در این مقاله میخواهیم در مورد واکسیناسیون به روش آب آشامیدنی صحبت کنیم. با وجود اینکه این مقاله کامل نمی باشد. اما امیدواریم به برخی از سوالات شما در مورد واکسیناسیون به روش آشامیدنی پاسخ داده باشیم.

به طور کلی روش های واکسیناسیون طیور به دو دسته عمده تقسیم می شوند که شامل روش های انفرادی و روش های گروهی است . در روش انفرادی، تک تک پرندگان از گله جدا شده و مورد واکسیناسیون قرار می گیرند. به عنوان مثال در روش تزریقی و یا قطره چشمی، هر پرنده می بایستی که از گله جدا شده و عمل واکسیناسیون بر روی آن انجام شود و این در حالی است که در روش گروهی ، پرندگان به صورت جمعی مورد واکسیناسیون قرار میگیرند . واکسیناسیون به روش آب آشامیدنی و اسپری جزو روش های گروهی محسوب میشوند.

سوال: مزایای واکسیناسیون طیور به روش آشامیدنی چیست ؟ واکسیناسیون طیور به روش آشامیدنی در طیور دارای مزایایی است که به شرح زیر است:

نیاز به تجهیزات پیشرفته و گروه واکسیناتور ندارد.
با تجهیزات ساده میتوان آن را انجام داد .
استرس کمی را به گله وارد می کند.

سوال: معایب واکسیناسیون به روش آشامیدنی چیست ؟

با وجود ابنکه ابن روش یکی از ساده ترین روش های واکسیناسیون می باشد. اما احتمال خطا در آن زیاد است و در این روش پرنده های واکسن نخورده می تواند زیاد باشد. همچنین چنانچه مراحل آماده سازی واکسن به خوبی انجام نشود در ان صورت برنامه واکسیناسیون با شکست مواجه خواهد شد.

سوال: واکسیناسیون به روش آشامیدنی بر علیه کدام بیماری ها انجام می شود؟

واکسیناسیون از طریق آشامیدنی روش تقریبا مناسبی برای تجویز اکثر واکسن های زنده به خصوص گامبرو و انسفالومیلیت طیور می باشد. چراکه بافت هدف ویروس واکسن دستگاه گوارش می باشد.  این روش برای تجویز واکسن های تنفسی هم موثر میباشد چراکه به علت وجود یک راه ارتباطی بین دهان و حفره بینی، واکسن از راه دهان وارد حفره بینی شده و اثرات خود به خصوص ایمنی موضعی را بر جای میگذارد. به طور بسیار خلاصه میتوان گفت که واکسیناسیون بر علیه گامبرو، نیوکاسل، برونشیت عفونی، لارنگوتراکئیت عفونی، سندرم تورم سر در جوجه مرغ، انسفالومیلیت پرندگان و کم خونی عفونی را میتوان با آب آشامیدنی انجام داد (نکته بسیار مهم : برنامه واکسیناسیون و نحوه واکسیناسیون می بایستی که حتما بر اساس مشورت با دامپزشک مزرعه و مطابق با برنامه پیشنهادی اداره دامپزشکی هر منطقه صورت گیرد و موارد اشاره شده در این مجله صرفا جهت آشنایی شما مرغدار گرامی میباشد)

لوازم استفاده برای استفاده از واکسیناسیون به روش آشامیدنی دارای چه ویژگی هایی باشد؟

۱- ظروفی که برای تهیه واکسن استفاده می شود باید غیر فلری باشند چراکه یون های فلزی آهن و مس می توانند منجر به غیر فعال شدن واکسن شوند.

۲- با توجه به توضیح فوق همزن هایی که برای تهیه محلول واکسن و یا مخلوط کردن شیر خشک استفاده می کنیم نیز باید غیر فلزی باشند

۳- هرگز از آبخوری های فلزی برای واکسیناسیون استفاده نکنید. در ضمن اگر عملیات توزیع واکسن به صورت دستی صورت میگیرد می بایستی که تمام آبخوری های سالن پیش از واکسیناسیون به خوبی با آب شسته و هر از گونه بقایای مدفوع و پوشال از آبخوری ها زدوده شود نکته مهم آن است که در این زمان نباید آبخوری ها را با مواد ضد عفونی شستشو دهید.

۴- ظروف مورد  نیاز برای واکسیناسیون را ضد عفونی نکنید. بلکه به خوبی انها راشسته و خشک کنید.

سوال : آب مورد استفاده برای واکسیناسیون طیور به روش آشامیدنی باید دارای چه ویژگی هایی باشد؟

تمیز و بدون مواد آلی معلق و باکتری های مختلف باشد
pH آن برابر ۵٫۵ تا ۷٫۵ باشد . در صورتی که آب قلیایی باشد باید آن را اسیدی کرد
عار ی از کلر و هر نوع ماده ضد عفونی کننده باشد.

آشنایی با واکسیناسیون به روش آشامیدنی
سوال : مقدار آب مورد نیاز برای واکسیناسیون به روش آشامیدنی چقدر است؟

میزان آب مورد نیاز تحت تاثیر سن گله، نوع گله و دمای محیط می باشد. به طوری که با افزایش دمای و سن جوجه ها مقدار آب مورد نیاز برای واکسیناسیون به روش آشامیدنی افزایش پیدا میکند.

حداقل آب مورد نیاز برای واکسیناسیون به روش آشامیدنی زمانی که دمای محیط (سالن) تا ۳۰ درجه سانتی گراد می باشد مساوی است با یک لیتر آب به ازای هر روز سن طیور مورد نظر برای ۱۰۰۰ قطعه پرنده (لطفا به مثال های زیر توجه کنید تا این موضوع روشن تر شود)

مثال : برای واکسیناسیون به روش آشامیدنی ۱۰۰۰ قطعه جوجه در سن ۱۵ روزگی به چقدر آب مناسب نیازمندیم ؟

جواب : برای واکسیناسیون هر ۱۰۰۰ قطعه جوجه یک روزه به روش آشامیدنی به یک لیتر آب نیاز داریم و چون در حال حاضر جوجه ها در سن ۱۵ روزگی می باشند می بایستی که رقم مزبور به ۱۵ ضرب شود ( مطابق با سن جوجه ها برای هر روز یک لیتر آب محاسبه شده است) یعنی ما در کل به ۱۵ لیتر آب نیاز خواهیم داشت.

مثال : برای واکسیناسیون به روش آشامیدنی ۵۰۰۰ قطعه جوجه در سن ۲۰ روزگی به چقدر آب مناسب نیازمندیم ؟

جواب: ابتدا فرض کنید که جوجه ها در سن یک روزگی هستند !!! برای واکسیناسیون ۱۰۰۰ قطعه جوجه یک روزه ما به یک لیتر آب نیاز داریم و چون ظرفیت مرغداری ۵۰۰۰ قطعه می باشد در نتیجه اگر فرضا سن جوجه ها یک روزه باشد در ان صورت ما به ۵ لیتر آب نیاز خواهیم داشت . اما میدانیم که جوجه ها ۲۰ روزه هستند در نتیجه رقم ۵ را در ۲۰ ضرب میکنیم و نتیجه حاصل ۱۰۰ لیتر آب خواهد بود.

سوال : اگر دمای سالن بیشتر از ۳۰ درجه سانتی گراد باشد در آن صورت چه مقدار باید آب مصرف کنیم ؟

اگر دمای محیط بالا باشد در آن صورت مقدار حداقل آب مورد نیاز محاسبه شده به روش فوق را با ۱٫۵ (یک و نیم) تا ۲ برابر نمود.

سوال : چرا در عملیات واکسیناسیون به روش آشامیدنی از پودر شیر خشک استفاده می کنیم ؟

پودر شیر خشک میتواند بقایای احتالی کلر، مواد پاک کننده و یون های فلزات سنگین را خنثی کرده و از ویروس های موجود در واکسن محافظت کند . همچنین اعتقاد بر این است که آمینواسیدهای موجود در شیر خشک به ساخته شدن آنتی بادی ها در بدن ، متعاقب واکسیناسیون کمک می نمایند.

سوال : مقدار شیر خشک استفاده شده باید چقدر باشد؟

مقدار شیر خشک بدون چربی استفاده شده می بایستی که در حدود ۲٫۵ (دو ونیم گرم) به ازای هر لیتر باشد.

سوال: شیر خشک را باید چگونه آماده سازی و به آب اضافه کنیم ؟

ابتدا می بایستی که مقدار آب مورد نیاز برای واکسیناسیون گله را محاسبه کنید  و سپس همان طور که در سطور فوق نیز گفتیم می بایستی که ۲٫۵ گرم پودر شیر خشک را به ازای هر لیتر آب تهیه کرده و سپس آن را در مقداری آب ولرم به خوبی حل کرده و سپس اجاره بدهید تا آب سرد شود . سپس آن را به آبی که قرار است در آن واکسن تهیه شود اضافه کرده و به خوبی به هم بزنید. سپس باید ۱۵ تا ۲۰ دقیقه صبر کنید تا پودر شیر خشک اثرات خود را بر جای بگذارد و سپس عملیات حل کردن واکسن را انجام بدهید. نکته مهم ان است که در طول فرایند آماده سازی پودر شیر خشک نباید از ظروف فلزی استفاده کنید.

سوال : چرا شیر خشک استفاده شده بدون چربی است ؟ اگر شیر خشک همراه با چربی باشد در آن صورت ذرات چربی میتوانند اجرام موجود در واکسن را احاطه کرده و با خود به سطح آب بیاورند . در آن صورت غلظت واکسن کاهش خواهد یافت. بنابراین باید از شیر خشک بدون چربی که مخصوص این کار است استفاده شود.

سوال: آیا از شیر خشک انسانی (اطفال) نیز میتوانیم برای عملیات بافرینگ واکسن استفاده کنیم ؟

استفاده از شیر خشک انسانی برای برنامه واکسیناسیون اصلا توصیه نمی شود. چراکه در شیر خشک انسانی (اطفال) دارای چربی است و همان طور که در سطور فوق اشاره کردیم، ذرات چربی میتوانند برای برنامه واکسیناسیون مضر باشند. از سوی دیگر شیر خشک اطفال ممکن است با آهن غنی شده باشد و عنصر آهن نیز برای ویروس های موجود در واکسن کاملا مضر می باشد. بنابراین ما نمیتوانیم از شیر خشک ویژه اطفال در برنامه واکسیناسیون طیور استفاده کنیم.

سوال: چند ساعت پس از واکسیناسیون از طریق آب آشامیدنی نمیتوان از آب کلر دار استفاده کرد ؟

بهتر است تا ۲۴ ساعت پس از واکسیناسیون از طریق آب آشامیدنی از آب کلر دار استفاده نشود.

سوال: پیش از انجام واکسیناسیون به روش آشامیدنی چند ساعت به طیور تشنگی بدهیم ؟

باید حدود ۱ تا ۲ ساعت قبل از واکسیناسیون به روش  آب آشامیدنی، اقدام به قطع آب کرده و پرندگان را تشنه نگه بداریم تا پرندگان به محض ورود آب حاوی واکسن به آب خوری ها شروع به نوشیدن آب کنند. برای این کار باید آبخوری ها را بالا کشید و همچنین آنها را برای ریختن آب حاوی واکسن در آنها تمیز و خشک کرد.

سوال : اگر طیور بیش از ۲ ساعت تشنه بمانند آیا برای واکسیناسیون میتواند مضر باشد ؟

بله !!  تشنگی دادن پرندگان بیش از ۲ ساعت و مخصوصا در آب و هوای گرم نه تنها مفید نمی باشد بلکه میتواند مضر باشد چراکه در این حالت پرندگان در اثر تشنگی زیاد حالت تهاجمی به خود مگیرند و در هنگام دادن آب حاوی واکسن، به سمت آبخوری ها حمله میکنند. این تهاجم به سمت آبخوری ها مشکلات زیادی را ایجاد میکند. اولا باعث ریختن آب حاوی واکسن بر روی کف سالن و هدر رفتن واکسن می شود، در ثانی باعث می شود که پرندگان قوی تر به آبخوری ها دسترسی داشته باشند و مقدار زیادی آب حاوی واکسن بخورند و این در خالی است که پرندگان ریزتر و یا ضعیف تر نتوانند به آب حاوی واکسن دسترسی داشته باشند. به طور خلاصه عدم رعایت مناسب زمان تشنگی دادن میتواند باعث عدم یکنواختی واکسیناسیون در گله شود.

سوال : چگونه در پوش واکسن را باز کنیم؟

درپوش فلزی بطری واکسن را بدون اینکه قسمت لاستیکی سر بطری آسیب ببیند ، جدا کنید . بطری را ابتدا در آب غوطه ور سازیدريال سپس درب آن را باز کنید . بااین روش مطمئن می شیود که واکسن لیوفیلیزه موجود در داخل بطری با هوا تماس نیافته و کاملا در آب پخش می شود.

سوال : چرا باید در مدت زمان واکسیناسیون به روش آشامیدنی ، کارگر یا یکی از همکاران ما باید در سالن قدم بزند؟

با این کاز از نشتن پرندگان جلوگیری کرده و با این کار پرنده را تشویق به نوشیدن آب حاوی واکسن میکنیم تا شانس واکسیناسیون اکثریت اعضا گله افزایش یابد.

توصیه ها :

پیش از انجام عملیات حقیقی واکسیناسیون بهتر است یک  واکسیناسیون فرضی را انجام دهید، در این عملیات ، هیچ گونه واکسنی استفاده نمی شود. بلکه شما میتوانید در این مانور !! به مشکلات احتمالی ، کمبود نیروی کارگری و حتی کمبود آب یا فزونی آب استفاده شده در واکسیناسیون پی ببرید.

منابع : واکسن و واکسیناسیون در طیور (ترجمه مهران صادقی)

واکسیناسیون و علل شکست آن در گله های طیور ( دکتر یگانی)

مدیریت پیشگیری از بیماری های طیور (دکتر صدر زاده)