مقدمه اي بر اکولوژي رفتار
رفتار شناسی گریزی است برای پاسخ به سوال هایی جالب و جذاب که ممکن است بعضی از آنها خیلی وقتها، با مشاهده ی یک جاندار از ذهن ما بگذرد و با مطالعه ی رفتار هایی از جانداران که با وجود زیبایی های فوق العاده ، کمتر مد نظر ما بوده اند یا دیده شده اند ؟
از جمله اینکه :
چرا بعضی از حیوانات انفرادی هستند در حالیکه دیگران به طور گروهی زندگی می کنند؟ چرا اغلب افراد قبل از جفت گیری معاشقه می کنند ؟ چرا آواز پرندگان از سوت های خالص ترکیب شده در حالی که آواز دیگران از وزها و تحریر ها ترکیب یافته است ؟
همچنین سوالاتی کمی و دقیق مانند اینکه :
چرا قلمرو مرغ شهد خوار مشتمل بر ( ۱۶۰۰) گل می باشد ؟ چرا جفت گیری سرگین نر به طور متوسط ۴۱ دقیقه به طول می انجامد ؟
در طی این مقاله سعی می شود ببینیم که رفتار حیوان چگونه با محیطی که در آن زیست میکند سازگاری یافته است. وقتی از سازگاری بحث می کنیم توجه ما به تغیراتی است که در جریان تکامل از طریق فرآیند انتخاب طبیعی صورت می گیرد .بر این اساس ابتدا نظریه ی داروین در قالب اصطلاحات ژنتیکی جدید به شرح زیر مطرح است :
۱) همه ی موجودات زنده دارای ژنهایی هستند که سنتز پروتئین را کد بندی می کنند. این پروتئین ها رشد و تکوین سیستم اعصاب ، ماهیچه ها و ساختمان بدن موجود را تنظیم و لذا رفتار وی را تعیین می کند.
۲) در درون هر جمعیت بسیاری از ژن ها دارای دو یا بیشتر فرم آلترناتیو یا آلل هستند که پروتئین واحدی را به فرم های کمی متفاوت از هم کد بندی می کنند. این خود موجب تفاوتهایی در رشد و توسعه می شود . لذا در درون جمعیت تغیرات ( variation ) وجود خواهد داشت.
۳) بین آلل های مختلف برای جایگزینی در یک موضع واحد روی کروموزوم رقابت وجود دارد.
۴) هر آللی بتواند نسخه های بیشتری از خود را در مقایه با آلل های دیگر باقی بگذارد و در نهایت جای فرم های آلترناتیو خود را در حمعیت می گیرد. لذا انتخاب طبیعی یعنی بقاء افتراغی آلل های آلترناتیو.
در نهایت فرد را بایستی به عنوان حامل موقت یا ماشین بقا دانست که از طریق آن ژنها دوام آورده و همانندسازی می کنند.( ۱۹۷۶ d.wkins )
ژن و رفتار
موضوع بوم شناسی رفتار موضوع تکامل رفتارهای سازشی در ارتباط با اوضاع بوم شناختی است. انتخاب طبیعی فقط بر روی تفاوت های ژنتیکی عمل می کند و لذا شرط آنکه رفتار تکامل پیدا کند ، آنست که :
۱) در درون جمعیت بایستی آلترناتیو های رفتاری موجود بوده و یا در گذشته وجود می داشته است.
۲) تفاوتها بایستی توارث پذیر باشند ، به عبارت دیگر منشاء بخشی از تفاوت ها باید ژنتیکی باشد.
۳) بایستی بعضی از آلترناتیوها موفقیت تولید مثلی بیشتر از دیگران ایجاد کنند.
▪ برای مطالعه تاثیر ژن بر رفتار سه روش عمده به کار می رود:
ـ استفاده از موتانهای ژنتیکی ،شیمیایی و تشعشعی . به عنوان مثال مگس های سرکه ی ماده یاد می گیرند که به طور انتخابی از بوی بخصوصی که با شوک الکتریکی تداعی شده اجتناب کنند. مگسهای موتانت کودن ( dunce ) یاد نمی گیرند که از شوک اجتناب کنند، هرچند که از سایر جهات رفتاری عادی هستند و می توانند وظایف ینایی را فرا بگیرند. به علاوه وقتی به مگس های عادی نیز باز دارنده فسفودیستراز سیکلیک ( آنزیم تجزیه کننده cAMP ) خورانده می شود آنها نیز قدرت یادگیری ضعیفی از خودشان نشان می دهند. یک موتانت دیگر به نام فراموشکار ( immnesiac ) نیز جدا شده که به طور عادی یاد می گیرد ، اما به سرعت فراموش می کند.
ـ تجربیات روی انتخاب مصنوعی : می توان از افرادی که خصوصیات رفتاری را به افراطی ترین مقدارش نشان می دهند استفاده کرد و آنها را به عنوان والدین ، در به وجود آوردن شجره های انتخابی به کار برد. مثلا سیرسیرک صحرایی Gryllus integer یا آواسر می دهد تا ماده را جلب کند و یا بی صدا سر راه ماده هایی را که به خواننده های دیگر جلب شده اند می گیرد. کید توانست نرهایی را نتخاب کند که زیاد و یا فقط به ندرت آوا سر می دادند و لذا که در تغیرات دوره آواز سازی نیز عنصر ژنتیکی دخالت دارد.
ـ مطالعه جفت هایی که تفاوت های ژنتیکی دارند. غالبا جمعیت های یک گونه که به لحاظ جغرافیایی متمایز باشند ، ریخت شناسی و رفتار متفاوت دارند این انعکاسی است از سازگاری های آنها با شرایط متفاوت بوم شناسی . اسیون ارنولد مارآبی راه راه ( Thamnophiselegars ) را در جنوب غربی آمریکا مطالعه کرده است. جمعیت های داخلی ( غیر ساحلی ) این مار بسیار آبزی بوده و اغلب در زیر آب از قورباغه ، ماهی و زالو تغذیه می کنند. جمعیت های ساحلی در خشکی می چرند و اغلب لیسه می خورند. در مطالعات مربوط به ترجیح غذایی در ازمایشگاه معلوم شد که مارهای وحشی که از مناطق داخلی شکار شده باشند از خوردن لیسه سر باز می زنند ، هر چند که نمونه های ساحلی لیسه را به خوبی می پذیرفتند. آزمایش هایی که با نمونه های بی تجربه نوزاد به عمل آمد نشان داد که ۷۳% افراد ساحلی به لیسه حمله میکنند و آنرا می خورند در حالیکه در مورد مارهای داخلی این رقم فقط ۳۵ % است.آرنولد افراد داخلی و ساحلی را با یکدیگر جفت نمود و دریافت که در این مورد بچه ها از نظر خوردن لیسه حد واسط بین والدین قرار می گیرند.
سسک ها اغلب بازدید کنندگان تابستانه اروپا هستند. اگر این پرندگان را در قفس نگه دارند در پائیز که زمان مهاجرت زمستانه در پرنده های آزمایشی موجود در قفس نشان داده که طول دوره ی بیقراری بستگی زیاد به فاصله ای دارد که فرد مهاجرت کرده است. وقتی جمعیت های شمالی مختلف گونه ی سسک سر سیاه با هم مقایسه شدند معلوم شد که دوره ی بیقراری در جمعیت های شمالی که بایستی را در انرژی را تا جایگاه زیست نه خود مهاجرت کنند ، طولانی تر است. به علاوه وقتی افراد جمعیت های شمالی ( آلمان غربی ) با افراد جمعیتهای جنوبی ( جزایر قناری ) جفت شدند ، زادگان آنها دوره ی بی قراری حد واسط از خود نشان دادند.
وقتی از ژن در ارتباط با ساختمان یا رفتار به خصوصی صحبت می کنیم منظور آن نیست که صفت مذکور به وسیله ی یک ژن کد می شود . ژنها به صورت هماهنگ عمل می کنند و احتمال دارد که ژنهای بسیاری تواما بر رجحان جفت گیری ، یادگیری ، آوازخوانی ، تغذیه و الگوهای مهاجرت فرد تاثیر داشته باشند. در عین حال این امکان وجود دارد که تفاوت رفتار و فرد به علت تفاوت یک ژن باشد.
تکوین رفتار نتیجه کنشی پیچیده بین ژن و محیط است. فرض کنید که متخصص بوم شناسی زفتار با یک لانه چرخ ریسک دم دراز ( Aegithalos caudatus ) برخورد کند ، و بالافاصله تحت تاثیر اینکه لانه تا چه حد با شیوه ی زندگی حیوان سازگار است و اسستتار اعجاب آور و گرمی و استحکام آن قرار خواهد گرفت. برای تکوین این سازگاری ها در پرنده سه راه مختلف را می توان در نظر گرفت:
افراد می توانستند همگی از طریق آزمایش و خطا شیوه ی ساختن لانه خوب را یاد بگیرند با اینکه می توانستند از کار یک پرنده ی با تجربه تر تقاید کنند. و بالاخره در خلال تکامل ، ژن لازم برای بروز اعمالی که به ساختن لانه ی خوب منجر شود می توانیته از طریق انتخاب طبعی در جمعیت انتشار پیدا کند ، زیرا افرادی که بهترین لانه ها را می ساخته اند بیشترین زادگان را نیز بر جای می گذاشته اند. در عین حال حتی اگر برای ساختن لانه در شکل در تنش به یادگیری نیاز باشد ، باز هم تفاوت های ژنتیکی مربوط به استعداد یادگی ری می تواند در تکامل مطرح باشد.
رفتار ، بوم شناسی و تکامل
۱) انتخاب طبیعی در جریان تکامل به نفع افرادی عمل می کند که استراتژی تاریخچه یا چرخه ی زندگی که از سوی آنها اتخاذ شده ، سهم ژنها یآنها را در مخزن ژنی نسل های آینده به حداکثر برساند.
۲) بهترین شیوه ی موازنه بین بقاء فرد بالغ و کوشش های تولید مثلی او در طی تاریچه حیاتش بستگی دارد به بوم شناسی ، محیط فیزیکی محل زندگی فرد ، رفتار غذایی ، صیادان و .... دارد.
۳) موفقیت فرد در بقاء و تولید مثل شدیدا و به طور حیاتی به رفتار او بستگی دارد.
مواظبت والدینی و سیستم جفت گیری
تفاوت گونه های مختلف از نظر مواظبت والدین و سیستم جفت گیری را میتوان با محدودیتهای فیزیولوژی و اکولوژیکی آنها مرتبط دانست.لقاح داخلی و تخصصهایی از قبیل ترشح شیر موجب میشود که ماده برای انجام مواظبت والدین مستعدتر باشد,در حالی که لقاح خارجی,دفاع از قلمرو و نیاز بچه ها به مواظبت از سوی هر دو جنس,نرها را وادار میدارد تا مواظبت های والدین را بر عهده بگیرند.
سیستم های جفت گیری را بر اساس گروههای کلی زیر میتوان طبقه بندی نمود:
۱) تک همسری(monogamy),یک نر و ماده پیوند زناشویی تشکیل میدهند.این پیوند ممکن است کوتاه یا دراز مدت (در بخشی از فصل تولید مثل یا تمام آن و یا حتی تمام عمر)باشد.اغلب والدین,هر دو از تخم و بچه ها مواظبت میکنند.
۲) چند زنی(polygyny),هر نر با چند ماده جفت میشود اما هر ماده فقط با یک نر. ارتباط نر ممکن است همزمان با چند ماده باشد(چند زنی همزمان)یا در پی هم(چچند زنی متوالی).در چند زنی این ماده است که معمولاً وظایف والدین را بر عهده دارد.
۳) چند شویی(polyandry),این درست بر عکس چند زنی است.ماده همزمان با چند شوهر است(چند شویی همزمان)و یا در پی یکدیگر(چند شویی متوالی).در این مورد مواظبت های والدین اغلب توسط نر صورت می گیرد.
۴) هرج و مرج جنسی(promiscuity).نر و ماده هر دو چندین بار با افراد مختلف جفت گیری میکنند. لذا این مورد مخلوطی است از چند زنی و چند شویی. هر کدام از دو جنس ممکن است از تخم ها یا بچه ها مواظبت کنند.
منبع:
تهیه کنندگان : شیما ترحمی – الگا عظیمی – ایلناز علیزاده – زهرا مومنی
بر گرفته از کتاب مقدمه ای بر اکولوژی رفتار
تالیف: کربوز و دیوسیس
ترجمه :عبدالحسین وحابزاده
An Intrduction to Behavioural Ecology
J.R.krebs and N.B.Davies
Translated by: A.Vahabzadeh
انتشارات جهاد دانشگاهی چاپ سوم بهار ۱۳۸3
