مساله کاهش وزن در اسب از مواردی است که دست اندر کاران امور اسب پی در پی با ان مواجه می شوند زیرا بیش از یک صد سبب گوناگون برای کاهش وزن در اسب ها و کره ها وجود دارد که ممکن است بخاطر سپردن تمامی علل تشخیص های اختراقی در حین معاینه اسب مبتلا به عارضه ی کاهش وزن برای دامپزشک دشوار باشد . یک راه منطقی جهت بیاداوردن این علل ان است که انها را به سه دسته عمده تقسیم بندی نماییم .

مکانیسمهای پاتوفیزیولو ژیک اساسی در کاهش وزن عبارت اند از:

۱) جذب ناکافی یا به مصرف رساندن مواد غذایی نامرغوب

۲) افزایش سوخت و ساز بدن یا نیاز به انرژی بیشتر

۳) عملکرد غیر موثر یا ناقص عضو

این مطالب علل گوناگون کاهش وزن در اسب و نیز مراحلی را که دامپزشک باید طی کند تا به یک تشخیص مطلوب برسد مورد بحث قرار می دهد

● بررسی مکانیسمهای پاتو فیزیولوژیک در کاهش وزن

۱) جذب ناکافی یا مصرف ناقص غذا

شرایطی بسیار همچون روشهای نامناسب مدیریتی می تواند منجر به جذب ناکافی یا مصرف ناقص غذاگردد برای مثال اگر به هنگام غذا خوردن بین اسبها رقابت وجود داشته باشد احتمال دارد یکی از اسبها به اندازه کافی غذا دریافت نکند.عدم توانایی در تغذیه مناسب و کامل نیز ممکن است به این امر بینجامد که حیوان نتواند به حد کفایت از غذا استفاده کند این عدم توانایی ممکن است بر اثر مشکلات مربوط به دهان باشد از جمله موجی شکل قرار گرفتن دندان های اسیا در اثر سائیدگی نا هماهنگ و افتادن بعضی از دندان ها و ناهماهنگی و ردیف نبودن دندان ها و سایر مشکلات اکتسابی ومادر زادی دهان ودندان و یا انسفالومالاسی نیگروپالیدال(۱) . استفاده از غذاهایی که از نظر کیفی در سطح پایینی هستند و یا غذاهای کپک زده

احتمالا منجر به امتناع دام از غذاخوردن هرگردد . غذاهای نامرغوب که فاقد انرژی وپروتئین یا مواد معدنی و ویتامین ها به اندازه کافی باشد موجب بروز عوارض ناشی از فقر غذایی می شوند .

۲) افزایش میزان سوخت وساز بدن

تمرینات سنگین و سرمای محیط وشیرواری می توانند نیاز به انرژی را در اسب افزایش دهند نئوپلازی ونارسایی حاد عضوی وجراحات ضربه ای ودرد های شدید و مسمومیت عفونی وحالات التهابی از جمله پونومونی نیز می توانند موجب افزایش میزان سوخت وساز در بدن گردند . واسطه های التهابی که در بعضی از این حالات ایجاد می شوند ممکن است به طور زیانباری استفاده از مواد غذایی را به وسیله کاهش کارایی متابولیکی از طریق چرخه های غیر مفید سوخت وساز در بدن تحت تاثیر قرار دهند .

چنانچه توده ای از بافت التهابی یا سرطانی به حد کافی بزرگ باشد اغلب اوقات ممکن است انحراف قابل توجهی در مسیر مواد مغذی از سوی بافت های سالم بسوی اینگونه بافت ها روی دهد .

۳) عملکرد غیر موثر یا ناقص عضو

بیماری هایی هستند که در اثر عملکرد ناقص میان نارسایی عضوی از بدن همچون نارسایی مزمن قلبی .کلیوی .کبدی بوجود می ایند و موثر در ایجاد عارضه کاهش وزن اسب می باشد

– بیماری های مزمن قلبی :

بیماری های قلبی شاید همیشه با کاهش وزن همراه نبوده اما گاهی کاهش وزن اشب در شرایط مزمن مثل نارسایی احتقانی قلب – اندوکاردیت یا فیبریلاسیون دهلیزی دیده می شود.

– بیماری مزمن کلیوی :

بیماری های داخلی کلیه در اسب ها نادر است به هر حال بیماری های کلیوی در اسب ها هر علتی که داشته باشد همیشه با کاهش وزن و تعدادی از نشانه های اشکار درمانگاهی همراه است حالت ازوتمی وافزایش در غلظت سرومی اوره و کراتنین باعث میشود بررسی دقیق تری روی عملکرد کلیه به عمل اید

– بیماری های مزمن کبدی :

بیماری های مزمن کبدی همچون مسمومیت با گیا هان سمی یا سیروز کبدی پیش رونده در غیاب نشانه های کلینیکی اشکار می تواند با کاهش وزن مزمن همراه باشد .

– بیماری های مزمن روده ای و سوء جذب :

بیماری های التهابی مزمن روده ای باعلل متفاوت منجر به سوء جذب شده و باعث لاغری پیشرونده می شود .

– لنگش :

التهاب بافت مورق سم بیماری استخوان ناویکولار، قره قوش (splints) ، اسیب به لایه های سم بدلیل قدم گذاشتن روی شئ تیز یا بیماری مفصلی مزمن می تواند لنگش ایجاد کرده که غالبا می تواند در اندام حرکتی قدامی یا خلفی اتفاق افتد به هر حال این شرایط می توانند دلیل کاهش وزن چشمگیر باشند مخصوصا زمانی که درد به صورت درمانگاهی اشکار شود.

در موارد نادر بیماریهای سیستمیک مثل لپتوسپیروز ، بروسلوز ، عفونت هرپس ویروس میتواند با کاهش وزن در غیاب نشانه های خاص دیگر همراه باشد.

آلودگیهای انگلی شدید از جمله وجود تعداد زیادی از استرونژیلوسها ی مهاجر و بالغ میتواند

با فقر غذایی همراه باشد ولی در هر صورت بیشتر اسبها بار انگلی سنگین را تحمل کرده بدون کاهش وزن مگر این که آسیب روده ای پیش اید.

● تشخیص علل کاهش وزن در اسبها

بعد از بررسی اجمالی علل کاهش وزن در اسبها ، در ادامه روند تشخیص و مراحل معاینات درمانگاهی و آزمایشگاهی را جهت رسیدن به عامل اصلی کاهش وزن حیوان در میان عوامل متعدد ، مورد مطالعه قرار می دهیم.

۱) گرفتن تاریخچه

۲) انجام معاینات فیزیکی

۳) بکار گیری روشهای تشخیصی تکمیلی

● گرفتن تاریخچه:

همانند مطالعه و بررسی اکثر موارد در مانگاهی ، در ارزیابی وضعیت اسبی که با مساله کاهش وزن روبه روست اولین کار بدست آوردن تاریخچه کامل از بیمار است. ابتدا باید به وضع ظاهری اسب توجه نمود سپس سعی در تشخیص اینکه حیوان به چه میزان و با چه سرعتی وزن کم کرده است پرداخت. وقتی که یقین حاصل شد که اسب دچار عارضه کاهش وزن استباید به نکاتی از تارخچه حیوان توجه کرد که می تواند در تشخیص عامل بیماری و همچنین در تشخیص تفریقی در بین دسته عواملی که احتمالا وقوع انها از سایرین بیشتر است کمک نماید.

● سوالاتی که باید برای بدست اوردن سابقه اسب مبتلابه عارضه کاهش وزن پرسیده می شود

۱) آیا اسبها برای بدست اوردن غذا با همدیگر رقابت دارند؟

۲) آیا اسب میتواند غذا بدست اورد؟(

مثلا لنگش شدید باعث ناتوانی در دسترسی به علوفه و چریدن می شود)

۳) آیا در شرایط نامناسب اب و هوایی سرپناه مناسبی برای حیوان وجود دارد؟

● نوع استفاده از اسب

۱) اسب به چه شدتی تمرین داده می شود؟

۲) وضعیت تولید مثلی حیوان چگونه است؟ (ابستن یا شیروار است)

● تغیر در شرایط نگه داری

۱) قبل از وقوع کاهش وزن آیا اسب شرور به گله اضافه شده است؟

۲) آیا قبل از وقوع کاهش وزن افزایش در سطح تمرینات حیوان وجود داشته است؟

● رژیم غذایی(نوع و کیفیت غذا)

۱) برنامه غذایی چگونه است؟

۲) کیفیت غذا در چه سطحی است؟

۳) ترکیب جیره از نظر مواد غذایی چگونه است؟

۴) آیا تشخیص غذا دهنده به اسبها راجع به نوع و مقدار مورد نیاز از هر قسم ماده غذایی اگاهی دارد؟

● غذا خوردن

۱) ایا حیوان در حین جویدن با مشکلی روبه روست؟

۲) آیا در بلع اشکالی دارد؟

۳) آیا کم اشتها یا بی اشتها است؟

● مشکلات دیگر غیر از کاهش وزن

– آیا اسب اسهال دارد؟

– آیا افزایش تعداد تنفس یا اختلال تنفسی دارد؟

– آیا دچار تکرر ادرار و تشنگی زیاد است؟

– آیا دلدرد دارد؟

غذای دام باید به نحو مطلوبی بازرسی و طرز تغذیه نیز مشاهده شود بنابر این مزیتی که دامپزشک سیار( دامپزشکی که برای ویزیت بیمار به محل می رود) دارد ان است که امکان بازرسی وضعیت غذا ، طرز تغذیه کردن و محل استراحت دام مستقیما توسط دامپزشک وجود دارد. دامپزشک نباید تصور نماید که دامدار راجع کیفیت بالای علوفه ای و مواد دانه ای مطلع است و بایستی درخواست ازمایش غذایی دام را بنماید.

در موارد خاصی که بیش از یک اسب کاهش وزن نشان دهد تجزیه غذا و مطلع شدن از ترکیبات غذا ( ویتامینها و املاح ) سودمند می باشد و از این طریق کمبودهای موجود در محتوای انرژی ، پروتئین و مواد مغذی ضروری می تواند مشخص شود.

دامپزشک باید مشخص کند که ایا قبل از وقوع کاهش وزن ، تغییری در شرایط نگه داری یا نوع استفاده از اسب وجود داشته است یا خیر .این تغییرات می تواند شامل یک یا چند مورد از حالات زیر شود.

۱) افزایش سطح یا نوع تمرین

۲) ورود اسب جدید به گله که از سایرین قویتر باشد

۳) شیروار شدن

۴) استفاده از علوفه یا مواد دانه ای جدید

۵) تغیر محل نگهداری

بایستی از صاحب دام راجب هر گونه مساله ی غیر عادی دیگری به غیر از کاهش وزن سوال نمود این حالت غیر عادی ممکن است شامل اسهال ، نوشیدن اب فراوان ، افزایش فعالیت تنفسی یا سرعت در تنفس ، تب و یا دلدرد باشد اینگونه علایم بالینی ممکن است نمایانگر یک بیماری اولیه از قبیل نارسایی کلیوی (تکرر ادرار و تشنگی زیاد) یا بیماری های عفونی التهابی (پنومونی ، بیماریهای التهابی روده و یا آبسه های موجود در محوطه بطنی باشد.

● انجام معاینات فیزیکی:

مرحله بعدی در ارزیابی اسب مبتلا به عارضه کاهش وزن ، معاینات فیزیکی است.

یک معاینه کامل باید روی همه اسبهایی که دچار لاغری شده اند انجام پذیرد زیرا چنین بیمارانی ممکن است بیش از یک مشکل داشته باشند. هر نکته در تاریخچه که به وجود یک بیماری اولیه اشاره کند باید به هنگام معاینات فیزیکی مورد توجه دقیق قرار گیرد. مثلا داودار مشاهده کرده است که اسب سرفه داشته یا به سختی تنفس می کرده است آنگاه ارزیابی کامل دستگاه تنفس توصیه می شود.

ملامسه از طریق رکتومیکی از روشهای مهم معاینات فیزیکی بر روی حیوان است که در عمل توش رکتال ممکن است در بعضی موارد توده هایی نظیر ابسه ها یا تومورها در محوطه بطنی لمس گردد.

ضخیم شدن جدار روده ، بزرگ شدن عقده های لنفاوی مزانتریک ، چسبندگی هایی در ون محوطه شکمی می تواند ملامسه شود همچنین مدفوع اسب نیز برای یافتن شواهدی دال بر وجود اسهال و یا وجود شن در ان مورد مشاهده عینی قرار گیرد.

شنیدن صدای قلب و بررسی پارامترهای درمانگاهی همچون ادم ایجاد شده ، رنگ غشاءموکوسی ، زمان پرشدگی مویرگی ،تعداد ضربان قلب و نظم و شدت ضربان ، الکتروکاردیوگرافی و اکوکاردیوگرافی از جمله معاینات بالینی می باشند که جهت رسیدن به تشخیص صحیح و مناسب توصیه می شود.

گوش کردن به صداهای دستگاه گوارش و تنفس جهت پی بردن به علت کاهش وزن در دام نیز توصیه می شود .

یک نکته مهم در معاینه اسب مبتلا به عارضه کاهش وزن این است که باید تحلیل عضلانی و از دادن چربی بدن به صورت موضعی یا منتشر را از یکدیگر متمایز نمود زیرا دلایل تحلیل رفتن عضلانی بویژه اگر به صورت موضعی باشد با دلایل کاهش وزن متفاوت است.

تحلیل عضلانی به صورت موضعی در نتیجه کم شدن فعالیت عضله در یک موضع خاص ظاهر خواهد شد مثالی که برای این حالت می توان اورد عدم تقارن عضلات سرینی که به هنگام مقایسه عضله متاثر شده با عضله قرینه اش در دطرف مقابل که حالت طبیعی دارد اشکار می گردد.

● بکار گیری روشهای تشخیص تکمیلی:

اگر یافته های مشاهده شده در خلال معاینه فیزیکی به تعین موقعیت روند بیماری کمک نماید در مرحله بعد می با یست کار با تمرکز بر ان روند ادامه باید مثلا اگر اسبی با تاریخچه سرفه در معاینه با گوشی نیز افزایش تعداد تنفس و خس خس سینه داشته باشد اقدام بعدی در جهت تشخیص تکمیلی باید در بر گیرنده ازمایش سیتولوژیک خلط و کشت میکروبی ان ، رادیوگرافی از سینه ، تابلوی خون و تعین میزان فیبرینوژن باشد.

نمونه خون باید برای تعین نمودار خون ، میزان فیبرینوژن ، مشخصات شیمیایی(۲ ) ارسال گردد. این ازمایشات به تعین وجود حالت التهابی یا عفونی کمک می کند. در اسبهایی با التهاب حاد ممکن است افزایش لکوسیت ها ، نوتروفیل ها ، منوسیت ها ، افزایش فیبرینوژن خون تا ظاهر گردد. در حالات التهابی مزمن ممکن است شمارش افتراقی گلبولهای سفید به وضعیت طبیعی باز گردد ولی اغلب غلظت فیبرینوژن همچنان بالا می ماند و همچنین امکان بوجود امدن کم خونی ناشی از بیماریهای مزمن اسبهای مبتلا به حالات التهابی مزمن وجود دارد.

در اسبهای مبتلا به کاهش وزن ارزشمند ترین ازمونهای بیوشیمیایی سرم عبارتند از:

align=”justify”>اندازه گیری کراتینین ، ازت اوره خون (B.U.N) ، انزیمهای کبدی (سوربیتول دهیدروژناز و گاماگلوتامیل ترنسفراز) ، بیلی روبین ، البومین و گلوبولین.

نتایج بدست امده از تستهای ازمایشگاهی اولیه چگونگی به کار گیری روشهای تشخیصی بعدی را مشخص می کند مثلا چنانچه حداقل اطلاعات اولیه افزایش مشخص فعالیت انزیمهای کبدی را اشکار می کند ارزیابی بعدی ممکن است شامل اولترا سونوگرافی و بیوبسی کبد باشد.

اگر در مورد اسبی مشخص شده که حالت ازتمی و ایزوستنوریک دارد، در ان صورت باید ازمایشات در جهت تشخیص تفریقی این نارسایی مزمن و نارساییهای کلیه انجام پذیرد و این ازمایشات باید شامل اولتراسونوگرافی کلیه و اندازه گیری الکترو لیتهایی که به مقادیر جزئی در ادرار ترشح می شود و میزان بعضی انزیمها در ادرار باشد.

اگر چنانچه شکی نسبت به وجود یک روند التهابی بر اساس افزایش فیبرینوژن یا تعداد گلبولهاس سفید (wbc) وجود دارد نمونه گیری و بررسی مایع صفاقی و نیز رادیو گرافی از سینه الزامی است نمونه گیری از مایع جنب نیز ممکن است به منظور شناسایی کانون التهاب انجام می شود .

چنانچه در یک یا هر دوی این حفرات (سینه و شکم) التهاب چرکی تشخیص داده می شود مایعات نمونه برداری شده از انها را باید جهت کشت میکروبی و تعین حساسیت انتی بیوتیکی به ازمایشگاه ارسال کرد

اما در صورتی که هیچ مساله غیر طبیعی در معاینات فیزیکی و یا بررسیهای ازمایشگاهی مقدماتی یافت نشد و هیچ نکته ای در خصوص نگهداری و مدیریت نامناسب اسب در تاریخچه وجود نداشت انگاه ازمایشهای اخنصاصی جذب معدی- روده ای برای تعین وجود سندرمهای سوء جذب توصیه می شود.

این ازمایشات معمولا یا شامل گلوگز خوراکی ویا ازمایش جذی گزیلوز می باشد.

● آزمایش جذب گلوکز خوراکی:

▪ مراحل ازمایش

۱) وزن اسب اندازه گیری می شود و حیوان سرتاسر شب گرسنه نگهداری میشود (۱۲-۱۸ ساعت پرهیز غذایی لازم است).

در دو ساعت اول ازمایش باید از نوشیدن اب توسط دام نیز جلوگیری شود .

۲) یک گرم از D- گلوکزانهیدراز یا مونو هیدرات به ازای هر گیلو گرم وزن بدن حیوان در نظر گرفته شده و محلول تازه ۲۰% در اب گرم تهیه می شود.

۳) در نمونه ناشتا، از خون فورا قبل از ازمایش گرفته شده و زمان صفر برای ان دو در نظر گرفته می شود(همه نمونه ها در ماده ی ضد انعقاد . فلوئورید سدیم)

۴) لوله بینی معدی (nasogastic-tube) گذارده شده و تمام محلول گلوکز به معده رسانده می شود

۵) نمونه های دیگر خون در دقیقه های ۱۸۰ ، ۱۲۰ ، ۹۰ ، ۶۰ ، ۳۰ گرفته شده و برای اندازه گیری گلوکز به ازمایشگاه فرستاده می شود و منحنی عمودی جذب گلوکز کشیده می شود.

● تفسیر ازمایش:

در شرایط نرمال منحنی جذب دو فاز دارد در ۲ ساعت اول گلوکوز بی وقفه از روده کوچک جذب شده و غلظت گلوکز پلاسما دو برابر می شود.

فازدوم وابسته به انسولین بوده و یک نزول پیشرونده را برای رسیدن به حالت سکون که پس از ۶ ساعت حاصل می شود نشان می دهد.

ساعتهای نمونه گیری که بیان شد با ید این خصوصییت را در مواردی که جذب لطمه نخورده است نشان دهد.

– یک خط صاف معرف سوء جذب کامل بوده و غالبا بر پیش اگاهی بد دلالت می کند زیرا دلایل اصلی التهاب پیش رونده دیواره روده یا نفوذ سلولی سرطانی دیواره روده است و تشخیص توسط هیستو پاتولوژی تایید می شود.

– منحنی حد واسط جذب طبیعی و سوء جذب کامل ، سوء جذب جزئی را نمایان می سازد که دلایل سوء جذب جزئی عبارتند از:

اختلالات گردش خون، کوچک شدن پرزها یا تغیرات التهابی قابل برگشت ناشی از الودگی انگلی.

● یافته های غیر طبیعی تنفسی:

۱) خرخر یا خس خس

۲) افزایش تعداد تنفس – سختی تنفس و ترشحات چرکی از بینی یا سرفه

برخورد: اندسکوپی رادیوگرافی از سینه، شستشوی نای و نایچه ها، CBC ،ازمایشات سرم

● یافته های غیر طبیعی دستگاه ادراری:

۱) تشخیص کلیه بزرگ شده و یا کوچک شده در توش رکتال

برخورد: اولتراسو نو گرافی و تشخیص بیماری کلیوی حاد از مزمن

۲) ادرار رقیق با افزایش ادرار رقیق شده

برخورد: تجزیه ادرارپرصورت وجود باکتری و WBC کشت باکتریایی عفونت جهت تشخیص عفونت

● انالیز شیمیایی

ـ برخورد با اختلالات حرکتی:

▪ معاینه کامل عصبی

▪ تهیه رادیو گرافهااز محل محدود شده در معاینه عصبی

▪ سنجش عیار EHV-۱ در سرم < انسفالیت شرقی و غربی

▪ تجزیه مایع مغذی نخاعی

ـ برخورد با ناتوانی در گرفتن غذا:

▪ اندوسکوپی دهان و حلق

▪ رادیوگرافی از دهان و حلق

▪ معاینه عصبی

در این حالات در مورد هاری احتیاط باید کرد.

● انتخاب راههای درمان:

انتخاب شیوه درمان اسب مبتلا به کاهش وزن مبتنی بر مسائلی است که از تاریخچه ، معاینات فیزیکی و کارهای تکمیلی متعاقب ان بدست می اید .

برخی از بیماریها که در اسب می تواند منجربه کاهش وزن شود ممکن است ب جز یک حالت تسکینی، پاسخ قابل توجه به درمان ندهد (مثلا نئوپلازی یا نارسایی مزمن عضو).

از سوی دیگر بعضی حالات ممکن است به طور کاملا مطلوبی به درمان جواب دهد (انتروپاتی در اثر وجود شن ،ابسه های داخل حفره شکمی ، دریافت ناکافی غذا بدلیل رقابت ، نامتعادل بودن جیره غذایی و مسائل مدیریتی)

به طور کلی هنگامی که علت کاهش وزن مشخص شود راههای درمانی را می توان در کتب مرجع مربوط به مسائل درمانی اسب یافت.

(۱) این نوع انسفالو مالاسی در اسب در اثر خوردن گیاه خاصی می تواند ایجاد شود که به دلیل فلجی هان و حلق منجر به بی اشتهایی کامل دام می شود.
(۲)ازمایش fecal flotation برای بررسی وجود تخم انگل
ازمایش fecal sedimentation برای بررسی وجود شن
ازمایش fecal occult blood test
منابع فارسی:
۱. طب داخلی دامهای بزرگ برادفوردپی . اسمیت
۲. بیماریهای اسب ا.ام.جانستون . ترجمه دکتر بهنام واحدی اردبیلی
۳. کلینیکال پاتولوژی دامپزشکی تالیف . پروفسور گانتی

آ. ساستری ترجمه دکتر علی مجابی- دکتر ابولقاسم مرادی

REFRENCE:
Identifying the cause of weight loss in horse . veterinary medicine (magazine)