شایعترین داروهای بدون تجویز پزشک و نحوه کاربرد آنها(otc)

**Dr.Hossein.M.Al** · 02-16-2011, 08:34 AM

OTC به چه معنی است ؟

کلمه OTC مخفف over-the-counter است یعنی فروش دارو بدون نسخه که شما حتی بدون تجویز و نسخه پزشک هم می توانید از داروخانه ها تهیه نمایید.
این داروها عموما برای تسکین درد و یا برطرف کردن علائم سرماخوردگی - آنفلوآنزا و حساسیت بکار میرود.

در این قسمت ما شایعترین داروهای OTC را همراه با نحوه کاربرد آنها برایتان توضیح می دهیم .

Pain relievers مسکن ها

Antihistamines آنتی هیستامین - ضد حساسیت ها

Decongestants دکونژستانها - ضد احتقانها
Cough medicines داروهای ضد سرفه

* مسکن ها

این دسته از داروها برای برطرف کردن سردرد و تب یا دردهای عضلانی و استخوانی بکار می روند .
البته هرکدام از این داروها و نحوه کاربرد آنهای متفاوت است – گروهی از داروها که تحت عنوان داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی ( NSAIDs) نام گذاری شده اند شامل آسپیرین - ایبوبروفن – ناپروکسن – باکلوفن می باشند و گروه دیگر ترکیبات استامینوفن هستند که هر کدام کاربرد مخصوص به خود دارند .

Antihistamines آنتی هیستامین – ضد حساسیت ها Decongestants دکونژستانها – ضد احتقانها Cough medicines داروهای ضد سرفه
داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی ( آسپیرین – ایبوبروفن – دیکلوفناک – ناپروکسن )

این گروه از داروها بدلیل جلوگیری از تولید پروستاگلاندین ها سبب کاهش درد می شوند .

پروستاگلاندین ها موادی هستند که بطور طبیعی در بدن وجود دارند و سبب تحریک انتهای اعصاب و بوجود آمدن احساس درد در انسان می شوند .

Acetaminophen استامینوفن

این دارو سبب کاهش درد و تب می شود .
ما بطور کامل مکانیسم تاثیر ضد درد استامینوفن را نمی دانیم اما این مطلب مشخص است که بر عکس داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی که در سطح پوست و عضلات و مفاصل و استخوانها تاثیر می گذارند – استامینوفن با مهار حس درد در مغز و نخاع سبب کاهش درد می شود .

Antihistamines آنتی هیستامین ها
آنتی هیستامین ها داروهایی هستند که با مها ر گیرنده های مربوط به خارش – تحرکات بینی – ترشح خلط و عطسه سبب کنترل آنها می شوند – این داروها عموما بعنوان ضد حساسیت در بین مردم شناخته می شوند - با توجه به شیوع آلرژی در بین مردم – هر سال آنتی هیستامین ها ی جدیدی ساخته و وارد بازار دارویی کشور ها می شوند که از مهمترین آنها می توان از داروهای زیر نام برد :
دیفن هیدرامین - کلرفنیرامین - کلماستین – هیدروکسی زین – پرومتازین – لوراتادین - زادتین – سیتیریزین – کتوتیفن – پیریلامین مالئات و …

Decongestants دکونژستانها ( ضد احتقانها )
دکونژستانها داروهایی هستند که باعث تنگی رگهای مخاط بینی شده و سبب فروکش کردن التهاب و ورم و احتقان در این ناحیه می شوند از داروهای ضد احتقان بدون نسخه می توان ازپزودو افدرین و فنیل افرین نام برد. که فنیل افرین در بازار دارویی ایران درترکیب قرص آنتی هیستامین دکونژستان وجود دارد .

Cough Medicines داروهای سرفه

داروهایی که برای سرفه تجویز می شود دو دسته هستند : یکی داروهای ضد سرفه Antitussives و دیگری اکسپکتورانت ها -

داروهای ضد سرفه سبب مهار رفلکس سرفه می شوند که از جمله آنها می توان از دکسترومتورفان و کلوبوتینول نام برد .

گروه دیگر این داروها اکسپکتورانت ها هستند که سبب رقیق شدن خلط شده وبدین وسیله باعث می شوند که با هر بار سرفه مجاری تنفسی از خلط و ترشح پاک شود.

که در این گروه گایافنزین قرار دارد که هم بصورت مجزا و هم درترکیب اکسپکتورانت ساده و کدئین وجود دارد

هنوز درمان قطعی برای درمان سرماخوردگی وجود ندارد و داروها فقط سبب کنترل علائم و بهبودی حال عمومی بیمار می گردند تا زمانی که مقاومت خود بدن سبب از رفتن ویروس گردد .
اما داروها هیچگاه نمی توانند حتی سبب بهبودی کامل علائم سرماخوردگی و آنفلوآنزا گردند .

در اینجا ما بطور خلاصه روشهایی را برایتان بازگو می کنیم تا شما بتوانید از داروهای ضد سرماخوردگی فواید بهتر و بیشتری را ببرید .

در منزل بمانید و استراحت کنید – بخصوص اگر تب دارید
سیگار نکشید و در معرض دود سیگار دیگران قرار نگیرید

مایعات فراوان مانند آب – آب میوه – و سوپ رقیق میل نمایید

در این مدت از مشروبات الکلی استفاده ننمایید

تا زمان بر طرف شدن التهاب گلو آب نمک ولرم غرغره کنید می توانید از آب نبات ها یا قرصهای مکیدنی مربوط به التهاب گلو استفاده نمایید که می تواند سبب تخفیف درد گلو گردد .

اگربینی شما درد ناک و متورم شده است می توانید از قطره های کلرور سدیم برای رقیق شدن ترشحات بینی استفاده نمایید که سبب کاهش حساسیت بینی می گردد .

چگونگی استفاده کردن از مطالب برشور داروها ی بدون نسخه OTC
هرچند برای تهیه و خرید داروهای بدون نسخه نیازی به تجویز پزشک نیست اما این داروها نیز همانند داروهای تجویزی توسط پزشکان می تواند سبب بروز عوارض جانبی ناخواسته و گاهی بسیار جدی در استفاده کنندگان گردد .

در طی سطور آینده شما را با چگونگی استفاده از بروشورهای داروهایOTC ویا مطالبی که شما از داروسازان محترم یا پزشک خانوادگی خود باید پیرامون این داروها سوال کنید آشنا خواهیم کرد:

۱ – ترکیبات دارویی :

شامل ماده موثر موجود در دارو است که سبب کاهش علائم در شما می گردد – معمولا ممکن است یک دارو از چند جزء موثر تشکیل شده باشد که در ابتدای بروشورهای دارویی این مطالب درج شده است .

و بوضوح این ترکیبات توضیح داده شده است .

۲ – اندیکاسیونها یا موارد مصرف دارو که مصرف آن سبب بهبودی آنها در بیمار می گردد

۳- هشدارها که شما هنگامی که این دارو را استفاده می کنید باید بدانید شرایط استفاده از غذاهای همراه – دارو ها و یا رانندگی همراه با استفاده از آنها چیست ؟

۴ – چگونگی مصرف که در چه زمانی مصرف آنها بهتر است .

۵ – سایر اطلاعات مهمی که ممکن است لازم باشد بدانید ( همانند روش نگهداری و …)

۶ – مواد نگهدارنده و رنگهای خوراکی و سایر مواد شیمیایی که همراه دارو وجود دارد – دانستن این نکات بخصوص برای افرادی مهم است که به ماده یا رنگ خاصی حساسیت دارند .

۷ – آدرس یا تلفن سازندگان آن که اگر نیاز به اطلاعات بیشتری داشتید باآنها تماس بگیرید .

چگونه ازدرمان با این داروها بهترین نتیجه را بگیریم ؟

همانطور که داروهای بدون نسخه ممکن است در بسیاری از موارد مفید باشد در مواردی نیز ممکن است مضراتی داشته باشد برای استفاده صحیح از این دارها به این راهنمایی ها توجه کنید:

با پزشک خانوادگی خود مشورت کنید

در زمانی که روش استفاده یا تاثیر یک دارو را بدرستی نمی دانید از پزشک خانوادگی یا داروساز داروخانه ای که دارو را از آنجا تهیه می کنید همه این اطلاعات را سوال کنید – اگر بیش از یک دارو مصرف می کنید از نامبردگان بخواهید که تاثیرات متقابل آنها را بر همدیگر به روشنی برای شما توضیح دهند تا شما هم از واکنشهای متقابل داروهایی که مصرف می کنید آگاهی یابید.

در زیر لیستی از سوالاتی که در این موارد باید از پزشک یا داروسازتان سوال کنید را برایتان می آوریم :

این دارو چه کاری انجام می دهد؟

این دارو را چه موقع باید مصرف کنید ؟

اثرات جانبی و واکنشهای ناخواسته این دارو در بدن چه چیزهایی می تواند باشد ؟

این دارو با چه غذاها یا نوشیدنی هایی تداخل دارد؟

در زمان مصرف دارو چه نوع فعالیتهایی باید کم شود یا با احتیاط انجام شود؟

چگونه می توانیم بفهمیم که دارو اثر کرده است ؟

آنچه باید راجع به داروهایی که تهیه می کنیم . بدانیم ؟

نام ژنریک و تجارتی دارو

دلیل تهیه این دارو

چه زمانی و به چه مقداری باید از این دارو تهیه کنیم ؟

عوارض جانبی دارو و طریقه مقابله با بروز عوارض احتمالی
تا چه مدت باید این دارو را مصرف کنیم

زمان مصرف آن ( موقع خواب – قبل یا بعد از غذا و…)

در زمان مصرف دارو چه چیزهایی ممنوع است ؟

بعضی از دارها یا شرایط خاص تداخل با مصرف دارو دارند – مصرف بعضی از غذاها یا نوشابه ها الکلی و غیر الکلی می تواند سبب بروز واکنشهای شدیدی در بیمار گردد – لذا دانستن آنها و ممانعت از مصرف انها بسیار ضروری است – همچنین مصرف برخی از داروها سبب حساسیت به نورآفتاب می گردد که در زمان مصرف آنها باید از در معرض نور خورشید قرار گرفتن پرهیز نمود .

قبل از مصرف دارو ببنید آیا موارد زیر را انجام داده اید ؟

آیا برشور آن را بدقت خوانده اید ؟

آیا دقیقا همان دارویی که پزشک شما راهنمایی کرده است تهیه نموده اید؟

آیا اگر پزشک شما چند قلم دارو توصیه نموده – همه آنها را تهیه نموده اید؟

آیا قبل از آنکه داروهای بدون نسخه را با داروهایی که پزشکتان تحویز کرده باهم مصرف کنید پزشکتان اجازه داده است ؟

آیا از سالم بودن بسته بندی داروها و سالم بودن خود داروها مطمئن شده اید ؟

آیا تاریخ انقضای داروها را قبل از استفاده چک کرده اید؟

آیا داروهای مصرفی تغیر رنگ یا طعم یا بو نداده است ؟

نام ژنریک و تجارتی چیست و شما چه وظیفه ای در قبال آن دارید؟

نام ژنریک دارو همان نام ماده موثره موجود در دارو است – ولی نام تجارتی نامی است که ممکن است هر کارخانه سازنده ای برای یک دارو یک نام خاص استفاده نماید که البته در بازار دارویی ایران این نامها حذف شده ولی از ابتدای سال ۱۳۸۰ مجددا این نامها بتدریج در حال وارد شدن به بازار دارویی ایران است - اگر نام دارو همان نام ژنریک دارو است که می توانید بدون دغدغه آن را مصرف کنید ولی اگر دارویی با نام تجارتی تهیه نموده اید قبل از مصرف باید حتما مطمئن شوید که این دقیقا همان داروئی است که مورد نظر شماست .

* « در مصرف داروهای بدون نسخه دقت کنید حتما و حتما داروی اضافه بر نیاز خود مصرف نکنید – مثلا اگر شما درجریان سرماخوردگی تنها آبریزش بینی دارید فقط برای آن دارو مصرف کنید و دیگر نیازی به مصرف دارو برای سردرد یا سرفه نیست. »

در هنگام سرماخوردگی و مصرف داروهای بدون نسخه چه زمان باید به پزشک مراجعه نمود؟

۱ – هنگامی که از مصرف داروهای سرماخوردگی سودی نبردید و تاثیری در حال شما نداشت .

۲ - هنگامی که احساس می کنید شدت بیماری در شما زیاد است و شما را خیلی ناراحت کرده است .

۳ – هنگامی که پس از گذشت دوره درمان هنوز هم احساس ناراحتی دارید .

۴ – زمانی که بدلیل مصرف داروهای بدون نسخه دچار عوارض جانبی آن شدید .

مهمترین عوارض جانبی داروهای بدون نسخه

آسپیرین و سایر داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی

عارضه جانبی اصلی این داروها مشکلات گوارشی است.
که این مشکلات می تواند از یک ناراحتی ساده معده تا خونریزی ها ی گوارشی باشد که مورد اخیر بیشتر در سنین بالاتر اتفاق می افتد . هرچه مقدار مصرف این داروها و طول دوره درمان با این داروها بیشتر باشد احتمال بروز خونریزی های گوارشی بیشتر است ۰
اما از یاد نباید برد که حتی با مصرف یک عدد قرص آسپیرین یا سایر داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی نیز ممکن است خونریزی گوارشی اتفاق بیافتد .

از عوارض جانبی دیگر این داروها آسیبهای کلیوی است که از یک التهاب قابل برگشت ساده کلیه تا آسیب های پایدار جدی می تواند متغیر باشد.
از جمله عوارض دیگر آسپیرین و سایر مسکن های ضد التهاب غیر استروئیدی بالا رفتن فشار خون بخصوص در کسانی است که از داروی فشار خون استفاده می کنند و این بدلیل تاثر آنها بر داروهای ضد فشار خون است .

دوز بالای این داروها در کسانیکه بیماری کبدی دارند و یا مبتلا به آرتریت جوانان و یا تب روماتسمی ( روماتیسم قلبی ) هستند می تواند ریسک آسیبهای کبدی را بالا ببرد .

استامینوفن
هر چند این دارو در بسیاری از افراد داروی بی خطری است اما در هنگام مصرف طولانی مدت این دارو بخصوص در انواعی که حاوی کافئین یا کدئین است می تواند مخاطراتی را برای کبد و کلیه بوجود آورد ( analgesic nephropathy ) .

کافئین در قرصهای آکسار ( آ سی آ - A.C.A ) وجود دارد این موارد اکثرا پس از سالها مصرف مداوم و یا در مسمومیت های دارویی ممکن است اتفاق بیافتد .

آنتی هیستامین ها
آنتی هیستامین ها بدلیل حالت خواب آلودگی و رخوتی که در انسان ایجاد می کنند ممکن است در هنگام رانندگی یا کارکردن با ماشین آلاتی که نیاز به هوشیاری دارند مخاطراتی را برای بیمار بوجو آورند .

از عوارض دیگر آنها خشکی دهان و چشم است که گذرا است و با قطع دارو برطرف می شود.

ضد احتقان ها Decongestants

از عوارض این داروها و بخصوص پزودو افدرین بی خوابی – حالتهای عصبی و بی خوابی و افزایش فشارخون یا افزایش قند خون است که البته همه اینها گذرا و موقتی است و با قطع دارو به حالت اولیه برمی گردد .

داروهای ضد سرفه
کدئین که در داروهای ضد سرفه بکار میرود ممکن است بطور موقت سبب خواب آلودگی – یبوست – و یا حالت تهوع گردد دکسترومتورفان اثر خواب آلودگی کمتری نسبت به سایر داروها دارد و به میزان کمتری نیز ممکن است سبب مشکلات گوارشی گردد .

هر چند ممکن است علائم عصبی و بی قراری و تحریک پذیری در فرد ایجاد نماید.

الکل و داروهای بدون نسخه

مسکن ها
از آنجائیکه مصرف الکل همراه با داروهای ضد التهاب غیر استروئید باعث تشدید احتمال بروز خونریزی های گوارشی می شود – مصرف همزمان الکل با اینگونه داروها حتما باید با نظر پزشک باشد

هرچند استامینوفن همراه با مشکلات گوارشی کمتری است اما بدلیل عوارض مختصری که ممکن است بر روی کبد داشته باشد باید همراه با مشروبات الکلی مصرف نشود و همچنین باید دقت شود در روز بیش از ۴ گرم استامینوفن در یک انسان بالغ مصرف نشود

داروهای آنتی هیستامین و ضد احتقان و ضد سرفه + الکل
از آنجائیکه مصرف همزمان الکل با داروهای فوق اثرات خواب آوری آنها را تشدید می کند و بخصوص در مورد دکسترومتورفان سبب کاهش کارآیی فرد و کاهش سرعت واکنشهای خودکار و ارادی می گردد توصیه می شود در مدت مصرف این داروها چه با و چه بدون الکل رانندگی و کار با ماشین آلات خطرناک صورت نگیرید