تشخيص بيماري آبزيان

نیهال · 10-16-2012, 10:00 AM

تاریخچه

تعداد و وزن ماهی*ها ـ آیا سرعت رشد ماهی کم است یا زیاد ؟
ـ آخرین باری که ماهی*ها وزن شده بودند چه موقع بود ؟
ماهی مریض یا در حال مرگ ـ آیا دیده شده و برای چه مدت
تعداد تلفات ـ در حال ازدیاد است یا کاهش و چند بار در روز جمع آوری می*شوند؟
رفتار ماهی ـ آیا شنا ، پراکنش ، و رفتار ماهی طیعی است
آب ـ*پارامترهای دما ، اکسیژن ، شوری وph را در ماه گذشته بررسی کنید
وضعیت هوا ـ سیلاب ، برف ، طوفان و …
دست*کاری* ماهیها ـ زمان رقم بندی ویا استفاده از مواد ضدعفونی کننده
غذادهی ـ نوع و تاریخ تولید غذا ـ اندازه پلت و زمان تغییر اندازه پلت
ـ زمان*های غذادهی ـ ضریب تبدیل غذائی چقدر است ؟
بیماری*هائی که دیده شده ـ تاریخچه
محل تهیه ماهی*ها ـ*از کدام مزرعه تهیه شده است ؟

بعد از تهیه تاریخچه باید با یک نگاه کلی تمام ماهیان بویژه ماهیان مرده در سطح آب و در کف استخر را تحت نظر گرفت ، جابجا شدن ماهی*ها در استخر را باید مورد ملاحظه قرار داد ، پیدایش ماهیهائی به صورت تک تک نشانه یک حالت غیر عادی می*باشد و اگر بالا آمدن و یا پائین رفتن ماهی در استخر به سختی صورت گیرد ممکن است نشانه یک بیماری باشد .
در حالت معمولی هنگامی*که فردی نزدیک استخر پرورش ماهی می *شود ، ماهیان موجود در آن به پیشواز آن فرد می *آیند . حال اگر ماهیها از نزدیک شدن فرد به استخر وحشت*زده شوند و فرار کنند احتمال دارد که ماهیها در دوره کمون یک بیماری باشند ویا اینکه بیش از حد تغذیه کرده باشند ویا اکسیژن محلول کم باشد .
در صورت کمبود اکسیژن ماهیها دراطراف مدخل آب به استخر جمع شده ، به سطح آب بالا آمده و روی پهلو افتاده و از هوا تنفس می*کنند .
شنای غیر عادی ماهی حول محور فرضی ( طولی یا عرضی ) ، flashing و مالیدن بدن به دیواره می*تواند نشانه بروز بیماری باشد .
در صورت وجود انگلهای خارجی به میزان زیاد و تحریک بدن ماهی توسط آنها و یا برهم خوردن تعادل شرایط محیطی حالت پرش با شدت زیاد مشاهده می *شود .
بطور معمول ماهیان بیمار تیره*تر از حالت معمول به نظر می *رسند و ممکن است در مناطقی از استخر که جریان آب کند می *باشد تجمع یابند .

مشاهده ماهیها در محل

آیا ماهیها خوب رشد کرده اند یا لاغرند ـ آیا در اندازه*های مختلفی هستند ؟
ـ به اختلات متابولیکی ازقبیل بیماری و تغذیه غلط توجه کنید
تغییر رنگ ویا شکل
پخش شدن ماهیها در لایه*های آب ـ ماهیها باید در ستون آب منتشر باشند .
ـ استرس*ها باعث انتشار غیر طبیعی ماهی می*شود .
ـ احتمال دارد ماهی از نقاط خاصی مانند سایه استفاده بیشتر کنند .
ـ با کمبود اکسیژن ماهی در اطراف ورودی تجمع می *یابند .
تغییرات پوست یا سطح بدن ـ خراش و زخم ، رشته رشته شدن و یا خوردگی باله*ها
ـ آلودگی قارچی و یا انگلهای مشخص
حرکت ناگهانی و سریع غذا خوردن ـ مدتی را صرف نگاه کردن به ماهیها کنید تا به این موضوع پی *ببرید .
ـ آیا همه ماهیها با اشتها غذا می خورند ؟
ـ آیا بیرون دادن غذا از دهان دیده می*شود ؟
ـ آیا پخش غذا بطور صحیح صورت می *کیرد ؟
ـ ماهیانی که در حال بلوغ جنسی هستند تمایل کمتری به غذا دارند

برای بررسی انفرادی ماهی و قبل از کالبد گشائی ، حجم شکم ، رنگ پوست ، مقدار لایه موکوسی و وجود یا عدم وجود ضایعات پوستی و سایر علائم غیر طبیعی را بررسی می *کنیم
حالت چشمها بخصوص باید از نظر بیرون زدگی یا وجود لکه بر روی قرنیه و شفاف یا کدر بودن عدسی مورد بررسی قرار گیرد . خونریزی در اتاقک قدامی چشم نشانگر یک مشکل عمومی و فراگیر در سطح بدن بوده و یا بعد از وارد شدن ضربه به بدن رخ می*دهد . بیرون زدگی دو طرفه کره چشم در حالت وقوع تعداد زیادی از بیماریهای عفونی یا شرایط ایجاد کننده ناتوانی در بدن ماهی رخ می *دهد و بیرون زدگی یک طرفه کره چشم می *تواند ضایعه موضعی در بدن ماهی می *باشد . از عکس*العمل چشمی می *توان ماهیان بیمار را بویژه هنگامی*که آثار بیماری ظاهر نشده باشد ، از ماهیان بیمار تشخیص داد . اگر ماهی را حول محور افقی به نحوی نگه داریم که ناحیه پشتی آن در بالا قرار گیرد سپس آن را حول محور طولی به راست یا چپ بچرخانیم ، ماهی سالم کره چشم را در وضعیت طبیعیی عمودی قرار می *گیرد .
حالت باله*های شنا و بخصوص باله دمی از نظر کامل یا ناقض بودن و ریش ریش شدن و همچنین وضعیت و رنگ آبششها مورد مطالعه قرار گیرد ، سرپوش آبششی ممکن است جمع شده و از طول آن کاسته شده باشد .
رنگ آبششها در حالت معمولی قرمز تند می *باشد ولی ممکن است به رنگ آبی، گلی کم*رنگ و حتی سفید در یک حالت کم*خونی دیده شود . وجود انگلهای ماکروسکوپی از قبیل زالو و همچنین دانه*های ارزنی سفید یا سیاه و کرکهای متشکل از رشته*های قارچی بر روی پوست و آبشش و هرگونه ضایعه باید مورد توجه قرار گیرد . خونریزی*های کانونی ( نقطه*ای ) در آبششها ممکن است نشان*دهنده آثار ناشی از تخریب و صدمات انگلی و یا عفونت خونی باشد ظاهر برآمده همراه با ترشحات مخاطی ممکن است ، بیماری در اثر عوامل محیطی باشد .
به منظور دیدن تک*یاخته*ها و رشته*های قارچی می *توان لام مرطوب تهیه کرد ، این کار را می *توان در مورد پوست و آبشش انجام داد .

آزمایشاتی که روی ماهی مرده و قبل از کالبد گشائی صورت می *گیرد

شکل بدن ـ آیا در ستون فقرات تغییر شکل و خمیدگی دیده می *شود ؟ در فکها چطور ؟
ـ اتساع شکم و یا بزرگ بودن سر نسبت به بدن ؟
باله*ها آیا خوردگی باله و خراش در بدن وجود دارد ؟
آبشش*ها ـ باید به رنگ قرمز تیره باشد
ـ وجود قارچ یا موکوس ضخیم احتمالاً نشانه وجود کیفیت بد آب است .
ـ خونریزی آبشش ممکن است بدلیل سپتی *سمی یا ضربات مکانیکی باشد .
پوست ـ به هرگونه زخم یا کنده شدن فلس توجه کنید
ـ تیرگی رنگ پوست ، ممکن است یک واکنش عمومی به استرس ، بیماری یا کور باشد .

کالبدگشائی :
برای تشریح کردن ماهی باید از مخرج در امتداد خط میانی شکم تا آبشش*ها برش داد سپس سرپوش آبششی را تا آنجائی که امکان دارد به طور کامل بر روی پهلوی چپ بریده و سرانجام برش را در امتداد خط جانبی و دیواره خلفی محوطه شکمی به سمت مخرج ادامه داد و دیواره سمت چپ حفره شکمی را کاملاً از هر طرف آزاد شده است بر داشت تا بدین ترتیب اندامهای مختلف موجود در حفره یاد شده آشکار شوند و حالت آنها مورد بررسی قرار گیرد . وجود هرگونه مایع و رنگ آن ، همچنین وجود انگلهای مختلف در محوطه شکمی و حالت و رنگ قلب ، کبد و کلیه*ها و سر انجام وجود هرنوع تورم و ضایعات غیرعادی مانند خونریزی باید مورد توجه قرار گیرد .
لوله گوارش را از ابتدا و انتها قطع کرده و از بدن خارج نموده و در یک ظرف آن را باز کرده و نمونه*های لازم را از آن می *گیریم .
وقتی صفرا متورم و تیره رنگ می *شود نشانه این است که ما مشکل تغذیه*ای داریم و باید ببینیم که مشکل از کجاست .
خونریزی در کبد نیز به دو علت شایع مسمومیت غذائی و عوامل میکروبی بیشتر روی می *دهد . البته مسمومیت غذائی دو نشانه بارز دیگر شامل وجود محتویات خونی در روده و وجود مایع زرد خونی در محوطه شکمی می *باشد .
کبد سالم دارای قوام کافی ، رنگ تیره و براق و لبه*های تیز می *باشد .
وجود غذا در معده ماهی بیمار نشان*دهنده یک مشکل حاد است که اگر مواد غذائی هضم شده فقط در نواحی انتهائی روده باشد از حاد بودن مسئله تا حدودی کاسته می *شود .
ph معده یک ماهی سالم اسیدی می*باشد و در بیماریهای ویروسی معده پرخون می *شود و وجود سنگریزه در معده نشانه وجود بدی تغذیه و کمبود میکروالمانها می*باشد .
تجمع مواد مخاطی سفید مایل به زرد در دستگاه گوارش را می *توان در بی اشتهائی طولانی مدت*تر مشاهده نمود .
اغلب پرخونی مشخص در بخش انتهائی دستگاه گواش بعد از مرگ دیده می *شود و حالت طبیعی دارد .

بیماری*های شایع ماهی قزل*آلا

1 ـ مسمومیت با دی *اکسید کربن:
افزایش خیلی زیاد دی *اکسید کربن و کاهش میزان کربنات*ها و و بی *کربنات*ها سبب ایجاد مسمومیت با نشانه*های ذیل می *شود :
_ بی اشتهائی
_ افزایش میزان دی *اکسید کربن به بیش از ppm 60
_ اکسیژن محلول کمتر از ppm 6 ، بیشتر ماهیان به بیش از ppm 6 اکسیژن نیاز دارند .
_ معمولاً ماهی به صورت بی *حرکت به یک پهلو شناور می *ماند .
_ ماهی به آرامی و کندتر از حالت طبیعی حرکت می کند .
_ ph آب بسوی اسیدی پیش می *رود .
_ تنفس ماهی به کندی صورت می *گیرد .
_ ماهی در کف حوضچه یا استخر در وضعیت مستقیم باقی می *ماند .

2 ـ کمبود اکسیژن :
کاهش اکسیژن محلول ، عامل بروز این عارضه است که با درجه حرارت و تراکم مرتبط است و می *توان با افزایش میزان هوادهی ، کاهش میزان تراکم و در صورت امکان کاهش درجه حرارت این مشکل را رفع کرد و این کاهش اکسیژن دارای نشانه*های ذیل است :
_ ماهی در سطح آب می ماند و تنفس می *کند
_ اکسیژن محلول کمتر از ppm 6 ، بیشتر ماهیان به بیش از ppm 6 اکسیژن نیاز دارند .
_ ماهی برای مدت زیادی در سطح آب باقی می *ماند .
_ ماهی سریع*تر از حالت عادی تنفس می *کند .

3 ـ ضربه :
استرس حمل و نقل ، دستکاری ، برخورد ماهی در استخر یا مخزن به اشیاء ، تهاجم سایر ماهیان و … سبب بروز ضربه به ماهی می *شوند که دارای چندین نشانه مشترک هستند .
- ماهی بی *اشتها ست و تمایلی به غذا ندارد .
_ بافتهای بینابینی باله*ها از بین می*رود و حالت خوردگی پیدا می*کند .
_ تعداد سلول*های قرمز خون از حالت عادی ( 9- 7 گرم در دسی لیتر ) بیشتر می *شود .
_ باله*ها از ماده خاکستری تیره*ای پوشیده می *شوند .
_ قرینه چشم نیز تیره رنگ و مات می شود .
_ آثار مختلف خونریزی در پوست و در چشم دیده می*شود .
_ ماهی خود را پشت موانع داخل آب پنهان می*کند .
_ ماهی کندتر ازحالت عادی در آب حرکت می*کند و سعی می *کند در کف مخزن باقی بماند .
_ فلس*های قسمت*های مختلف بدن می *ریزد و در قسمتهای مختلف بدن خونریزی*های نقطه*ای زیر جلدی دیده می *شود .
_ افزایش سلول*های سفید خون ( لکوسیتوزیس ) در آزمایش*های هماتولوژی تائید می *شود .

4 ـ مسمومیت*های غیر اختصاصی
هر عامل محیطی غیر عادی ممکن است سبب بروز مسمومیت شود و لازم است تمام پارامترهای آب کنترل شوند و در صورت بروز تنها راه درمان اصلاح کیفیت آب می*باشد .
_ ماهی حرکت مختصری انجام می *دهد و سپس متوقف می شود و تعادل ندارد .
_ مقادیر بالای ppm 02/0 آمونیاک و ppm 15/0 مس ، ppm 2 نیتریت و ppm 50 نیترات سبب ایجاد مسمومیت می*شود .
_ ماهی در سطح آب باقی می *ماند و هوا را می *بلعد .
_ ماهی*ها به صورت گروهی در وروی جمع می *شوند .
_ انحنای قدامی ـ خلفی ( کیفوزیس ) در ستون مهره ایجاد می *شود .

5 ـ دژنرسانس چربی کبد :
بالا بودن میزان کربوهیدرات*ها یا چربی جیره غذائی بخصوص در فصل سرد و در نتیجه عدم تعادل جیره عامل اصلی بروز این عارضه است همچنین کمبود رتینول ، کولین و بیوتین جیره ممکن است به این عارضه منتهی شود . با اصلاح جیره غذائی و افزودن ویتامین E می *توان این بیماری را درمان کرد .
نشانه*های این بیماری شامل :
_ تیرگی رنگ ، اگزوفتالمی یک و دو طرفه و ادم سراسری در بدن
_ ماهی به طور دائم در سطح آب باقی می*ماند .
_ کبد حالت تورم داشته و رنگ پریدگی آن مشهود است .
_ رنگ آبششها از قرمز پررنگ به کم*رنگ تبدیل می *شود .

6 ـ هپاتوم یا تومور کبد :
وجود تومورهای بزرگ در کبد ، بویژه در کبد قزل*آلای رنگین کمان معمولاً مشخص کننده مسمومیت با آفلاتوکسین است .چند ماه پس از اینکه ماهی قزل*آلا با حتی مقدار بسیار کمی از دانه*های روغنی کپک زده تغذیه شوند ، تومورهای کبد ظاهر می *شود . این تومورها سپس به سرعت در تمام بدن گسترش یافته و باعث تلفات سنگین می *شوند . در ضمن پنبه دانه نیز ممکن است به*طور مستقیم به علت وجود رنگدانه*های سمی سبب ایجاد بیماری و بی *اشتهائی و رسوب چربی در کبد و کلیه ماهیان شود .
نشانه*های این بیماری :
_ تورم شکم
_ کم خونی ناشی از کاهش تعداد سلولهای قرمز خون یا مقدار هموگلوبین آنها یا هردو عامل است .
_ مقادیر پروتئین*های خون کمتر از حالت عادی است .
_ کبد کمی حالت خونریزی نشان می *دهد .

7 ـ کمبود کولین :
_ ماهی مبتلا رشد کمی دارد یا اصلا رشد نمی *کند و مانند ماهیان مبتلا به انگل تمایلی به غذا ندارد
_ در کلیه ها خونریزی دیده می شود .
_ کبد به رنگ سفید و یا زرد کم*رنگ دیده می شود .
_ ضریب تبدیل غذائی از حالت معمولی بالاتر است .
اگر گله در مدت زمان زیادی در معرض این کمبود باشد ، محصول خوبی عاید نمی*شود ، به محض ظهور نشانه*ها یا به عنوان پیشگیری ، همواره باید میزان مناسب این ماده به جیره اضافه شود .

8 ـ ایکتیو بودیازیس :
تک یاخته کاستیانکاتریکس ( ایکتیوبودو ) با دو تاژک عامل این عارضه است ، این انگل به پوست و آبشش می*چسبد . نشانه*های این بیماری :
_ ماهی شنا کوتاهی دارد و سپس متوقف می شود .
_ ماهی تمایلی به غذا ندارد .
_ باله*های ماهی به صورت خوابیده دیده می*شود .
_ آبشش*ها موکوس زیادی ترشح می*کنند .
_ خونریزی در نقاط مختلف پوست دیده می*شود .
_ ماهی خود را پشت موانع موجود در آب مخفی می کند .
_ ماهی دائماَ خود را به اطراف می*مالد .
استفاده از محلول اکریوفلاوین و فرمالین در درمان بیماری نتیجه خوبی دارد . تعویض قسمتی از آب پس از 8 ـ 6 ساعت مفید است .

9 ـ ایکتیوفتیریازیس ( بیماری لکه سفید ) :
تک یاخته ایکتیوفتیریوس مولتی*فیلی*ایس عامل ایجاد این بیماری است ، که اگر درمان نشود کشنده است ولی روند عفونت اجازه بررسی ، تشخیص و آغاز درمان را می*دهد .
_ماهی شنا کوتاهی دارد و سپس متوقف می شود .
_ ماهی تمایلی به غذا ندارد .
_ باله*های ماهی به صورت خوابیده دیده می*شود .
_آبشش*ها موکوس زیادی ترشح می*کنند .
_ خونریزی در نقاط مختلف پوست دیده می*شود .
_ ماهی خود را پشت موانع موجود در آب مخفی می کند .
_ ماهی دائماَ خود را به اطراف می*مالد .
_ماهی در سطح آب می*ماند و هوا را می*بلعد .
_ لکه سفید بر روی پوست و ابشش دیده می*شود .
_ افزایش درجه حرارت و نیترات به شیوع ایک کمک می کند .
برای درمان این بیماری می*توان از سولفات مس در 4 یا 5 نوبت به فواصل 4 روزه استفاده کرد .
مالاشیت*گرین نیز با موفقیت در درمان این بیماری بکار رفته است .

10 ـ داکتیلوژیروزیس :
عامل این بیماری یک ترماتود منوژن به نام داکتیلوژیروس است که بیشتر بر روی آبشش و گاهی در پوست مشاهده می*شود . ماهی مبتلا به این انگل :
_ ماهی شنا کوتاهی دارد و سپس متوقف می شود .
_ ماهی در سطح آب باقی می*ماند و تنفس می*کند یا هوا را می*بلعد .
_ ماهی حالت سرفه را نشان می*دهد .
_ موکوس زیاد و خونریزی د ر آبشش ها دیده می*شود .
_ قسمت*هائی از آبشش به شکل غیر عادی برآمدگی دارد .
_ عضلات ماهی تحلیل می*رود .
_ ماهی دائماَ خود را به اطراف می*مالد .
با استفاده از پرازی کوانتل یا بکارگیری فرمالین به روش غوطه*وری درمان انجام می*شود . در این روش تخم انگلها از بین نمی*رود بنابراین لازم است درمان به صورت یک هفته درمیان برای مدت 2تا 3 هفته ادامه یابد .

11 ـ ژیرو داکتیلوزیس :
عامل این بیماری یک ترماتود منوژن به نام ژیروداکتیلوس است که انتشار جغرافیائی و دامنه میزبانی وسیعی دارند ، این انگلها کرم*های پهن کوچکی با یک قلاب در انتهای بدن است و زنده*زا هستند وبیشتر بر روی پوست دیده می*شوند .
در صورت تشخیص و کنترل سریع می*توان این بیماری را کنترل کرد و این انگل تا زمانی که ماهی زنده است بر روی بدن می*مانند . نشانه*های این بیماری :
_ ماهی در مقاطع کوتاه شنا می*کند و سپس متوف می*شود .
_ باله*ها تیره رنگ شده و زمینه خاکستری پیدا می*کنند .
_ ماهی حالت سرفه دارد و برای مدت زیادی روی آب می*ماند و تنفس سریعی دارد .
_ باله*ها به حالت بسته باقی می*مانند .
_ درآبششها به حالت باز باقی می*مانند .
_خونریزی و یک لایه نازک خاکستری روی بدن در پوست مشاهده می*شود .
_ مخاط و ترشحات جلدی بیشتر از حالت طبیعی است .
_انگل سبب ایجاد جراحت دایره*ای شکل بر روی پوست می*شود .
با استفاده از پرازی کوانتل یا به کارگیری تری*کلروفن انجام می*شود .معمولاَ یک مرحله درمان برای ریشه*کنی انگل کافی است چون انگل زنده*زا ست و انگل در همه مراحل با درمان از بین می*رود و تخم یا عامل دیگری برای انتقال عفونت باقی نمی*ماند .

12 ـ هگزامیتیازیس :
گونه*های مختلفی از تاژکدار هگزامیتا ( با 8 تاژک ) عامل این عارضه هستند . این انگل در روده ماهی و همزیست با آن است . در این بیماری :
_ شکم ماهی تحلیل رفته به نظر می*رسد .
_ سر ماهی به شکل غیر عادی تیره است .
_ ماهی به طرف غذا می*آید ولی اشتها به غذا ندارد .
_ احتمالاَ در روده خونریزی مشاهده می*شود و کیسه صفرا ضخیم*تر بنظر می*رسد .
استفاده از مترونیدازول در آب ، سریع*ترین و موثرترین درمان است .

13 ـ پوسیدگی باله و دم :
عامل این بیماری عفونت باکتریائی ناشی از سدوموناس*هاست که شرایط بد محیطی ، جیره غذائی نامناسب و استرس*ها زمینه ساز این بیماری هستند .
نشانه*های این بیماری شامل :
_از بین رفتن شعاع بین باله*ها و بافت بینابینی آنها و منظره سائیدگی پیدا می*کند .
_باله ها کاملاَ از ماده خاکستری پوشیده می*شوند و نقاط خونریزی نیز دارند .
_در قسمتهای مختلف پوست خونریزی مشاهده می*شود .
_حالت پرخونی در پایه و قاعده باله*ها ایجاد می*شود .
_دم ماهی حالت خوردگی و پاره*شدگی دارد .
حمام غوطه*وری با فوراناس در درمان موثر است و افزودن ویتامین به غذای روزانه و افزایش کیفیت آب در ریشه*کنی عارضه مفید است .

منبع: شرکت تعاونی متخصصین کشاورزی