در این مقاله میخواهیم به اهمیت اسید فایتیک یا اسید فیتیک در تغذیه طیور و نقش اسید فایتیک در جیره طیور بپردازیم. اسید فایتیک یا اسید فیتیک چیست و در چه منابع خوراکی یافت می شود؟ اسید فایتیک بر جذب کدام مواد مغذی تاثیر گذار است ؟ چگونه میتوان اثرات منفی اسید فایتیک یا اسید فیتیک را کاهش داد ؟ آیا آنزیم فیتاز در جیره طیور میتواند مفید باشد ؟ با افزودن فایتاز به جیره چه تغییراتی باید در سطح مواد مغذی ایجاد کنیم ؟ برای یافتن پاسخ این سوالات با ما باشید و مقالات ما را مطالعه بفرمایید. شاید این مقاله اندکی طولانی باشد. اما برای پاسخ دادن به برخی از سوال ها نیازمند مقدمه و توضیح دادن برخی از واژه ها و اصطلاحات هستیم. ما سعی خواهیم در دو مقاله پی در پی به موضوع اسید فایتیک و فیتاز بپردازیم

مقدمه :

یون و کاتیون چیست ؟ به اتم یا مولکول های باردار یون می گویند . حال اگر بار یک یون مثبت باشد به آن کاتیون میگویند و اگر بار یک یون منفی باشد به آن آنیون می گویند . در تصویر زیر شکل یون کاتبون را  مشاهده میکنید.

زیست فراهمی یعنی چه ؟ اجازه بدهید که ابتدا زیست فراهمی یا Bioavailability را با یک جمله کوتاه توضیح بدهیم . زیست فراهمی یا Bioavailability اشاره به آن بخش از مواد مغذی دارد که از دستگاه گوارش جذب شده و میتواند در بدن ذخیره شود و یا اینکه در واکنش های بیوشیمایی شرکت کند . هر چقدر زیست فراهمی مواد مغذی افزایش یابد به همان اندازه ضریب تبدیل خوراک بهبود خواهد یافت. شاید این تعریف از زیست فراهمی اندکی ثقیل به نظر برسد ! پس اجازه بدهید که ما واژه زیست فراهمی را با یک مثال کوتاه و ساده توضیح بدهیم . شما میدانید که پودر پر دارای مقدار زیادی پروتیین است . پس چرا ما در تغذیه طیور از پودر پر استفاده نمی کنیم ؟ جواب به خاطر زیست فراهمی پایین پروتیین پر می باشد. به عبارت بهتر پرنده نمیتواند پروتیین موجود در پر را به خوبی هضم و جذب کند و این درحالی است که زیست فراهمی پروتیین موجود در تخم مرغ بسیار عالی است و یکی از منابع پروتیین مناسب در تغذیه برخی از پرندگان زینتی است.

آنزیم چیست ؟ بیشتر آنزیم ها ساختمان پروتینی دارند . بنابراین آنزیم ها مولکول های آلی هستند که وظیفه دارند سرعت واکنش ها را تغییر بدهند . به عبارت دیگر انزیم می توانند باعث تسهیل و تسریع سرعت واکنش های بیوشیمایی شوند. در متون انگلیسی اکثرا به آخر نام آنزیم ها “آز” افزوده می شود . به عنوان مثال مالتاز یک آنزیم می باشد که بر روی مالتوز اثز میکند . بنابراین فیتاز یا فایتاز یک آنزیم می باشد که بر روی اسید فایتیک یا اسید فیتیک اثر کرده و آن را تجزیه میکند.

اهمیت اسید فایتیک یا اسید فیتیک در تغذیه طیور

منظور از آنزیم های اگزوژن یا برون زادی چیست؟ آنزیم هایی هستند که مرغدار به صورت دستی به جیره پرنده می افزاید. این آنزیم ها به طور طبیعی در بدن پرنده تولید نشده و یا مقدار اندکی تولید می شوند و مرغدار با افزودن آنزیم های اگزوژن منجر به بهبود قابلیت هضم مواد مغذی می شود. فایتاز یکی از آنزیم های اگزوزن است که برای هضم اسید فیتیک یا اسید فایتیک استفاده می شود.

کیلاتور یا ترکیبات متصل شونده چیست ؟ کیلات ها ترکیبات غیر پلی ساکاریدی هستند توانایی اتصال با یون های فلزی و برخی از مواد مغذی دیگر رادارند. کیلات ها میتوانند قابلیت دسترسی مواد مغذی را کاهش بدهند و در نتیجه منجر به بدتر شدن ضریب تبدیل خوراک شوند. از کیلات کننده ها میتوان به سیلیکات ها ، فیتات ها و اگزالات ها اشاره کرد.

بسیار خوب تا اینجا مفاهیمی مثل یون ، کاتیون و زیست فراهمی را مرور کردیم حالا میخواهیم در مورد مواد ضد مغذی صحبت بکنیم . اسید فایتیک یا اسید فیتیک را میتوان یک ماده ضد مغذی نامید. حال ببینیم که ماده یا مواد ضد مغذی چیست؟

مواد ضد مغذی یا Antinutrients اشاره به ان دسته از مواد طبیعی یا سنتییک موجود در خوراک ها دارد که می توانند در هضم و یا جرب مواد مغذی اختلال ایجاد کنند و حتی گاها مواد مغذی میتوانند آسیب هایی را نیز به بافت های حیوان وارد کنند. به عنوان مثال در سویا مواد سمی و ضد مغذی همچون آنتی تریپسین و انتی کایموتریپسین وجود دارند که در هضم پروتیین ها اختلال ایجاد میکنند. چرا که این مواد در فعالیت آنزیم های پروتئازی اختلال ایجاد میکنند. یکی دیگر از مواد ضد مغذی که در مواد خوارکی گیاهی یافت می شود اسید فایتیک یا اسید فیتیک می باشد.

اسید فایتیک چیست ؟ اسید فایتیک در منابع خوراکی با منشا گیاهی یافت می شود. گیاهان فسفات و اینوزیتول را به شکل اسید فایتیک ذخیره میکنند. اسید فایتیک یک کیلاتور قوی می باشد که میتواند با برخی از مواد مغذی از جمله یون های فلزی دو ظرفیتی یا کاتیون هایی همچون روی، کلسیم ، منیزیوم و آهن متصل شده و قابلیت دسترسی یا زیست فراهمی این عناصر را کاهش بدهد. متاسفانه فعالیت اسید فایتیک به اینجا ختم نمیشود به طوریکه اسید فیتیک یا اسید فایتیک گاه با پروتیین و اسیدهای آمینه نیز پیوندهای غیر قابل برگشتی تولید میکند که می تواند با کاهش زیست فراهمی اسیدهای امینه  ضریب تبدیل خوراک را افزایش بدهد. (ضریب تبدیل را بدتر کند)

نکته کابردی در جیره نویسی : اغلب فسفر موجود در گیاهان به صورت اسید فیتیک یا اسید فایتیک می باشد. به عبارت بهتر در شرایط عادی و بدون افزودن آنزیم فایتاز (فیتاز)  دو سوم ( نردیک ۶۷ درصد) فسفر موجود در دانه ها و منابع گیاهی برای پرنده غیر قابل دسترس است . در نتیجه اسید فایتیک یا اسید فیتیک میتواند زیست فراهمی عنصر فسفر را کاهش بدهد بنابراین هنگام متعادل سازی جیره و جیره نویسی باید رقم مربوط به فسفر غیر فیتاته را از جدول آنالیز خوراک ها انتخاب کنیم . و چنانچه رقم فسفر غیر فیتاته در دسترس نبود ، در ان صورت میتوان با تقسیم توتال فسفر یا فسفر کل به عدد ۳ ، میزان تقریبی فسفر غیرفیتاته را تخمین زد

در این مقاله سغی شد به صورت خلاصه و مفید در مورد اسید فایتیک بحث شود . در مقاله بعدی راه کار برای کاهش اثرات منفی اسید فایتیک یا اسید فیتیک با استفاده از انزیم فایتاز مطرح خواهد شد