-
اصول معاینه دستگاه گوارش
نشخوار Rumination : اگر گوساله در هفته اول زندگی به غذای جامد دسترسی پیدا كند نشخوار در سن 3-2 هفتگی آغاز می گردد.
شروع نشخوار 5/1-5/0 ساعت بعد از خوردن غذا آغاز می گردد.
تعداد و طول نشخوار بستگی به فیبر غذا و اندازه قطعات ونوع غذا دارد و معمولا روزانه 24-4 دوره نشخوار انجام میگیرد كه هر دوره 60-10 دقیقه طول می كشد. در حد میانگین روزانه تا هفت ساعت از وقت دام به نشخوار كردن میگذرد.
آروغRuctation : بطور تقریبی روزانه حدود 600 لیترگاز تولید می شود كه تقریبا از66 % CO2 ، 26% CH4 ، 6% N2 ، 11% H2S و كمتر از 1% O2 تشكیل یافته است. تعداد دفعات آروغ به نوع غذا ومیزان تشكیل گاز بستگی دارد وتعداد آن در جیره ای كه از علوفه خشك تشكیل شده باشد 20-15 باردر ساعت ودر جیره ی علوفه سبز 90-60 بار در ساعت می باشد.
ایجاد آروغ غیر از نوع غذا وابسته به وجود گازهای آزاد ، تحریك رسپتور های ناحیه ی كاردیا و انقباض كیسه ی پشتی شكمبه دارد .
بازگرداندن غذا Regurgitation و استفراغVomiting : تخلیه فعال محتویات شكمبه به علت انقباض همزمان پیش معده ها و عضلات شكم در گاو به ندرت اتفاق می افتد كه شاید در اثر انباشتگی شكمبه ،فرم عصبی استونمی (كتوز عصبی)، ضایعات آماسی یا تومری در مدیاستن یا در مری و نگاری صورت می پذیرد.
مدفوعDefication : گاو روزانه 24-10 بارو تقریبا حدود50-30 كیلوگرم در جمع مدفوع می كند.
قوام مدفوع و میزان خردشدگی ذرات علوفه: مدفوع گاو در حالت نرمال بصورت خمیری است. مدفوعی كه چرب یا همراه موكوس بصورت لایه ای روی آن دیده شود احتمالا در اثر جابجائی شیردان بطرف چپ می باشد. مدفوع كف آلود و آبكی به رنگ قهوه ای مایل به زرد نشانه ای از اسیدوز شكمبه را دارد. از لحاظ میزان خردشدگی ذرات علوفه، مدفوع گاو سالم حاوی فیبرهای علوفه به میزان زیاد و باندازه تقریبی 5/0 سانتیمتر میباشد. وجود قطعات بزرگتر مثلا 2-1 سانت نشانه اختلالی در امر نشخوار یا تخلیه سریع مواد خورده شده از پیش معده می باشد، یكی از دلائل آن TRP است كه به تازگی وقوع یافته باشد. وجود قطعات بلندتر ازچوب كبریت ممكن است در اثر بیماری دندان ، استنوز معدی، تورم نگاری، تورم شیردان اولسراتیو و لكوز پیشرفته دیواره شیردان محسوب گردد. مدفوعی كه اندازه ذرات آن به طور غیرطبیعی كوچك باشد در رابطه با تاخیر در عبور هضمی توجیه می شود كه ممكن است در جابجائی شیردان دیده شود و معمولا علاوه بر آن مدفوع حاوی موكوس نیز میباشد. وجود موكوس چسبناك سفید مایل به خاكستری (گاهی مخلوط با خون) نشانه ای از انسداد روده یا فلجی روده است. اگر بجای مدفوع مخاط سفید رنگ یا شیشه ای روشن از مقعد خارج گردد نشاندهنده فلج هزارلا omasalparesis میباشد.
پیش معده ها: پیش معده ها در گوساله های نوزاد رشد و تكامل كمی یافته اند درصورتیكه غذای جامد(علوفه یا بستر) دردسترس باشد گوساله ها در هفته اول یا دوم زندگی شروع به خوردن آن می كنندكه كم كم سبب تكامل فعالیت فیزیولوژیك پیش معده ها می گردد. نسبت حجم شكمبه به حجم شیردان 5/0 به 1 در چهار هفتگی و1به 1در هشت هفتگی و2 به1 دردوازده هفتگی ونهایتا 9 به 1 درگاو بالغ می باشد.
تحریكات مكانیكی دراثر غذاهای فیبری(علوفه و غیره ) عامل افزایش اندازه ی پیش معده و تكامل ساختمان عضلانی آنها می گردد، در حالی كه تحریك شیمیایی اسیدهای پروپیونیك وبوتیریك عامل رشد مخاط پیش معده هاست.
تهیه نمونه از مایع شكمبه : رنگ مایع شكمبه در حالت طبیعی با توجه به نوع تغذیه از خاكستری زیتونی تا سبز مایل به قهوه ای متغیر است.
بدین ترتیب كه رنگ سبز هنگام تغذیه در چراگاه یا تغذیه از علوفه تازه (قصیل یا یونجه تازه) ، خاكستری متمایل به قهوه ای در جیره چغندر یا علوفه چغندر و قهوه ای مایل به زرد در جیره سیلوی ذرت یا كاه دیده میشود.
رنگهای غیر طبیعی،خاكستری شیری (به علت اسیدوز ) و سیاه مایل به سبز (به علت توقف طولانی و فساد مواد غذائی در پیش معده ها ) می باشند.
قوام مایع شكمبه كمی چسبناك است (ولی اگر نمونه بسیار چسبناك باشد ممكن است نمونه اساسا از بزاق تشكیل شده باشد لذا برای نمونه گیری ابتدا به میزانی مایع شكمبه باید دور ریخته شود (200- 100 میلی لیتر ابتدای مایع جمع آوری شده را باید دور ریخت ) و پس ازآن نمونه جمع آوری می شود. وجود مایع آبكی حاكی از غیر فعال بودن محتوای شكمبه می باشد
غلظت یون هیدروژن : pH طبیعی مایع شكمبه از 5/5 تا7 متغیر است.
عوامل تغذیه ای زیر، pH محتویات پیش معده یا شكمبه گاو را تحت تاثیر قرار می دهند :
جیره غنی از فیبر خام - (100% -60% جیره حاوی علوفه خشبی) سبب طولانی شدن زمان نشخوار تا حدود 70-45 دقیقه به ازای هر كیلو گرم ماده خشك و ترشح زیاد بزاق می گردد (14-12 لیتر برای هر كیلو گرم ماده خشك) . این امر سبب افزایش نسبی pH تا 8/6 –6/6 وكاهش نسبی غلظت اسید های چرب فرار (عمدتا اسید استیك ) در پیش معده ها میگردد ، كه به آهستگی جذب شده و شرایط مناسب را برای رشد میكرو ارگانیسم های تجزیه كننده سلولز مساعد می كند .
جیره غنی از كنسانتره – منجر به كاهش زمان نشخوار تا 45-35 دقیقه به ازای هر كیلو گرم ماده خشك و ترشح كم بزاق می گردد . این امر سبب كاهش pH (6-4/5 ) وتولید مقادیر نسبتا زیادی اسید های چرب فرار شده (نسبت اسید پروپیونیك بیشتر است ) كه نسبتا به سرعت جذب شده و شرایط را برای رشد میكروارگانیسم های تجزیه كننده نشاسته مساعد می كند.
غیر از مصرف جیره غنی از كنسانتره گاهی در مواردی pH به كمتر از 4 می رسد از جمله در پس زدن شیره شیردان به دلیل استنوز مكانیكی پیلور ، تورم شیردان ، اولسر شیردان ویا لكوز شیردان .
خاصیت ترسیب (رسوب) و شناوری : محتویات شكمبه تازه جمع آوری شده ، كه در صورت نیاز با عبور از یك تامپول صاف شده باشد را می توان هنگام ته نشین شدن در یك استوانه ی شیشه ای مورد بررسی قرار داد. در حالت طبیعی بیشتر ذرات ریز غذائی و تك یاخته ها بلافاصله شروع به ته نشین شدن می كنند در حالی كه ذرات بزرگتر وفیبری تر همراه با حباب های گاز به طرف بالا رفته ویك لایه ی كف آلود تشكیل می دهند. زمان لازم برای كامل شدن ترسیب وشناوری sedimentation andflotation اندازه گیری شده وتحت عنوان زمان فعالیت ترسیب نامیده می شود.این زمان در گاو های سالم و جیره نرمال بر حسب نوع جیره و زمانی كه از تغذیه می گذرد از 4 تا8 دقیقه متغیر است . سپس در نمونه هایكه مایع شكمبه فعال باشد ذراتی كه ابتدا رسوب كرده بودند شروع به بالا رفتن كرده و به طرف لایه سطحی می روند.
مایع شكمبه آبكی كه بعلت گرسنگی ، بی اشتهایی و یا غذای كم ارزش غیر فعال شده باشد ذرات در آن رسوب می كند ولی شناوری انجام نمی شود ویا به تعویق می افتد. این حالت در اسیدوز شكمبه نیز دیده می شود .
هنگامیكه محتویات پیش معده یا شكمبه دچار فساد شده باشد ، شناوری به سرعت انجام شده و همراه با كف فراوان است و گاهی ذرات جامد به مدت طولانی به حالت معلق باقی می مانند كه این حالت در آلكالوز شكمبه ، فساد محتویات شكمبه و مسمومیت با اوره دیده می شود.
تك یاخته ها : تاژك داران ciliates و مژك داران flagellates هر دو در مایع شكمبه وجود دارند.
اما تنها مژك داران با توجه به تعداد و حجم آنها دارای اهمیت فیزیولوژیكی هستند مژك داران شكمبه تحت شرایط بی هوازی رشد می یابند .تك یاخته ها قادر به تكمیل برخی وظایف در روند هضم میكروبی مانند تجزیه قندها ی محلول و پلی ساكاریدها (مثل نشاسته ،همی سلولز ، پكتین ) هستند .
در مایع شكمبه تازه جمع آوری شده ممكن است بتوان تحرك تك یاخته ها را با چشم غیر مسلح درون یك استوانه شیشه ای بررسی نمود. همچنین می توان یك قطره از مایع را برروی لام میكروسكوپی گرم قرار داده و تك یاخته ها را به شكل ذرات درخشان بسیار متحرك مشاهده كرد. هنگامیكه مایع شكمبه كاملا ته نشین می شود ، اغلب می توان تك یاخته ها را به شكل یك نوار خاكستری در زیر لایه ذرات غذائی مشاهده نمود .
باكتریها : تعداد باكتریها در شكمبه از 107 تا 1012 در هر میلی لیتر مایع شكمبه متغیر است . همین طور بسته به نوع جیره تعداد آنها نیز تغییر می كند مثلا در مواردیكه جیره غنی از سلولز (فیبر خام ) باشد باكتریهای كمتری در مقایسه با جیره غنی از نشاسته در شكمبه وجود دارد .
باكتریهای شكمبه را بر اساس عمل آنها به چندین دسته می توان تقسیم كرد:
الف – گروهی كه سلولز ، نشاسته وقندها را تجزیه میكند.
ب – گروهی كه اسید پروپیونیك ، بوتیریك و لاكتیك تولید می كند .
ج – گروهی كه متان تولید می كنند و باكتریهای پروتئولیتیك و غیره .
به منظور مشاهده میكوسكوپی میكروفلور شكمبه می توان گسترش مایع شكمبه را به وسیله جریان هوا خشك كرده و با روش گرم Gram رنگ آمیزی كرد(و یا رنگ آمیزی گیمسا ) .بسته به نوع جیره غذائی نوع باكتریها تفاوت می كند .
گاوی كه مقدار زیادی علوفه اعم از تر و خشك خورده باشد ، دارای درصد بالائی از انواع استرپتوكوك، كوكسی ها و باكتریهای استوانه ای شكل (rods ) می باشد .درمصرف جیره مخلوط علوفه خشك و كنسانتره به نسبت زیادی كوكسی های گرم منفی و باكتریهای استوانه ای شكل (rods ) گرم مثبت حضور دارند .
در برخی شرایط پر خوری غذاها ی غنی از كربو هیدراتها ، اولین تغییر افزایش كوكسی های گرم مثبت (استرپتو كوكوس بویس ) است در مرحله بعدی باكتریهای استوانه ای شكل گرم مثبت كوتاه وسپس باكتریهای استوانه ای شكل گرم مثبت بلند (لاكتوباسیل ها ) غالب می گردند .
قارچها و مخمرها در محتویات شكمبه وجود دارند اما نقش واهمیت آنها كاملا مشخص نیست. آنها ممكن است در سنتز اسید ها ی امینه و ویتامین ها نقش داشته باشند.
اسید های چرب فرار در شكمبه : غلظت اسید های چرب فرار 120- 60 مول در هر لیتر مایع شكمبه است كه شامل %25 -%20 اسید پروپیونیك، %65- %50 اسید استیك، %20- %10 اسید بوتیریك و حدود %5 اسید های چرب با زنجیره طولانی می باشد، در حالت طبیعی اسید لاكتیك به مقادیر جزئی وجود دارد.
تشخیص التهاب صفاق از طریق بررسی میزان كشید گی دیواره حفره بطنی : كشیدگی دیواره ی حفره ی بطنی توسّط انگشتانی كه اندكی از هم باز شده اند یا پشت دست نیمه بسته دقیقا درست بالای چین تهیگاهی راست مورد معاینه قرارمی گیرد.
دیواره طبیعی حفره بطنی نرم است . كشیدگی به درجات مختلف التهاب ودردناك بودن درون حفره بطنی ویا به میزان پریتونیت بستگی دارد . گاهی در انباشته بودن بیش از حد دستگاه گوارش توسط مواد خشبی نیز كمی كشیدگی احساس می شود . ممكن است در تورم صفاق شدید ومنتشر بهمراه افزایش مایع صفاقی كشیدگی طبیعی و شل باشد . معمولا وجود دیواره ی شل همراه تموج نیز در آبستنی سنگین دیده می شود.
تست های جسم خارجی : این تست ها بر اساس افزایش حساسیت صفاق در اطراف نگاری در رتیكولوپریتونیت تروماتیك ابداع شده اند . این تست همچنین واكنش درد مشابهی را در بیماریهای كبد، هزار لا، شیردان و ریه ها می تواند نشان دهد، اگر چه ناله ناشی از درد در محوطه بطنی در اثر نفوذ جسم خارجی و متاثر شدن صفاق كاملا مشخص بوده و ناله ای صدا دار و كوتاه می باشد .
در مواردی كه جسم خارجی به تازگی نفوذ كرده باشد ، ناله معمولا واضح تر است اما در مواردی كه مدتی كه از نفوذ جسم خارجی گذشته باشد، تا حدودی از بین رفته ویا ممكن است تنها در موارد استثنائی بروز كند ، این ناله نباید با صداهای تنفسی اشتباه گردد. روشی دیگر برای شنیدن صدای ناله ،ایستادن فردی در كنار سر دام می باشد، اگر چه بهتر است كه دامپزشك گوشی خود را برروی نای دام قرار دهد. روشی دیگر كه در اماكن پر سروصدا قابل استفاده است، احساس ارتعاشات ناشی از ناله با قرار دادن كف دست برروی حنجره است . درصورت امكان می توان حساسیت محدوده ی نگاری را به دنبال متوقف كردن تنفس دام برای مدتی كوتاه مورد آزمایش قرار داد در این روش به علت انقباض شدید دیافراگم كه به دنبال قطع تنفس ایجاد می گردد، حساسیت افزایش می یابد.
در صورتی كه مشكوك به جسم خارجی باشند ، توصیه می گردد كه حداقل سه تست زیر انجام شود .
- تست چنگ زدن پشت : پوست روی برجستگی جدوگاه در بالای شانه در مشت گرفته شده ورو به بالا كشیده می شود، به طوری كه پشت دام ناگهان رو به پایین فشرده شود، این عمل سبب جابجایی اندامها در ناحیه غضروف گزیفوئید شده ودر صورتی كه چسبندگی های فیبرینی یا فیبری در آن ناحیه وجود داشته باشد ، دام واكنشی حاكی از درد از خود نشان خواهد داد. ابتدا باید فشاری ملایم و سپس فشار قویتری اعمال شود تا میزان حساسیت دام مشخص گردد. اگر دام قوی و بزرگ باشد ممكن است به جای چنگ زدن پشت نیاز به استفاده از تست میله باشد .
ـ تست میله : میله ای به طول 5/1 –1 متر وضخامت یك بازو را در زیر بدن قرار داده وهر طرف آن را دو نفر نگه می دارند. میله را به آرامی به سمت بالا برده وسپس یكباره پایین می آورند. این تست را از ناحیه ی غضروف گزیفوئید شروع كرده وبه فواصل یك كف دست به سمت عقب می برند (باید مراقب بود تا به آلت تناسلی گاو نر و رحم گاو های آبستن سنگین آسیبی وارد نیاید) . در حین انجام تست دام ممكن پشت و شكم خود راعمدا به بالا بكشد ، كه این وضعیت را می توان با چنگ زدن پشت اصلاح نمود. وجود منطقه محدود دردناك در حد فاصل بین غضروف گزیفوئید وناف نشانه ی نفوذ ساده ی جسم خارجی می باشد. در حالی كه حساسیت شدید ممكن است به علت وجود ضایعاتی درنقطه ی دیگر باشد.
دقه برای تعیین وجود درد : با استفاده از یك چكش سنگین دارای سر لاستیكی انجام می شود ، ضربات در ابتدا ملایم بوده وتدریجا قویتر می گردند. دقه درطول سه یا چهار خط افقی از جمله خط میانی شكم ، بر روی قفسه سینه و دیواره شكم انجام می شود. از دقه دنده ها به علت حساسیت طبیعی آنها و سیاهرگهای پستانی به علت خطر ایجاد هماتوم باید اجتناب شود. در صورت وجود هر گونه حساسیتی می توان محدوده ی آنرا با دقه در طول خطوط عمودی دقیقا مشخص نمود.
-
-
-
-
-
