روی بالغین و شفیره ها به میزان 90% است. مزیت دیگر اینکه جرب ها به آن مقاوم نمیشوند. این ماده در اروپا بطور وسیع استفاده میشود.
معایب: ماده ای است که باید با احتیاط مصرف شود چون اثر سوء بر سلامت انسان دارد و در شرایط نامناسب 5% ملکه کشی دارد. بهتر است زمانی مصرف شود که درجه حرارت بین 30-20 درجه سانتی گراد باشد.
بیشتر از 30درجه برای زنبور مضر است و در زیر 12 درجه اثری نخواهد داشت. تمام منافذ کندو باید در هنگام استفاده باز باشند. و هنگامیکه کمتر از 10 جرب در کندو در روز دیده شد درمان قطع شود.
در کندوهای خیلی آلوده درمان 4-3 بار به فاصله 24 ساعت انجام شود. در کندو های کمی آلوده 2 بار به فاصله یک یا دو هفته انجام شود.
ـ جایگزینی زنبور عسل هندی با زنبور عسل اروپایی Apis mellifera بمنظور بالا بردن میزان تولید زنبورستانها در این مناطق.
ـ از بین رفتن محیط طبیعی زنبور عسل هندی ، بدلیل توسعه شهرسازی یا بدلیل تغییر شیوه های کشاورزی.
بنظر میرسد در حدود سالهای 1960واروا یک جابجایی در محیط زیست خود داشته و از زنبور عسل هندی به زنبور عسل اروپایی منتقل گردیده است، تغییری که بر اساس قوانین تکاملی می بایست سالهای سال طول می کشید تا بطور طبیعی رخ دهد.
واروا در سال 1964 در زنبور عسل اروپایی دیده شد. از آن زمان انگل با سرعت سرسام آور منتشر شد و واروا در میزبان جدید با هیچ مانعی برای رشد خود برخورد نکرد. اگر زیست شناسی زنبور عسل اروپایی و زنبور عسل هندی مقایسه شود این توسعه برق آسا قابل توجیه خواهد بود:
ـ در زنبور عسل هندی (دوره تکاملی 17 روز ) واروا نمیتواند جز در شفیره های نر تکثیر نماید. زمان بسته ماندن درب شفیره های کارگر در این زنبور خیلی کوتاه بوده و اجازه نمیدهد سیکل توسعه انگل کامل شود.
ـ در زنبور عسل هندی ، رفتار جوریدن Epouillage یا پاک سازی فعال شده است. زنبور با خود جوری انگل را از خود دور میکند یا با دیگر جوری به زنبور آلوده دیگر کمک می نماید.
در عرض دو دقیقه زنبور عسل هندی90% انگل ها را از خود دور کرده و این رفتار در زنبور عسل اروپایی وجود ندارد. با ترشح بزاق واروا در همولنف زنبور بالغ , رفتار خود جوری فعال میشود. رفتار جوریدن شفیره ها با تحریک قوه بینایی یا بویایی در زنبوران پرستار فعال میشود.
ـ بطور میانگین میزان درجه حرارت حجره های شفیره در زنبور عسل هندی 38 درجه سانتی گراد است , در حالیکه درجه حرارت مناسب برای تکثیر واروا بسته به درجه محیط بین 2/34-3/31 درجه سانتی گراد است.
ـ میزان هورمون جوانی در نزد زنبور عسل هندی خیلی کمتر از زنبور عسل اروپایی است و تولید مثل انگل را محدود می نماید، این هورمون عامل تنظیم رشد تخمدانها در واروای ماده جوان میباشد.
ـ غریزه نظافت گری Nettoyage:در زنبور عسل اروپایی نسبت به زنبور عسل هندی از رشد کمتری برخوردار است از اینروست که در زنبور عسل هندی شفیره های آلوده و تلف شده در داخل حجره ها نقش تله را برای انگل دارند.
از سال 1964، انگل در اغلب مناطق دنیا بجز چند منطقه که فعلاً آلوده نیستند، شروع به گسترش نموده و باعث تلفات در تعداد زیادی از کلنی ها شده است.
سبب شناسی
عامل بیماری جرب بنام واروا می باشد که دارای دو جنس است. جنس نر، و جنس ماده که عامل انتشار آلودگی است. جنس ماده هم بر روی بالغین و هم بر روی شفیره ها زندگی میکند و جنس نر فقط بر روی شفیره ها یافت میشود.
واروای ماده بیضوی شکل و شبیه خرچنگ کوچک میباشد و 1/1 میلی متر طول و 6/1 میلی متر پهنا دارد. قسمت پشتی از یک مجموعه صفحه که به هم وصل شده اند پوشیده شده است.
واروای نر، از نظر شکل با ماده تفاوت داشته ، شکل آن گرد (قطر 0/8 میلیمتر) و رنگ آن سفید است.
بدنی نرم داشته و شیارهایی بر روی پشت دارد، گوشه گیر بوده، تغذیه نمیکند یا از بقایای غذایی استفاده میکند. چهار جفت پای او بطرف جلو کشیده شده است. بجز داخل حجرات آن را نمیتوان دید و زندگی میکند تا تولید مثل نماید.
تخم: بیضوی و حدود 5/0 میلی متر به رنگ سفید کمرنگ.
پیش لاروی: فرم غیر فعال، بی حرکت و خیلی مقاوم.
لاروی: بعد از پوست اندازی از مرحله پیش لاروی ,وارد مرحله لاروی میشود، در این مرحله نه میتواند تغذیه کند و نه حرکت نماید دارای شش پا است.
پیش شفیره ای Protonymphe: بعد از مرحله لاروی و پوست اندازی ظاهر شده، به رنگ سفید و دارای چهار جفت پا میباشد. این پروتونف یا پیش شفیره حرکت نمیکند یا خیلی کم با استفاده از پنجه ها، اما میتوانند کوتیکول را سوراخ کرده و از همولنف تغذیه کند.
شفیره ای Deutonymphe: بسته به جنس شکل آن تغییر کرده در ماده بیضوی شکل بوده، به رنگ سفید و پاها بطرف جلو کشید شده و تغذیه میکند. و در نر مثلثی شکل یا گرد و دارای شیار پشتی است.
تغذیه:
واروای ماده از همولنف لارو و شفیره ها و زنبوران بالغ تغذیه مینماید. محققین مختلف مقادیری برای میزان همولنف جذب شده قایل شده اند که بسته به وضعیت جرب در دوره سال تفاوت میکند.
واروای ماده (وزن 3/0 میلی گرم ) دو ساعت تمام تغذیه میکند و1/0 میلی گرم افزایش وزن پیدا میکند.
محل انگل واروا:
در داخل کلنی انگل واروای ماده روی زنبوران بالغ بزرگتر از 2 روز، ترجیحاً زنبوران پرستار است. در مناطقی که جذب همولنف (همان خون زنبور است) میسر است
یعنی در محل غشاء بین قطعات بدنی زنبور یا حلقه های شکمی_ پشتی یا بین مفاصل سینه و شکم یا سرو سینه یا پاها یک یا چند انگل میتوانند حضور داشته باشند.
انگل، زنبوران شهد آور را از زنبوران دیگر از طریق ترشح فرمون نازانوف که بر اساس سن زنبور ترشح میشود شناسایی میکند. زمانیکه ماده ها تغذیه نمیکنند، ترجیحاً جای آنها روی سینه میباشد
تعداد واروا های که روی سینه میروند نسبت به درجه حرارت محیط حالت معکوس دارد و در 28 درجه سانتی گراد حداقل است.
تجارب نشان میدهد که 42% واروا ها، درجه حرارت سلولهای شفیره های نر (34-30درجه سانتی گراد) را ترجیح میدهند و 19% درجه حرارت سلولهای شفیره کارگر (36-34 درجه سانتی گراد) را بر می گزینند.
بعلاوه وجود سلولهای ملکه , واروا های ماده را جذب میکند. در شرایط آلودگی شدید واروا ها را میتوان داخل سلولهای در باز بیشتر از سه روزه و 2 تا 3% موارد داخل سلولهای ملکه یافت. واروا های نر را بجز در سلولهای درب بسته نر یا کارگر نمیتوان یافت.
دوره زندگی انگل:
مطالعات زیادی برای شناخت مراحل زندگی واروا انجام شده ولی تا کنون کاملاًََ شناخته نشده است دوره زندگی واروا با دوره زندگی زنبوران کارگر یا نر در مرحله شفیرگی, بستگی دارد.
واروای ماده بارور، قبل از بسته شدن درب سلول وارد آن شده داخل ژله مخفی میگردد, بعد درب حجره بسته میشود. واروا ابتدا از غذای لارو (ژله) و پس از تمام شدن آن از همولنف لارو استفاده نموده سپس شروع به تخمگذاری می نماید.
به فاصله هر 24 ساعت یک تخم و بین 2 تا 8 تخم گذاشته میشود. بر اساس تحقیقات انجام شده اولین تخم به واروای ماده و دومین به واروای نر تبدیل میشود و تخم بعدی دو مرتبه ماده میباشد.
لارو از تخم خارج شده نه میتواند تغذیه کند و نه حرکت نماید دارای شش پا است، بعد از 48 ساعت تبدیل به پیش شفیره می شود. لبه های آن گرد و با مشکل از نر که مثلثی تر است قابل تشخیص است.
بعد از تغذیه بر روی لارو به شفیره تبدیل می شود . سرعت گذراندن وضعیت شفیره ای در واروا به شرایط آب و هوایی ایده آل بستگی دارد. حداقل دوره تخم تا شفیره برای ماده سه روز است. سه روز بعد با آخرین پوست اندازی بالغ میشود .
حدوداًَََ 24 ساعت بعد داخل حجره سر بسته جفتگیری می کند. نر بعد از جفتگیری در داخل سلول تلف شده و ماده از سلول خارج تا سیکل ادامه یابد. دوره تکاملی واروای ماده از تخم تا بلوغ 8 تا 9 روز است .
یک ماده تخم گذار میتواند چند دوره تخمگذاری نماید. بیش از 50% ماده ها سه دوره تخمگذاری دارند. برخی تا هفت دوره و تا سی تخم می گذارند.
یک ماده باکره میتواند از حجره خارج شود، این ماده بعد از گذراندن یک دوره روی زنبور بالغ، وارد حجره میشود یک تخم می گذارد که تبدیل به واروای نر میشود. فقط ماده های جوان مستعد باروری هستند.
مشخص شده که ماده های باکره بارور شده، قبل از شروع دوره تخمگذاری، بایستی حدود پنج روز را روی زنبورداران بالغ بگذرانند تا از نظر جنسی بالغ شوند. این بلوغ جنسی از طریق بهره گیری از هورمون جوانی بدست می آید.
ارقام حاصله از شیوه رشد و تکثیر واروا از یک سیستم دقیق حکایت میکند و نشانگر تعادل در جمعیت واروا میباشد.
همانگونه که دوره زندگی زنبور بسته به شرایط تفاوت میکند ,در زمستان، خشکی، کم غذایی، افزایش و در شرایط آب و هوایی خوب کاهش می یابد ,دوره زندگی واروا نیز ثابت نیست، هماهنگ با شرایط منطقه , فصل و آب و هوا افزایش یا کاهش نشان می دهد.
حضور انگل در داخل حجره بر دوره شفیره سر بسته تأثیر گذاشته و آنرا طولانی میکند. درصد تولید مثل واروا بسته به گونه زنبور تفاوت میکند و از طرفی به تعداد زنبور پرستار بستگی دارد(اهمیت هورمون جوانی).
دوره زندگی:
دوره زندگی واروای ماده در داخل کلنی در تابستان 2 تا 3 ماه و در زمستان شش ماه است. خارج از میزبان، این دوره بسته به شرایط آب و هوایی فرق میکند و در شرایط خوب از هفت تا نه روز میباشد. در شفیره هایی که در درجه حرارت محیط قرار گیرند واروای ماده تا 15 روز زنده مانده است.
بیماریزایی:
واروا یکی از بیماریهای زنبوران عسل است که در هر شرایطی به تنهایی یا با حضور عوامل بیماریزا با سرعت منتشر می شود , بدون اینکه بهبودی یابد. اثر بیماریزایی واروا روی زنبوران بالغ و شفیره ها ظاهر میشود.
علایم روی زنبوران بالغ :
ـ اثرات جسمی: حضور یک یا چند انگل، زنبور را در حرکت ، پرواز و در همه فعالیت هایی که در داخل کلنی انجام میدهد ,دچار ناراحتی میکند .
ـ اثرات انگلی : بطور دوره ای واروای ماده همولنف زنبور را می مکد و باعث تضعیف زنبور میشود و در سوخت و ساز زنبور ایجاد اختلال می نماید.
تخمین زده شده است که 1/0 یا 2/0 درصد حجم همولنف یک زنبور کارگر توسط واروا در هر وعده غذا بلع میشود و در یک دوره کامل زندگی زنبور، 40% حجم همولنف زنبور بلعیده میشود.
کاهش تعداد سلولهای خونی (هموسیت ها) و تغییر میزان پروتئین همولنف نیز گزارش شده است.
میزان اهمیت این تغییرات بستگی به تعداد انگل ها دارد. در هنگام آلودگی شدید، بر روی کار غدد ماندیبولار و هیپوفارنژیال اثر گذاشته و در نتیجه روی کیفیت ژله رویال اثر میگذارد. اثر دیگر آن مصرف ذخایر چربی است که اهمیت زیادی در متابولیسم زنبور عسل دارد.
ـ ناقل اجرام: منفذ حاصله از زواید دهانی واروا موقعیت را برای ورود اجرام بیماریزا مخصوصاً ویروس فلجی حاد فراهم میکند.
بطور کلی، زنبوران بالغ یک کاهش فعالیت را نشان میدهند که در نتیجه اختلال در سوخت و ساز آنهاست و منجر به کاهش عمر آنها میشود .در یک آزمایش ,گروهی از زنبوران آلوده با گروهی از زنبوران سالم در شرایط آزمایشگاهی مقایسه شدند .
بعد از بیست و پنج روز 25% از زنبوران آلوده زنده ماندند ,در حالیکه از زنبوران سالم 50% زنده مانده بودند.
علایم در شفیره ها
ایجاد جراحت: واروا با رفت و آمد به داخل حجره باعث تخریش و خسارت به صفحاتی که منشأ اندامهای ضمیمه میباشند، میشود. در نتیجه زنبوران ناقص الخلقه (بدون بال) متولد میشوند. کمبود جا حاصله از حضور واروا مانع رشد هماهنگ زنبور در آینده میشود.
6% زنبوران متولد شده آلوده دچار نقص در اندازه شکم میباشند. برخی از لاروهای شدیداً آلوده، درست قبل از پوشیده شدن درب حجره، از حجره خارج گردیده و روی کف کندو می افتند. داخل حجره های آلوده، مصرف اکسیژن افزایش یافته و منجر به آسیب به لارو میشود.
اثرات انگلی: در اثر آلودگی در دوره شفیره ای، 15 تا 40 درصد حجم همولنف از بین میرود. این مسئله بر سوخت و ساز اثر گذاشته و منجر به تولد زنبوری ناتوان و محکوم به زندگی کوتاه با غدد تحلیل رفته، میگردد.
با وجود یک تا سه جرب حجم غدد هیپوفارنژیال 5/13% و وزن حشره بالغ 30% کاهش مییابد.
انتقال اجرام: بیماریزایی ثانوی توسط واروا مشاهده است. برخی بیماریهای مربوط به شفیره ها مثل لوک اروپایی، آمریکایی، نوزاد کیسه ای افزایش می یابد. اثر ویروس هایی که در کلنی وجود داشته ولی بیماریزایی نداشته اند ,تشدید میشود.
با تغذیه مستقیم واروا از همولنف ویروس ها وارد بدن لارو شده ,باعث مرگ لارو یا تولد زنبور ناقص شده و یک وضعیت مشخص را بر روی قاب ها نشان می دهد. زنبوران آلوده ای که متولد میشوند از نظر جسمی کم و بیش ناقص هستند.
وزن خود را از دست داده، بسته به شدت انگل، 6/21% وزن خود را از دست میدهند. وجود جرب ها بر روی زنبوران بالغ نیز اثرات این آلودگی را افزایش میدهند.
علایم در کندو :
اولین مشکل و جزء لاینفک این آلودگی عدم ظهور علایم در شروع آلودگی است. بر حسب میزان آلودگی، فصل ,شرایط آب و هوایی، روش های پرورش و سایر آلودگیها، علایم با شدت کم و بیش ظاهر میشوند.
در اوایل آلودگی زنبوردار حتی برای پیشگیری، نگرانی ندارد. فقط بعدها که فشار انگل افزایش یافت، علایم بروز میکند و زنبور دار مطلع می شود.
ـ علایم در جلوی کلنی:
· زنبوران تلف شده.
· زنبوران و شفیره های ناقص.
· لاروهای تازه جلوی تخته پرواز .
· زنبوران افتاده روی زمین، در حال حرکت بدون هدف.
· زنبوران بدون بال یا با پاهای ناقص.
· زنبوران فاقد مو و سیاه .
· وجود گروههای زنبور در نزدیک کلنی ها یا روی زمین یا روی شاخه درختان(زنبوران فراری).
ـ علایم در داخل کلنی:
· کاهش تخمگذاری ملکه.
· شفیره های موزاییک مانند.
· شفیره های زنده اما ناقص در داخل حجره های درب بسته.
· شفیره های تلف شده در داخل حجره های درب بسته، در حالت طبیعی از نظر رشد (زبان خارج و پاها جمع شده).
· لاروها جمع شده در کنج حجره، به رنگ قهوه ای روشن تا تیره، قوام خمیری و گاهی کشدار.
· شفیره ها کم و بیش، خورده شده و از حجره بیرون افتاده, که در اثر کمبود پروتئین می باشد و با تأمین پروتئین میتوان پیشگیری نمود. این حالت که همخواری cannibalisme نامیده می شود بعد از تأمین پروتئین نیز اگر مشاهده شد میتوان علت دیگری, مثل کمبود گرده, داشته باشد.
· کاهش جمعیت کلنی.
· وجود ذخیره عسل و گرده نامتناسب با جمعیت کلنی.
· حمله کرم موم خوار بدلیل ضعف کلنی.
یادآوری میشود که تمام علایم اختصاصی نیستند، و تعدادی از آنها در سایر بیماری ها دیده میشوند.
با آزمایش دقیق زنبوران و شفیره ها، وجود واروا نشان داده خواهد شد. در شفیره ها علایمی شبیه لوک اروپایی، لوک امریکایی، نوزاد کیسه ای ظاهر میشود. علاوه بر این بیماریها ,تضعیف کلی کلنی، زنبوران و شفیره ها قابل رؤیت میباشند.
علایم فلجی حاد حاصله از آلودگی ویروسی نیز قابل رؤیت است.
تمام این علایم همیشه مربوط به آلودگی در همان لحظه نیست بلکه نشانگر بر هم خوردن تعادل بوسیله واروا است که حاصل از فشار قبلی انگل است.
در میزان شفیره های لوله ای یا واژگون افزایش دیده میشود. این به دلیل دالان هایی است که کرم موم خوار در زیر حجره ها حفر کرده است و باعث میشود لارو بطرف بالا حرکت کند تا جاییکه در پوش حجره مانع میشود در اینجا لارو زنبور وارونه میشود.
اگر این نقص از قبل مشاهده شود میتواند مربوط به ضعف کلنی و عواملی غیر از واروا باشد.
گسترش آلودگی:
واروا بسرعت تکثیر می شود و هیچ چیز نمیتواند جلوی آنرا بگیرد. فاکتورهای مختلف، مثل عوامل طبیعی زنبورداری، این وضعیت را تایید میکند.
در بین عوامل طبیعی میتوان اشاره کرد به:
ـ پرواز نرها، تغییر کلنی و زنبورستان .
ـ بچه دهی .
ـ غارت.
ـ ورود زنبوران شهد آور به سایر کلنی ها .
ـ فرار کلنی ها
ـ انتقال انگل توسط حشرات دیگر مثل زنبوران معمولی.
عوامل دیگری که به زنبور دار مربوط است مثل:
ـ مهاجرت.
ـ تمرکز کلنی ها در یک منطقه.
ـ انتقال طبقات با زنبوران در هنگام عسل گیری.
ـ فروش بچه کندو.
ـ تجارت ملکه
مبارزه با واروا
الف ـ مراقبت
تا کنون در هیچ کشوری از کشورهای آلوده ریشه کنی صورت نگرفته، شناخت چگونگی همزیستی با واروا اهمیت فراوان دارد. یک کندو با یک آلودگی ضعیف به واروا میتواند دوام داشته باشد. مسئله مهم زمانی است که جمعیت واروا گسترش پیدا می نماید.
یک برنامه مراقبت مناسب میتواند از گسترش واروا جلوگیری نماید، مراقبت در کندوهایی که قبلاً آلودگی داشته اند اهمیت بیشتری دارد و شامل تخمین دوره ای جمعیت واروا میشود تا زمان مناسب مبارزه معلوم شود.
1- شمارش ساده:
اولین روش تعیین آلودگی شامل شمارش جرب هایی است که در کف کندو می افتند. با قرار دادن یک کاغذ چرب یا چسبناک در کف کندو و عوض کردن آن هر 2 تا 3 روز , تعداد وارواها را در بین چیزهایی که روی کاغذ می افتند ,شمارش میشوند،
برای هر جرب یافت شده مرده (بدون درمان) حدود 150-100 واروای زنده در کندو تخمین زده میشود. با این روش در تابستان ,دیدن کمتر از 10 واروا در یک روز را ، آستانه قابل قبول می نامند.
زمانیکه از این حد بگذرد باید کلنی درمان شود یا به مراقبت دقیق نیاز دارد. اغلب محققین عقیده دارند که یک کندو میتواند تا 3000 واروا را تحمل نموده زنده باقی بماند.
2- شمارش با کمک اسید فرمیک:
این روش توسط دولت کانادا برای مراقبت پذیرفته شده و شامل گذاشتن یک کاغذ چسبناک در کف کندو می باشد که روی آن یک توری با شبکه های 3 میلی لیتری قرار داده میشود. با قرار دادن 20 سی سی اسید فرمیک 65% روی کاغذ تعداد وارواها بعد از 72-24 ساعت شمارش میشود.
3- شمارش روی زنبوران:
این روش دقیق و با قرار دادن 500-200 زنبور بالغ (مضربی از صد) در یک ظرف حاوی الکل یا ظرف حاوی آب جوش دارای ماده شوینده می باشد، بعد از 20 دقیقه وارواها جدا شده, پس از شمارش آنها میزان آلودگی تعیین میشود.
جدول : اهمیت درصد آلودگی به واروا با شمارش توسط الکل
درصد آلودگی وضعیت کلنی
5% یا کمتر آلودگی خیلی ضعیف , به سادگی وارواها دیده نمیشوند.
10-5% آلودگی ضعیف، زمستان گذرانی بدون درمان مشکل است.
20-10% علایم آشکار ، اگر علایم در بهار باشد، کلنی در زمستان از بین خواهدرفت.
20%< کلنی چند هفته بیشتر دوام نخواهد یافت.
30% < کلنی کاملاً از بین رفته است.
تخمین شفیره های آلوده:
تکنیک دیگر تعیین میزان آلودگی در شفیره های سر بسته است، زمانیکه بیش از 10% سلولهای زنبوران کارگر و یا بیش از 50% سلولهای نر در یک کلنی آلوده باشند، کلنی در معرض خطر است. برای نمونه گیری میتوان حداقل صد لارو را مورد بررسی قرار داد.
ب ـ زمان اقدام:
درمان ها زمانی که آلودگی بیش از 5% باشد و در خارج از زمان شهد اجراء میشود:
1- درمان بهاره , اوایل تابستان باید جمعیت واروا در کندو حداقل باشد چون باید یک دوره بدون درمان را سپری کند.
2- درمان پاییزه بعد از عسل گیری ,برای تقویت کلنی قبل از زمستان.
3- درمان در زمانیکه جمعیت واروا از آستانه تحمل کلنی گذشته باشد.
درمان بهاره و پاییزه همزمان با دوره عدم فعالیت ملکه است و این منفعت را دارد که شفیره ای وجود ندارد و لذا هیچ واروایی در یک درمان دقیق نمیتواند بگریزد. بچه گیری در بهار نیز همین وضعیت (فقدان شفیره) را برای کلنی فراهم میکند و درمان را آسان می نماید.
بدلیل تکثیر سریع واروا، درمانهای ترکیبی نتایج قانع کننده ای ندارند و هیچ دارویی نیز اثر 100% ندارد. لذا باید میزان آلودگی به واروا را در سطح پایین نگه داشت تا بتدریج مقاومت کافی به واروا در کلنی ها ایجاد شود.
روش های مقابله با واروا (غیر دارویی):
الف: تله گذاری
این شیوه بر جمع کردن وارواهای کندو در یک قاب و سپس حذف قاب، استوار است.
تله گذاری با سلولهای نر :
چون وارواها تخمگذاری در سلولهای نر را ترجیح میدهند میتوان آنها را با تأمین یک قاب مومی نر بافی شده به تله انداخت. زمانی که آخرین حجره بسته شد قاب از کندو خارج و موم آن را ذوب کرده یا سوزانده . این یک راه مقابله در شروع آلودگی است.
1- جذب کننده ها:
مواد جذب کننده مثل عصاره سلولهای نر نیز که توسط برخی از شرکت ها ساخته میشوند روی کادر یا قاب پاشیده شده و حدود 75% وارواها را جذب می نماید.
2- ملکه جدید:
با برداشتن و ذوب کردن اولین قابی که ملکه در آن تخمگذاری کرده میتواند بخش قابل توجهی از وارواهای موجود را حذف نمود.
محققین روسی مشاهده کرده اند که شفیره های اولین قابی که ملکه جدید در آن تخمگذاری کرده , 46% آلوده است.
با برداشت این قاب جمعیت واروا کاهش کلی پیدا میکند سایر قابها دارای 4% آلودگی بوده اند . بدین ترتیب کلنی از رشد کافی برخوردار شده و میتواند زمستان گذرا نی نماید.
معرفی لاروهای جوان:
یک زنبوردار کانادایی زمانی که کلنی فاقد لارو میباشد ,با معرفی لاروهای جوان به کلنی , میزان آلودگی را به سطح پایینی رسانده است. واروا ها به کادر یا قاب برای تخمگذاری هجوم می آورند کادر را به محض سر بسته شدن از کندو خارج می نماییم.
این روش مزایای زیادی دارد مخصوصاً اینکه دوره تولید مثل زنبوران را بهم نزده و باعث مقاومت تدریجی کلنی به واروا میشود.
حبس کردن ملکه:
با این روش ملکه را روی یک قاب سه مرتبه به فاصله 10 روز حبس کرده، بعد از 30 روز کادر را خارج نموده و سوزانده میشود. ملکه را میتوان عوض کرد. به این روش 60% وارواها از بین میروند.
ب ـ گرما درمانی:
جرب ها (واروا و آکاراپیس) ، به گرما خیلی حساس هستند. گرما درمانی , ایجاد حرارت به میزانی که باعث کاهش تعداد جرب ها گردیده بدون اینکه باعث کشتن زنبور شود.
درجه حرارت 44 درجه به مدت 30-20 دقیقه توسط یک زنبوردار یونانی بررسی شده که باعث کاهش تعداد وارواها میشود. و درجه حرارت 39 درجه بمدت 48 ساعت نیز همین اثر را دارد.
جرب مجاری تنفسی (آکاراپیس ) به گرما درمانی حساس تر است. خیلی از افراد معتقدند که ماندن کندوها در مقابل نور خورشید باعث سلامت آنها میشود.
ج: مواد ضد چسبندگی:
1- آرد ـ زنبورداران هندی شگرد ساده ای را بکار برده و با پاشیدن 15-10 گرم آرد گندم در زمان ظاهر شدن واروا و تکرار سه بار به فاصله یک هفته باعث کاهش آلودگی شده اند.
آرد مانع چسبیدن واروا به زنبور شده و نمیتواند از قابی به قاب دیگر برود. این روش برای زنبور و برای عسل ضرری ندارد.
2- روغن:ترکیب 150 گرم روغن گیاهی و 30 گرم پودر شکر و قرار دادن آن روی کادرهای شفیره ,زنبوران با تصور اینکه این ماده زاید است آنرا بتدریج از کندو بیرون ریخته و بدن آنها چرب شده و جرب ها نمیتوانند بر روی زنبور قرار گیرند.
د: الکتریسیته:
یک محقق روسی با استفاده از این روش 100% کنه هایی که به زنبوران بالغ چسبیده اند از بین برده. در این روش یک صفحه سوراخ دار به اندازه هیکل زنبور و در جلوی دریچه پرواز قرار داده میشود.
لبه های هر سوراخ شبیه برس است. این صفحه داخل یک الکترولیت قرار داده شده زمانیکه جریان 12 ولت برق از صفحه عبور میکند واروا هایی که به زنبوران چسبیده اند فلج میشوند و می افتند در حالیکه بر زنبوران اثری ندارد.
روش دارویی:
اسید فرمیک:
یک اسید آلی است که در گیاهان مخصوصاً میوه ها , یافت میشود. در عسل به میزان کم حدود 100 میلی گرم در کیلوگرم یافت شود و در برخی از عسل ها مثل صنوبر حاوی 200 میلی گرم در کیلوگرم است.
استفاده از اسید فرمیک برای مبارزه با واروا با غلظت لازم و به فرم گاز میباشد. زمانیکه هوای کندو از اسید فرمیک اشباع شود به سلولهایی که قابلیت نفوذ هوا دارد وارد میشود و جرب های زنبور عسل را از بین میبرد.
مزایای این ماده اثر روی بالغین و شفیره ها به میزان 90% است. مزیت دیگر اینکه جرب ها به آن مقاوم نمیشوند. این ماده در اروپا بطور وسیع استفاده میشود.
معایب: ماده ای است که باید با احتیاط مصرف شود چون اثر سوء بر سلامت انسان دارد و در شرایط نامناسب 5% ملکه کشی دارد. بهتر است زمانی مصرف شود که درجه حرارت بین 30-20 درجه سانتی گراد باشد.
بیشتر از 30درجه برای زنبور مضر است و در زیر 12 درجه اثری نخواهد داشت. تمام منافذ کندو باید در هنگام استفاده باز باشند. و هنگامیکه کمتر از 10 جرب در کندو در روز دیده شد درمان قطع شود.
در کندوهای خیلی آلوده درمان 4-3 بار به فاصله 24 ساعت انجام شود. در کندو های کمی آلوده 2 بار به فاصله یک یا دو هفته انجام شود.