نزاد اسبچه خزری (caspian horse)
صنعت پرورش اسبچه خزر
مقدمه:
اسبچه خزر نژادي است كه بصورت بومي در منطقه خزر زيست مي كند. اسبچه خزر يك اسب مينياتوري است كه نژاد خاص ايران مي باشد. زيستگاه اصلي اين نژاد اطراف روستاي ماسوله در استان گيلان است. در حال حاضر اسبچه خزر از بهشهر تا بندر انزلي در قسمت غرب درياي خزر پراكنده شده است . پرورش اسب در نواحي خزر بصورت آزاد و نيمه وحشي است و پرورش بصورت بسته و متمركز صورت نمي گيرد.
در سال 1345 اولين اسبچه خزر به ايالت ويرجيناي آمريكا صادر شد از آن سال بسياري از كشورها شروع به پرورش و صدور آن به ساير كشورها كرده اند بطوري كه شاهد سيل صادرات آن از استراليا و نيوزلند به آمريكا هستيم حتي انگلستان هم جزء صادركنندگان اين حيوانات محسوب مي شود . اميد است ما نيز با شناخت هرچه بيشتر اين نژاد و سرمايه گذاري هرچه بيشترروي آن جايگاه واقعي خود را در دنيا بدست آوريم. لذا در اين بررسي سعي گرديد تا با مطالعه و بررسي بيشتر گامي مؤثر در شناخت هرچه بيشتر اين نژاد ارزشمند برداشته شود.
اگر اطلاعات بیشتر راجع به اسبچه خزری می خواهید به سایت گوبنه البرز gobeneh.ejens.com سر بزنید جالبه
تاريخچه اسبچه خزر:
در مطالعات باستان شناسان، محققان سالها از وجود نقش يك اسب كوچك روي حجاري ها در ايران آگاه بودند. اما اين كه آيا مي توان اسبچه خزر كنوني را با اسب هاي مينياتوري قديمي يكسان دانست ، مطالعات باستان شناسي و روابط خوبي انجام شده است اگر اين ارتباط سه هزار ساله بطور كامل اثبات شود اين نژاد از تمام لحاظ منشاً جد تمام اسب هاي مدرن خونگرم امروزي است . از شواهد مربوط به ارتباط اسبچه خزربا اسب مينياتور هخامنش علاوه بر شكل سر، استخوان ها محكم و باريك ، سم كوچك و بيضوي و اندازه بدن مي توان به شبا هت شكل آنها به حجاري هاي باقيمانده از دوره هخامنشي نيز اشاره كرد . اينگونه مطالعات نشان دهنده اهميت اسبچه خزر و منحصر به فرد بودن اين نژاد مي باشد.
خصوصيات و ويژگي هاي ظاهري اسبچه خزر:
اسبچه خزر به لحاظ ظاهري، تناسب اندام يك اسب بزرگ را دارد. برخلاف بسياري از پوتي ها كه داراي دست و پاي كوتاه و تنه درشت مي باشند دقيقاً يك اسب مينياتوري است. از آنجا كه شباهت زياد با اسب نژاد عرب دارد بايد آن را كنار يك شاخص قرار داد، تا بتوان آن را تشخيص داد. اين نژاد داراي سر كوچك، چشم هاي درشت برجسته، پيشاني محدب و گوش هاي كوچك (حدود 11 سانتي متر) است. پوزه آنها معمولاً كوچك و داراي منخرين باز هستند. گردن آنها معمولاً قوس دار، باريك و داراي تناسبي مطلوب مي باشند. يال و دم پرپشت و زيبا، كمر تا حدودي كشيده و بدن آنها تقريباً باريك است . اين اسب داراي پوست نازك و لطيف و يال دم پر پشت و بلند كه در حين حركت دم خود را به حالتي شبيه به اسب نژاد عرب حمل مي نمايد. اندام حركتي در عين ظرافت داراي استخوان بندي بسيار قوي و محكمي مي باشد . داراي سم بسيار سفت و سخت و بيضي كه حتي در شرايط كار در مناطق سنگلاخ و سخت نياز به نعل ندارد . از نظر رنگ اين نژاد به رنگ سفيد، سياه، نيمه خاكستري، كرنگ (بدن با موهايي به رنگ قرمز دارچيني و يا شبيه رنگ چاي تا زرد پر رنگ پوشيده شده است) كهر همانند رنگ كرنگ مي باشد فقط يال، دم، دست و پا سياه مي باشد، سمند كه همانند رنگ طلايي است فقط موهاي يال، دم، قسمت هاي پائين دست و پا سياه است در اين نژاد تا كنون اسب ابلق (به اين معني كه پوست و موي به رنگ سفيد بصورت جزايري بسيار بزرگ روي بدن مشاهده گردد) ديده نشده است.
در ارزيابي بيومتريك اين اسبچه كه بر روي 67 رأس اسب انجام گرفت مقدار 46 پارامتر از اندام هاي ظاهري مورد ارزيابي قرار گرفت كه عمده ترين آن به قرار ذيل مي باشد.
قد (ارتفاع از جدوگاه) 25/3+27/117 سانتيمتر، طول قد 48/6+63/121 سانتيمتر، عمق سينه 3+12/59 سانتيمتر، دورسينه 51/5+41/134 سانتيمتر، طول گردن 45/1+9/43 سانتيمتر، طول جانبي سر 73/1+26/43 سانتيمتر، طول گوش 47/0+52/13 سانتيمتر، طول قلم اندام حركتي قدامي 37/1 +85/19 سانتيمتر، طول قلم اندام حركتي خلفي 26/1+78/23 سانتيمتر
در ارزيابي فوق سعي شده تا روش ساده و در عين حال مطمئني براي شناسايي و تفريق اسبچه خزر ابداع شود و يا به دست آوردن يك تعريف عددي دقيق، معياري مناسب براي ابعاد بدن اسبچه خزر ايجاد گردد. اين امر پژوهشگران و پرورش دهندگان اسبچه را قادر مي سازد تا با چند اندازه گيري ساده و مقايسه آن با جداول تهيه شده اسبچه هاي خزر خالص را شناسايي و تفكيك نمايند.
همچنين به منظور تعيين و تخمين وزن بدن اسبچه خزر (بعنوان يكي از ويژگيهاي اختصاصي اين نژاد در جهت تكميل شناسنامه آن) با استفاده از اندازه دور سينه يك بررسي روي 39 رأس (نريان و ماديان) انجام گرفت و در نتيجه ميانگين اندازه دورسينه آنها 41/134 سانتيمتر و ميانگين آنها 92/192 كيلوگرم بود ضمناً جهت تخمين وزن بدن فرمول 68/244 – L26/3= W ارائه گرديد كه در آن W (وزن بدن) به كيلوگرم و L (دورسينه) به سانتيمتر مي باشد در نتيجه بررسي كه روي ارزيابي بيومتري و همچنين تخمين وزن انجام پذيرفت مشخص گرديد كه در اين نژاد نريان ها كوتاه تر و سبك تر مي باشند.
خصوصيات كروموزومي اسبچه خزر:
فاكتورهاي تغيير شكل ظاهري (فتو تيپ) و ركوردها، بررسي و مطالعه نتايج و گروه ها خوني، مي تواند در مورد شناسايي نژاد بكار رود، كه البته صددرصد قابل اطمينان نمي باشد. در صورتي كه مطالعات كروموزومي يك كليد مهم در شناسايي گونه ها است و در شناسايي خانواده اسب ها (Equidae) نيز موثر بوده است . در گونه اسب E.preze walskii داراي 66 كروموزوم و E.caballus داراي 64 كروموزوم است. اين 64 كروموزوم طبيعي مربوط به E.caballus همراه با يك كروموزم آكروسنتريك در هر كاريو تايپ را گزارش كرده است. مطالعات سيتوژنيك جديد تر با تعداد بيشتر اسبچه خزر (17 رأس) در دانشگاه شيراز ـ ايران، نشانگر يك محتواي كروموزومي متناوب بود در اين مطالعه دريافتند كه بيش از 3/1 اسبچه هاي مورد مطالعه داراي كاريو تايپي با 65 كروموزوم و بقيه 17/11 داراي تعداد كروموزوم مربوط به E.caballus (64 كروموزوم) بودند.
تفاوت اساسي اسكلت اسبچه خزر با اسكلت ساير نژادها:
1ـ اسبچه خزر فاقد parietal crest (ستيغ آهيانه اي) در جمجه خود مي باشد.
2ـ استخوان كتف در اسبچه خزر پهن تر از ساير نژادهاي ايراني است.
3 ـ متاكارپ و متا تارس اسبچه خزر نسبت به قد حيوان بلندتر و باريك تر است.
4ـ شش مهره اوليه سينه اي داراي تيغه پشتي درازتر نسبت به ساير نژادهاي ديگر بوده و به خاطر همين اختلاف جدوگاه دراسبچه خزر بسيار پائين تر از كپل فرار مي گردد.
5ـ سم اسبچه خزر باريك و بيضي شكل و بيشتر شبيه به سم Equus Asinus مي باشد تا شبيه سم Equus caballus
رشد كره ها از تولد تا يكسالگي:
بعد از تولد كره ها سعي شده آنها تاسن 4 تا 6 ماهگي در كنار مادر باشند و بعد از آن از شير گرفته شوند و سپس هر ماه آنها را وزن مي كنند كه ميانگين وزن آنها تا يكسالگي به شرح زير مي باشد:
در يك ماهگي حدود 2 برابر وزن تولد، در سه ماهگي حدود 5/2 برابر وزن تولد، در شش ماهگي حدود 5/3 برابر وزن تولد، در يك سالگي حدود 5 برابر وزن تولد و تقريبا نصف وزن يك حيوان بالغ.
زيستگاه بومي اسبچه خزر:
همانطور كه از نامش پيداست بومي منطقه خزر مي باشد پراكندگي فعلي اسبچه خزر از بهشهر از نزدكي دشت تركمن تا حدود بندر انزلي در غرب درياي مازندران مي باشد.
شناسايي و سوابق پرورش اسبچه خزر:
اين نژاد اسب براي اولين بار در سال 44ـ 1343 (1965 ميلادي) توسط خانم لوئيز فيروز و با انگيزه دستيابي به اسب هاي مناسب جهت آموزش سواركاري و سواري آزاد به كودكان و نوجوانان در اطراف شهرستان آمل بصورت تصادفي مورد شناسايي قرار گرفت. ايشان به واسطه داشتن تحصيلات در علوم دامي و آشنائي با انواع نژادهاي اسب به سرعت به ويژگي هاي منحصر به فرد و ارزش هاي خاص اين نژاد پي برد و براساس مطالعات و تحقيقات خود در طي مدت كوتاهي جوامع بين المللي پرورش اسب را مجاب به قبول اين نوع اسب كوچك ايراني بعنوان نژادي منحصر به فرد نمود.
توانمندي اسبچه خزر:
اين نژاد اسب يكي از با ارزش ترين انواع اسب هاي اصيل جهان بوده و عليرغم مدت كوتاهي كه از شناسايي و معرفي آن به جهانيان مي گذرد علاوه بر ارزش هاي ورزش و سواركاري بواسطه جايگاه ويژه اي كه در تاريخ تكاملي اسب دارد از نظر خلوص ژنتيكي و اصلاح نژادي مورد توجه زياد دست اندركاران و پژوهشگران قرار گرفته است از نظر رفتاري اسبي است بسيار باهوش و در عين حال مهربان و دوست داشتني، بسيار راغب به كار بوده و داراي روحيه عالي با نشاط و فرمانبرداري مي باشد بطوريكه حتي بچه ها نيز مي توانند نريان ها را سوار شده و بطور گروهي در يك ميدان سواركاري با هم باشند اين اسبچه ها ميتوانند قدم هاي خود را در چهارنعل سريع با يك اسب معمولي هماهنگ نگه دارند. توانايي پرش اسبچه ها در ارابه راني، مسابقات چوگان، سواري بچه ها، پرش مانع و مسابقات زيبايي اسب استفاده مي شد.
پراكنش جهاني اسبچه خزر و وضعيت كنوني اسبچه خزر:
گرچه حدود 40 سال از شناسايي و معرفي اين نژاد مي گذرد، در اين مدت توانسته جايگاه ويژه اي در عرصه جهاني پيدا كند و در حال حاضر تقاضاي فراواني جهت خريد اين اسبچه از طرف برخي كشورها وجود دارد كه خود دليلي بر ارزشمند بودن اين نژاد منحصر به فرد مي باشد. لازم به ذكر است كه گزارش هايي دال بر ورود اين اسبچه ها طي چند سال اخير به كانادا،برمودا، ژاپن نيز وجود دارد تا كنون آمار كاملاً دقيق ثبت شده از اسبچه خزر در جهان به صورت مدون اعلام نگرديده است . ليكن به دليل وجود انجمن بين المللي اسبچه خزر در كشورهاي انگلستان، آمريكا، استرالياي جنوبي، نيوزلند و ايران آمار تعداد موجود به شرح زير مي باشد:
انگلستان: 432 رأس در 12 مركز پرورش
استرالياي جنوبي: 93 رأس در 5 مركز پرورش
استرالياتي غربي: 50 رأس در 7 مركز پرورش
نيوزلند: 28 رأس در 1 مركز پرورش
آمريكا: 270 رأس در 8 مركز پرورش
ايران 232 رأس
از كل اين مجموعه در جهان بيش از يكصد رأس از بين رفته اند و بيش از دويست رأس پير و غير قابل استفاده مي باشد از آمار كشورهايي نظير برمودا هيچ اطلاعي در دست نيست و چنين به نظر مي رسد كه در مجموع مي توان بر روي 350 رأس نريان و ماديان قابل توليد آمار مستندي ارائه داد كه در جهان مي توانند بعنوان اسبچه خزر قابل تكثير باشند.
منابع:
1ـ اوحدي نيا، ح، 1378، پرورش اسب و ورزش سواركاي، انتشارات علم و قلم
2ـ درداري، ش و مهربان، ج، 1379، اسبچه خزر، انتشارات پژوهشكده مردم شناسي
3ـ ميزبان، ج،1379، نخستين همايش اسب در فرهنگ ايران، انتشارات پژوهشكده مردم شناسي
