نیهال
10-12-2012, 02:15 PM
استفاده از دانه کتان در غنی سازی تخم مرغ غذا نقش مهمی را در سلامتی انسان ایفا می کند. از بین غذاهایی که مواد مغذی مورد نیاز بدن را تامین می کنند تخم مرغ جایگاه ویژه ای دارد و منبع غنی و متوازنی از اسیدهای آمینه، اسیدهای چرب، مواد معدنی و ویتامین ها می باشد از آنجایی که میزان اسیدهای چرب، مواد معدنی و ویتامین های تخم مرغ به راحتی از طریق جیره قابل دستکاری و کنترل است، محققین بسیاری در صدد ایجاد تغییرات کمی و کیفی در تخم مرغ برآمده اند. همچنین تخم مرغ به علت دسترسی آسان، بسته بندی طبیعی فوق العاده و مصارف غذایی متعدد مورد توجه قرار گرفته و بسیاری کوشیده اند تا تخم مرغ را به بسته ای مواد مغذی مورد نیاز انسان تبدیل کنند
بطوریکه در بعضی از مناطق با غنی سازی تخم مرغ از عناصر و ویتامین ها سعی در بر طرف نمودن کمبودهای این عناصر در منطقه شده است برای مثال غنی سازی تخم مرغ با عنصر ید که در بیشتر جوامع انسانی با کمبود آن مواجه هستیم می تواند مشکل کمبود این عنصر را بر طرف نماید.
همچنین غنی سازی تخم مرغ با اسیدهای چرب ω-3 می تواند نسبت اسیدهای چرب ω-6 به ω-3 را در بدن تصحیح کند و خطر ابتلاء به بیماریهای قلبی و عرقی را در سالمندان کاهش دهد. غنی سازی تخم مرغ با اسیدهای چرب غیر اشباع با چند پیوند دوگانه ω-3 (PUFA n-3) توسط منابع متعددی از قبیل روغن ماهی، دانه کتان، دانه کانولا، دانه چیا و جلبکهای ریز که از عمده ترین منابع رایج برای این منظور می باشند موجب افزایش مقادیر این اسیدهای چرب در زرده تخم مرغ می شود بیشترین تولید تجاری تخم مرغهای غنی از اسیدهای چرب امگا-3 از طریق مرغهایی است که جیره های غنی از دانه کتان دریافت داشته اند. دانه کتان حاوی حدود 42% روغن است که این روغن خود حاوی بیش از 50% آلفا لینولنیک اسید(ALA 18:3) می باشد.
افزایش 5 تا 15% دانه کتان باعث افزایش متغیری به میزان 9 تا 35% در دوکوزاهگزانوئیک اسید (DHA) تخم مرغ می شود. البته تحقیقات جدیدتر مقدار مناسب دانه کتان را در جیره 5 درصد تعیین کرده است زیرا دانه کتان بخصوص دانه نارس آن حاوی مقدار کمی از گلیکوزیدهای سیانوژنیک بنام لینامارین و آنزیمی همراه با آن بنام لیناز است که در اثر هیدرولیز آن سیانید هیدروژن آزاد می شود که به شدت سمی بوده و در ترکیب سیانید با سیتوکروم اکسیداز باعث توقف فوری تنفس سلولی و مرگ می شود.
در آزمایشی که توسط شیدلر و فرانینگ (1996) انجام شد، اثرات ترکیبی واریته، سطح، شکل و شرایط نگهداری دانه کتان بر تولید و ترکیب تخم مرغ در مرغهای تغذیه شده با ویتامین E مورد بررسی قرار گرفت. سطوح 5 ، 10 و 15 درصد دانه کتان دانه کتان آسیاب شده و کامل با جیره شاهد ذرت-سویا یا روغن ماهی مقایسه شد. در مقایسه با شاهد، دانه کتان باعث کاهش مصرف خوراک، افزایش وزن و وزن تخم مرغ شد. در حالیکه، دانه کتان و روغن ماهی تولید تخم مرغ را در مقایسه با شاهد (1/38 %) به ترتیب 9/88 و 0/93 % بهبود دادند. مقدار لینولنیک اسید در تخم مرغ با افزایش سطح دانه کتان افزایش یافت (31/2 ، 18/4 و 38/6 % در چربی زرده به ترتیب با سطوح 5 ، 10 و 15 % دانه کتان). دانه کتان و روغن ماهی بطور معنی داری درصد سفیده را در مقایسه با شاهد افزایش و درصد زرده را کاهش دادند ولی اثری بر کلسترول تخم مرغ نداشتند. هیچ تفاوتی میان دانه کتان آسیاب شده و کامل در متغیرهای اندازه گیری شده مشاهده نشد.
لیسون و همکاران (2000) نیز مرغهای تخمگذار را براساس وزن بدن به گروههای سبک، متوسط و سنگین تقسیم کردند و با جیره های حاوی 0، 10 و 20 درصد دانه کتان تغذیه نمودند. صرف نظر از تقسیم بندی وزنی، تغذیه 20% دانه کتان موجب رشد ناکافی، کاهش تولید تخم مرغ و افزایش مصرف خوراک گردید. از این آزمایش این طور نتیجه گیری می شود که تولید کمتر تخم مرغ در پرندگان تغذیه شده با سطوح بالای دانه کتان ممکن است به دلیل وجود مواد ضد مغذی یا کاهش انرژی متابولیسمی در جیره باشد اهمیت فسفر و کاربرد آنزیم فیتاز در تغذیه طیور
مقدمه:بخش اعظم فسفر موجود در مواد خوراکی با منشاء گیاهی مخصوصاً در دانه غلات به صورت متصل به اسید فیتیک است که اصطلا حا فسفر فیتاتی نامیده می شود. فسفرفیتاتی در دانه غلات و بقولات به ترتیب 50تا 75 در صد کل فسفر موجود در دانه را بخود اختصاص میدهد. فیتات با تشکیل کمپلکس نا محلول بامواد معدنی همانند نیکل، کبالت،منگنز،آهن و روی در جذب آنها ایجاد اختلال نموده و موجب کمبود آنها در انسان و دام و افزایش دفع آنها در مدفوع می شود. از طرف دیگر پایین بودن قابلیت دسترسی فسفر موجود در منابع گیاهی علاوه بر افزایش نیلز به استفاده از منابع فسفر غیر آلی از طریق تجمع در خاکهای زراعی،شسته شدن از طریق زه آبها و عوامل فرساینده شدید خاک،وارد آبهای سطحی شده و موجب افزایش الودگی آب رودخانه ها، جویبارها و در یاچه ها میشود.مطالعات انجام گرفته بیانگر این است که میزان دفع فسفر در مدفوع خوک و طیور بیشتر از فسفر موجود در مدفوع سایر دامها می باشد،که این خود موجب افزایش حساسیت در ارتباط با آلودگی های زیست محیطی دفع فضولات خوک و طیور شده است.
با توجه به مطالب ذکر شده و بالا بودن قیمت نسبی منابع غیر آلی فسفر در مقایسه با منابع کلسیم جیره مطالعات زیادی جهت بررسی راهکارهای کاهش دفع فسفر از طریق مدفوع انجام گرفته است که می توان به مواردی همانند کاهش سطح فسفر خوراک، استفاده از برنامه تغذیه مرحله ای فسفر، پرورش جداگانه جنس نر و ماده، تنظیم جیره بر اساس فسفر قابل دسترس بجای فسفر کل و اخیراًاستفاده از آنزیم فیتاز اشاره نمود.
پس از آزمایشاتی در قرن 18 که موجب روشن شدن نقش کلسیم و فسفر در ساخت و نگهداری استخوانها در بدن گردید نشان داده شد که کمبود این عناصر میتواند به میزان زیادی عملکرد تولیدی انواع دامها و طیور را تحت تاثیر قرار دهند. اگرچه فسفر به میزان زیادتر از کلسیم در منابع خوراکی مورد استفاده طیوروجود دارد،ولی متاسفانه بخش اعظم فسفر موجود در منابع گیاهی بدلیل اتصال به اسید فیتیک، جهت طیور غیر قابل استفاده می باشد. از طرف دیگر منابع معدنی فسفری توسط طیور بدون اشکال نبوده و حتماًقبل از مصرف مصرف بایستی مورد عمل آوری شیمیایی خاص قرار بگیرند. که این موجب افزایش هزینه های تهیه این منابع می گردد.
برخی عوامل موثر بر جذب فسفر: جذب فسفر در دوازدهه و از طریق جذب فعال و غیر فعال یا انتشار انجام می گیرد.نتایج مطالعات انجام گرفته بر روی جذب فسفر بیانگر این می باشند که عوامل زیادی از جمله سطح کلسیم و فسفر جیره، نسبت بین کلسیم و فسفر ، میزان ویتامین dجیره، سن پرندگان و غیره میتوانند میزان جذب فسفر رادر طیور تحت تاثیر قرار دهند. شکل ساختمانی فسفر از جمله عواملی است که جذب را تحت تاثیر قرار می دهد. بطور کلی اشکال معدنی فسفر بهتر از اشکال آلی آنها جذب میگردند.
بعنوان مثال اسید فیتیک یا فسفر بهتر از اشکال آلی آنها جذب می گردند. بعنوان مثال اسید فیتیک یا فیتات یکی از اشکال آلی فسفر می باشد،که معمولا در دانه غلات و سایر دانه ها وجود دارد که قبل از جذب حتماًبایستی گروههای فسفاتی آن با استفاده از آنزیم فیتاز از ملکول مر بوطه جدا شوند. از طرف دیگر قابلیت جذب اشکال غیر آلی یا معدنی فسفاتها نیز متغیر می باشد، بعنوان مثال ارتو فسفاتها بهتر از متافسفاتها جذب و اینها نیز بهتر از پیرو فسفاتهاجذب میشوند. اکنون مشخص شده است وجود مقادیر بالای آهن ،آلومینیم یا منیزیم نیز می تواند با تشکیل فسفاتهای نا محلول موجب اختلال در جذب کلسیم و فسفر شوند.
از نظر تئوری جیره های دارای مقادیر بالای چربی با تشکیل صابونهای نمکی نا محلول مو جب کاهش جذب کلسیم می شوند، اگر چه این وضعیت بدلیل پایین بودن میزان چربی در خوراک طیور بندرت اتفاق می افتد. اسیدیته یاPHدستگاه گوارش عامل دیگری است که جذب مواد معدنی از جمله فسفر را تحت تاثیر قرار می دهد. چنین بنظر می رسد که اثرات مثبت اسیدیته عمدتاً از طریق افزایش میزان محلولیت این عنصر در نقطه تماس با غشاهای جذبی در روده باریک باشد.
احتیاجات فسفر: مطالعات انجام گرفته توسط محققان مختلف بیانگر این می باشد که مقادیر فسفر مورد نیاز طیور از تغییر پذیری بالایی بر خوردار بوده و عوامل بسیار زیادی همانند میزان ضایعات اندوژنوز،سن،نژاد،مرحله فیزیولوژیکی،میزان تولید،نسبت کلسیم به فسفر،میزان خوراک مصرفی، میزان سایر مواد معدنی در جیره همانند منگنز،فلوئور و شکل شمیایی منابع مورد استفاده می توانند مقادیر احتیاجات طیور به این عنصر را تحت تاثیر قرار دهند.
منابع فسفر: با توجه به اینکه بخش اعظم جیره حیوانات تک معده همانند خوک و طیور از غلات و مکملهای پروتئینی(همانند کنجاله سویا) تشکیل شده است،ظاهراً میتوان چنین استنباط نمود که اقلام خوراکی معمول قادر به تامین فسفر مورد نیاز این حیوانات میباشند. متاسفانه همچنانکه در جدول ذیل ملاحضه می شود، تنها مقادیر اندکی از فسفر موجود در منابع گیاهی جهت تغذیه طیور قابل استفاده می باشند، که این موضوع استفاده از مکملهای معدنی را ضروری نموده است. سطوح کلسیم و فسفر در بعضی از منابع خوراکی مورد استفاده طیور نام ماده خوراکی فسفر کل(%) فسفر قابل دسترس(%) سبوس گندم 15/1 2/0 دانه گندم،زمستانه قرمز و سخت 37/0 13/0 دانه تریتیکاله 3/0 1/0 دانه جو 36/0 17/0 یولاف 27/0 05/0 دانه ذرت 28/0 08/0 کنجاله سویا،بدون پوسته،روغن کشی با حلال 62/0 22/0
مکمل های فسفری: معمولاً جهت تامین فسفات مورد نیاز طیور از منابعی همانند فسفاتهای کلسیم (دی و مونو کلسیم فسفات)،سنگهای فسفاته فلوئور زدایی شده،پودر استخوان، فسفتهای آمونیوم(مونو آمونیوم فسفات،دی آمونیوم فسفات و سدیم تری پلی فسفات) و اسید فسفریک استفاده می شود.
متاسفانه اکثر منابع فسفاته بصورت خام جهت طیور قابل استفاده نبوده و بایستی قبل از استفاده تحت عمل آوری حرارتی قرار گیرند.جیره طیور از نظر فسفر تقریباً غنی می باشد، ولی بخش عمده فسفر موجود در بخش گیاهی جیره همانند ذرت،سویا،سایر غلات وکنجاله های پروتئینی بصورت متصل به فیتین وجود دارد. متاسفانه طیور و سایر حیوانات تک معده بخوبی قادر به استفاده از این منبع فسفری نبوده وبا دفع آن از طریق مدفوع،موجب آلودگی آبهای آزاد و سایر اکوسیستمهای طبیعی می شوند.
ساختمان اسید فیتیک: اسید فیتیک یا مایواینوزیتول1،2،3،4،5،6-هگزا کیس دی هیدروژن فسفات از نظر ساختمانی از یک حلقه مایواینوزیتولی تشکیل شده است که بطور کامل توسط شش گروه فسفاتی،فسفوریله شده است.ساختمان شیمیایی مولکول اسید فیتیک که از پتانسیل بالای جهت تشکیل کلیک با کاتیو نهای چند ظرفیتی برخوردار می باشد. کمپلکس تشکیل شده با zn2+ دارای بالاترین میزان پایداری و سپس به ترتیب نزولی کمپلکس های تشکیل شده با کاتیو نهای u2+,ni2+,co2+,mn2+ca2+,fe2+ دارای پایداری بالا می باشند.
مقدار اسید فیتیک منابع گیاهی: اسید فیتیک در دانه گیاهان عمدتا بعنوان شکل ذخیره ای فسفر عمل می نماید. میزان اسید فیتیک موجود در دانه غلات(ذرت،جو،گندم ویولاف) و بقولات(همانند نخود) تقریباً در حدود 25/0% بر اساس ماده خشک می باشد. به طور کلی مشخص گردیده است که کنجاله دانه های روغنی دارای مقادیر بالاتری فسفر فیتات می باشند. بر اساس بررسی های انجام گرفته مشخص گردیده است که به طور میانگین در حدود70 درصد فسفر موجود در اقلام خوراکی گیاهی به صورت فسفر فیتاتی می باشند.
اسید فیتیک در طبیعت میتواند در دیواره سلولهای گیاهی تشکیل فیتات داده و با مواد معدنی(با یونهایk+ mg+ و تا حدودی با یونهای ( ca+پروتیئن هاو یا نشاسته ایجاد باند نماید.
اثرات زیست محیطی فیتات: بخش اصلی آلودگی رودخانه ها و دریاچه های ایلات متحده آمریکا ناشی از بخش کشاورزی و علی الخصوص فضولات حیوانی می باشد.نتایج بررسی انجام گرفته در کشورهلند بیانگر این هستند که حدود80درصد تجمع اضافی مواد معدنی در محیط زیست ناشی از واحدهای دامپروری می باشد، که این امر موجب تصویب قوانینی در ارتباط با محدودیت استفاده از فضولات حیوانی در واحدهای زراعی آن کشور شده است. با توجه به اینکه فسفرفیتاتی هضم نشده منبع اصلی فسفر موجود در فضولات حیوانی می باشد،هر عاملی که بتواند موجب کاهش فسفر فیتاتی غیر قابل دسترس در این فضو لات شود،میتواند در کاهش آلودگی ناشی از فسفر مازاد در بخش دامپروری و در نتیجه تعدیل اثرات منفی مر بوطه موثر باشد.
اثرات نا مطلوب تغذیه ای فیتات: فیتات با تشکیل کمپلکس نا محلول با مواد معدنی همانند نیکل،کبالت،منگنز،آهن، کلسیم،مس،روی کاهش قابلیت دسترسی و اختلال در جذب آنها موجب کمبود این مواد معدنی در انسان و دام می شود. اسید فیتیک همچنین می تواند خواص تغذیه ای و فعالیتی پروتئین ها را تحت تاثیر قرار دهد. کاهش قابلیت دسترسی مواد معدنی ناشی از وجود فیتات به چندین عامل دیگر از جمله وضعیت تغذیه ای و فعالیتی پروتئین را تحت تاثیر قرار دهد. کاهش قابلیت دسترسی مواد معدنی ناشی از وجود فیتات به چندین عامل دیگر از جمله وضعیت تغذیه ای مصرف کننده،غلظت مواد معدنی و فیتات در مواد خوراکی و فیتات در مواد خوراکی، توانایی حاملین اندوژنوز داخل مخاط روده در جذب مواد معدنی متصل شده به فیتات و سایر اجزاء جیره(پلی ساکاریدهای غیر نشاسته ای و ترکیبات پلی فنلیک)،هضم و یا هیدرولیز فیتات توسط آنزیم فیتاز و یا فسفاتاز در داخل روده،روش عمل آوری و قابلیت هضم مواد خوراکی وابسته می باشد. گزارشاتی در ارتباط با مهارت فعالیت آنزیمهای تریپسین،پپسین و آلفا آمیلاز توسط اسید فیتیک وجود دارد. در ارتباط با اثرات منفی اسید فیتیک بر روی فعالیت آنزیم آلفا آمیلاز هنوز روشن نشده است که آیا مهار فعالیت این آنزیم بدلیل تشکیل کمپلکس بین اسید فیفتیک با خود آنزیم می باشد و یا اینکه در ارتباط با تشکیل کمپلکس با یونCa++ مورد نیاز جهت فعالیت آنزیم است.
راهکارهای کاهش دفع فسفر فیتاتی از طریق فضولات و همچنین افزایش توانایی استفاده طیور از منابع فسفری گیاهی بصورت زیر پیشنهاد گردیده است: - استفاده از غلات دارای مقادیر پایین تر فسفر فیتاتی نسبتبه دانه های معمول - تغذیه مرحله ای و یا تغذیه طیور در حد نزدیک به احتیاج آنها به فسفر غیر فیتاتی - افزودن آنزیم فیتاز به جیره طیور و سایر حیوانات تک معده عوامل تغذیه ای موثر در بروز مشکلات پا در طیور امروزه به دلیل انتخاب جوجه های گوشتی جهت افزایش سرعت رشد باعث شده که مشکلات مربوط به پا افزایش یابد علاوه بر عوامل ژنتیکی و سرعت رشد ترکیب جیره غذایی، مدیریت، عفونت ها و سموم قارچی نیز باعث بروز مشکلات پا می گردند یکی از رایج ترین این مشکلات دیسکندر و پلازیای درشت نی است. علت این عارضه نقص در کندرویست های در حال تکثیر در صفحه رشد است. از نظر بافت شناسی دیسکندر و پلازیا تجمع غضروف فاقد عروق و عمدتاً شامل کندرویست های در حال تقسیم است.
عوامل مؤثر در بروز مشکلات پا :
1- مواد معدنی : مواد معدنی گروهی از مواد مغذی می باشند که ضرورت وجود آنها در جیره طیور تشخیص داده شده است. املاح معدنی فقط 4% از وزن بدن حیوانات را تشکیل می دهند ولی بعلت نقشهای مختلف در واکنش های بیوشیمیایی بدن از اهمیت ویژه ای برخوردارند. مواد معدنی فاقد انرژی و پروتئین بوده ولی برای مصرف انرژی و پروتئین و نیز متابولیسم مواد غذایی در بدن طیور لازم می باشند. سطح نامناسب کلسیم به فسفر بر رشد و تکامل استخوانها تأثیر می گذارد یا کمبود هر یک از مواد معدنی فوق باعث اختلال در رشد استخوانها خواهد شد. کمبود کلسیم حتی با وجود فسفر کافی جیره باعث غیرطبیعی شدن استخوان می شود.
افزایش غلظت کلسیم جیره غذایی درصد جذب کلسیم را کاهش می دهد کلسیم اضافی جیره با فسفر تولید فسفات کلسیم کرده و سبب بروز آثار کمبود فسفر می شود. کلسیم اضافی همچنین باعث افزایش نسبی PH دستگاه گوارش به 5/6 یا بالاتر می شود در این PH منگنز تشکیل یک کمپلکس غیر قابل حل را می دهد که قابل جذب در دستگاه گوارش نیست و همین کاهش جذب منگنز یکی از دلایل بروز پروزیس می باشد در ضمن روی نیز با اسید فیتیک تشکیل کمپلکس می دهد که برای جوجه غیر قابل دسترس می باشد.
از طرف دیگر کلسیم در همان مکان های جذب روی، مس و منگنز با آنها به رقابت پرداخته و باعث کاهش جذب آنها می شود. میزان جذب فسفر جیره بوسیله نوع ترکیب فسفر در غذا، ph روده، سن حیوان، ویتامین d و چربی جیره، نسبت کلسیم به فسفر، سن و سویه و میزان غلظت سایر مواد معدنی نظیر کلسیم، آلومینیوم، آهن، منگنز، پتاسیم و منیزیوم تحت تأثیر قرار می گیرد. مقادیر بالای آهن، آلومینیوم، و منیزیوم با تشکیل کمپلکس فسفاتهای نامحلول می تواند سبب کاهش جذب فسفر گردند.
فیتات نیز فسفر را غیر قابل دسترس نموده فسفر را کاهش می دهد. ویتامین d در جذب فسفر نیز ایفای نقش می کند ویتامین d با دخالت سدیم باعث جذب فسفر در جهت خلاف گرادیان غلظت در دستگاه گوارش می شود. Ph حدود 5 باعث حلالیت بیشتر فسفر شده و جذب آنرا زیاد می کند. افزایش چربی جیره و یا عدم هضم آن سبب ایجاد صابون کلسیم که نامحلول است شده و در نتیجه جذب کلسیم کاهش پیدا می کند و لذا با کاهش نسبت کلسیم در مقابل فسفر جذب این عنصر کاهش می یابد. با افزایش سن طیور فعالیت آنزیم 25 هیدروکسی کوله کلسیفرول اهیدروکسیلاز افزایش می یابد این آنزیم باعث تبدیل 25 هیدروکسی کوله کلسیفرول به او 25 دی هیدروکسی کوله کاسیفرول شده که فرم فعال ویتامین d بوده و در جذب فسفر نقش دارد.
تحقیقات زیادی اثر سویه طیور را بر جذب و متابولیسم کلسیم و فسفر نشان داده اند هرچه احتیاج به فسفر بیشتر باشد بازده جذب آن در بدن بیشتر می گردد و در جذب فسفر با افزایش مقدار فسفر در جیره کاهش می یابد. نسبت کلسیم به فسفر در جذب آنها از روده تأثیر می گذارد اگر این نسبت بیشتر از 2 باشد مقدار رشد کاهش می یابد. علاوه بر نسبت کلسیم بر فسفر بایستی مقدار دقیق این عناصر، غلظت ویتامین d در جیره منبع و مقدار کلسیم و فسفر قابل دسترس(1) مورد توجه قرار می گیرد.
چنانچه نسبت کلسیم به فسفر در جیره در حد معمول باشد نیاز به ویتامین d را کاهش خواهد داد و در صورت کمبود ویتامین d هیچ نسبت از کلسیم به فسفر قادر نیست تشکیل استخوانها را در حد کفایت تأمین نماید. نسبت کلسیم به فسفر در جیره می تواند با نتایج رضایت بخشی بین 1:1 تا 2:1 متغیر باشد. نسبت 5:1/2 یک نسبت مرزی بوده درحالیکه افزایش این نسبت به 3:1/3 خطرناک بوده و باعث کاهش مصرف خوراک و کاهش رشد و کاهش خاکستر استخوان می شود. استخوان از یک قالب آلی محکم تشکیل شده که بوسیله رسوب املاح کلسیم تقویت می شود. املاح متبلوری که در ماتریس استخوان رسوب می کنند از کلسیم و فسفات تشکیل شده و بصورت هیدروکسی آپاتیت می باشند یونهای منیزیوم، پتاسیم، سدیم و کربنات نیز درمیان املاح استخوانی وجود دارند که جذب سطوح کریستالهای هیدروکسی آپاتیت می شوند هورمون پاراتورمون موجب جذب املاح کلسیم از استخوانها و در نتیجه هیپرکلسیمی در مایع خارج سلولی می شود ویتامین d نیز اعمال مهمی در جذب استخوان و تشکیل استخوان دارد. تجویز مقدار زیاد ویتامین d موجب جذب استخوان می شود. همچنین در نبود ویتامین d اثر هورمون پاراتومون در جذب استخوان شدیداً کاهش می یابد. تحقیقات نشان داده که افزایش نسبت کلسیم به فسفر قابل استفاده جیره موجب افزایش مقدار کلسیم در استخوان درشت نی شده مقدار ذخیره فسفر را در استخوان کاهش می دهد. درحالیکه محدود کردن نسبت کلسیم به فسفر قابل استفاده در جیره باعث بالارفتن مقدار فسفر در استخوان و کاهش نسبت کلسیم به فسفر در استخوان درشت نی گردید. تحقیقات نشان داده که در پرندگانی که از جیره حاوی کلسیم بالا تغذیه کردند. خاکستر ساق پا پایین تر و نسبت کلیسم به فسفر بالاتر بود اما با افزایش فسفر جیره تا سطح 5/8 گرم در کیلوگرم جیره خاکستر ساق پا افزایش یافته و نسبت کلسیم به فسفر نیز افزایش یافت.
افزودن ویتامین d به جیره باعث افزایش معنی دار نسبت کلسیم به فسفر ساق پا در ران گردید. معمولاً اولین علامت کمبود فسفر کاهش آن در پلاسما است. در هنگام کمبود فسفر کلسیم خون و آنزیم فسفاتاز در پلاسما افزایش می یابد. به تدریج ذخیره و ابقاء کلسیم در استخوانها کاهش و سبب عارضه ای بنام نرمی استخوان می شود همچنین در حالت بیماری نرمی استخوان ذخیره و ابقاء کلسیم و فسفر به مقدار کافی در غضروفها نبوده و یا بعلت کمبود در جیره غذایی مقدار قابل توجهی از این دو عنصر از استخوانها برداشت می شوند. علائم نرمی استخوان عموماً عبارتند از تورم و شکنندگی مفاصل، بزرگ شدن انتهای استخوانها، وجود برجستگیهای مهره مانند برجستگی بر سطح قدامی دنده ها خشکی پاها می باشد
چنانچه سندرم نرمی استخوان در اثر تغییر شکل در ساختمان طبیعی استخوان حادث می شود. پوکی استخوان (استئومالسیا) عارضه ای است که در حیوانات بالغ در اثر کمبود کلسیم و فسفر رخ می دهد. در پرندگان بالغ در صورت عدم جبران کلسیم و فسفر برداشت شده از استخوانها این بخش ضعیف و شکننده می شود و تحت فشار وزن بدن ممکن است به طور ناگهانی شکنندگی استخوان عارض گردد. در اثر کمبود فسفر، سرعت افزایش وزن، مصرف غذا و خاکستر استخوان کاهش می یابد و ضریب تبدیل غذائی افزایش می یابد. همچنین کمبود روی تشکیل استخوان را متوقف کرده و با کاهش تقسیم و تکثیر سلول های غضروف در صفحه رشد همراه است. آلکالین فسفاتاز استخوان و تراکم استخوان هم کاهش می یابد. اگر جوجه ها با جیره هایی که از نظر روی کمبود دارند تغذیه شوند اختلالی شبیه پروزیس را از خود نشان می دهند.
تشکیل «کمپلکس روی» یا «فیتات» یک ترکیب نامحلول و غیر قابل جذب را بوجود می آورد. تورم عمومی مفاصل نیز از علائم کمبود روی می باشد البته اگر میزان روی جیره غذایی نیز زیاد باشد مانع از جذب املاح معدنی بویژه کلسیم می شود. مس: برای تشکیل طبیعی استخوان از راه تقویت کردن کل ساختمان کلاژن استخوان مورد نیاز است.
منگنز: برای تشکیل سولفات کندروتین که از موکوپلی ساکاریدهای ماتریکس الی استخوان می باشد ضروری است در اثر کمبود منگنز عارضه پروزیس دیده می شود. اثر کلسیم و فسفر در جیره غذایی بیش از اندازه باشد از جذب منگنز جلوگیری می کند همچنین زیادی منگنز در جیره باعث تورم مفصل خرگوشی و کوتاه شدن استخوان های طویل می باشد.
2- اسیدوز متابولیکی ناشی از رشد سریع : رشد سریع سبب اسیدوز متابولیکی احتمالاً به خاطر افزایش تولید محصولات فرعی متابولیکی مثل اسیدلاکتیک و دی اکسیدکربن می شود. طیور برای تعادل اسید و باز بدن له له می زنند تا با از دست دادن بیشتر دی اکسیدکربن اسیدیته خون را کاهش می دهند به عبارت دیگر اسیدیته خون را به سمت قلیایی شدن پیش می برند.
3- پروتئین و اسید آمینه جیره : اگر جیره غذایی حاوی پروتئین زیاد باشد در متابولیسم اسید فولیک ایجاد اختلال کرده و از این راه باعث افزایش ناهنجاری های پا می شود. در کمبود اسید فولیک استخوان های درشت نی کوتاه و خمیده شده و مفصل خرگوشی بزرگ می شود و در موارد خیلی شدید لغزش وترها را به همراه دارد.
4- توازن الکترولیتی : در اثر عدم تعادل الکترولیتها دیسکندروپلازیای درشت نی (TD) ایجاد می شود اگر نسبت Na+K-CL 250 میلی اکی والان نباشد بسته به میزان تفاوت اسیدوز یا آلکالوز ایجاد می شود که هر دو بر روی استخوان تأثیر منفی دارد. مقدار زیاد CL نیز ممکن است سبب افزایش دیسکندروپلازیای درشت نی گردد. با جایگزین نمودن بی کربنات سدیم به جای بخشی از نمک طعام جیره می توان دیسکندروپلازیای درشت نی را کاهش داد.
5- سموم : سموم قارچی در غذا می توانند میزان TD را افزایش دهند. به نظر می رسد کبالت و سموم قارچی مانع از دسترسی و 25 دی هیدروکسی کوله کلسیفرول شوند. همچنین زیر النون با ویتامین D3 ترکیب می شوند و سبب کمبود این ویتامین و در نتیجه سبب مشکلات اسکلتی می شود. 6- ویتامین ها : کمبود ویتامین A موجب کاهش ذخیره شدن کلسیم و توقف در رشد استخوانها و غضروفها می شود. ویتامین A برای فعالیت طبیعی استئوبلاست و استئوکلاست ضروری است. این ویتامین جذب روده ای روی را افزایش می دهد. مقدار زیاد ویتامین A نیز منجر به کاهش استحکام استخوان و شکستگی خود به خودی استخوان و نازک شدن قشر استخوان می شود.
ویتامین B2 : کمبود آن باعث فلجی و پیچیدگی پنجه پا می شود. بیوتین: کمبود بیوتین باعث بروز تغییر شکل ساق پا و یا پروزیس می شود و همچنین کمبود آن باعث تورم پوست پا ولنگش می شود. اسید پانتونتیک: کمبود آن باعث ایجاد پروزیس و ترک پا می شود.
نیاسین: کمبود نیاسین باعث بزرگ شدن مفصل خرگوشی و زخم کف پا می شود. کولین: کبود کولین باعث بروزپروزیس می شود همچنین زیادی کولین جذب ویتامین D را کاهش داده و باعث بروز مشکلات پا می شود. ویتامین C : در ساخته شدن ماتریکس استخوان و ایجاد متابولیت فعال ویتامین D نقش دارد ساخته شدن ماتریکس در اثر کمبود ویتامین C دچار وقفه شده و کلسیم و فسفر نمی توانند در آن ذخیره شوند.
بطوریکه در بعضی از مناطق با غنی سازی تخم مرغ از عناصر و ویتامین ها سعی در بر طرف نمودن کمبودهای این عناصر در منطقه شده است برای مثال غنی سازی تخم مرغ با عنصر ید که در بیشتر جوامع انسانی با کمبود آن مواجه هستیم می تواند مشکل کمبود این عنصر را بر طرف نماید.
همچنین غنی سازی تخم مرغ با اسیدهای چرب ω-3 می تواند نسبت اسیدهای چرب ω-6 به ω-3 را در بدن تصحیح کند و خطر ابتلاء به بیماریهای قلبی و عرقی را در سالمندان کاهش دهد. غنی سازی تخم مرغ با اسیدهای چرب غیر اشباع با چند پیوند دوگانه ω-3 (PUFA n-3) توسط منابع متعددی از قبیل روغن ماهی، دانه کتان، دانه کانولا، دانه چیا و جلبکهای ریز که از عمده ترین منابع رایج برای این منظور می باشند موجب افزایش مقادیر این اسیدهای چرب در زرده تخم مرغ می شود بیشترین تولید تجاری تخم مرغهای غنی از اسیدهای چرب امگا-3 از طریق مرغهایی است که جیره های غنی از دانه کتان دریافت داشته اند. دانه کتان حاوی حدود 42% روغن است که این روغن خود حاوی بیش از 50% آلفا لینولنیک اسید(ALA 18:3) می باشد.
افزایش 5 تا 15% دانه کتان باعث افزایش متغیری به میزان 9 تا 35% در دوکوزاهگزانوئیک اسید (DHA) تخم مرغ می شود. البته تحقیقات جدیدتر مقدار مناسب دانه کتان را در جیره 5 درصد تعیین کرده است زیرا دانه کتان بخصوص دانه نارس آن حاوی مقدار کمی از گلیکوزیدهای سیانوژنیک بنام لینامارین و آنزیمی همراه با آن بنام لیناز است که در اثر هیدرولیز آن سیانید هیدروژن آزاد می شود که به شدت سمی بوده و در ترکیب سیانید با سیتوکروم اکسیداز باعث توقف فوری تنفس سلولی و مرگ می شود.
در آزمایشی که توسط شیدلر و فرانینگ (1996) انجام شد، اثرات ترکیبی واریته، سطح، شکل و شرایط نگهداری دانه کتان بر تولید و ترکیب تخم مرغ در مرغهای تغذیه شده با ویتامین E مورد بررسی قرار گرفت. سطوح 5 ، 10 و 15 درصد دانه کتان دانه کتان آسیاب شده و کامل با جیره شاهد ذرت-سویا یا روغن ماهی مقایسه شد. در مقایسه با شاهد، دانه کتان باعث کاهش مصرف خوراک، افزایش وزن و وزن تخم مرغ شد. در حالیکه، دانه کتان و روغن ماهی تولید تخم مرغ را در مقایسه با شاهد (1/38 %) به ترتیب 9/88 و 0/93 % بهبود دادند. مقدار لینولنیک اسید در تخم مرغ با افزایش سطح دانه کتان افزایش یافت (31/2 ، 18/4 و 38/6 % در چربی زرده به ترتیب با سطوح 5 ، 10 و 15 % دانه کتان). دانه کتان و روغن ماهی بطور معنی داری درصد سفیده را در مقایسه با شاهد افزایش و درصد زرده را کاهش دادند ولی اثری بر کلسترول تخم مرغ نداشتند. هیچ تفاوتی میان دانه کتان آسیاب شده و کامل در متغیرهای اندازه گیری شده مشاهده نشد.
لیسون و همکاران (2000) نیز مرغهای تخمگذار را براساس وزن بدن به گروههای سبک، متوسط و سنگین تقسیم کردند و با جیره های حاوی 0، 10 و 20 درصد دانه کتان تغذیه نمودند. صرف نظر از تقسیم بندی وزنی، تغذیه 20% دانه کتان موجب رشد ناکافی، کاهش تولید تخم مرغ و افزایش مصرف خوراک گردید. از این آزمایش این طور نتیجه گیری می شود که تولید کمتر تخم مرغ در پرندگان تغذیه شده با سطوح بالای دانه کتان ممکن است به دلیل وجود مواد ضد مغذی یا کاهش انرژی متابولیسمی در جیره باشد اهمیت فسفر و کاربرد آنزیم فیتاز در تغذیه طیور
مقدمه:بخش اعظم فسفر موجود در مواد خوراکی با منشاء گیاهی مخصوصاً در دانه غلات به صورت متصل به اسید فیتیک است که اصطلا حا فسفر فیتاتی نامیده می شود. فسفرفیتاتی در دانه غلات و بقولات به ترتیب 50تا 75 در صد کل فسفر موجود در دانه را بخود اختصاص میدهد. فیتات با تشکیل کمپلکس نا محلول بامواد معدنی همانند نیکل، کبالت،منگنز،آهن و روی در جذب آنها ایجاد اختلال نموده و موجب کمبود آنها در انسان و دام و افزایش دفع آنها در مدفوع می شود. از طرف دیگر پایین بودن قابلیت دسترسی فسفر موجود در منابع گیاهی علاوه بر افزایش نیلز به استفاده از منابع فسفر غیر آلی از طریق تجمع در خاکهای زراعی،شسته شدن از طریق زه آبها و عوامل فرساینده شدید خاک،وارد آبهای سطحی شده و موجب افزایش الودگی آب رودخانه ها، جویبارها و در یاچه ها میشود.مطالعات انجام گرفته بیانگر این است که میزان دفع فسفر در مدفوع خوک و طیور بیشتر از فسفر موجود در مدفوع سایر دامها می باشد،که این خود موجب افزایش حساسیت در ارتباط با آلودگی های زیست محیطی دفع فضولات خوک و طیور شده است.
با توجه به مطالب ذکر شده و بالا بودن قیمت نسبی منابع غیر آلی فسفر در مقایسه با منابع کلسیم جیره مطالعات زیادی جهت بررسی راهکارهای کاهش دفع فسفر از طریق مدفوع انجام گرفته است که می توان به مواردی همانند کاهش سطح فسفر خوراک، استفاده از برنامه تغذیه مرحله ای فسفر، پرورش جداگانه جنس نر و ماده، تنظیم جیره بر اساس فسفر قابل دسترس بجای فسفر کل و اخیراًاستفاده از آنزیم فیتاز اشاره نمود.
پس از آزمایشاتی در قرن 18 که موجب روشن شدن نقش کلسیم و فسفر در ساخت و نگهداری استخوانها در بدن گردید نشان داده شد که کمبود این عناصر میتواند به میزان زیادی عملکرد تولیدی انواع دامها و طیور را تحت تاثیر قرار دهند. اگرچه فسفر به میزان زیادتر از کلسیم در منابع خوراکی مورد استفاده طیوروجود دارد،ولی متاسفانه بخش اعظم فسفر موجود در منابع گیاهی بدلیل اتصال به اسید فیتیک، جهت طیور غیر قابل استفاده می باشد. از طرف دیگر منابع معدنی فسفری توسط طیور بدون اشکال نبوده و حتماًقبل از مصرف مصرف بایستی مورد عمل آوری شیمیایی خاص قرار بگیرند. که این موجب افزایش هزینه های تهیه این منابع می گردد.
برخی عوامل موثر بر جذب فسفر: جذب فسفر در دوازدهه و از طریق جذب فعال و غیر فعال یا انتشار انجام می گیرد.نتایج مطالعات انجام گرفته بر روی جذب فسفر بیانگر این می باشند که عوامل زیادی از جمله سطح کلسیم و فسفر جیره، نسبت بین کلسیم و فسفر ، میزان ویتامین dجیره، سن پرندگان و غیره میتوانند میزان جذب فسفر رادر طیور تحت تاثیر قرار دهند. شکل ساختمانی فسفر از جمله عواملی است که جذب را تحت تاثیر قرار می دهد. بطور کلی اشکال معدنی فسفر بهتر از اشکال آلی آنها جذب میگردند.
بعنوان مثال اسید فیتیک یا فسفر بهتر از اشکال آلی آنها جذب می گردند. بعنوان مثال اسید فیتیک یا فیتات یکی از اشکال آلی فسفر می باشد،که معمولا در دانه غلات و سایر دانه ها وجود دارد که قبل از جذب حتماًبایستی گروههای فسفاتی آن با استفاده از آنزیم فیتاز از ملکول مر بوطه جدا شوند. از طرف دیگر قابلیت جذب اشکال غیر آلی یا معدنی فسفاتها نیز متغیر می باشد، بعنوان مثال ارتو فسفاتها بهتر از متافسفاتها جذب و اینها نیز بهتر از پیرو فسفاتهاجذب میشوند. اکنون مشخص شده است وجود مقادیر بالای آهن ،آلومینیم یا منیزیم نیز می تواند با تشکیل فسفاتهای نا محلول موجب اختلال در جذب کلسیم و فسفر شوند.
از نظر تئوری جیره های دارای مقادیر بالای چربی با تشکیل صابونهای نمکی نا محلول مو جب کاهش جذب کلسیم می شوند، اگر چه این وضعیت بدلیل پایین بودن میزان چربی در خوراک طیور بندرت اتفاق می افتد. اسیدیته یاPHدستگاه گوارش عامل دیگری است که جذب مواد معدنی از جمله فسفر را تحت تاثیر قرار می دهد. چنین بنظر می رسد که اثرات مثبت اسیدیته عمدتاً از طریق افزایش میزان محلولیت این عنصر در نقطه تماس با غشاهای جذبی در روده باریک باشد.
احتیاجات فسفر: مطالعات انجام گرفته توسط محققان مختلف بیانگر این می باشد که مقادیر فسفر مورد نیاز طیور از تغییر پذیری بالایی بر خوردار بوده و عوامل بسیار زیادی همانند میزان ضایعات اندوژنوز،سن،نژاد،مرحله فیزیولوژیکی،میزان تولید،نسبت کلسیم به فسفر،میزان خوراک مصرفی، میزان سایر مواد معدنی در جیره همانند منگنز،فلوئور و شکل شمیایی منابع مورد استفاده می توانند مقادیر احتیاجات طیور به این عنصر را تحت تاثیر قرار دهند.
منابع فسفر: با توجه به اینکه بخش اعظم جیره حیوانات تک معده همانند خوک و طیور از غلات و مکملهای پروتئینی(همانند کنجاله سویا) تشکیل شده است،ظاهراً میتوان چنین استنباط نمود که اقلام خوراکی معمول قادر به تامین فسفر مورد نیاز این حیوانات میباشند. متاسفانه همچنانکه در جدول ذیل ملاحضه می شود، تنها مقادیر اندکی از فسفر موجود در منابع گیاهی جهت تغذیه طیور قابل استفاده می باشند، که این موضوع استفاده از مکملهای معدنی را ضروری نموده است. سطوح کلسیم و فسفر در بعضی از منابع خوراکی مورد استفاده طیور نام ماده خوراکی فسفر کل(%) فسفر قابل دسترس(%) سبوس گندم 15/1 2/0 دانه گندم،زمستانه قرمز و سخت 37/0 13/0 دانه تریتیکاله 3/0 1/0 دانه جو 36/0 17/0 یولاف 27/0 05/0 دانه ذرت 28/0 08/0 کنجاله سویا،بدون پوسته،روغن کشی با حلال 62/0 22/0
مکمل های فسفری: معمولاً جهت تامین فسفات مورد نیاز طیور از منابعی همانند فسفاتهای کلسیم (دی و مونو کلسیم فسفات)،سنگهای فسفاته فلوئور زدایی شده،پودر استخوان، فسفتهای آمونیوم(مونو آمونیوم فسفات،دی آمونیوم فسفات و سدیم تری پلی فسفات) و اسید فسفریک استفاده می شود.
متاسفانه اکثر منابع فسفاته بصورت خام جهت طیور قابل استفاده نبوده و بایستی قبل از استفاده تحت عمل آوری حرارتی قرار گیرند.جیره طیور از نظر فسفر تقریباً غنی می باشد، ولی بخش عمده فسفر موجود در بخش گیاهی جیره همانند ذرت،سویا،سایر غلات وکنجاله های پروتئینی بصورت متصل به فیتین وجود دارد. متاسفانه طیور و سایر حیوانات تک معده بخوبی قادر به استفاده از این منبع فسفری نبوده وبا دفع آن از طریق مدفوع،موجب آلودگی آبهای آزاد و سایر اکوسیستمهای طبیعی می شوند.
ساختمان اسید فیتیک: اسید فیتیک یا مایواینوزیتول1،2،3،4،5،6-هگزا کیس دی هیدروژن فسفات از نظر ساختمانی از یک حلقه مایواینوزیتولی تشکیل شده است که بطور کامل توسط شش گروه فسفاتی،فسفوریله شده است.ساختمان شیمیایی مولکول اسید فیتیک که از پتانسیل بالای جهت تشکیل کلیک با کاتیو نهای چند ظرفیتی برخوردار می باشد. کمپلکس تشکیل شده با zn2+ دارای بالاترین میزان پایداری و سپس به ترتیب نزولی کمپلکس های تشکیل شده با کاتیو نهای u2+,ni2+,co2+,mn2+ca2+,fe2+ دارای پایداری بالا می باشند.
مقدار اسید فیتیک منابع گیاهی: اسید فیتیک در دانه گیاهان عمدتا بعنوان شکل ذخیره ای فسفر عمل می نماید. میزان اسید فیتیک موجود در دانه غلات(ذرت،جو،گندم ویولاف) و بقولات(همانند نخود) تقریباً در حدود 25/0% بر اساس ماده خشک می باشد. به طور کلی مشخص گردیده است که کنجاله دانه های روغنی دارای مقادیر بالاتری فسفر فیتات می باشند. بر اساس بررسی های انجام گرفته مشخص گردیده است که به طور میانگین در حدود70 درصد فسفر موجود در اقلام خوراکی گیاهی به صورت فسفر فیتاتی می باشند.
اسید فیتیک در طبیعت میتواند در دیواره سلولهای گیاهی تشکیل فیتات داده و با مواد معدنی(با یونهایk+ mg+ و تا حدودی با یونهای ( ca+پروتیئن هاو یا نشاسته ایجاد باند نماید.
اثرات زیست محیطی فیتات: بخش اصلی آلودگی رودخانه ها و دریاچه های ایلات متحده آمریکا ناشی از بخش کشاورزی و علی الخصوص فضولات حیوانی می باشد.نتایج بررسی انجام گرفته در کشورهلند بیانگر این هستند که حدود80درصد تجمع اضافی مواد معدنی در محیط زیست ناشی از واحدهای دامپروری می باشد، که این امر موجب تصویب قوانینی در ارتباط با محدودیت استفاده از فضولات حیوانی در واحدهای زراعی آن کشور شده است. با توجه به اینکه فسفرفیتاتی هضم نشده منبع اصلی فسفر موجود در فضولات حیوانی می باشد،هر عاملی که بتواند موجب کاهش فسفر فیتاتی غیر قابل دسترس در این فضو لات شود،میتواند در کاهش آلودگی ناشی از فسفر مازاد در بخش دامپروری و در نتیجه تعدیل اثرات منفی مر بوطه موثر باشد.
اثرات نا مطلوب تغذیه ای فیتات: فیتات با تشکیل کمپلکس نا محلول با مواد معدنی همانند نیکل،کبالت،منگنز،آهن، کلسیم،مس،روی کاهش قابلیت دسترسی و اختلال در جذب آنها موجب کمبود این مواد معدنی در انسان و دام می شود. اسید فیتیک همچنین می تواند خواص تغذیه ای و فعالیتی پروتئین ها را تحت تاثیر قرار دهد. کاهش قابلیت دسترسی مواد معدنی ناشی از وجود فیتات به چندین عامل دیگر از جمله وضعیت تغذیه ای و فعالیتی پروتئین را تحت تاثیر قرار دهد. کاهش قابلیت دسترسی مواد معدنی ناشی از وجود فیتات به چندین عامل دیگر از جمله وضعیت تغذیه ای مصرف کننده،غلظت مواد معدنی و فیتات در مواد خوراکی و فیتات در مواد خوراکی، توانایی حاملین اندوژنوز داخل مخاط روده در جذب مواد معدنی متصل شده به فیتات و سایر اجزاء جیره(پلی ساکاریدهای غیر نشاسته ای و ترکیبات پلی فنلیک)،هضم و یا هیدرولیز فیتات توسط آنزیم فیتاز و یا فسفاتاز در داخل روده،روش عمل آوری و قابلیت هضم مواد خوراکی وابسته می باشد. گزارشاتی در ارتباط با مهارت فعالیت آنزیمهای تریپسین،پپسین و آلفا آمیلاز توسط اسید فیتیک وجود دارد. در ارتباط با اثرات منفی اسید فیتیک بر روی فعالیت آنزیم آلفا آمیلاز هنوز روشن نشده است که آیا مهار فعالیت این آنزیم بدلیل تشکیل کمپلکس بین اسید فیفتیک با خود آنزیم می باشد و یا اینکه در ارتباط با تشکیل کمپلکس با یونCa++ مورد نیاز جهت فعالیت آنزیم است.
راهکارهای کاهش دفع فسفر فیتاتی از طریق فضولات و همچنین افزایش توانایی استفاده طیور از منابع فسفری گیاهی بصورت زیر پیشنهاد گردیده است: - استفاده از غلات دارای مقادیر پایین تر فسفر فیتاتی نسبتبه دانه های معمول - تغذیه مرحله ای و یا تغذیه طیور در حد نزدیک به احتیاج آنها به فسفر غیر فیتاتی - افزودن آنزیم فیتاز به جیره طیور و سایر حیوانات تک معده عوامل تغذیه ای موثر در بروز مشکلات پا در طیور امروزه به دلیل انتخاب جوجه های گوشتی جهت افزایش سرعت رشد باعث شده که مشکلات مربوط به پا افزایش یابد علاوه بر عوامل ژنتیکی و سرعت رشد ترکیب جیره غذایی، مدیریت، عفونت ها و سموم قارچی نیز باعث بروز مشکلات پا می گردند یکی از رایج ترین این مشکلات دیسکندر و پلازیای درشت نی است. علت این عارضه نقص در کندرویست های در حال تکثیر در صفحه رشد است. از نظر بافت شناسی دیسکندر و پلازیا تجمع غضروف فاقد عروق و عمدتاً شامل کندرویست های در حال تقسیم است.
عوامل مؤثر در بروز مشکلات پا :
1- مواد معدنی : مواد معدنی گروهی از مواد مغذی می باشند که ضرورت وجود آنها در جیره طیور تشخیص داده شده است. املاح معدنی فقط 4% از وزن بدن حیوانات را تشکیل می دهند ولی بعلت نقشهای مختلف در واکنش های بیوشیمیایی بدن از اهمیت ویژه ای برخوردارند. مواد معدنی فاقد انرژی و پروتئین بوده ولی برای مصرف انرژی و پروتئین و نیز متابولیسم مواد غذایی در بدن طیور لازم می باشند. سطح نامناسب کلسیم به فسفر بر رشد و تکامل استخوانها تأثیر می گذارد یا کمبود هر یک از مواد معدنی فوق باعث اختلال در رشد استخوانها خواهد شد. کمبود کلسیم حتی با وجود فسفر کافی جیره باعث غیرطبیعی شدن استخوان می شود.
افزایش غلظت کلسیم جیره غذایی درصد جذب کلسیم را کاهش می دهد کلسیم اضافی جیره با فسفر تولید فسفات کلسیم کرده و سبب بروز آثار کمبود فسفر می شود. کلسیم اضافی همچنین باعث افزایش نسبی PH دستگاه گوارش به 5/6 یا بالاتر می شود در این PH منگنز تشکیل یک کمپلکس غیر قابل حل را می دهد که قابل جذب در دستگاه گوارش نیست و همین کاهش جذب منگنز یکی از دلایل بروز پروزیس می باشد در ضمن روی نیز با اسید فیتیک تشکیل کمپلکس می دهد که برای جوجه غیر قابل دسترس می باشد.
از طرف دیگر کلسیم در همان مکان های جذب روی، مس و منگنز با آنها به رقابت پرداخته و باعث کاهش جذب آنها می شود. میزان جذب فسفر جیره بوسیله نوع ترکیب فسفر در غذا، ph روده، سن حیوان، ویتامین d و چربی جیره، نسبت کلسیم به فسفر، سن و سویه و میزان غلظت سایر مواد معدنی نظیر کلسیم، آلومینیوم، آهن، منگنز، پتاسیم و منیزیوم تحت تأثیر قرار می گیرد. مقادیر بالای آهن، آلومینیوم، و منیزیوم با تشکیل کمپلکس فسفاتهای نامحلول می تواند سبب کاهش جذب فسفر گردند.
فیتات نیز فسفر را غیر قابل دسترس نموده فسفر را کاهش می دهد. ویتامین d در جذب فسفر نیز ایفای نقش می کند ویتامین d با دخالت سدیم باعث جذب فسفر در جهت خلاف گرادیان غلظت در دستگاه گوارش می شود. Ph حدود 5 باعث حلالیت بیشتر فسفر شده و جذب آنرا زیاد می کند. افزایش چربی جیره و یا عدم هضم آن سبب ایجاد صابون کلسیم که نامحلول است شده و در نتیجه جذب کلسیم کاهش پیدا می کند و لذا با کاهش نسبت کلسیم در مقابل فسفر جذب این عنصر کاهش می یابد. با افزایش سن طیور فعالیت آنزیم 25 هیدروکسی کوله کلسیفرول اهیدروکسیلاز افزایش می یابد این آنزیم باعث تبدیل 25 هیدروکسی کوله کلسیفرول به او 25 دی هیدروکسی کوله کاسیفرول شده که فرم فعال ویتامین d بوده و در جذب فسفر نقش دارد.
تحقیقات زیادی اثر سویه طیور را بر جذب و متابولیسم کلسیم و فسفر نشان داده اند هرچه احتیاج به فسفر بیشتر باشد بازده جذب آن در بدن بیشتر می گردد و در جذب فسفر با افزایش مقدار فسفر در جیره کاهش می یابد. نسبت کلسیم به فسفر در جذب آنها از روده تأثیر می گذارد اگر این نسبت بیشتر از 2 باشد مقدار رشد کاهش می یابد. علاوه بر نسبت کلسیم بر فسفر بایستی مقدار دقیق این عناصر، غلظت ویتامین d در جیره منبع و مقدار کلسیم و فسفر قابل دسترس(1) مورد توجه قرار می گیرد.
چنانچه نسبت کلسیم به فسفر در جیره در حد معمول باشد نیاز به ویتامین d را کاهش خواهد داد و در صورت کمبود ویتامین d هیچ نسبت از کلسیم به فسفر قادر نیست تشکیل استخوانها را در حد کفایت تأمین نماید. نسبت کلسیم به فسفر در جیره می تواند با نتایج رضایت بخشی بین 1:1 تا 2:1 متغیر باشد. نسبت 5:1/2 یک نسبت مرزی بوده درحالیکه افزایش این نسبت به 3:1/3 خطرناک بوده و باعث کاهش مصرف خوراک و کاهش رشد و کاهش خاکستر استخوان می شود. استخوان از یک قالب آلی محکم تشکیل شده که بوسیله رسوب املاح کلسیم تقویت می شود. املاح متبلوری که در ماتریس استخوان رسوب می کنند از کلسیم و فسفات تشکیل شده و بصورت هیدروکسی آپاتیت می باشند یونهای منیزیوم، پتاسیم، سدیم و کربنات نیز درمیان املاح استخوانی وجود دارند که جذب سطوح کریستالهای هیدروکسی آپاتیت می شوند هورمون پاراتورمون موجب جذب املاح کلسیم از استخوانها و در نتیجه هیپرکلسیمی در مایع خارج سلولی می شود ویتامین d نیز اعمال مهمی در جذب استخوان و تشکیل استخوان دارد. تجویز مقدار زیاد ویتامین d موجب جذب استخوان می شود. همچنین در نبود ویتامین d اثر هورمون پاراتومون در جذب استخوان شدیداً کاهش می یابد. تحقیقات نشان داده که افزایش نسبت کلسیم به فسفر قابل استفاده جیره موجب افزایش مقدار کلسیم در استخوان درشت نی شده مقدار ذخیره فسفر را در استخوان کاهش می دهد. درحالیکه محدود کردن نسبت کلسیم به فسفر قابل استفاده در جیره باعث بالارفتن مقدار فسفر در استخوان و کاهش نسبت کلسیم به فسفر در استخوان درشت نی گردید. تحقیقات نشان داده که در پرندگانی که از جیره حاوی کلسیم بالا تغذیه کردند. خاکستر ساق پا پایین تر و نسبت کلیسم به فسفر بالاتر بود اما با افزایش فسفر جیره تا سطح 5/8 گرم در کیلوگرم جیره خاکستر ساق پا افزایش یافته و نسبت کلسیم به فسفر نیز افزایش یافت.
افزودن ویتامین d به جیره باعث افزایش معنی دار نسبت کلسیم به فسفر ساق پا در ران گردید. معمولاً اولین علامت کمبود فسفر کاهش آن در پلاسما است. در هنگام کمبود فسفر کلسیم خون و آنزیم فسفاتاز در پلاسما افزایش می یابد. به تدریج ذخیره و ابقاء کلسیم در استخوانها کاهش و سبب عارضه ای بنام نرمی استخوان می شود همچنین در حالت بیماری نرمی استخوان ذخیره و ابقاء کلسیم و فسفر به مقدار کافی در غضروفها نبوده و یا بعلت کمبود در جیره غذایی مقدار قابل توجهی از این دو عنصر از استخوانها برداشت می شوند. علائم نرمی استخوان عموماً عبارتند از تورم و شکنندگی مفاصل، بزرگ شدن انتهای استخوانها، وجود برجستگیهای مهره مانند برجستگی بر سطح قدامی دنده ها خشکی پاها می باشد
چنانچه سندرم نرمی استخوان در اثر تغییر شکل در ساختمان طبیعی استخوان حادث می شود. پوکی استخوان (استئومالسیا) عارضه ای است که در حیوانات بالغ در اثر کمبود کلسیم و فسفر رخ می دهد. در پرندگان بالغ در صورت عدم جبران کلسیم و فسفر برداشت شده از استخوانها این بخش ضعیف و شکننده می شود و تحت فشار وزن بدن ممکن است به طور ناگهانی شکنندگی استخوان عارض گردد. در اثر کمبود فسفر، سرعت افزایش وزن، مصرف غذا و خاکستر استخوان کاهش می یابد و ضریب تبدیل غذائی افزایش می یابد. همچنین کمبود روی تشکیل استخوان را متوقف کرده و با کاهش تقسیم و تکثیر سلول های غضروف در صفحه رشد همراه است. آلکالین فسفاتاز استخوان و تراکم استخوان هم کاهش می یابد. اگر جوجه ها با جیره هایی که از نظر روی کمبود دارند تغذیه شوند اختلالی شبیه پروزیس را از خود نشان می دهند.
تشکیل «کمپلکس روی» یا «فیتات» یک ترکیب نامحلول و غیر قابل جذب را بوجود می آورد. تورم عمومی مفاصل نیز از علائم کمبود روی می باشد البته اگر میزان روی جیره غذایی نیز زیاد باشد مانع از جذب املاح معدنی بویژه کلسیم می شود. مس: برای تشکیل طبیعی استخوان از راه تقویت کردن کل ساختمان کلاژن استخوان مورد نیاز است.
منگنز: برای تشکیل سولفات کندروتین که از موکوپلی ساکاریدهای ماتریکس الی استخوان می باشد ضروری است در اثر کمبود منگنز عارضه پروزیس دیده می شود. اثر کلسیم و فسفر در جیره غذایی بیش از اندازه باشد از جذب منگنز جلوگیری می کند همچنین زیادی منگنز در جیره باعث تورم مفصل خرگوشی و کوتاه شدن استخوان های طویل می باشد.
2- اسیدوز متابولیکی ناشی از رشد سریع : رشد سریع سبب اسیدوز متابولیکی احتمالاً به خاطر افزایش تولید محصولات فرعی متابولیکی مثل اسیدلاکتیک و دی اکسیدکربن می شود. طیور برای تعادل اسید و باز بدن له له می زنند تا با از دست دادن بیشتر دی اکسیدکربن اسیدیته خون را کاهش می دهند به عبارت دیگر اسیدیته خون را به سمت قلیایی شدن پیش می برند.
3- پروتئین و اسید آمینه جیره : اگر جیره غذایی حاوی پروتئین زیاد باشد در متابولیسم اسید فولیک ایجاد اختلال کرده و از این راه باعث افزایش ناهنجاری های پا می شود. در کمبود اسید فولیک استخوان های درشت نی کوتاه و خمیده شده و مفصل خرگوشی بزرگ می شود و در موارد خیلی شدید لغزش وترها را به همراه دارد.
4- توازن الکترولیتی : در اثر عدم تعادل الکترولیتها دیسکندروپلازیای درشت نی (TD) ایجاد می شود اگر نسبت Na+K-CL 250 میلی اکی والان نباشد بسته به میزان تفاوت اسیدوز یا آلکالوز ایجاد می شود که هر دو بر روی استخوان تأثیر منفی دارد. مقدار زیاد CL نیز ممکن است سبب افزایش دیسکندروپلازیای درشت نی گردد. با جایگزین نمودن بی کربنات سدیم به جای بخشی از نمک طعام جیره می توان دیسکندروپلازیای درشت نی را کاهش داد.
5- سموم : سموم قارچی در غذا می توانند میزان TD را افزایش دهند. به نظر می رسد کبالت و سموم قارچی مانع از دسترسی و 25 دی هیدروکسی کوله کلسیفرول شوند. همچنین زیر النون با ویتامین D3 ترکیب می شوند و سبب کمبود این ویتامین و در نتیجه سبب مشکلات اسکلتی می شود. 6- ویتامین ها : کمبود ویتامین A موجب کاهش ذخیره شدن کلسیم و توقف در رشد استخوانها و غضروفها می شود. ویتامین A برای فعالیت طبیعی استئوبلاست و استئوکلاست ضروری است. این ویتامین جذب روده ای روی را افزایش می دهد. مقدار زیاد ویتامین A نیز منجر به کاهش استحکام استخوان و شکستگی خود به خودی استخوان و نازک شدن قشر استخوان می شود.
ویتامین B2 : کمبود آن باعث فلجی و پیچیدگی پنجه پا می شود. بیوتین: کمبود بیوتین باعث بروز تغییر شکل ساق پا و یا پروزیس می شود و همچنین کمبود آن باعث تورم پوست پا ولنگش می شود. اسید پانتونتیک: کمبود آن باعث ایجاد پروزیس و ترک پا می شود.
نیاسین: کمبود نیاسین باعث بزرگ شدن مفصل خرگوشی و زخم کف پا می شود. کولین: کبود کولین باعث بروزپروزیس می شود همچنین زیادی کولین جذب ویتامین D را کاهش داده و باعث بروز مشکلات پا می شود. ویتامین C : در ساخته شدن ماتریکس استخوان و ایجاد متابولیت فعال ویتامین D نقش دارد ساخته شدن ماتریکس در اثر کمبود ویتامین C دچار وقفه شده و کلسیم و فسفر نمی توانند در آن ذخیره شوند.