آناتومی جامع دستگاه گوارش دام نشخوار کننده
یک گاو شیری یک تولید کننده غذایی خوب است . در تقریباَ مدت زمان ده ماه یک گاو خوب می تواند ۴۹۶ پوند پروتئن ، ۷۸۴پوند انرژی از فرم قند لاکتوز، ۵۶۰ پوند چربی و ۱۱۲ پوند املاح معدنی در ۱۶۰۰۰ پوند شیر تولید کند. این مقدار پروتئین برای آذوقه یک فرد در طول ده سال و مقدار انرژی برای مدت زمان پنج سال و مقدار کلسیم لازم برا ی سی سال را فراهم می کند . کیفیت بالای علوفه مصرفی دام باعث می شود در دستگاه گوارش گاو کار برجسته ای برای هضم بر روی آن صورت بگیرد . برای درک بهتر از دستگاه گوارش دام باید فهم بالای از نوع خوراکی که مورد تغذیه دام قرار می گیرد داشته باشیم.
شروع مراحل گوارش
نشخوار کردن در دام اولین گام از مراحل گوارش غذا می باشد. برای عمل نشخوار غذا به دهان دام بر می گردد ،در این عمل نشخوار جویدن غذا حدود ۴۰۰۰۰ تا ۶۰۰۰۰ بار در روز صورت می گیرد . سپس غذای که عمل نشخوار کردن بر روی آن صورت گرفته وارد لوله ای ۲,۵ – ۳ فوتی می شود که این لوله ایسو فاگوس( مری) نام دارد و وارد محل خمره مانندی می شود که عمل تخمیربیشتری بروی غذا در این مکان صورت می گیرد ،که ظرفیت آن ۵۰-۴۰ گالن می باشد . برای گوارش غذا در این مکان ۵۰۰۰۰۰ هزار بیلیون باکتری و ۵۰ بیلیون پروتوزا زندگی می کنند و در هم آنجا تکثیر می شوند. این موجودات ریز و کوچک چندین ویژگی بی نظیر دارند که اجازه می دهند در موقعیت های غیر ممکن زندگی برای دام آسان شود و دام بتواند در این شرایط زنده بماند.
این میکروارگانیسم ها می توانند فیبر موجود در یونجه ، سیلاژها و تغذیه کردن دام در چراگاهها را برای تولید انرژی ، ساختن پروتئن از نیتروژن و سنتز ویتامین B برای میزبان که گاو باشد مورد استفاده قرار دهند.
شکمبه
شکمبه خودش از بخشهای مختلفی تشکیل شده است . هدف از وجود شکمبه این است که قسمتهای بزرگ غذا ابتدا وارد آنجا شود و در آنجا با هم آمیخته شده و انقباضات شدیدی بر روی آن صورت گیرد و یک محیط مناسبی را برای باکتریها و پروتوزا ها ایجاد کند تا بتواند در آن محیط زنده بمانند و فعالیت کنند. این محیط ( داخل شکمبه) بوسیله ثابت نگهداشتن دما و PH و بدون هدر دادن این مواد خوراکی محیط مناسبی را برای میکرو ارگانیسم ها ایجاد می کند.
بیشتر اتلاف تولیدات مواد غذای به صورت اسید های چرب فرار است . اسید های چرب فرار منابع اولیه ای برای تولید انرژی در گاو هستند . این اسید های چرب فرار بوسیله ساختار جالبی که دیواره شکمبه دارد جذب می گردند. این فینجر لایک ها ( پرزها) که در دیواره شکمبه وجود دارند به اندازه۱,۲ اینچ بلندی دارند و می توانند سطح جذب اسید های چرب از دیواره شکمبه را به طور شایسته ای افزایش بدهند.
نگاری
این تخمیری که بر روی غذا صورت می گیرد در دو قسمت صورت می پذیرد که این دو قسمت نگاری و شکمبه نامیده می شوند . نگاری یک مشخصه ای که دارد این است که منظر داخل آن به صورت مشبک است .این ساختار کمک می کند که هر قطعه کوچک از غذا برای عمل نشخوار به دهان دام برگردد . همچنین آن مثل یک ظرفی عمل می کند که مواد خارجی دیگری که همراه غذا هستند مثل میخ و یا یک تکه فلزکه دام همراه غذا بلعیده است و ممکن است دیواره نگاری را سوراخ نماید، در این مکان قرار می گیرد که در این شرایط مریضی در دام ممکن است صورت می گیرد . که این مواد به دوحالت ممکن است باعث مرگ دام شود . اول اینکه ممکن است باکتری ها و پروتوزا ها به مکان آسیب دیده سرایت پیدا کنند و سبب التهاب صفاق شوند و دوم اینکه ممکن است پرده دیافراگم پاره شود و این امر باعث درماندگی این پرده شده و نتواند کار خود را درست انجام دهد
هزار لا
یک بار دیگر از اندازه مواد خوراکی بوسیله نشخوار کردن کاسته شده و عمل هضم روی آن بوسیله باکتریها و پروتوزا ها صورت می گیرد. غذا الان می تواند وارد بخش سوم شکمبه گردد که این بخش هزار لا نامیده می شود . این بخش از شکمبه یک نام دیگر هم دارد که به ان مِنی پلیس می گویند که این نام را به خاطر ساختار بی نظیری که دارد به آن داده اند . این قسمت منظری مثل یک کتاب باز دارد که دارای سه مرز می باشد .تا حدود ۱۰۰ برگ می توان در این هزار لا پیدا کرد. برگ های آنها دارای زایده های کوچکی است که آنها می توانند پروتئین های بزرگ اسید های چرب فرار که بوسیله دیواره شکمبه جذب نشده اند را جذب کنند.
آب و الکترولیت های مانند پتاسیم و سدیم احتمالاَ اینجا جذب شده اند بنابراین خوراک حیوان آب آن گرفته شده و داخل قسمت دیگری می شوند.
شیردان
این مرحله ، مرحله چهارم و آخرین قسمت از شکمبه گاو می باشد که به آن شیردان یا معده حقیقی گفته می شود. به خاطر اینکه عمل این قسمت خیلی شبیه عملکرد معده انسان و خوک است . شیردان دارای تعداد زیادی تا خوردگی می باشد که سطح جذب آن را افزایش می دهد . چین خوردگی های این قسمت باعث تماس بیشتر با حجم بیشتری از غذا در سر تا سر روز می گردد. دیواره شیردان از دیواره خود آنزیم و اسید هیدروکلریک ترشح می کند. PH این بخش در موقع هضم غذا چیزی حدود ۶ می باشد اما این مقدار به سرعت پایین می آید و به حدود ۲,۵ می رسد و محیط اسیدی می شود. این محیط اسیدی باعث بوجود آمدن یک محیط مناسب برای عملکرد بهتر آنزیم ها می شود. قسمت عمده عمل گوارشی شیردان تفکیک جزئی پروتئین هامی باشد. آنزیم پپسین عهده دار این عمل است . پروتئین های غذاقبل از اینکه شکمبه را ترک کنند با میکروارگانیسم های شکمبه باعث شکستن پروتئین ها به واحدهای کوچکتری می شوند که به این واحد ها پپتید می گویند.
روده کوچک
گام بعدی از مراحل هضم غذا در روده کوچک صورت می گیرد. بلندی این روده ۱۳۰ فوت و عرض آن ۲ اینچ می باشد . چنانکه غذا وارد روده کوچک شود با آنزیم های که از پانکراس و کبد ترشح شده مخلوط شده و باعث افزایش PH از ۵/۲ به۸-۷ می گردد و محیط را قلیایی می کند . این PH بالا برای فعالیت آنزیم های لازم است که در روده کوچک فعالیت می کنند. به همین منظور غذا هایی که در اختیار دام قرار گرفته است ، آنها باید به ملکول های کوچک تری شکسته شوند . این آنزیم ها مدت ماندگاری این پروتئین ها را کاهش داده و سریع تر آنها را به آمینو اسید و نشاسته را به قند گلوکزتبدیل می کنند ، اسید های چرب کمپلکس را به اسید های چرب تبدیل می کنند . بیشتر این اتفاقاتی که در روده کوچک رخ می دهد با استفاده از آنزیم و هورمون های که از پانکراس ، کبد و روده کوچک ترشح می شوند صورت می گیرد و جذب مواد مغذی هم در روده باریک صورت می گیرد . دیواره روده کوچک از پرز های بسیار ریزی تشکیل شده در اصطلاح علمی به آن finger-like می گویند . این پرز ها سطح تماس با مواد مغذی را افزایش داده و مراحل جذب به خوبی صورت می گیرد. انقباضاتی که در طول این روده صورت می گیرد باعث مخلوط شدن مواد مغذی می شود و گو ارش بیشتری برروی آنها صورت می گیرد و به سمت پایین حرکت می کنند تا از این مرحله هم عبور کنند .
پیشرفت عمل گوارش غذا در بدن گوساله
عمل گوارش در گوساله های که تازه به دنیا آمده اند بیشتر شبیه عمل گوارش در انسان و گاو می باشد . در گوساله های که تازه به دنیا آمده اند در شکمبه آنها باکتری ها و پروتوزا ها فعالیتی ندارند . در یک گوساله جوان ( یک ماهه یا کمتر از یک ماه ) بخش بزرگتری از شکمبه متعلق به شیردان می باشد . آن تقریباَ ۵۰ % تا ۷۰% از وسعت شکمبه را به خود اختصاص داده است .
موقعی که یک گوساله از مادرش و یا بوسیله بطری شیر می خورد ، شیر از یک راه فرعی وارد نگاری شده که این راه فرعی یک شیار در مری می باشد . سپس آنها اجاز می دهند که شیر به طور مستقیم وارد شیردان شود . یک نکته اینکه آنزیم رنین که از دیواره این بخش ترشح می شود باعث می شود که شیر حالتی بسته و منجمد مانند به خود بگیرد. آهسته کردن عبور شیر از این قسمت ، مدت زمان کافی را برای هضم شیر در این قسمت را فراهم می کند .یک گوساله پس از این که مرحله شیر خواری را پشت سر گذاشت و توانست از علوفه و علف خشک تغذیه کند شکمبه این حیوان بسط پیدا کرده و فعالیت میکرو ارگانیسم ها در آ ن صورت می گیرد . این رشد همزمان با تولید اسید های چرب توسط میکروارگانیسم ها در شکمبه است . این عمل همچنین پستانک های گوساله را تحریک به رشد می کند . در پایان هفته چهارم گوساله باید قادر باشد که علوفه سبز و مواد خشوی بزرگتر را مور استفاده قرار دهد . در هفته هشتم از رشد گوساله شیردان شامل فقط ۳۰ % از کل ظرفیت معده می باشد و و قتی که به یک حیوان کاملاَ بالغ تبدیل شود تنها ۹% از کل ظرفیت معده را شیردان تشکیل می دهد.
