عبارت neuter (اخته کردن) را به معناي خارج کردن اندامهاي تناسلي نر ميدانيم و مردم در اصطلاح عاميانه اين عبارت را براي ماده به صورت spay(عقيم کردن) بکار مي برند.
در اصطلاح علمي براي نر عبارت castration وبراي ماده عبارت ovariohysterectomy بکار مي رود.
در اين نوشتار کوتاه ميخواهيم ببينيم که اخته يا عقيم کردن تحت عبارت کلي neutering (اين عبارتدر انگليسي گاهاً هم براي نر و هم براي ماده بکار مي رود) در خرگوش چه کاربردي دارد؟
دليل اخته يا عقيم کردن حيوان چه مي تواند باشد ؟
– پيشگيري از بارداري :
اين مهمترين دليل براي عقيم کردن خرگوش ها است بخصوص اگر هر دو جنس نر و ماده با هم نگهداري شوند.
– پيشگيري از سرطان رحم :
اين مهترين دليل پزشکي براي انجام اين عمل درماده هاست.
در برخي از جمعيت هاي خرگوش ها ميزان ابتلا به آدنوکارسينومايرحمي به ۸۰ درصد در ماده ها مي رسد.
اين مسئله ثابت شده که بروز اين نوعسرطان احتمالاً با ساختار ژنتيکي خرگوش ماده در ارتباط است.
اما از آنجاييکه پيشينه ژنتيکي اکثر خرگوشها را نمي دانيم و اصولاً کاري در اين زمينهانجام نمي شود بهتر است براي پيشگيري از ابتلا به اين نوع سرطان به عقيمکردن حيوان روي آورد.
اين نوع سرطان قادر است به سرعت به ساير اندامهايبدن نظير کبد ، ريه و حتي پوست دست اندازي کند که متاستازهاي خارج رحمي آنقابل درمان هم نيست.
گرچه خرگوشهاي زير دو سال به ندرت به اين نوع سرطانمبتلا مي شوند اما بهتر است قبل از رسيدن به اين سن عقيم سازي صورت پذيرد.
– پيشگيري از ساير بيماريهاي رحمي :
اگر چه مهمترين و شايعترين بيماريرحمي خرگوش سرطان است اما موارد متعددي هم از ساير بيماريها نظير پايومترا(تجمع عفونت در رحم) ،آنوريسم رحمي (تجمع بيش از حد خون در رحم) واندومتريت (التهاب و عفونت لايه داخلي رحم) ديده مي شوند.
مثل سرطان رحم ،اين بيماريها هم اکثراً بعد از دو سالگي حيوان را گرفتار مي کنند.
– پيشگيري از آبستني کاذب :
خرگوش ماده ممکن است در اثر فعاليت هورمونيتخمدان در حالي که آبستن نيست چهره بارداري از خود بروز دهد.
اگر چه اينحالت از نظر پزشکي مضر و خطرناک نيست اما مي تواند به حيوان استرس زياديحاصل از فعاليتهايي نظير لانه سازي ، توليد شير ، پرخاشگري براي حفظ قلمرورا تحميل کند.
اين استرس به شما اجازه نگهداري صحيح و به دور از دغدغهحيوان را نمي دهد. برخي از حيوانات هم در اين زمان دچار کاهش اشتها واختلالاتي در معده و روده خود مي شوند.
– پيشگيري از سرطان پستان :
سرطان پستان در خرگوش ماده آنچنان رايج نيستاما اگر رخ دهد مي تواند به سرعت گسترش يابد و درمان آن هم بسيار دشوارخواهد بود.
اين بيماري در صورت عقيم کردن حيوان قبل از سن دو سالگي قابلپيشگيري است.
اين نکته مهم را بايد به ياد داشت که اغلب موارد کارسينومايپستان با سرطان رحم همراه است.
بيماري مهم ديگر در اين زمينه ديسپلازيپستان با غدد سيستيک پستاني است.
اين بيماري برخلاف نوع قبل ، خوش خيم استو باعث سيستيک شدن غدد پستان ميشود.
البته اين بيماري عليرغم خوش خيم بودنباعث آزردگي حيوان مي گردد.
مجدداً تأکيد مي شود که عقيم سازي حيوان قبلاز دو سالگي به پيشگيري از وقوع هر دو نوع بيماري پستان خواهد انجاميد.
– پشگيري از بروز رفتارهاي ناهنجار و عصبي حيوان :
هر دو جنس نر و مادهزماني که در اوج فعاليت جنسي هستند رفتارهاي عصبي و پرخاشگرانه اي از خودبروز مي دهند.
البته اکثر خرگوشها رفتارهاي آرامي دارند و مثل يک نوزادکوچک رفتار مي کنند اما در سنين ۶ تا ۱۲ ماهگي قدري رفتارهاي متفاوت ازخود بروز مي دهند.
عقيم کردن حيوان به کنترل اين رفتارها کمک شاياني خواهدکرد.
– پيشگيري از ادرار کردن بيجا :
هر دو جنس نر و ماده مي توانند روي سطوحعمودي براي تعيين قلمرو خود ادرار کنند و آنرا بپاشند که موضوع خوشايندينيست
. خرگوشهاي اخته نشده نر و بالغ حداقل ده برابر ماده ها اين کار راانجام مي دهند.
ضمناً بوي ناشي از ادرار هم براي انسان خوشايند نمي باشد.اگر اين رفتار مدت زماني قابل توجه ادامه يابد متوقف کردن آن کار آساني نخواهد بود.
عقيم کردن حيوان به کنترل اين رفتار کمک زيادي مي کند.
– پيشگيري از بيماريهاي بيضه :
هر چند بيماريهاي بيضه در خرگوشهاي نرمعمول نيست اما مي تواند رخ دهد.
آبسه ها (معمولاً ناشي از گازگرفتگي وگزش ساير خرگوشها) ، هماتوم و سرطان از جمله اين بيماريها هستند که باعقيم کردن حيوان بروز آنها منتفي مي شود.
سن اخته و عقيم سازي :
بهترين سن براي هر دو جنس نر و ماده قبل يا بلافاصله بعد از بلوغ جنسي است.
بر اساس نژاد ، ممکن است اين زمان از چهار تا شش ماهگي در نژادهايکوچک تا متوسط الجثه و تا نه ماهگي در مورد نژادهاي بزرگ جثه متفاوت باشد.
به دليل اندازه اندامهاي تناسلي انجام اين عمل قبل از چهار ماهگي توصيهنمي شود ، ضمن آنکه نفعي هم براي سلامت خرگوش در اين سن ندارد.
قبل ازانجام عمل بايد از سلامت خرگوش مطمئن شد و به بررسي وجود اندامهايي نظيربيضه در کيسه اسکروتوم ، فرج ، بلوغ جسمي و تغييرات رفتاري نظير پاشيدنادرار روي سطوح و افزايش رفتارهاي تهاجمي پرداخت.
در مورد خرگوشهاي چاق يادچار بيماري انجام اين عمل جراحي چندان توصيه نمي شود چرا که اين حيواناتاز ريسک بالايي براي عوارض ناشي از جراحي برخوردارند.
وزن حيوان قبل ازعمل در صورتي که اضافه باشد بايد پايين آورده شود و بيماري وي درمان ياکنترل گردد.
چه اتفاقي در اخته و عقيم سازي مي افتد؟
وقتي يک خرگوش ماده اخته مي شود ، به معناي آنست که بيضه ها کاملاً از بدن خارج مي گردند.
اين کار يا از طريق يک شکاف در جلوي بيضه ها يا با دو شکافروي هر کيسه اسکروتوم انجام مي شود.
معمولاً شکافها باز گذاشته مي شوند يااگر شکاف بزرگ باشد يک بخيه کوچک زده مي شود.
بعد از عمل جراحي به طورطبيعي کيسه اسکروتوم ظرف ۲۴ تا ۴۸ ساعت ورم مي کند اما اين ورم در عرض يکهفته تا ده روز کاملاً رفع مي شود.
بعد از آن به تدريج کيسه اسکروتوم جمع و کوچک مي شود. حتماً به اين نکته بايد توجه نمود که خرگوش اخته شده نرنبايد حداقل سه هفته در تماس با ماده عقيم نشده قرار بگيرد.
دليل اين مسئله اينست که خرگوش نر مي تواند هنوز در مجاري تناسلي خود اسپرم داشتهباشد که اين مجاري ممکن است خارج نشده باشند.
اسپرم در کانال دفران ميتواند تا دو هفته زنده بماند.
از سويي ديگر سطح تستوسترون در خون بعد ازاخته کردن به آرامي افت مي کند و بنابراين خرگوش نر اخته شده باز هم تاچند هفته سعي مي کند تا با خرگوش ماده جفت گيري کند.
بعد از سه هفته اسپرمها از بين مي روند و از آنجايي که بيضه اي ديگر وجود ندارد اسپرم جديدي همتوليد نمي شود و از اين زمان به بعد است که مي توان نر و ماده را کنار هم نگه داشت.
وقتي يک خرگوش ماده عقيم مي شود ، تخمدانها ، اويداکت ها و رحم و اغلباوقات هر دو شاخ رحمي خارج مي شوند.
خرگوشهاي ماده رحمي دارند که از دوشاخ که در انتها به تخمدان منتهي مي شود تشکيل شده و داراي دابل سرويکس(گردن رحم دو شاخه) برخلاف گربه ، سگ ، انسان و بسياري موجودات ديگرهستند.
شکاف در ناحيه ناف و رحم با احتياط ايجاد مي شود و جريان خون دررگهاي خونرسان به رحم و تخمدانها با نخ بخيه مسدود مي شود و ارگانهاي تناسلي خارج مي شوند.
بعد از عمل جراحي :
بعد از هر عمل جراحي مناسب است تا صاحب حيوان دو بار در روز محل عمل را ازنظر تورم غيرطبيعي ، ترشحات يا بازشدن محل جراحي بررسي کند.
اکثر خرگوشهايک روز بعد از عمل هم چيزي نمي خورند اما بايد در طي دو تا سه روز بعد ازعمل آرام آرام آنها را به جيره غذايي طبيعي بازگرداند.
برخي از خرگوشها هميک يا دو روز بعد از عمل مدفوع نرم ، خيلي کم و با شکل نامعمول دارند.
اگرخرگوش بعد از عمل بي تابي کند ، بي حوصله باشد ، اشتها نداشته باشد ،حالتهايي از درد با حرکات خود بروز دهد بايد از داروهاي مناسب مسکن استفاده کرد.
معمولاً بعد از عمل جراحي اخته يا عقيم کردن نيازي به استفاده از آنتي بيوتيک نيست مگر آنکه عوارضي بروز کرده باشد يا بيماريديگري زمينه بروز يافته باشد
