بتائین یا تری متیل گلیسین، مادهای طبیعی و محلول در آب بوده که تقریباً در بدن تمامی موجودات زنده ساخته میشود، ولی فقط تعداد معدودی از حیوانات مهره دار و گیاهان، این ماده را به مقدار زیاد در بدن خود ذخیره میکنند.
از جمله گیاهان ذخیره کننده بتائین، چغندر قند می باشد؛ به طوری که میتوان بتائین را از طریق فرایند مخصوصی، از ملاس چغندر قند استخراج نمود. در تولید و استخراج بتائین از چغندر قند، به غیر آب و دیگر مواد طبیعی ، از هیچ ماده شیمیایی استفاده نمیشود ؛ بنابراین بتائین حاصل از این فرایند به عنوان ماده ای صد در صد طبیعی محسوب میگردد .
بتائین از نظر شیمیایی یک ملکول با ثبات بوده، به طوری که قادر است حتی در دمای 200 درجه سانتیگراد هم ، فعالیت شیمیایی خود را حفظ نماید.
نقش و مکانیسم عمل بتائین در موجودات زنده:
1- بتافین در نقش یک متیل دهنده:
اهمیت گروه متیل (CH3)برای موجودات زنده در درجه نخست به دلیل وظایف مختلف و متنوعی که در سیستم عصبی ، ایمنی ، کلیه و قلب ایفا میکند.
همچنین به این علت که این گروه در بدن موجودات زنده سنتز نشده و تامین آن از طریق منابع غذایی مختلف، از قبیل بتائین، کولین، متیونین ویتامینB12 اسید فولیک و ویتامین B6صورت میگیرد اهمیت دو چندان پیدا میکند.
از بین مواد فوق که قادر به تامین گروه متیل برای موجودات می باشند، فقط بتائین می تواند به طور مستقیم به عنوان دهنده گروه متیل در سیکل انتقال این گروه در کبد دخالت داشته باشد.
باید توجه داشت چنانچه کولین و متیونین بخواهند در نقش یک متیل دهنده ظاهر شوند، باید شکل ساختمانی خود را تغییر دهند. یعنی کولین برای آن که بتواند به عنوان دهنده گروه متیل عمل کند.
ابتدا باید به بتائین تبدیل شود. متیونین هم قبل از آن که فعالیت متیل دهندگی خود را آغاز کند باید یک گروه آدنوزیل از ATPدریافت کرده و تبدیل به –Sآدنوزیل متیونین شود.
2- نقش بتافین در تنظیم فشار اسمزی
تنظیم فشار اسمزی عبارت است از قابلیت یک سلول جهت حفظ و نگهداری ساختمان و عمل خود، که این امر مهم به وسیله تنظیم حرکت آب به داخل یا خارج سلول صورت میگیرد تنظیم فشار اسمزی خون توسط بتائین ، با توجه به ساختمان مولکولی دو قطبی این ماده کاملاً قابل توجیه است به این ترتیب که بتائین ، با تاثیر برروی جذب ، دفع و تعویض یون های موجود در مایع داخل سلولی، فشار اسمزی سلول را ثابت نگاه میدارد . تنظیم فشار اسمزی توسط بتائین، در همه موجودات زنده شامل باکتریها، گیاهان و حیوانات شناخته شده است.
3- نقش بتافین در کاهش اثرات استرس گرمایی:
هنگامی که درجه حرارت محیطی، به بالاتر از محدوده حرارتی خنثی افزایش یابد پرندگان به منظور خنک شدن تعداد عمل نفس نفس زدن را به بیش از 10 برابر افزایش میدهند، به گونه ای که تعداد تنفس از میزان طبیعی 25 تنفس در دقیقه به 250 تنفس در دقیقه میرسد.
این عمل در نهایت به هدرروی بیش از حد دیاکسیدکربن منجر شده و سبب افزایش سطح بی کربنات و بالا رفتن PHخون میشود. در این حالت پرنده برای تصحیح PHخون شروع به دفع بی کربنات از راه ادرار می نماید.
از آنجایی که وجود یون بی کربنات برای ساخت پوسته تخم مرغ ضروری بوده و تحت شرایط استرس گرمایی، موثرترین عامل بر کیفیت پوسته تخممرغ است، بنابراین در این حالت کیفیت پوسته تخممرغهای تولیدی کاهش خواهد یافت.
بتائین به دلیل دارا بودن خاصیت تنظیم فشار اسمزی، از مصرف انرژی توسط پمپهای یونی سلول جلوگیری میکند در نتیجه انرژی مورد نیاز برای نگهداری پرنده، حتی در شرایط استرس گرمایی کاهش یافته و مقادیر بیشتری از انرژی صرف رشد و تولید میشود و همچنین با مصرف بتافین در فصل گرما تعداد تخممرغ های شکسته و لمبه کاهش پیدا میکند.
4- نقش بتافین در متابولیسم چربی وبهبود کیفیت لاشه
ترکیبات دهنده گروه متیل در رفع عارضه کبد چرب نقش ویژه ای دارند. به طوری که این ترکیبات با دادن گروه متیل خود باعث تحرک کلسترول و لیپوپروتئینها از کبد به خون میشود. کولین مادهای است که به عنوان جزیی از ساختمان فسفولیپید فسفاتیدیل کولین (لیستین) ، در بدن ایفاء نقش میکند.
و فسفاتیدیل کولین نیز ماده است که در ساختمان VLDLبه کار میرود در شرایط کمبود با عدم حضور کولین، گروه های متیل بتائین، باعث متیله کردن هموسیستئین و تبدیل آن به میتونین می شوند که این ماده می تواند تبدیل به –Sآدنوزیل متیونین گردد. این ماده قادر است فسفاتیدیل اتانل آمین را متیله کرده و آن را تبدیل به فسفاتیدیل کولین نماید.
فسفاتیدیل کولین تولید شده در ساختمان VLDLشرکت کرده و باعث حمل چربی و کلسترول از کبد میشود. تحقیقات و یافته های علمی نشان داده اند که مهمترین مرحله در متابولیسم چربی ها، مرحله متیلاسیون است و بتائین به عنوان مهمترین متیل دهنده نقش موثری را در این رابطه ایفا مینماید.
5- نقش بتافین در جلوگیری از بروز کوکسیدیوز و اسهال در طیور:
کوکسیدیواستات های یونوفر و عارضه اسهال، دو عامل بر هم زننده تعادل اسمزی و یونی در سلول های پوششی روده می باشند. در این شرایط با مصرف بتافین میتوان حالت تعادل اسمزی را مجدداً برقرار نمود.
6- بتائین و نقش آن در آبزیان
به طور کلی در آبزیان دارای سه وظیفه مختلف میباشند:
1- به عنوان یک ماده جاذب عمل میکند و موجب تحریک اشتها در آبزیان و جلوگیری از تاخیر در مصرف غذا میگردد. لازم به ذکر است که تاخیر در مصرف غذا سبب جدا شدن مواد غذایی قابل حل از غذا و از بین رفتن آن میشود.
2- به عنوان یک تنظیم کننده فشار اسمزی بوده و به هنگام تغییر شرایط محیطی از قبیل تغییر درجه حرارت آب و یا میزان املاح آب از وارد آمدن استرس ناگهانی به آبزیان و افت راندمان جلوگیری میکند.
3- به عنوان یک متیل دهنده با توجه به ضروری بودن تامین گروههای متیل در خوراک آبزیان و نیز از آنجایی که چرخه های بیوشیمیایی در ماهی نیز شبیه دیگر مهرداران میباشد . بنابراین بتائین قادر خواهند بود تا نقش خود را به عنوان موثر ترین دهنده گروه متیل در این دسته از حیوانات نیز ایفا نماید.
به طور کلی بتائین در آبزیان باعث تحریک رشد، افزایش درصد ماندگاری و بهبود کیفیت لاشه از طریق کاهش چربی و افزایش پروتئین میگردد.
میزان مصرف:
1- کارخانجات مکمل سازی با توجه به نسبت جایگزینی 3.5 به یک کولین کلراید یا بتافین ( 3.5 درجه کولین کراید 50% با یک واحد بتافین) که از طرف معاونت امور دام کشور آزمایش و اعلام گردیده است، میزان مصرف بتافین برای کارخانجات مکمل سازی به قرار زیر است.
مکمل مرغان تخمگذار و مادر: برای مرغان تخمگذار و مادر می توان تا 100% کولین کلراید با بتافین جایگزین نمود.
مکمل جوجههای گوشتی : در جوجههای گوشتی جایگزینی در خصوص7.8 کولین مورد استفاده صورت میپذیرد.
2-واحد های پرورش طیور (مادر، تخمگذار، گوشتی و بوقلمون)
در این حالت برای مشاهده اثرات مثبت بتائین بر تنظیم فشار اسمزی سلول های بدن، افزایش توانایی بدن در مقابل استرس گرمایی و بیماری کوکسیدیوز، کاهش چربی و نیز بهبود کیفیت لاشه و در نهایت بهبود عملکرد تولیدی طیور، میزان 1 تا 1.5 کیلوگرم بتافین در هر تن خوراک توصیه میشود.
زمان پرهیز از مصرف : ندارد.
شرایط نگهداری : در محل خشک و دور از هر گونه رطوبت نگهداری شود.
مدت نگهداری : حداقل 24 ماه پس از تولید.
بسته بندي : کیسه های چند لایه 25 کیلوگرمی