Dr.Shayan
01-28-2010, 06:20 PM
مارهاي سمي و غير سمي از لحاظ شكل ظاهري با هم تفاوت دارند، سر مارهاي سمي مثلثي شكل ، مردمك چشم آنها عمودي و داراي دم كوتاه و كلفت و حركت آنها بطني است.
اما مارهاي غير سمي داراي سري گرد و بيضي شكل و مردمك چشم آنها گرد و از قطر مياني بدني تا انتهاي دم باريك مي*شود و طرز حركت آنها مستقيم و مارپيچ است.
در ايران تاكنون ۶۵گونه مار شناسايي شده كه پنج گونه آن متعلق به درياي جنوب ايران است و ۶۰گونه باقي مانده متعلق به خشكي بوده كه ۴۰ گونه آن غير سمي، ۱۳گونه سمي و هفت گونه نيمه سمي مي*باشند كه در تمام نقاط ايران گونه اخير يافت مي*شود.
حدود ۳۲۰۰گونه مار در دنيا وجود دارد كه تنها ۷۰۰گونه ازآنان سمي هستند كه از اين تعداد نيز فقط هفتاد پنج درصد سم مهلك دارند.
مطالعات فسيل شناسي ثابت مي كند كه خزندگان بيش از يكصد ميليون سال پيش ( 65 –135 ميليون سال ) و قبل از ظهور پستانداران در كره زمين وجود داشته اند. درباره خزندگان و خطر احتمالي آنها و عواقب گزش مارها داستانهاي زيادي نسل به نسل نقل شده و اين امر به ترس و وحشت مردم از اين موجودات زيبا و خوش خط و خال افزوده است. اگر زيانهاي ناشي از گزش مار با زيانهاي ناشي از ديگر جانوران و نيز بيماريها مقايسه شود ناچيز بودن آن مشخص ميگردد. در بعضي از كشورها مانند چين و ژاپن و آمريكا، بعضي رستورانها از گوشت مار و مخصوصاً مار بوآ غذاي براي علاقه مندان تهيه مي كنند البته در دنيايي كه گوشت قورباغه و خرچنگ در تغذيه استفاده مي شود، گوشت مار نيز مي تواند در برنامه غذايي بشر جائي داشته باشد! موش مار يكي از انواع مارهاي غيرسمي است و معمولاً 70 عدد تخم مي گذارد. اين تخمها بزرگتر از تخم مرغ است و جداري نازكتر از آن دارد. بعضي مردم بومي نواحي دور افتاده با علاقه زيادي از تخم اين مارها تغذيه مي كنند.
موضوع مار و سم آن مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته و با مراعات اصول فني گذشته از سرم ضد مارگزيدگي به تهيه بعضي فراورده هاي دارويي اقدام كرده اند كه براي درمان عوارض ناشي از خونريزيهاي شديد و برطرف كردن دردهاي عصبي مورد استفاده دارد. از پوست مار در صنعت چرم سازي استفاده مي شود. از آن كفش، كمربند و كيف و بعضي لوازم تهيه مي كنند.
حقايقي راجع به مارها:
بزرگ*ترين مارها در دنيا متعلق به خانواده*اي هستند بنام اژدرماران (Boidae) كه اژدرمار (بوآ) و افعي نيز از اين خانواده هستند. طول برخي از اين مارها از 0.6 متر تجاوز نمي*كند. اما تعدادي از انواع آنها هستند كه طول آنها به بيش از 9 متر ميرسد.
- مارهايي كه در دريا زندگي مي*كنند داراي آبشش نيستند و براي تنفس مجبور هستند كه به سطح آب بيايند. اما با اين حال توانايي آن را دارند كه ساعتها زير آب بدون آنكه روي سطح آب بيايند، بمانند. آنها توانايي آن را دارند كه در اين مدت از اكسيژن محلول در آب استفاده كنند.
- يك مار بزرگ پيتون مي*تواند يك موجود زنده به وزن 70 كيلوگرم را به راحتي ببلعد، اما هضم اين لقمه ممكن است براي او بسيار دشوار باشد.
- مارها داراي حس بويايي بسيار قوي هستند و از آن براي جستجو و شكار استفاده مي*كنند. علاوه بر اين برخي از انواع مارها با تشخيص حرارت بدن طعمه، آن را رديابي و شكار مي*كنند.
- بسياري از گونه*هاي مار از جمله مار كبري از طريق ارتعاشات هوا نمي*توانند چيزي بشنوند. برعكس آنها لرزش ناشي از حركت يا صوت را از طريق بدن خود كه روي زمين است احساس مي*كنند.
- مارها تواناي حركت با سرعت بالا را ندارند. بيشترين سرعتي كه براي حركت مارها ثبت شده*است حدود 13 كيلومتر بر ساعت است.
- بيشترين طول عمري كه براي يك مار مشاهده شده*است كمتر از 30 سال است كه مربوط به نوع آناكوندا (Anaconda) و كفچه*مار سياه است.
- سم مامباي سياه (Black Mamba) باعت مختل شدن سريع اعصاب مي*شود و از قويترين سموم شناخته شده مارها است. براي همين اغلب پادزهرهاي سم مار را از آن مي*سازند.
- مارها به دليل كوچك بودن بخشي از مغزشان كه وظيفه يادگيري را بعهده دارد هرگز توانايي ياد گيري ندارند.
آيا ميدانيد مارها به چه علت مي توانند طعمه هايي با بيش از چندين برابر اندازه دهان خود را ببلعند؟
به دليل :
- داشتن آرواره ي پايين كه از چندين استخوان متحرك تشكيل شده است .
- نداشتن استخوان جناغ سينه ، به طوري كه دنده ها از قسمت جلو آزادند .
- قسمت ابتدايي ناي آنها در ناحيه ي جلو در زير زبان قرار دارد نه در قسمت حلق.
- استخوان سر مار ها پنج قسمتي مي باشد و در موقع بلع تا ده برابر قطر دهان باز مي شود
طولاني ترين مار دنيا :
يك نوع از چهار نوع " مار آناكونداي" آمريكاي جنوبي كه " آناكونداي بزرگ " نام دارد ، كه طول آن به 9 متر مي رسد.
اينم بدون كه بيشتر از انچه كه ما از مار ميترسيم ، مارهااز ما ميترسند
كلياتي درباره مارهاي ايران:
منطقه ها را كه از حيث آب و هوا , درجه حرارت , ميزان بارندگي , طول فصل ها , مقدار تابش خورشيد , نوعي گياهان و جانورانيكسان هستند , در اكولوژي به آن بيوم Biom مي گويند . اما نبايد بيوم را با بيوسفر اشتباه كرد . مي دانيم كه سراسر پوشش بيروني كره زمين , كه در آن گياهان مي رويند و جانوران زندگي مي كنند , بيوسفر ناميده مي شود . بنابراين بيوسفر مجموع بيومهاي مختلفي است كه در روي زمين يافت مي شوند . مارهائي كه در بخش وسيعي از ايران يافت مي شوند از گونه هاي بيابان زي
مي باشند . از بين اين گونه ها مي توان افعي يا گرزه مار , مار جعفري , مار شاخدار , كبرا , يله مار , تير مار , طلحه مار , آلوسر , افعي پلنگي , كور مار , مار شتري , مار درفشي و كوتوله مار را نام برد . البته بايد در نظر داشت كه در نواحي خشك و بياباني مجموعاً تعداد گونه ها خيلي محدود است . در حقيقت تنها پنج گونه از مارهاي سمي و 14 گونه از مارهاي غير سمي كه در ايران زاد و ولد مي كنند مختص اين گونه نواحي گرم و خشك هستند .
شناسائي مارهاي ايران:
تعدادي از مارها به آساني از روي رنگ يا علامت مشخصي كه دارند شناخته مي شوند . مانند : مار شاخدار كه با زائده شاخي كه در روي چشمايش دارد يا افعي قفقازي كه حفره اي بين چشم و بيني دارد يا مار جعفري با رنگ قرمز و خطوط و نقوش سفيد رنگ و علامت صليبي شكل كه در ناحيه سر دارد , مشخص مي شوند . ولي براي تشخيص بيشتر انواع مارها بايد به نشاني هاي ويژه آنها توجه كرد .
انواع مارها از لحاظ نوع سم:
1- بعضي از مارها دندان سمي در جلو ودندانهاي ريز را در عقب دارند نوع شكل دندانهاي سمي اين نوع از مارها به صورت لولاي شياردار مي باشد مانند مار كبري مار دم پهن دريائي نمونه دوم دندانهاي ريز را ندارند وفقط دندان سمي دارند اين نوع از مارها نيز بسيار خطرناك هستند مانند افعيها نمونه سوم مارهاي هستند كه ابتدا دندان ريز قرار دارد سپس دندانهاي سمي اين نوع ازمارها رابه دليل اثر كمتر دندان سمي مارهاي نيم سمي مي گويند نمونه چهارم مارهاي غير سمي ميباشند كه از طريق انقباض عضلاني فعاليت خود را انجام مي دهند مانند بوآ و پيتون اما انواع سمهاي مارهاشامل هموتوكسين -نوروتوكسين -هموراژيك - ميوتوكسين و تركيبي(Mixture )
زيستگاه مارها:
مارها بجز در قطب جنوب تقريباً در ساير قسمت*هاي دنيا وجود دارند. اغلب مارها روي زمين يا زير آن زندگي مي*كنند اما برخي از انواع آنها هم وجود دارند كه درختان يا آب را محل زندگي خود برميگزينند. كنار رودخانه*ها و مردابها نيز از جمله مكانهاي مورد علاقه براي زندگي اين خزندگان است. گونه*هاي جالبي از مارها در آسياي جنوب شرقي مشاهده شده*است كه توانايي پريدن نيز دارند و بسادگي از شاخه درختي به شاخه ديگر مي*پرند.
واكنش هاي رفتاري مارها :
در مار ها ، رفتار هاي فردي مثل انگيزه هاي گرسنگي ، جفت طلبي ، جفتگيري ، دفاع و تهاجم ، مسكن گزيني ، تغيير مكان و نيز ساعت زيست شناختي ديده مي شود .
مار به هنگام گرسنگي در طلب طعمه و صيد به حركت در مي آيد و به محض شناسايي طعمه بي حركت بر جاي مي ماند . تشخيص طعمه به وسيله ي زبان است . تغيير مكان و يا تغيير جهت طعمه را هم به كمك زبان رديابي مي كند . اگر طعمه قصد دور شدن داشته باشد ، مار به آرامي طوري به سوي او مي خزد كه طعمه متوجه حركت او نمي شود . پس از آنكه طعمه را در شرايط مناسب يافت ، با حمله اي فوق العاده سريع و برق آسا كه به ندرت به خطا مي رود به دور شكار مي پيچد و يا آن را در دهان مي گيرد.
مار هاي سمي با تزريق مقداري سم به طعمه و مار هاي غير سمي با فشار به صيد از تحركش مي كاهند و آن را براي بلع آماده مي سازند.
اغلب مار ها در هنگام گرسنگي ، براي صيد شكار ولع زيادي از خود نشان مي دهند و اگر طعمه كوچك باشد ، چندين طعمه را مي بلعند . اما مار ها وقتي كه سير باشند به فكر ذخيره سازي غذا و جمع آوري طعمه نيستند.
چه بسا ديده شده كه موشي از سر و كول مار سير در قفس بالا و پايين مي رود ، بدون آنكه طعمه ي آن شود .
مار ها در حضور عوامل محرك از قبيل صدا و نور از صيد و خوردن طعمه خودداري مي كنند.
مار هاي پرنده خوار براي صيد شكار خود را در حالت عمودي به شكل شاخه درخت در مي آورند . پرنده كوچك به هنگام نشستن بر روي اين شاخه ي دروغين بلعيده مي شود .
گزش افعي ها :
معمولا ادرارهاي خوني يا هموگلوبينوري و بعد ، عدم انعقاد خون ...
در هموگلوبينوري ، رنگ پلاسماي بدن قرمز يا تيره ميشه . در ضمن گزش همه ي انواع افعي باعث عدم انعقاد خون نميشه.
گزش افعي ها غالبا همراه درد شديد و علائم خونريزي موضعي و ظهور دانه هاي قرمز و چسبندگي خون در يكي دو ساعت اول هست .
گزش گروه آلاپيده مثل مار كبري :
سستي و خواب آلودگي و فلج حلق از علائم مهم به شمار مي رود . خون ريزي يا هموراژي و عدم انعقاد خون هم ديده ميشه . اين نشانه ها در كمتر از يك ساعت ظاهر ميشه و به سرعت پيشرفت مي كنه ، به نحوي كه سستي و اختلال دستگاه تنفسي و احيانا شوك قلبي را به همراه دارند .
در مورد شرايط زيست محيطي مار ها ، نميتوان گفت مار ها متعلق به مناطق خاصي مثل كوير ها يا جنگل ها و ... هستن ، در واقع اين خزنده در خيلي جاها يافت ميشود ، اما در كل مارها به 14 تيره تقسيم ميشوند كه دو تيره از اونها فقط به حالت سنگواره ديده شده اند . از تيره هاي موجود ، انواع يك تيره اختصاصا در آب درياها زندگي مي كنن و داراي ويژگي هاي ريخت شناسي خاص خودشان هستن كه اين باعث ميشود از مارهاي خشكي جداشوند. 11 تيره هم در خشكي يا كناره رودخانه ها و داخل مرداب ها و يا مناطق خشك و كويري به سر مي برند
اما يك نكته ا يي كه براي تشخيص اين موضوع كمك مي كند اين است كه مارها معمولا در روز و نور مستقيم ، بي حركت و ساكت هستن ، چون مارها عموما قوه بينايي بسيار ضعيفي دارن و به همين دليل از روش منحصر به فردي براي جهت يابي استفاده مي كنن ديد چشم مارها شطرنجي بوده و به دليل فقدان پلك ، چشم اونها با نور مغايرت داره . در ضمن مار ها فاقد گوش شنوايي هستند و بنابراين تحرك انها در شب و در تاريكي بيشتراست . اكثريت صيد مارها هم در شب صورت مي گيرد .
در نتيجه مي توان گفت در جاهايي كه نور زيادي وجود دارد، حضور مار ها هم كمتر ديده ميشود.
انواع سم مارها رو ميشه به دو دسته كلي تقسيم كرد :
- زهرهاي مختل كننده جريان خون
- زهرهاي اعصاب
- زهر هاي جريان خون ، خون ، رگ ها و ساير بافت هاي بدن رو تجزيه و متلاشي مي كنن . از بارز ترين علايم اين نوع زهر ، عدم انعقاد خون هست .
- زهرهاي اعصاب بر عكس قبلي ، اثر فلج كننده بر سيستم عضلاني ، دستگاه تنفسي و قلب دارند .
معمولا با توجه به نوع مار ، هر دو نوع سم با غلظتي متفاوت با يكديگر مخلوط هستن . مثلا در زهر بسياري از افعي ها ، ميزان غلظت سم مختل كننده جريان خون بيشتره . در حالي كه بسياري از مار هاي كبري و ساير مار هاي سمي داراي زهري هستند كه بر روي سيستم عصبي بدن اثر ميذاره .
هر نوع مار زهري مخصوص به خودش داره كه در تركيب شيميايي با زهر انواع مار هاي ديگه متفاوته . به همين دليل مار گزيده بايد با واكسن و سرمي مداوا بشه كه در برابر آن نوع زهر اثر و كارايي داره .
آيا مي دانيد نقش مذهبي مارها در دنيا چيست ؟
مارها در گذشته به عنوان قدرتي ماوراي طبيعت در مذهب رايج زمان نمودار شده و مورد پرستش بوده اند .
تقديس و پرستش مار را " افيولاتري " مي نامند ، برخي از پژوهندگان از بررسي آثار به دست آمده در مورد پرستش مار به اين نتيجه رسيده اند كه منشا اين پرستش از خاور نزديك بوده و از آنجا به ساير جاها رفته است . در حالي كه برخي ديگر گذشته هاي دور و پرستش و احترام مار در آن رايج بوده و اين سنت كم و بيش تاكنون باقي مانده است .
اين احترام و پرستش به حدي است كه گفته مي شود معتقدين ، اغلي مار كبري را به عنوان نيكوكاري ، از معركه گير ها و درويشها مي خرند و آن را آزاد مي سازند .
معابر هندي كه مار در آنها مورد پرستش است ، بيشتر در كنار چشمه هاي معدني قرار دارند تا بدين وسيله قدرت شفابخشي اين چشمه ها را به مار نسبت دهند .
در پالمير چشمه مقدسي هست به نام " اوفه آ " ، محافظ اين چشمه را يك مار ماده مي دانند و معتقدند هنگامي كه مار خشمگين شود ، مانع جريان آب مي گردد . مار در يونان قديم و روم باستان هم به عنوان موجودي مقدس مورد احترام و ستايش بوده است .
يونانيها اعتقاد داشته اند كه قهرمانان افسانه اي سرزمين كهن ايشان قدرت خود را از اين جانور كسب مي كرده اند .
در ادبيات مذهبي يونان آمده است كه چون هنگام جنگ بين كشور ايران و يونان ، مار معبد " اسكلپيوس" غذاي خود را نخورد ، مردم يونان آن را نشانه اي از آن گرفتند كه خدايان يونان در مقايل حمله ايرانيها آنها را حفظ نخواهند كرد و در نتيجه شهر ها را تخليه كردند .
مشخصات مارهاي غير سمي يا آگليفا
مارهاي غير سمي داراي دندانهائي ساده هستند كه راهي به غده سمي ندارند . شكل پولك هاي ناحيه سر با شكل پولك هاي ناحيه بدن كاملاً متفاوت است . به عبارت ديگر پولك هاي ناحيه سر و تنه , مشخص و قرينه هستند . در بعضي پولك هاي ناحيه ظهري يا پشتي بدن صاف است بر عكس در بعضي ديگر پولك هاي ناحيه پشتي تيغه دار است يعني در وسط اين پولك ها خطي برجسته مشاهده مي شود . پولك هاي سطح شكمي صاف و بزرگتر از پولك هاي ناحيه پشتي است . مردمك چشم اغلب گرد و دم مار معمولاً گرد و دراز است . پولك هاي زير ناحيه دم در يك يا دو رديف قرار دارد و پولك آنال يا مخرج ممكن است يك عدد و يا دو عدد باشد . به طور كلي طرز قرار گرفتن اين پولك ها و شمارش آنها در تشخيص مارها حائز اهميت است . مارهاي غير سمي اصولاً در حركت خيلي سريع و چابك هستند .
مشخصات مارهاي نيمه سمي يا اوپيستوگليفا
اين مارها كم وبيش شبيه مارهاي غير سمي هستند و يكي از وجوه تمايز آنها داشتن فنگ Fang يا نيش دندان خلفي شياردار است . فنگ كه از ساير دندان ها بزرگتر و داراي كانال باز يا شيار است در قسمت عقب دهان , در فك بالائي قرار دارد و به غده سمي متصل است . از نظر ظاهري مردمك چشم اين مارها عمودي يا گرد است . تيرمار كه يكي از انواع اين مارها محسوب مي شود با داشتن چهار خط سفيد رنگ كه در سرتاسر بدنش امتداد دارد مشخص مي شود . آلوسر ( سگ مار ) هم كم و بيش حركات مار جعفري را تقليد مي كند و از نظر شكل ظاهري خيلي به آن شبيه است . آلوسر فاقد علامت صليبي شكل در ناحيه سر مي باشد . ناحيه سر اين مار كلاً سياه رنگ است .
مشخصات مارهاي سمي
تمام انواع اين مارها داراي فنگ يا نيش دندان لوله اي شكل يا مجوف هستند كه در قسمت قدامي دهان و در فك بالائي قرار دارد و به غده سمي متصل است . سر اين مارها غالباً مثلثي شكل و ناحيه گردن كاملاً مشخص است . اكثراً دمشان كوتاه و در حركت كمي تنبل هستند . در بعضي از انواع اين مارها , حفره اي بين چشم و بيني وجود دارد كه به سادگي قابل تشخيص است . اكثراً پولكهاي ناحيه سرشان ريز و قرينه نمي باشد .
در برخي ديگر پولكهاي ناحيه سر قرينه هستند مانند كفچه مار كه هنگام خشم چنبره زده و يك مرتبه به طرف دشمن حمله مي كند . در اين حال ناحيه گردن متسع مي شود و به اين ترتيب سطح بزرگي ايجاد مي كند . اين سطح به نام كفچه ناميده مي شود . در مواردي كه شناختن مار از نظر شكل ظاهري براي مبتديان دشوار باشد , بايد غالباً به زيستگاه خاص هر مار توجه شود كه كار را آسان تر مي كند . منطقه پراكندگي مارها از نظر جغرافيائي , زيستگاه ,رويشهاي گياهي و ديگر شرايط گياهي فرق مي كند و در هر زيستگاهي جز به هنگام مهاجرت مارهاي غير بومي كمتر ديده مي شوند .
در ايران چهار گروه مار سمي به شرح زير وجود دارد كه ممكن است گزش آنها عوارض نامطلوبي ببار آورد .
- گروه افعي ها يا ويپريده ( Viperidae) با 10 گونه خطرناك .
- گروه مارهاي كبرا يا الاپيده ( Elapidae ) با 2 گونه خطرناك .
- گروه مارهاي دريائي يا هيدروفيده ( Hydrophidae ) با 5 گونه سمي ( احتمالاً تعداد گونه ها بيشتر است)
- گروه مارهاي نيمه سمي يا اوپيستوگليفا ( Opisthoglypha) با 8 گونه نيمه سمي .
رديف........... نام فارسي....................نام لاتين
1.................. گرزه مار..................... Vipera lebetina
2..................افعي زنجاني ................ Vipera albicornuta
3..................افعي تكابي...................... Vipera raddei
4..................افعي شاخدار...................Cerastes cerastes
5..................افعي قفقازي.................... Agkistrodon halys
6..................مار جعفري......................Echis carinatus
7..................افعي دماوندي.................. Vipera latifii
8..................كك مار...........................Eristicophis macmahoni
9...................مار دريائي ....................Enhydrina schistose
10...................مار دريائي .................Hydrophis cyanocinctus
11..................افعي البرزي.................Vipera ursini
12.................كبرا ............................Walterinnesia aegyptia
13................. كفچه مار( مار كبراي خراساني)......... Naja naja oxiana
14.................مار شاخدار ايراني...............Pseudocerastes persicus
مار ها می شنوند
دانشمندان دریافته اند مارها برخلاف تصورات قبلی صداها را می شنوند.
تا پیش از این تصور می شده است که مارها نمی توانند بشنوند. این تصور نتیجه این استنباط بوده است که مارها گوش خارجی ندارند و از این رو توانایی مارها در ارایه واکنشهای محیطی یک امر عجیب محسوب می شود.
اما اکنون دانشمندان دریافته اند مارها از گوش داخلی برخوردار هستند و با استفاده از بخش حلزونی منحصربفرد خود می توانند بشنوند.
دانشمندان دانشگاه فنی مونیخ در آلمان و مرکز علوم نورونی محاسباتی برن اشتاین در تازه ترین مقاله ای که در نشریه Physical Review Letters منتشر کردند مدارک علمی بی سابقه ای را ارائه کردند که نشان می دهد مارها از این ساختار برای شناسایی ریزلرزشهای سطوح اطراف که ناشی از حرکت طعمه هایشان می شود استفاده می کنند.
دانشمندان این دانشگاه دریافته اند که مارها نه تنها از حس شنوایی بسیار حساسی برخوردار هستند بلکه این توانایی را نیز دارند تا به عنوان مثال با استفاده از تواناییهای مغزی خود به تجزیه و تحلیل صداهای شنیده شده پرداخته و در نهایت سمت و سویی که طعمه در حال حرکت است را تشخیص دهند.
مارکبری
به طور کلي به دو دسته ي سمي و غير سمي تقسيم مي شوند که کمتر از 30% از آنها سمي هستند . در اين حال هر دو گروه براي طبيعت و انسان مفيد بوده . يکي از ارکان اساسي چرخه هاي حياتي را تشکيل مي دهند . به خصوص در کنترل جمعيت چرندگان مؤثرند .
پديده ي Mouting ( پوست اندازي ) در مارها به صورت يک تکه انجام مي شود . مارها قادرند طعمه هاي بيش از قطر بدنشان را شکار کنند .
براي انجام اين کار چند تخصص در مارها ايجاد شده :
1.دو نيمه ي فک در بخش جلويي بر خلاف ساير جانوران که به هم جوش خورده توسط بافتي قابل ارتجاع به نام ليگامان به هم متصل شده است . پس هر نيمه ي فک نسبت به ديگري انعطاف پذير است .
2.انعطاف پذيري فک پايين در محل اتصال جمجمه بسيار زياد است .
3.بر خلاف ساير گروه هاي جانوري اتصال استخوانهاي تشکيل دهنده ي کام در مارها بسيار انعطاف پذير
است و نسبت به هم قابليت جابجايي دارند . .در هنگام خوردن طعمه ي بزرگ اين استخوان ها به حاشيه هدايت شده ، سقف دهان جاي بيشتري را مي گيرد.
4.معمولا در همه ي مهره داران منفذ تنفسي در عمق حلق قرار مي گيرد اما در مارها منفذ ناي در جلوي دهان واقع شده .
5.مارها فاقد جناغ هستند در نتيجه دنده ها در ناحيه ي شکمي آزادند پس تا جايي که پوست و عضله ي شکمي قابليت انعطاف داشته باشند حفره ي شکمي قادر به بزرگ شدن است .
6.در مارها معمولا يک شش تحليل رفته است و فضاي اين عضو در اختيار دستگاه گوارش قرار گرفته .
انواع مارها :
در يک تقسيم بندي مارها به چهار گروه تقسيم مي شوند :
1.Proteroglyph 3. Aglyph 2. Opistoglyph
4.Solenoglyph
Aglyph : همه ي مارهاي غير سمي در اين گروه قرار مي گيرند . فاقد دندان هستند . مارهاي بوآ و پيتون جزو اين دسته اند . مارهاي اخير داراي عضلات بسيار قوي هستند و با پيچيدن به دور طعمه و خرد کردن استخوان هاي آن ، طعمه را مي کشند .
Proteroglyph : مارهاي اين دسته داراي دندانهاي سمي در بخش جلويي ماگزيلا هستند . اين دندان ها طول
چنداني ندارند . مار کبري نمونه اي از اين مارها است .
Solenoglyoh : اين مارها داراي دندانهاي سمي در بخش جلويي ماگزيلا هستند اما اين دندان بسيار طويل بوده ، قابليت خم پذيري دارد. در حالت فعاليت عمود بر فک است و در حالت استراحت به موازات فک قرار مي گيرد. مارهاي افعي از اين نوع اند .
عده اي از مارهاي افعي و زنگي قادرند در تاريکي مطلق طعمه هايشان را به ميزان 100% موفقيت آميز شکار کنند . اين نمونه ها در حد فاصل نوستريل و چشم داراي حفره اي هستند که واجد گيرنده هاي حرارتي بسيار حساس است که قادر به درک اختلاف حرارتي کمتر از 01/0 درجه ي سانتيگراد است . هر جانور خون گرمي داراي انرژي گرمايي است که به صورت تشعشع از بدن خارج شده و توسط امواج مادون قرمز قابل بررسي است . اندازه و موقعيت طعمه از طريق اين انرژي گرمايي توسط مارها قابل تشخيص است . بهاين اندام در اين گونه از مارها Pit Organ يا Loreal Pit مي گويند .
Opistoglyph : گرچه دندان سمي دارند اما اين دندان در بخش عقبي ماگزيلا است . بنا براين هنگامي عمل
مي کند که طعمه به عمق دهان منتقل شده باشد .
مارهاي خانواده ي Colubridea دراين گروه جاي مي گيرند
اما مارهاي غير سمي داراي سري گرد و بيضي شكل و مردمك چشم آنها گرد و از قطر مياني بدني تا انتهاي دم باريك مي*شود و طرز حركت آنها مستقيم و مارپيچ است.
در ايران تاكنون ۶۵گونه مار شناسايي شده كه پنج گونه آن متعلق به درياي جنوب ايران است و ۶۰گونه باقي مانده متعلق به خشكي بوده كه ۴۰ گونه آن غير سمي، ۱۳گونه سمي و هفت گونه نيمه سمي مي*باشند كه در تمام نقاط ايران گونه اخير يافت مي*شود.
حدود ۳۲۰۰گونه مار در دنيا وجود دارد كه تنها ۷۰۰گونه ازآنان سمي هستند كه از اين تعداد نيز فقط هفتاد پنج درصد سم مهلك دارند.
مطالعات فسيل شناسي ثابت مي كند كه خزندگان بيش از يكصد ميليون سال پيش ( 65 –135 ميليون سال ) و قبل از ظهور پستانداران در كره زمين وجود داشته اند. درباره خزندگان و خطر احتمالي آنها و عواقب گزش مارها داستانهاي زيادي نسل به نسل نقل شده و اين امر به ترس و وحشت مردم از اين موجودات زيبا و خوش خط و خال افزوده است. اگر زيانهاي ناشي از گزش مار با زيانهاي ناشي از ديگر جانوران و نيز بيماريها مقايسه شود ناچيز بودن آن مشخص ميگردد. در بعضي از كشورها مانند چين و ژاپن و آمريكا، بعضي رستورانها از گوشت مار و مخصوصاً مار بوآ غذاي براي علاقه مندان تهيه مي كنند البته در دنيايي كه گوشت قورباغه و خرچنگ در تغذيه استفاده مي شود، گوشت مار نيز مي تواند در برنامه غذايي بشر جائي داشته باشد! موش مار يكي از انواع مارهاي غيرسمي است و معمولاً 70 عدد تخم مي گذارد. اين تخمها بزرگتر از تخم مرغ است و جداري نازكتر از آن دارد. بعضي مردم بومي نواحي دور افتاده با علاقه زيادي از تخم اين مارها تغذيه مي كنند.
موضوع مار و سم آن مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته و با مراعات اصول فني گذشته از سرم ضد مارگزيدگي به تهيه بعضي فراورده هاي دارويي اقدام كرده اند كه براي درمان عوارض ناشي از خونريزيهاي شديد و برطرف كردن دردهاي عصبي مورد استفاده دارد. از پوست مار در صنعت چرم سازي استفاده مي شود. از آن كفش، كمربند و كيف و بعضي لوازم تهيه مي كنند.
حقايقي راجع به مارها:
بزرگ*ترين مارها در دنيا متعلق به خانواده*اي هستند بنام اژدرماران (Boidae) كه اژدرمار (بوآ) و افعي نيز از اين خانواده هستند. طول برخي از اين مارها از 0.6 متر تجاوز نمي*كند. اما تعدادي از انواع آنها هستند كه طول آنها به بيش از 9 متر ميرسد.
- مارهايي كه در دريا زندگي مي*كنند داراي آبشش نيستند و براي تنفس مجبور هستند كه به سطح آب بيايند. اما با اين حال توانايي آن را دارند كه ساعتها زير آب بدون آنكه روي سطح آب بيايند، بمانند. آنها توانايي آن را دارند كه در اين مدت از اكسيژن محلول در آب استفاده كنند.
- يك مار بزرگ پيتون مي*تواند يك موجود زنده به وزن 70 كيلوگرم را به راحتي ببلعد، اما هضم اين لقمه ممكن است براي او بسيار دشوار باشد.
- مارها داراي حس بويايي بسيار قوي هستند و از آن براي جستجو و شكار استفاده مي*كنند. علاوه بر اين برخي از انواع مارها با تشخيص حرارت بدن طعمه، آن را رديابي و شكار مي*كنند.
- بسياري از گونه*هاي مار از جمله مار كبري از طريق ارتعاشات هوا نمي*توانند چيزي بشنوند. برعكس آنها لرزش ناشي از حركت يا صوت را از طريق بدن خود كه روي زمين است احساس مي*كنند.
- مارها تواناي حركت با سرعت بالا را ندارند. بيشترين سرعتي كه براي حركت مارها ثبت شده*است حدود 13 كيلومتر بر ساعت است.
- بيشترين طول عمري كه براي يك مار مشاهده شده*است كمتر از 30 سال است كه مربوط به نوع آناكوندا (Anaconda) و كفچه*مار سياه است.
- سم مامباي سياه (Black Mamba) باعت مختل شدن سريع اعصاب مي*شود و از قويترين سموم شناخته شده مارها است. براي همين اغلب پادزهرهاي سم مار را از آن مي*سازند.
- مارها به دليل كوچك بودن بخشي از مغزشان كه وظيفه يادگيري را بعهده دارد هرگز توانايي ياد گيري ندارند.
آيا ميدانيد مارها به چه علت مي توانند طعمه هايي با بيش از چندين برابر اندازه دهان خود را ببلعند؟
به دليل :
- داشتن آرواره ي پايين كه از چندين استخوان متحرك تشكيل شده است .
- نداشتن استخوان جناغ سينه ، به طوري كه دنده ها از قسمت جلو آزادند .
- قسمت ابتدايي ناي آنها در ناحيه ي جلو در زير زبان قرار دارد نه در قسمت حلق.
- استخوان سر مار ها پنج قسمتي مي باشد و در موقع بلع تا ده برابر قطر دهان باز مي شود
طولاني ترين مار دنيا :
يك نوع از چهار نوع " مار آناكونداي" آمريكاي جنوبي كه " آناكونداي بزرگ " نام دارد ، كه طول آن به 9 متر مي رسد.
اينم بدون كه بيشتر از انچه كه ما از مار ميترسيم ، مارهااز ما ميترسند
كلياتي درباره مارهاي ايران:
منطقه ها را كه از حيث آب و هوا , درجه حرارت , ميزان بارندگي , طول فصل ها , مقدار تابش خورشيد , نوعي گياهان و جانورانيكسان هستند , در اكولوژي به آن بيوم Biom مي گويند . اما نبايد بيوم را با بيوسفر اشتباه كرد . مي دانيم كه سراسر پوشش بيروني كره زمين , كه در آن گياهان مي رويند و جانوران زندگي مي كنند , بيوسفر ناميده مي شود . بنابراين بيوسفر مجموع بيومهاي مختلفي است كه در روي زمين يافت مي شوند . مارهائي كه در بخش وسيعي از ايران يافت مي شوند از گونه هاي بيابان زي
مي باشند . از بين اين گونه ها مي توان افعي يا گرزه مار , مار جعفري , مار شاخدار , كبرا , يله مار , تير مار , طلحه مار , آلوسر , افعي پلنگي , كور مار , مار شتري , مار درفشي و كوتوله مار را نام برد . البته بايد در نظر داشت كه در نواحي خشك و بياباني مجموعاً تعداد گونه ها خيلي محدود است . در حقيقت تنها پنج گونه از مارهاي سمي و 14 گونه از مارهاي غير سمي كه در ايران زاد و ولد مي كنند مختص اين گونه نواحي گرم و خشك هستند .
شناسائي مارهاي ايران:
تعدادي از مارها به آساني از روي رنگ يا علامت مشخصي كه دارند شناخته مي شوند . مانند : مار شاخدار كه با زائده شاخي كه در روي چشمايش دارد يا افعي قفقازي كه حفره اي بين چشم و بيني دارد يا مار جعفري با رنگ قرمز و خطوط و نقوش سفيد رنگ و علامت صليبي شكل كه در ناحيه سر دارد , مشخص مي شوند . ولي براي تشخيص بيشتر انواع مارها بايد به نشاني هاي ويژه آنها توجه كرد .
انواع مارها از لحاظ نوع سم:
1- بعضي از مارها دندان سمي در جلو ودندانهاي ريز را در عقب دارند نوع شكل دندانهاي سمي اين نوع از مارها به صورت لولاي شياردار مي باشد مانند مار كبري مار دم پهن دريائي نمونه دوم دندانهاي ريز را ندارند وفقط دندان سمي دارند اين نوع از مارها نيز بسيار خطرناك هستند مانند افعيها نمونه سوم مارهاي هستند كه ابتدا دندان ريز قرار دارد سپس دندانهاي سمي اين نوع ازمارها رابه دليل اثر كمتر دندان سمي مارهاي نيم سمي مي گويند نمونه چهارم مارهاي غير سمي ميباشند كه از طريق انقباض عضلاني فعاليت خود را انجام مي دهند مانند بوآ و پيتون اما انواع سمهاي مارهاشامل هموتوكسين -نوروتوكسين -هموراژيك - ميوتوكسين و تركيبي(Mixture )
زيستگاه مارها:
مارها بجز در قطب جنوب تقريباً در ساير قسمت*هاي دنيا وجود دارند. اغلب مارها روي زمين يا زير آن زندگي مي*كنند اما برخي از انواع آنها هم وجود دارند كه درختان يا آب را محل زندگي خود برميگزينند. كنار رودخانه*ها و مردابها نيز از جمله مكانهاي مورد علاقه براي زندگي اين خزندگان است. گونه*هاي جالبي از مارها در آسياي جنوب شرقي مشاهده شده*است كه توانايي پريدن نيز دارند و بسادگي از شاخه درختي به شاخه ديگر مي*پرند.
واكنش هاي رفتاري مارها :
در مار ها ، رفتار هاي فردي مثل انگيزه هاي گرسنگي ، جفت طلبي ، جفتگيري ، دفاع و تهاجم ، مسكن گزيني ، تغيير مكان و نيز ساعت زيست شناختي ديده مي شود .
مار به هنگام گرسنگي در طلب طعمه و صيد به حركت در مي آيد و به محض شناسايي طعمه بي حركت بر جاي مي ماند . تشخيص طعمه به وسيله ي زبان است . تغيير مكان و يا تغيير جهت طعمه را هم به كمك زبان رديابي مي كند . اگر طعمه قصد دور شدن داشته باشد ، مار به آرامي طوري به سوي او مي خزد كه طعمه متوجه حركت او نمي شود . پس از آنكه طعمه را در شرايط مناسب يافت ، با حمله اي فوق العاده سريع و برق آسا كه به ندرت به خطا مي رود به دور شكار مي پيچد و يا آن را در دهان مي گيرد.
مار هاي سمي با تزريق مقداري سم به طعمه و مار هاي غير سمي با فشار به صيد از تحركش مي كاهند و آن را براي بلع آماده مي سازند.
اغلب مار ها در هنگام گرسنگي ، براي صيد شكار ولع زيادي از خود نشان مي دهند و اگر طعمه كوچك باشد ، چندين طعمه را مي بلعند . اما مار ها وقتي كه سير باشند به فكر ذخيره سازي غذا و جمع آوري طعمه نيستند.
چه بسا ديده شده كه موشي از سر و كول مار سير در قفس بالا و پايين مي رود ، بدون آنكه طعمه ي آن شود .
مار ها در حضور عوامل محرك از قبيل صدا و نور از صيد و خوردن طعمه خودداري مي كنند.
مار هاي پرنده خوار براي صيد شكار خود را در حالت عمودي به شكل شاخه درخت در مي آورند . پرنده كوچك به هنگام نشستن بر روي اين شاخه ي دروغين بلعيده مي شود .
گزش افعي ها :
معمولا ادرارهاي خوني يا هموگلوبينوري و بعد ، عدم انعقاد خون ...
در هموگلوبينوري ، رنگ پلاسماي بدن قرمز يا تيره ميشه . در ضمن گزش همه ي انواع افعي باعث عدم انعقاد خون نميشه.
گزش افعي ها غالبا همراه درد شديد و علائم خونريزي موضعي و ظهور دانه هاي قرمز و چسبندگي خون در يكي دو ساعت اول هست .
گزش گروه آلاپيده مثل مار كبري :
سستي و خواب آلودگي و فلج حلق از علائم مهم به شمار مي رود . خون ريزي يا هموراژي و عدم انعقاد خون هم ديده ميشه . اين نشانه ها در كمتر از يك ساعت ظاهر ميشه و به سرعت پيشرفت مي كنه ، به نحوي كه سستي و اختلال دستگاه تنفسي و احيانا شوك قلبي را به همراه دارند .
در مورد شرايط زيست محيطي مار ها ، نميتوان گفت مار ها متعلق به مناطق خاصي مثل كوير ها يا جنگل ها و ... هستن ، در واقع اين خزنده در خيلي جاها يافت ميشود ، اما در كل مارها به 14 تيره تقسيم ميشوند كه دو تيره از اونها فقط به حالت سنگواره ديده شده اند . از تيره هاي موجود ، انواع يك تيره اختصاصا در آب درياها زندگي مي كنن و داراي ويژگي هاي ريخت شناسي خاص خودشان هستن كه اين باعث ميشود از مارهاي خشكي جداشوند. 11 تيره هم در خشكي يا كناره رودخانه ها و داخل مرداب ها و يا مناطق خشك و كويري به سر مي برند
اما يك نكته ا يي كه براي تشخيص اين موضوع كمك مي كند اين است كه مارها معمولا در روز و نور مستقيم ، بي حركت و ساكت هستن ، چون مارها عموما قوه بينايي بسيار ضعيفي دارن و به همين دليل از روش منحصر به فردي براي جهت يابي استفاده مي كنن ديد چشم مارها شطرنجي بوده و به دليل فقدان پلك ، چشم اونها با نور مغايرت داره . در ضمن مار ها فاقد گوش شنوايي هستند و بنابراين تحرك انها در شب و در تاريكي بيشتراست . اكثريت صيد مارها هم در شب صورت مي گيرد .
در نتيجه مي توان گفت در جاهايي كه نور زيادي وجود دارد، حضور مار ها هم كمتر ديده ميشود.
انواع سم مارها رو ميشه به دو دسته كلي تقسيم كرد :
- زهرهاي مختل كننده جريان خون
- زهرهاي اعصاب
- زهر هاي جريان خون ، خون ، رگ ها و ساير بافت هاي بدن رو تجزيه و متلاشي مي كنن . از بارز ترين علايم اين نوع زهر ، عدم انعقاد خون هست .
- زهرهاي اعصاب بر عكس قبلي ، اثر فلج كننده بر سيستم عضلاني ، دستگاه تنفسي و قلب دارند .
معمولا با توجه به نوع مار ، هر دو نوع سم با غلظتي متفاوت با يكديگر مخلوط هستن . مثلا در زهر بسياري از افعي ها ، ميزان غلظت سم مختل كننده جريان خون بيشتره . در حالي كه بسياري از مار هاي كبري و ساير مار هاي سمي داراي زهري هستند كه بر روي سيستم عصبي بدن اثر ميذاره .
هر نوع مار زهري مخصوص به خودش داره كه در تركيب شيميايي با زهر انواع مار هاي ديگه متفاوته . به همين دليل مار گزيده بايد با واكسن و سرمي مداوا بشه كه در برابر آن نوع زهر اثر و كارايي داره .
آيا مي دانيد نقش مذهبي مارها در دنيا چيست ؟
مارها در گذشته به عنوان قدرتي ماوراي طبيعت در مذهب رايج زمان نمودار شده و مورد پرستش بوده اند .
تقديس و پرستش مار را " افيولاتري " مي نامند ، برخي از پژوهندگان از بررسي آثار به دست آمده در مورد پرستش مار به اين نتيجه رسيده اند كه منشا اين پرستش از خاور نزديك بوده و از آنجا به ساير جاها رفته است . در حالي كه برخي ديگر گذشته هاي دور و پرستش و احترام مار در آن رايج بوده و اين سنت كم و بيش تاكنون باقي مانده است .
اين احترام و پرستش به حدي است كه گفته مي شود معتقدين ، اغلي مار كبري را به عنوان نيكوكاري ، از معركه گير ها و درويشها مي خرند و آن را آزاد مي سازند .
معابر هندي كه مار در آنها مورد پرستش است ، بيشتر در كنار چشمه هاي معدني قرار دارند تا بدين وسيله قدرت شفابخشي اين چشمه ها را به مار نسبت دهند .
در پالمير چشمه مقدسي هست به نام " اوفه آ " ، محافظ اين چشمه را يك مار ماده مي دانند و معتقدند هنگامي كه مار خشمگين شود ، مانع جريان آب مي گردد . مار در يونان قديم و روم باستان هم به عنوان موجودي مقدس مورد احترام و ستايش بوده است .
يونانيها اعتقاد داشته اند كه قهرمانان افسانه اي سرزمين كهن ايشان قدرت خود را از اين جانور كسب مي كرده اند .
در ادبيات مذهبي يونان آمده است كه چون هنگام جنگ بين كشور ايران و يونان ، مار معبد " اسكلپيوس" غذاي خود را نخورد ، مردم يونان آن را نشانه اي از آن گرفتند كه خدايان يونان در مقايل حمله ايرانيها آنها را حفظ نخواهند كرد و در نتيجه شهر ها را تخليه كردند .
مشخصات مارهاي غير سمي يا آگليفا
مارهاي غير سمي داراي دندانهائي ساده هستند كه راهي به غده سمي ندارند . شكل پولك هاي ناحيه سر با شكل پولك هاي ناحيه بدن كاملاً متفاوت است . به عبارت ديگر پولك هاي ناحيه سر و تنه , مشخص و قرينه هستند . در بعضي پولك هاي ناحيه ظهري يا پشتي بدن صاف است بر عكس در بعضي ديگر پولك هاي ناحيه پشتي تيغه دار است يعني در وسط اين پولك ها خطي برجسته مشاهده مي شود . پولك هاي سطح شكمي صاف و بزرگتر از پولك هاي ناحيه پشتي است . مردمك چشم اغلب گرد و دم مار معمولاً گرد و دراز است . پولك هاي زير ناحيه دم در يك يا دو رديف قرار دارد و پولك آنال يا مخرج ممكن است يك عدد و يا دو عدد باشد . به طور كلي طرز قرار گرفتن اين پولك ها و شمارش آنها در تشخيص مارها حائز اهميت است . مارهاي غير سمي اصولاً در حركت خيلي سريع و چابك هستند .
مشخصات مارهاي نيمه سمي يا اوپيستوگليفا
اين مارها كم وبيش شبيه مارهاي غير سمي هستند و يكي از وجوه تمايز آنها داشتن فنگ Fang يا نيش دندان خلفي شياردار است . فنگ كه از ساير دندان ها بزرگتر و داراي كانال باز يا شيار است در قسمت عقب دهان , در فك بالائي قرار دارد و به غده سمي متصل است . از نظر ظاهري مردمك چشم اين مارها عمودي يا گرد است . تيرمار كه يكي از انواع اين مارها محسوب مي شود با داشتن چهار خط سفيد رنگ كه در سرتاسر بدنش امتداد دارد مشخص مي شود . آلوسر ( سگ مار ) هم كم و بيش حركات مار جعفري را تقليد مي كند و از نظر شكل ظاهري خيلي به آن شبيه است . آلوسر فاقد علامت صليبي شكل در ناحيه سر مي باشد . ناحيه سر اين مار كلاً سياه رنگ است .
مشخصات مارهاي سمي
تمام انواع اين مارها داراي فنگ يا نيش دندان لوله اي شكل يا مجوف هستند كه در قسمت قدامي دهان و در فك بالائي قرار دارد و به غده سمي متصل است . سر اين مارها غالباً مثلثي شكل و ناحيه گردن كاملاً مشخص است . اكثراً دمشان كوتاه و در حركت كمي تنبل هستند . در بعضي از انواع اين مارها , حفره اي بين چشم و بيني وجود دارد كه به سادگي قابل تشخيص است . اكثراً پولكهاي ناحيه سرشان ريز و قرينه نمي باشد .
در برخي ديگر پولكهاي ناحيه سر قرينه هستند مانند كفچه مار كه هنگام خشم چنبره زده و يك مرتبه به طرف دشمن حمله مي كند . در اين حال ناحيه گردن متسع مي شود و به اين ترتيب سطح بزرگي ايجاد مي كند . اين سطح به نام كفچه ناميده مي شود . در مواردي كه شناختن مار از نظر شكل ظاهري براي مبتديان دشوار باشد , بايد غالباً به زيستگاه خاص هر مار توجه شود كه كار را آسان تر مي كند . منطقه پراكندگي مارها از نظر جغرافيائي , زيستگاه ,رويشهاي گياهي و ديگر شرايط گياهي فرق مي كند و در هر زيستگاهي جز به هنگام مهاجرت مارهاي غير بومي كمتر ديده مي شوند .
در ايران چهار گروه مار سمي به شرح زير وجود دارد كه ممكن است گزش آنها عوارض نامطلوبي ببار آورد .
- گروه افعي ها يا ويپريده ( Viperidae) با 10 گونه خطرناك .
- گروه مارهاي كبرا يا الاپيده ( Elapidae ) با 2 گونه خطرناك .
- گروه مارهاي دريائي يا هيدروفيده ( Hydrophidae ) با 5 گونه سمي ( احتمالاً تعداد گونه ها بيشتر است)
- گروه مارهاي نيمه سمي يا اوپيستوگليفا ( Opisthoglypha) با 8 گونه نيمه سمي .
رديف........... نام فارسي....................نام لاتين
1.................. گرزه مار..................... Vipera lebetina
2..................افعي زنجاني ................ Vipera albicornuta
3..................افعي تكابي...................... Vipera raddei
4..................افعي شاخدار...................Cerastes cerastes
5..................افعي قفقازي.................... Agkistrodon halys
6..................مار جعفري......................Echis carinatus
7..................افعي دماوندي.................. Vipera latifii
8..................كك مار...........................Eristicophis macmahoni
9...................مار دريائي ....................Enhydrina schistose
10...................مار دريائي .................Hydrophis cyanocinctus
11..................افعي البرزي.................Vipera ursini
12.................كبرا ............................Walterinnesia aegyptia
13................. كفچه مار( مار كبراي خراساني)......... Naja naja oxiana
14.................مار شاخدار ايراني...............Pseudocerastes persicus
مار ها می شنوند
دانشمندان دریافته اند مارها برخلاف تصورات قبلی صداها را می شنوند.
تا پیش از این تصور می شده است که مارها نمی توانند بشنوند. این تصور نتیجه این استنباط بوده است که مارها گوش خارجی ندارند و از این رو توانایی مارها در ارایه واکنشهای محیطی یک امر عجیب محسوب می شود.
اما اکنون دانشمندان دریافته اند مارها از گوش داخلی برخوردار هستند و با استفاده از بخش حلزونی منحصربفرد خود می توانند بشنوند.
دانشمندان دانشگاه فنی مونیخ در آلمان و مرکز علوم نورونی محاسباتی برن اشتاین در تازه ترین مقاله ای که در نشریه Physical Review Letters منتشر کردند مدارک علمی بی سابقه ای را ارائه کردند که نشان می دهد مارها از این ساختار برای شناسایی ریزلرزشهای سطوح اطراف که ناشی از حرکت طعمه هایشان می شود استفاده می کنند.
دانشمندان این دانشگاه دریافته اند که مارها نه تنها از حس شنوایی بسیار حساسی برخوردار هستند بلکه این توانایی را نیز دارند تا به عنوان مثال با استفاده از تواناییهای مغزی خود به تجزیه و تحلیل صداهای شنیده شده پرداخته و در نهایت سمت و سویی که طعمه در حال حرکت است را تشخیص دهند.
مارکبری
به طور کلي به دو دسته ي سمي و غير سمي تقسيم مي شوند که کمتر از 30% از آنها سمي هستند . در اين حال هر دو گروه براي طبيعت و انسان مفيد بوده . يکي از ارکان اساسي چرخه هاي حياتي را تشکيل مي دهند . به خصوص در کنترل جمعيت چرندگان مؤثرند .
پديده ي Mouting ( پوست اندازي ) در مارها به صورت يک تکه انجام مي شود . مارها قادرند طعمه هاي بيش از قطر بدنشان را شکار کنند .
براي انجام اين کار چند تخصص در مارها ايجاد شده :
1.دو نيمه ي فک در بخش جلويي بر خلاف ساير جانوران که به هم جوش خورده توسط بافتي قابل ارتجاع به نام ليگامان به هم متصل شده است . پس هر نيمه ي فک نسبت به ديگري انعطاف پذير است .
2.انعطاف پذيري فک پايين در محل اتصال جمجمه بسيار زياد است .
3.بر خلاف ساير گروه هاي جانوري اتصال استخوانهاي تشکيل دهنده ي کام در مارها بسيار انعطاف پذير
است و نسبت به هم قابليت جابجايي دارند . .در هنگام خوردن طعمه ي بزرگ اين استخوان ها به حاشيه هدايت شده ، سقف دهان جاي بيشتري را مي گيرد.
4.معمولا در همه ي مهره داران منفذ تنفسي در عمق حلق قرار مي گيرد اما در مارها منفذ ناي در جلوي دهان واقع شده .
5.مارها فاقد جناغ هستند در نتيجه دنده ها در ناحيه ي شکمي آزادند پس تا جايي که پوست و عضله ي شکمي قابليت انعطاف داشته باشند حفره ي شکمي قادر به بزرگ شدن است .
6.در مارها معمولا يک شش تحليل رفته است و فضاي اين عضو در اختيار دستگاه گوارش قرار گرفته .
انواع مارها :
در يک تقسيم بندي مارها به چهار گروه تقسيم مي شوند :
1.Proteroglyph 3. Aglyph 2. Opistoglyph
4.Solenoglyph
Aglyph : همه ي مارهاي غير سمي در اين گروه قرار مي گيرند . فاقد دندان هستند . مارهاي بوآ و پيتون جزو اين دسته اند . مارهاي اخير داراي عضلات بسيار قوي هستند و با پيچيدن به دور طعمه و خرد کردن استخوان هاي آن ، طعمه را مي کشند .
Proteroglyph : مارهاي اين دسته داراي دندانهاي سمي در بخش جلويي ماگزيلا هستند . اين دندان ها طول
چنداني ندارند . مار کبري نمونه اي از اين مارها است .
Solenoglyoh : اين مارها داراي دندانهاي سمي در بخش جلويي ماگزيلا هستند اما اين دندان بسيار طويل بوده ، قابليت خم پذيري دارد. در حالت فعاليت عمود بر فک است و در حالت استراحت به موازات فک قرار مي گيرد. مارهاي افعي از اين نوع اند .
عده اي از مارهاي افعي و زنگي قادرند در تاريکي مطلق طعمه هايشان را به ميزان 100% موفقيت آميز شکار کنند . اين نمونه ها در حد فاصل نوستريل و چشم داراي حفره اي هستند که واجد گيرنده هاي حرارتي بسيار حساس است که قادر به درک اختلاف حرارتي کمتر از 01/0 درجه ي سانتيگراد است . هر جانور خون گرمي داراي انرژي گرمايي است که به صورت تشعشع از بدن خارج شده و توسط امواج مادون قرمز قابل بررسي است . اندازه و موقعيت طعمه از طريق اين انرژي گرمايي توسط مارها قابل تشخيص است . بهاين اندام در اين گونه از مارها Pit Organ يا Loreal Pit مي گويند .
Opistoglyph : گرچه دندان سمي دارند اما اين دندان در بخش عقبي ماگزيلا است . بنا براين هنگامي عمل
مي کند که طعمه به عمق دهان منتقل شده باشد .
مارهاي خانواده ي Colubridea دراين گروه جاي مي گيرند