عوامل کاهش آبستنی و سقط جنین در گاو داری عوامل محتلفی است که در زمان تشخیص آبستنی در گاوها، دام‌هایی كه توانایی باروری نداشته و آبستن نشده‌اند مشخص می‌گردند كه عوامل مختلفی باعث کاهش آبستنی و سقط جنین در گاو می شود را بررسی می کنیم. از قبیل: نازایی‌ها، سقط جنین‌های زودرس، زایمان پیش موعد، اتلاف گوساله‌های ضعیف تازه متولد شده و نیز عدم توانایی باروری در گاوهای نر
عوامل کاهش آبستنی و سقط جنین در گاوعلل تاثیر عوامل مذكور را میتوان مربوط به یكی از گروه های زیر دانست :

مدیریت نادرست

نقص ژنتیكی

عوامل محیطی مانند تغذیه، سموم

بیماریهای عفونی

با توجه به اینكه اجرای مدیریت نادرست و تغذیه نامناسب از معمولی ترین علل ایجاد كننده سقط جنین میباشد با اینحال در اینجا صرفا بیماریهای عفونی مورد بحث قرار می گیرد.

اكثر بیماریهای عفونی مولد سقط جنین دارای نشانه های درمانگاهی واضح بوده ولی تشخیص نهایی آنها متلزم خدمات فوری تشخیص آزمایشگاهی دامپزشكی می باشد.

یكی از مشكلات تشخیص آبستنی این است كه گاهی فتوسهای سقط شده پیدا نشده و دام سقط كرده فقط دارای ترشحات سفید رنگ از واژن بوده كه از این نظر دامدار به گمان ابستن نشدن دام، مجدد او را مورد تلقیح قرار میدهد و از این طریق كه باعث انتشار عفونت می گردد بایستی این موضوع را مد نظر قرار داد.

علی ایحال با توجه به اینكه ضررهای اقتصادی ناشی از نازاییها، كاهش باروری و سقط جنین در دامداریهای با تولید بالا بسیار با اهمیت و قابل ارزیابی می باشد لذا در اینجا به مطالعه اجمالی گروه بیماریهای عفونی مولد سقط جنین در گاو می پردازیم :

كامپیلوباكتریوزیس (CAMPILOBACTERIOSIS)

این بیماری به نام ویبریوزیس (vibriosis) نیز نامیده می شود. بیماری آمیزشی مزمنی است كه عامل آن باكتری كامپیلوباكترفتوس و نه ریالیس (campilobacter fetus venerialis) نام دارد. راه انتقال آن آمیزشی بوده و از طریق دام نر به دام ماده می باشد. باكتری پس از ورود و عبور از سرویكس طی مدت یك هفته به رحم رسیده و در آنجا جایگزین می گردد.

عفونت رحمی مدت 3 الی 5 روز طول می كشد و در این مدت دام آلوده دارای ترشحات سفید رنگ چسبنانكی است كه از این نظر باعث انتشار عفونت به محیط می شود. معمولا رحم پس از چند ماه عاری از باكتری شده و دام آلوده ظاهرا بهبود می یابد و ممكن است آبستن شود ولی با اینحال بیماری در گله ظاهر گشته و از این نظر دام آلوده می تواند منبع آلودگی و انتشار باكتری در بین دام های دیگر باشد. دام نر آلوده دارای نشانه درمانگاهی خاصی نبوده ولی به عنوان منبع اصلی انتقال بیماری محسوب می گردد.

درمان آنتی بیوتیكی بایستی 3 هفته بعد از شروع بیماری انجام پذیرد.

برای كنترل و پیشگیری، انجام واكسیناسیون توصیه می شود. معمولاً هر سال 10 روز قبل از عمل تلقیح انجام می گیرد. دام های نر و ماده لازم است واكسینه شوند و دامهای واكسینه شده بایستی از سایر دامها به مدت 6 هفته جدا بمانند.

اورئو پلاسموزیس جنیتال (GENITAL OREAPLASMOSIS)

عامل بیماری اورئو پلاسما دایورسام (urea plasma diversum) بوده و در حال حاضر در ایالات متحده (اونتاریو و آلبرتا) در بین گاوها گسترش دارد گرچه تحقیق و بررسی پیرامون اورئو پلاسموزیس به اندازه كامپیلو باكتریوزیس انجام نشده ولی با این حال تحقیقات نشان داده است كه یكی از عوامل تولد گوساله های ضعیف می باشد.

انتقال بیماری از طریق دام نر به دام ماده است و دام ماده آلوده در انتشار بیماری بین گله نقش مهمی دارد. چون دام ماده به این باكتری بسیار حساس می باشد لذا نقل و انتقال و جابجایی گوساله ها بزرگترین عامل خطر از نظر انتقال و انتشار بیماری محسوب می گردد.

از نشانه های واضح بیماری قرمزی مخاط واژن و وجود برآمدگی های ریز گوشتی مانند در سطح مخاط واژن كه می تواند تا یك سال باقی بماند، ترشحات موكوسی از واژن و سپس سقط جنین می باشد. اجرای خدمات بهداشت آبستنی در زمان شیوع بیماری می تواند تا 28 درصد از میزان شیوع بكاهد و دامهای آبستن آلوده تا میزان 85 الی 90 درصد بهبود می یابند.

درمان و پیشگیری

در گاوهای گوشتی انجام نمی شود و بهترین زمان درمان در گاو های شیری 24 ساعت بعد از تلقیح می باشد، لذا لازم است زمان تلقیح دقیقاً‌ ثبت شده و سپس درمان انجام گیرد. چون درمان در گاوهای نر بسیار مشكل است لذا در صورت لزوم با استفاده از آنتی بیوتیكها درمان موضعی انجام می گیرد. هنوز واكسنی بر علیه این بیماری تهیه نشده است.

روش كنترل

تغییر در روشهای مدیریتی در دامداری

مشخص كردن دامهای در معرض خطر

جدا ساختن دامهای در معرض خطر ازدامهای الوده

به كار نگرفتن دام نر آلوده در امر تلقیح

رعایت بهداشت در امر نقل و انتقال دامهای ماده

رینو تراكئیت گاوی (RHINOTRACHEITIS (I.B

عامل این بیماری، هرپس ویروس گاوی تیپ 1 (Bovin herpesvirus1) است كه علاوه بر ایجاد عفونت تنفسی سبب عفونت چشمی، ولوواژنیت (Vulvovaginitis) نیز می گردد.

بیماری باعث كاهش توانایی باروری و منجر به سقط جنین دام می شود.

درمان

هیچگونه درمانی برای هرپس ویروس گاوی تیپ 1 وجود ندارد.

كنترل

برای كنترل از واكسن استفاده می شود. واكسنها از نوع تخفیف حدت یافته و یا كشته شده می باشند و برای انتخاب نوع واكسن لازم است با دامپزشك معالج مشورت شود زیرا انتخاب غلط باعث سقط می گردد.

راه انتقال برای اولین بار استنشاقی و گوارشی است به طوریكه بلع مواد ملوث به بزاق، ادرار و یا فضولات آلوده، باعث آلودگی می گردد.

ویروس پس از وارد شدن به بدن دام نر از راه جریان خون وارد دستگاه تولید مثل شده و از طریق تلقیح دام ماده را آلوده می سازد. در بررسی نازاییها و عدم باروری در ماده گاوها كه معمولاً‌ تلقیح تكرار می گردد، چنانچه دام ماده آلوده به هرپس ویروس 1 باشد، با افزایش ایمنی دام پس از چند بار عدم باروری آبستنی دام به حد نرمال خواهد رسید. برای كنترل بیماری فقط اجرای یك برنامه واكسیناسیون ایده ال كافی است.

ویروس عامل اسهال گاوی (BOVINE VIRUS DIARRHEA (B.V.D

انواع مختلفی از ویروس عامل اسهال گاوی وجود دارد. این ویروس به همراه ویروس موكوزال دیزیز (MD) باعث سقط و یا تولد گوساله های ضعیف می گردد.

انتقال از راه های استنشاقی و گوارشی می باشد. ویروس پس از ورود به داخل بدن وارد خون شده و از راه تلقیح از دام نر آلوده به دام ماده انتقال می یابد كه با تكرار تلقیح باعث كاهش باروری شده به طوریكه عارضه نازایی، پس از افزایش سطح ایمنی از بین می رود و دام ایمن شده می تواند آبستن شود.

سقط جنین حاصل از نئوسپورا (NEOSPORA) در گاوهای شیری

نئوسپورا كانیینوم كانینوم (Neospora caninum) تك یاخته كوكسیدیایی است كه در گاوهای شیری ایجاد سقط می كند. این تك یاخته از علل سقط در بسیاری از نقاط جهان منجمله كالیفرنیا به شمار می آید.

در سال 1988 برای اولین بار نئوسپورا كانینوم به عنوان سقط در سگها شناخته شد و بزودی عامل دیگری كه شبیه به نئوسپورا كانینوم بود از علل سقط در گاوهای شیری تشخیص داده شد بطوری كه بعدا ثابت شد نئوسپورای عامل سقط جنین گاو با نئوسپورای عامل سقط جنین سگ تفاوت جزیی دارد.

نئوسپورا كانینوم انگلی است كه شباهت زیادی به توكسو پلاسما گنده ای ( عامل سقط جنین در گوسفند ) دارد. هنوز میزبان قطعی برای نئوسپورا معلوم نشده است. گرچه میزبان قطعی توكسو پلاسما گنده ای گربه است ولی تاكنون نئوسپورا كانینوم را در گربه ها پیدا نكرده اند.

میزبان نئوسپوراكانینوم، سگ، گربه، گوسفند، بز، اسب و موش می باشند ( تعریف میزبان بدین صورت است كه انگل در سطح بسیار كم می تواند اثر بیماریزایی روی دام داشته باشد).

خسارت وارده به صنعت گاوداری در ایالت كالیفرنیا در اثر نئوسپوراكانینوم بیش از 3500000 دلار در هر سال از نظر گوساله زایی و كاهش میزان شیر می باشد.

طبق مطالعات انجام شده در كالیفرنیا معلوم شده است كه میزان تولید شیر روزانه در گاوهای سرم مثبت ( آن دسته از دام هایی كه آنتی بادی بر علیه بیماری داشتند) و بر علیه نئوسپورا كانینوم آنتی بیوتیك مصرف كرده بودند 5/2 لیتر كمتر از تولید شیر در گاوهای سرم منفی ( آن دسته از دامهایی كه آنتی بادی بر علیه بیماری نداشتند) و آنتی بیوتیك مصرف نكرده بودند بوده است.

مطالعه دیگری نشان داد كه آن دسته از گاوهای ماده سرم مثبت ( دارای آنتی بادی بر علیه بیماری ) كه مدت 189 روز از سایر دام ها مجزا شده بودند از نظر انتقال عمودی ( راه اصلی انتقال عامل سندرم سقط از جفت به جنین است 6/1 برابر پرخطرتر از دام های سرم منفی ( فاقد آنتی بادی برعلیه بیماری ) همان دسته بوده اند.

در این مطالعه چگونگی آلودگی اولیه ناشناخته بوده و در مورد انتقال عامل سندرم فقط یك مورد گزارش شده است.

از آنجاییكه نئوسپوروزیس، از معمولی ترین علل سقط جنین در گاوهای شیری در كالیفرنیا می باشد، مطالعات نشان داده است كه حضور آنتی بادیها بر علیه نئوسپورا كانینوم اطمینان ایمنی بر علیه سندرم سقط جنین را ایجاد نمی كند بلكه امكان دارد یك نوع ایمنی با واسطه سلولی را كه مكانیسم آن هنوز معلوم نیست ایجاد می نماید. در گله هایی كه آلودگی آندمیك می باشد، اغلب دامهای ماده تیترهای آنتی بادی بر علیه نئوسپورا كانینوم رانشان می دهند ولی با اینحال به واسطه نئوسپور ا و سایر عوامل، سقط های پی در پی ایجاد می كنند و ممكن است كه طوفان سقط جنین را به صورت اپیدمیك به وجود آورد.

تحقیقات نشان داده است كه خطر سقط جنین در گاوهای سرم مثبت در مناطق آندمیك 2 الی 3 برابر بیشتر از گاوهای سرم مثبت به طور اپیدمیك اتفاق می افتد و در گله هایی كه طوفان سقط مشاهده می شود، احتمال اینكه علاوه بر نئوسپورا، آلودگی با B.V.D نیز وجود داشته باشد، بسیار زیاد است.

تشخیص

برای تشخیص، چندین آزمایش مورد استفاده قرار میگیرد. با تست آنتی بادی ایمونو فلورسنت (I.F.A.T) و آزمایش سنجش آنزیم حلقوی ایمونوشوربنت (E.L.I.S.A) می توان تیتر آنتی بادی ها را بر علیه نئوسپورا كانینوم تعیین نمود و در مورد گاوهایی كه در معرض آلودگی بوده اند ولی مبتلا نشده اند. ضرورت ندارد كه مورد آزمایش تعیین تیتر آنتی بادی قرار گیرند.

در تشخیص افتراقی علل ایجاد كننده سقط جنین لازم است آزمایش های سرولوژی و ایمونوهیستوشیمیایی و هیستو پاتولوژی از جنین های سقط شده انجام پذیرد.

نكته قابل ذكر اینكه چنانچه آلودگی در اواسط دوره شیر دهی باشد، موجب تحلیل رفتن جنین و سقط می گردد ولی چنانچه جنین در مراحل بعدی یعنی دیرتر در معرض آلودگی قرارگیرد امكان رهایی از سقط وجود دارد گر چه برخی از گوساله های آلوده تازه متولد شده از نظردرمانگاهی ظاهرا طبیعی هستند ولی با انجام ازمایش های تعیین آنتی بادی معلوم می شود كه در معرض عفونتهای مادر زادی داخل رحمی بوده اند.

در برخی از مطالعات انجام شده در كالیفرنیا معلوم شده است كه گاوهای سرم مثبت گوساله های سرم مثبت را متولد می كنند و این موضوع در مورد گوساله های سرم منفی نیز عیناً صادق است به طوری كه هیچ كدام از گوساله های سرم منفی در طول این مطالعه مثبت نشدند.

پیشگیری و كنترل

اجرای روشهای پیشگیری بدون دانستن میزبان تعریف شده برای عامل بیماری، بسیار مشكل است زیرا انتقال عمودی می تواند آلودگی را بدون میزبان قطعی در گاوهای شیری ایجاد نماید. از معمولی ترین راه پیشگیری این است كه از تغذیه گاوهای شیری با موادآلوده جلوگیری نمود.

به طور كلی می توان گفت كه گاوهای ماده سرم مثبت همانند دام های واكسینه شده، بر علیه بیماری مصون بوده و این موضوع باعث جلوگیری از طوفان سقط می گردد.

باتوجه به این كه نئوسپورا كانینوم، علت بروز برخی از موارد سقط جنین های طوفانی است لذا نتایج تحقیقات انجام شده روی 20 گله كه طوفان سقط با عل نئوسپورا داشته اند نشان داده است كه در تعدادی ازدامهای گله، هیچگونه ارتباطی بین تیترهای آنتی بادی وسقط اپیدمیك وجود نداشته است به طوری كه علت سقط در 3 گله را B.V.D و در یك گله را لپتوسپیروزیس تشخیص داده بودند. موضوع مهم دیگر این بود كه نمونه های خون از دامهای سقط كرده و سقط نكرده اخذ و جمع آوری شده بود و تیتر آنتی بادی آنها با یكدیگر مقایسه شده و بطور كلی علت سقط را نئوسپورا كانینوم تشخیص داده بودند.

در پیشگیری لازم است كه برنامه واكسیناسیون در دامهای شیری گله اجرا شود و در كنترل بایستی سقط های حاصله از سایر علل شناسایی شده و علل سقط های اپیدمیك و اندمیك بغیر از عامل نئوسپورا كانینوم مورد تشخیص افتراقی قرار گیرند .

سایر عوامل

از آنجائیكه عوامل مختلف باكتریایی ویروسی كه در بهداشت آبستنی و سقط جنین دخالت دارند بسیار متنوعند وعوامل ذكر شده فوق از معمولی ترین و مهمترین عامل تهدید در تولید گوساله زایی می باشد. علیهذا تشخیص علت ویژه ی سقط جنین كاری بس مشكل است و ضرورت دارد كه همواره دامدار، دامپزشك، آزمایشگاه تشخیص دامپزشكی و متخصص تغذیه دام با همدیگر همكاری نموده و كوشش نمایند تا علتها مشخص گردند.

كمبودهای تغذیه ای (ویتامینها و مواد معدنی) ونیز روشهای مدیریتی از علل دیگر عیوب آبستنی و سقط جنین بوده كه بایستی مواردی از قبیل ارزیای كردن گاوهای نر برای تولید مناسب و تعیین نوع درمان و روش كنترل ویژه در هر كدام از بیماریهای عفونی مد نظر قرار داده شود.