پيامي براي زنبور عسل

Dr.Vahidi · 08-20-2011, 03:38 PM

صرفنظر از فوايد و خواص دارويي عسل كه در مقاله ي ديگري به آن خواهيم پرداخت ، آيا تا كنون در خصوص زندگي زنبورهاي عسل فكر كرده ايد ؟ آيا تا به حال فكر كرده ايد كه كاش مي توانستيم به جاي فروشنده ي عسل از خود زنبور عسل در خصوص كيفيت محصولش سئوال كنيم ؟
...در سال 1959 ميلادي يك دانشمند پي برد كه زنبورهاي عسل با همديگر صحبت مي كنند و اين كار را با نوعي رقص انجام مي دهند . او زنبور چوبي متحركي ساخته و در داخل كندو ، او را به شيوه ي خاصي به رقص درآورد . سپس زنبورهاي عسل كارگر پس از تماشاي زنبور چوبي كه تقليد از حركات يك زنبور واقعي بود ، همگي به پرواز درآمده و پس از جمع آوري شيره اي كه در چندصد متري آنها بود ، به كندوي خود بازگشتند . اين داستان باعث شد در حدود بيست سال دانشمندان متعددي روي رفتارهاي زنبورها به تحقيق بپردازند . كنجكاوي ، تفكر و كارسخت هميشه به اكتشاف چيزهاي جديدي در جهان هستي منتهي مي شوند . يكي از دانشمندان دكتر "كارل فان فريش(karl von Frisch ) )) بود كه سعي مي كرد بفهمد زنبورها چگونه رنگ ها ، بوها ، جهت ها، اندازه ها ، و انواع مواد غذايي را مي فهمند و به همديگر انتفال مي دهند . او متوجه شد كه زنبور حامل ذخيره ي غذايي ، پس از طي يك مسير مستقيم ، با يك گردش به چپ وارد كندومي شود . د رحالي كه زنبورهاي كارگردر يك مسير مستقيم پرواز كرده و وارد كندو مي شوند ."فان فريش " در ابتدا خيلي كنجكاو بود كه بفهمد زنبورها چگونه جهت و مسير را تشخيص ميدهند و راه را گم نمي كنند زيرا آنهابرخلاف مورچه ها روي زمين حركت نمي كردند كه از طريق بوي بزاق مورچه ي جلويي مسيررا پيدا كنند . از اين رو ، براي پي بردن به اين راز به دقت زنبورها را مورد مطالعه قرار داد . درابتدا او كندويي ساخت كه از طريق دوربين هاي مختلف قادر به مشاهده و ثبت وقايع آن بود وسپس زنبورها را علامتگذاري كرده و به مشاهده آنها پرداخت . او با رنگ هاي متفاوت قسمت هاي مختلف بدن زنبورها را علامتگذاري كرد و با اين كار به راحتي آنها را از يكديگر تشخيص مي داد. سپس در يك آزمايش زنبور نمونه اي را در معرض يك منبع غذايي عالي ، يعني عسل خالص قرار داد . زنبور حامل عسل پس از اين كه عسل خود در شانه ي عسل قرار داد ، اقدام به يك نوع پرواز شبيه رقص كرد . مانند صحبت كردن سريع با پاها . ساير زنبورها به دور اوجمع شده بودند و او با حركتي دايره وار ابتدا به راست و سپس به سمت چپ پروازمي كرد . زنبورهاي دور او همگي شاخك هايشان را از هم باز كرده و اورا تماشا مي كردند . سپس زنبور رقصنده جاي خود را عوض كرده و حركت خود را تكرار مي كرد و در خاتمه زنبور به سمت چپ شانه عسل رفته شاخكهاي خود را به هم ماليده و پاك كرد و به سمت بالاي كندو پرواز كرد. در اين هنگام ساير زنبورها به تقليد از زنبور رقصنده پرادختند . "فان فريش" پي برد مفهوم اين حركت زنبورها وجود يك منبع غذايي خوب در نزديكي كندو مي باشد . حال دانشمند كنجكاو مي خواست پي ببرد كه زنبورهاي ديگر چگونه از محل ، مقدار مسافت ، جهت و نوع ماده ي غذايي يافت شده توسط زنبور رقصنده مطلع مي شوند . مشاهدات و آزمايشهاي دقيق و مكرر و مجدد پاسخ اين سئولات را روشن كرد . وقتي مقدار غذا زياد بود ، كارگران مدام رقص دايره وار زنبور اول را تكرار مي كردند و وقتي غذا كم بود زنبورها كمتر به تكرار رقص زنبور اول اقدام مي كردند . واگر غذا خيلي ناچيز بود اصلاَ نمي رقصيدند ! در خصوص مسافت و حمل غذا "فان فريش " پي برد رقص ديگري كه با رقص نوع اول تفاوت دارد اين پيام را به ساير زنبورها مي رساند و اين رقص شبيه پرواز روي يك مسير به شكل هشت انگليسي است. زنبور رقصنده ابتدا يك نيم دايره در بالاي شانه ي عسل پرواز مي كند . سپس مقدار خيلي كمي به سمت مثلاً بالا پرواز مي كند سپس او يك نيم دايره ي ديگر در جهت عكس نيم دايره ي اول پرواز مي كند . و سپس با پرواز به سمت پايين و تكرار اين حركت فيگور خود را كامل مي كند . اين نوع پرواز حامل پيامي درباره ي مسافت مي باشد كه سرعت زياد با شعاع كم به معني نزديك بودن و عكس آن به معني دور بودن محل غذاي يافت شده است . جهت محل بستگي به پرواز خط مستقيم زنبور ما بين دو پرواز نيم دايره عكس جهت همديگر در هنگام تكميل فيگور هشت انگليسي است . مثلاً پرواز به سمت بالا با توجه به اين كه زنبورهاي اغلب صبح زود به دنبال غذا ميگرند به معني اين است كه زنبور ها بايد به سمت شرق پرواز كنند و پرواز به سمت پايين به معني وجود غذا در غرب كندو مي باشد . هزاران مشاهده و آزمايش نشان مي دهد پرواز به جهت هاي مختلف در هنگام پرواز مستقيم ما بين دو پرواز نيم دايره معاني مختلفي در تعيين جهت و شناسايي محل دقيق غذاي يافت شده دارد . "فان فريش" در طول مشاهدات خود پي برد كه زنبورها هنگام پرواز شكم خود را تكان مي دهند ، كه هرچه شدت تكان بيشتر باشد ، به معني غني تر بودن غذاي يافت شده مي باشد . او اين حركات را "زبان زنبورها " ناميد . و جالب تر اين كه بعد ها پي برد زنبورهايي كه در محل هاي مختلف جغرافيايي زندگي مي كنند ، زبانهاي متفاوت دارند – درست مانند انسانها –مثلاَ زنبوري كه در جنوب ايتاليا بود نمي توانست پيغام خود را به زنبورهايي كه در شمال اروپا بودند انتقال دهد. زيرا زبانهاي آنها با هم متفاوت است . ممكن است روزي انسان بخواهد از طريق يادگيري زبان زنبورها د رافزايش ميزان توليد عسل استفاده كند . زيرا ما مي توانيم به آنها بگوييم باغهاي پر از گل و شكوفه كجا وجود دارد ! اين كار از طريق ساخت يك زنبور مصنوعي مقلد ممكن است . با تمام آزمايشات و پيشرفتها انسان ها فقط قسمتي از زبان گروهي زنبورها را كشف كرده اند . به نظر شما آيا زماني خواهد رسيد كه به طور كامل بتوان پيامي براي يك زنبور عسل فرستاد ؟!

ترجمه و اقتباس از كتاب : A message for honey bees
ترجمه و تنظيم : مهندس زهره خدابنده لو منبع : مجله دامدار شماره 167