آموزش کار با دستگاه شيردوشی

دستگاه شیردوشی یکی از مهمترین دستگاه ها گاوداری است که به دو دسته شیردوشی صنعتی و سنتی تقسیم می شود. که الکساندر گیلیز استرالیایی دستگاه شیردوشی را کامل کرد.

شير بهترین غذای طبيعی شناخته شده و يگانه منبع غذایی نوزاد پستانداران است و نقش مهمی در تغذيۀ کودکان در حال رشد ايفا می‌نماید، همچنين منبع غذايي ارزشمندی برای افراد بالغ به ويژه سالخوردگان می‌باشد. شير به سبب داشتن دو جزء اصلی خود یعنی کلسيم و پروتئین در تغذيه انسان از جايگاه ارزشمندی برخوردار می‌باشد. پروتئين شير حاوی اکثر اسيدهای آمينۀ ضروری است که معمولاً در غلات مورد مصرف غذایی مستقیم انسان به مقدار کم یافت می‌شود و نيز پروتئين‌های شير به سادگی هضم می‌شوند و تقريباً با هزينه کمی تهيه می‌گردد.

سال 1903 اولين بار الکساندر گيليز استراليايی ماشين شيردوشی جديد را ساخت او يک کلاهک و يک لايه داخلی به ماشينی که قبلاً در بريتانيای کبير ساخته شده بود، اضافه نمود. در صورت استفاده از ماشين شيردوشی ميزان کار تا 3/1 و حتی در بعضی موارد تا 2/1 نسبت به شيردوشی با دست کاهش می‌یابد.

اجزاء مختلف ماشينهای شيردوشی:

1- خط خلاء: شامل پمپ خلاء، رزرو تانک، رگولاتور، گيج خلاء‌سنج، تراپ و… می‌باشد. در صورت خراب بودن رزرو تانک، باعث می‌شود که خلاء به‌حد نصاب نرسيده، شيردوشی را با مشکل مواجه می‌سازد. همچنين اگر گيج خلاءسنج معيوب باشد در صورتی که در کار هر قسمت ديگر خللی وارد شود مشخص نمی‌شود. با خراب شدن رگولاتور فشاری که برای دوشی لازم است يا افت کرده و يا زيادتر از حد معمول خواهد بود.

تراپ بر سر راه خط شير و خط خلاء قرار گرفته و از ورود شير به خط خلاء و خرابی آن جلوگيری می‌کند.

شايان ذکر است که فشار مورد نياز جهت دوشش دام 15-13 اينچ جيوه می‌باشد. و برابر است با 50-34 کيلو پاسکال.

2- پولساتور: قلب، نبض‌ساز: پولساتور به طور متناوب و برنامه‌ريزی شده باعث مسدود شدن لاينر در جلوی سرپستانک‌ها شده و از دوشش جلوگيری به عمل می‌آورد.

در صورتی که کابل‌های ارتباطی در نبض‌سازهای برقی پوسيده و خراب باشند باعث ورود برق به نرده‌های شيردوشی می‌شود.

اگر پولساتور زيادتر و يا کمتر از حد معمول ايجاد نبض نماید موجب آزار پستان گاو خواهد شد.

همچنين ممکن است پولساتور فقط حالت دوشش را ايجاد کند که اين امر باعث می‌شود تا سر پستانک آسيب ديده و همچنين مشکلات ورم پستان شروع به خودنمايی کنند. و اگر فقط در حالت استراحت قرار گيرد باعث جلوگيری از دوشش دام مي‌شود. مقدار خلائی که برای توليد نبض به کار می‌رود با مقداری خلاء وارد شده به نوک سرپستانک يکسان باشد.

3- واحد دوشنده: شامل لاينرها، کلاهک‌ها، خرچنگی (فنجانک) و شلنگ‌های کوتاه می‌باشد.

از تمام قسمت‌های يک ماشين شيردوشی تنها لاينرها هستند که با بدن دام درتماسند. لذا توجه به نکات زير در اين زمينه حائز اهميت می‌باشد.

الف. جنس لاينرها طبق استاندارد صنايع غذايی و عمر کارکرد آنها با توجه به توصيه شرکت سازنده باشد.

ب. تميزی و نظافت لاينرها از اهميت به سزايی برخوردار می‌باشد.

ج. به‌محض مشاهده بيماری ورم پستان نسبت به تعويض لاينرها اقدام فوری انجام پذيرد.

د. دهانه لاينرها گشادتر از حد معمول (بيش از 20 ميليمتر) نباشد.

ن. در هنگام تعويض لاينرها هر 4 لاينر همزمان تعويض شود.

خرچنگی مخزن موقت شير می‌باشد که دارای دگمه، درب خرچنگی، فرفره، کاسه درب خرچنگی و ته خرچنگی می‌باشد. در صورت معيوب بودن هرکدام از قسمت‌های ياد شده در کار شيردوشی خلل ايجاد می‌شود. فراموش نشود که عدم نظافت خرچنگی نيز در کيفيت شير استحصالی و سلامت پستان گاو اثر بسزايی دارد.

4- واحد رکوردگيری و انتقال شیر: این و احد‌ها دربرگیرنده شیشه رکورد‌گیری، ميلکومتر، رسيور، والوها، خطوط انتقال شير و پمپ شیر می‌باشد. در رابطه با اجزاء نامبرده نکات زير قابل توجه می‌باشد.

الف. نشتی قسمت‌های مختلف که سبب افت خلاء می‌شود.

ب. رعايت نکردن بهداشت قسمت‌های فوق که محيط خوبی را برای رشد ميکروب‌ها فراهم می‌کند.

ج. استفاده از صافی يا فيلتر در جلوی شير، قبل از ورود به مخازن نگهداری که از ورود ذرات خارجی و لخته‌های احتمالی شير به داخل تانک جلوگيری به عمل می‌آورد.

5- واحد خنک‌کننده شير: پايين آوردن سريع دمای شير دوشيده شده برای جلوگيری از رشد و نمو ميکروب‌ها بسيارسودمند می‌باشد. که در اين رابطه بهترين دما بين 4-2 درجه سانتيگراد توصيه می‌شود.

6- واحد شستشو در شیردوشی: چون شير محيط مغذی برای رشد باکتريهاست لذا شستشوی دستگاه بلافاصله بعد از دوشش ضروری است.

آخرين نکته اينکه ماشين‌های شيردوشی هرچند ماه يکبار نياز به سرويس توسط افراد متخصص دارد و توجه به اين مهم نه تنها در کيفيت شير استحصالی بلکه در سلامت دام‌های گله تأثير بسيار زيادی دارد.

فیزیولوژی تولید و ترشح شیر

شیر توسط غددی به نام غدد پستانی تولید می‌شود. گاو دارای 4 غده پستانی یا کارتیه است. بررسی‌های علمی نشان می‌دهد که چیزی حدود 60‌درصد شیر گاو در کارتیه‌های عقبی و 40درصد آن در کارتیه‌های جلویی پستان تولید می‌شود. شیر هر غده پستانی توسط یک سرپستانک ویژه به منفذ سر پستانک هدایت شده و خارج می‌گردد.

سرپستانک هر کارتیه فقط شیر ترشح شده توسط همان کارتیه را تخلیه می‌کند. منفذ سرپستانک از خروج شیر در بین دو دوشش جلوگیری می‌کند و ضمناً مانع ورود باکتری و مواد زاید خارجی به داخل پستان می‌گردد.

در بالای سرپستانک مخزنی به نام غده پستانی قرار دارد. حدود 15تا 20 مجرا که به آن مجاری اصلی گفته می‌شود شیر را به داخل غده پستانی می‌ریزند. این مجاری خود به دفعات زیادی منشعب شده و در نهایت مجاری کوچکتر و باریکتری را تولید می‌کنند که به آنها مجاری کوچک گفته می‌شود. مجاری کوچک در نهایت به بافت ترشحی پستان به نام آلوئول ختم می‌شوند. آلوئول‌ها واحدهای ترشحی شیر محسوب می‌شوند و شامل یک حفره به نام حفره آلوئولی بوده که یک ردیف سلول ترشحی شیر (سلولهای آلوئولی) و تعدادی سلولهای پوششی ماهیچه‌ای بر روی آن قرار می‌گیرند.

تحقیقات انجام گرفته نشان می‌دهد که چیزی حدود 40درصد از شیر تولید شده در غده پستانی و مجاری اصلی و 60‌درصد دیگر در مجاری کوچک و آلوئول‌ها قرار گرفته‌اند. درواقع تحریک موقع شيردوشی باعث ترشح هورمون اُکسی‌توسين شده که اين هورمون با تأثير سلول‌های ماهيچه‌ای باعث انقباض آلوئول‌ها و مجاری کوچک می‌شود، مواد اوليه لازم جهت سنتز شير توسط خون به سلول‌های آلوئولی آورده می‌شود که اين سلول‌ها پس از سنتز اجزاء شير آن را به داخل حفره آلوئولی ترشح می‌کنند.

تحریک پستان و خروج شیر

با ماساژ پستانک‌ها (تیت‌ها) سیستم عصبی مجاری پستانی تحریک می‌شود و شیر تولیدشده آماده خروج می‌گردد. در این مورد باید اشاره کرد که جریان به چند عامل هماهنگ بستگی دارد که عبارتند از ترشح هورمون اُکسی‌توسین در جریان خون، آمادگی و تمایل دام برای شیر دادن، مرتب بودن ماشین شیردوشی و ورزیدگی کارگر شیردوش. هورمون اُکسی‌توسین در حدود 8 دقیقه باقی می‌ماند که در این مدت گاو باید دوشیده شود. در تمامی طول این مدت گاو احساس آرامش می‌کند و آماده دوشیدن است. با کم شدن ترشح اُکسی‌توسین خروج شیر از پستان به آسانی صورت نمی‌گیرد و مشکل خواهد شد. در موقع ترس، استرس، سروصدا و… ممکن است به جای اُکسی‌توسین هورمون آدرنالین در جریان خون ترشح شود که خود باعث عدم خروج شیر از پستان می‌شود.

تحقیقات نشان داده است که تحریک قبل از دوشش باعث می‌گردد جریان شیر سریعتر و به حداکثر رسیده و زمان اتصال دستگاه کوتاهتر شود. اگر تحریک پستان به طور کامل و صحیح انجام شود از دوشش بیش از حد ( دوشش با حداکثر خلاء با جریان شیر کم یا بدون شیر) در ابتدا یا انتهای شیردوشی جلوگیری می‌شود. اگر دوشش بیش از حد محدود شود به انتهای سرپستانک‌ها آسیب کمتری وارد می‌شود. هدف از آماده‌سازی پستان رسیدن به زمان مناسب بین رهاسازی شیر و اتصال دستگاه است.

اگر زمان شروع آماده‌سازی پستان تا اتصال دستگاه (زمان درنگ پس از آماده‌سازی) با آزادسازی اُکسی‌توسین و رهاسازی شیر منطبق نگردد جریان شیر پس از اندک زمان قطع خواهد شد. این حالت می‌تواند به صورت قطع کامل یا جزئی جریان شیر اتفاق بیفتد. یکی از بهترین راهها برای تحریک آزادشدن اُکسی‌توسین پیش‌دوشی یا رگ‌زدن می‌باشد که به تشخیص ورم پستان نیز کمک می‌کند.

برای اینکه در ابتدای شیردوشی شیر به خوبی رهاسازی شده و دوشش بیش از حد کاهش یابد مراحل شیردوشی بایستی به صورت زیر انجام گیرد:

1- چک کردن پستان برای تشخیص ورم پستان بوسیله ملامسه برای هر تورم، گرمی یا درد سوزشی که گاو احساس می‌کند.

2- استریپ کاپ که در تشخیص ورم پستان به ما کمک می‌کند و از مخلوط شدن شیر ورم پستان با شیر سالم جلوگیری می‌کند.

3- شستشوی پستان با آب گرم دارای یک ماده ضدعفونی‌کننده، در برخی گله‌هایی با سطح بالای آلودگی محیطی، تیت‌دیپنیگ در این مرحله استفاده می‌شود (در گله‌هایی که سطح آلودگی کم است این عمل معمولاً بعد از شیردوشی انجام می‌شود).

4- خشک کردن سرپستانک‌ها قبل از شروع شیردوشی برای جلوگیری از کشیده شدن آب باقی‌مانده روی سر پستانک‌ها به داخل کلاک‌ها و ورود به شیر. برای این کار از کاغذهای مخصوص استفاده می‌شود.

زمان درنگ کافی: پس از آماده‌سازی، دستگاه را 60 تا 90 ثانیه پس از آماده‌سازی به پستان وصل کنید و می‌توان با مشاهده شیر در داخل خرچنگی پس از اتصال، موثر بودن این مراحل را درک کرد. مشاهده شیر در کلیه مراحل شیردوشی مهم است.

میزان جریان از لحظۀ اتصال باید به سرعت در مدتی حدود 15 ثانیه به اوج خود برسد. اوج جریان شیر از گاوی به گاو دیگر متفاوت است اما میزان جریان تا زمانی که کارتیه‌ها تخلیه می‌شوند بایستی یکنواخت باشد.

ماشین شیردوش صنعتی

تخلیه شیر از پستان گاو

شیر به دو روش توسط انسان از دام اخذ می‌شود که هر کدام معایب و محاسنی در پی دارند:

الف. شیردوشی با دست

ب. شیردوشی با ماشین

روش شیردوشی با دست نسبت به ماشین دارای معایبی است که عبارتند از:

1- وقت زیادی گرفته و برای دامپرورانی که دام زیادی دارند مقرون به صرفه نیست.

2- نیاز به کارگر ورزیده و ماهر دارد تا بتواند این وظیفه را به درستی انجام دهد.

3- شیر به دست آمده از این طریق هیچگاه نظافت و پاکی لازم را نداشته، اغلب با گرد و خاک و کود و علوفه و دیگر آلودگی‌های موجود در طویله همراه می‌باشد.

4- در حین شیردوشی فرد شیردوش به‌تدریج خسته شده و قدرت و توانش را ازدست می‌دهد که این امر در کار شیردوشی اختلال ایجاد می‌کند.

5- به منظور تحریک پستان از گوساله نوزاد چنانکه مرسوم است بایستی استفاده کرد که این کار با مشکل روبرو خواهد شد این مشکل موقعی زیاد خودنمایی می‌کند که گوساله تلف شده باشد.

6- آموزش شیر دوشی با دست به مراتب سخت‌تر و وقت‌گیرتر است.

7- اندازه‌گیری و رکوردگیری شیر دوشیده شده با دست نسبت به ماشین سخت‌تر است.

محاسن شیر دوشی دستی نسبت به ماشینی عبارتند از:

1- تخلیه بیشتر و بهتر شیر از پستان.

2- کارگر شیردوش شناخت بیشتری نسبت به و ضعیت طبیعی و غیرطبیعی پستان پیدا کرده و حالت مرضی پستان را با لمس آن می‌تواند به خوبی تشخیص دهد.

3- هرگاه یکی از گاوها مبتلا به ورم پستان شده باشد، وسیله انتقال بیماری به سایر دام‌ها در این روش نشده، از همین‌رو به مراتب کمتر از شیردوشی به‌وسیله ماشین که مشترکاً مورد استفاده گاوهای گله قرار می‌گیرد بیماری پخش و توسعه می‌یابد.

4- در شیردوشی با دست چنان چه شیر یکی از گاوها در اثر بیماری، آلوده به چرک و خون شده باشد به آسانی تشخیص داده شده و دور ریخته می‌شود بی‌آنکه مانند شیردوشی با ماشین ناخواسته وارد کلیه شیر تولیدی روزانه گردد.ماشین‌های شیردوشی:

ماشین‌های شیردوشی که در گاوداری‌ها به کار گرفته می‌شوند به دو نوع ثابت و سیار تقسیم‌بندی می‌شوند البته طرز کار آنها اغلب یکسان است.

ماشین‌های شیردوشی سیار: در دامداری‌های کوچک در مناطقی که دام در مراتع یا چراگاه‌ها به حالت آزاد نگهداری می‌شوند، استفاده می‌گردد. مخزن شیر بر روی ماشین شیردوشی قرار دارد و قدرت موتور مورد نیاز این ماشین‌ها می‌تواند توسط یک موتور بنزینی یا دیزلی یا برق تأمین شود.

ماشین شیردوش ثابت: در دامپروی‌های متمرکز که تعداد زیادی دام دارند ماشین‌های شیردوشی در ساختمان شیردوشی به طور ثابت نسب شده‌اند و شیر دوشیده شده مستقیما وارد مخزن جمع‌آوری شیر می‌گردد.

( در کل ماشین‌های شیردوشی عوارضی به جای دارد و فرد دوشنده مسئول تنظیم زمان صحیح، بهداشت خوب و دیگر روال شیردوشی است؛ برنامه‌های شیردوشی روزمره برای عادت دادن گاوها به آزاد کردن شیر مهم هستند لذا هر تغییری در شیردوشی بایستی به صورت تدریجی انجام گیرد).

هر ماشین شیردوشی از اجزاء اصلی زیر تشکیل شده است:

1- منبع خلاء یا وکیوم

2- پولساتور یا نبض‌ساز

3- کلاهک و لایه لاستیکی داخلی یا لاینر

4- مخزن جمع‌آوری شیر

5- لوله‌های رابط

همچنین یکسری از اجزاء فرعی و کمکی دیگری همراه قسمت‌های اصلی در ماشین‌های شیردوشی به کار رفته‌اند که عبارتند از:

1- واحد دوشنده: لاینرها، کلاهک‌ها، خرچنگی، شلنگ‌های کوتاه هوا و شلنگ‌های کوتاه شیر

2- واحدهای رکوردگیری و نمونه‌گیری شیر: شیشه رکوردگیری و میلکومتر

3- واحدهای انتقال شیر: مخزن شیشه‌ای، پمپ شیر، والوها و لوله‌ها

4- واحد خنک‌کننده شیر: یخجال، صفحات خنک‌کننده شیر یا پلیت کولر

5- واحد شتشو: وان، لوله‌های انتقال آب و مواد شستشو، محل قرارگرفتن واحد دوشنده روی آن

6- واحد تشخیص ورم پستان

7- واحد تیت اسپری

8- تراپ یا تله شیر

9- رزرو تانک یا مخزن ذخیره خلاء

10- گیج خلاء‌سنج

11- رگولاتور

12- صافی یا فیلتر شیر و…

امروزه ماشین‌های شیردوشی را می‌توانیم به دو دسته سنتی و صنعتی تقسیم کنیم. دستگاه‌های سنتی آنهایی هستند که فقط از اجزاء اصلی و برخی از اجزاء فرعی تشکیل شده‌اند و هرچه قسمت‌های فرعی و کمکی بیشتری در یک ماشین شیردوشی به‌کار رفته باشد آن ماشین صنعتی‌تر، پیشرفته‌تر و سهولت کار با آن بیشتر خواهد شد.اجزای یک ماشین شیردوشی به صورت ساده

اساس کار دستگاه‌های شيردوشی نيز برگرفته شده از غريزه مکيدنی است که خداوند در وجود يک گوساله نهاده است. پمپ خلاء فشار منفی را ايجاد می‌کند، با ايجاد خلاء در نوک سرپستانک‌ها شير از پستان خارج می‌گردد.اساس کار ماشین شیردوشی

گوساله برای مکیدن شیر از پستان مادر ابتدا بوسیله زبان و سقف دهان به پستانک‌ها فشار آورده و با باز و بستن فک‌ها يا انقباض زبان ايجاد نوعی خلاء يا فشار منفی می‌نمايد و سپس با انجام عمل بلعيدن، نوعی فشار مثبت توليد نموده، موجب جريان يافتن شير از پستان می‌گردد. اساس کار دستگاه‌های شيردوشی نيز برگرفته شده از غريزه مکيدنی است که خداوند در وجود يک گوساله نهاده است. پمپ خلاء فشار منفی حدود 13 تا 15 اينچ جيوه که بين 34 تا 50 کيلو پاسکال می‌باشد را ايجاد می‌کند، با ايجاد خلاء در نوک سرپستانک‌ها شير از پستان خارج می‌گردد. يک فشار مثبت 5/5 کيلوپاسکال در داخل پستان برای تخليه شير از حبابچه‌های آلوئول به دهليزهای سرپستانک وجود دارد. هنگامی که ماشين شيردوشی وصل می‌شود فشار در قسمت زيرين سرپستانک تا حد خلاء ماشين شيردوشی کاهش داده می‌شود. اين کاهش در فشار و فشار مثبت موجود در پستان، اختلاف فشاری در سرتاسر منفذ سرپستانک ايجاد می‌کند که باعث باز شدن آن و خارج شدن شير می‌گردد. هنگامی که خلاء به‌طور مداوم به سرپستانک‌ها وارد گردد يک جريان دائمی خروج شير به وقوع می‌پيوندد که موجب سوزش و صدمه رسيدن به سرپستانک و انتهای سرپستانک می‌گردد. برای فايق آمدن بر اين مشکل يک لايۀ لاستيکی در داخل کلاهک جای داده‌اند که وظيفه آن ماساژ دادن سر پستانک، به جريان انداختن خون در پستانک و جلوگيری از سوزش سرپستانک است که اين کار به کمک پولساتور انجام می‌پذيرد. پولساتور هوا و خلاء را به‌طور منظم و متناوب و با فشاری معادل فشار جو بين لايۀ خارجی لاينر و پوسته داخلی کلاهک (شِل) که اتاقک نبض نام دارد، تزريق می‌کند و باعث می‌شود لايۀ داخلی لاينر از دو طرف به يکديگر چسبيده و در نتيجه لاينر در نزديکی نوک سرپستانک مسدود گردد. اين امر باعث متوقف شدن جريان شير، همچنين به جريان افتادن خون در پستانک و ماساژ آن می‌شود که به اين مرحله، مرحله استراحت گويند.اجزای سر پستانک

هرضربان چهار مرحله را طی می‌کند تا منتهی به دوشش شود، اين مراحل به ترتيب عبارتند از:

1- مرحله تغيير فشار هوا به خلاء

2- مرحله خلاء کامل (دوشش)

3- مرحله تغيير خلاء به هوا

4- مرحله هوای کامل (استراحت)

اجزاء مختلف يک ماشين شيردوشی، معايب و پيامدهای آن

1- خط خلاء:

اين خط شامل پمپ خلاء می‌باشد که اجزاء اصلی دستگاه شيردوش به‌شمار می‌رود و قلب ماشين شيردوش بوده که با خارج کردن هوا از خطوط خلاء ماشين شيردوش خلاء لازم را به وجود می‌آورد و قسمت‌های ديگر که اجزاء کمکی و فرعی به‌شمار مي‌روند شامل رزرو تانک، رگولاتور، گيج خلاءسنج، تراپ و … می‌باشند. امروزه عمدتاً پمپ‌های تأمين‌کننده خلاء برخوردار از سيستم دوار با سرعت دورانی 1500 دور در دقيقه می‌باشند. پمپ خلاء قدرت لازم جهت جريان يافتن شير و خلاء را در دستگاه شيردوشی فراهم می‌کند. پمپ خلاء بايد ظرفيت 12-8 فوت مکعب در دقيقه خلاء برای هر واحد شيردوشی فراهم کند. نوسانات سطح خلاء (سطح خلاء يعنی اختلاف فشار هوای خارج خط لوله (فشار هوا) و فشار داخل خط لوله (فشار منفی) می‌باشد) يکی از مهمترين عوامل ورم پستان حتی نسبت به سطح بالای خلاء می‌باشد.

رزرو تانک: محل ذخيره خلاء بوده تا در حين شيردوشی کمبود خلاء باعث دوشش شود و حتی افتادن واحد دوشنده از پستان گاو رخ ندهد. در صورتی که رزرو تانک خراب شود مقدار خلاء پمپ در موقع وصل يا جداسازی واحد دوشنده افت پيدا می‌کند و باعث افتادن واحدهای ديگر شده و عمل شيردوشی کُند انجام می‌پذيرد. با افتادن واحد دوشنده و مالیده شدن سر لاینرها روی زمین و ورود میکروب به داخل آنها هم بار میکروبی شیر دوشیده شده بالا می‌رود و هم اینکه با وصل کردن مجدد لاینرها به پستان ممکن است میکروب از این طریق وارد پستان شود.پمپ خلا همراه رزرو تانک

رگولاتور: که در سه حالت ديافراگمی، فنری و وزنه‌ای است که در مواقعی که فشار خلاء بالا رفته باز می‌شود و مقداری هوا داخل خط خلاء می‌فرستد تا فشار زياد باعث آزار و اذيت دام نشود. اگر رگولاتور دستگاه خراب شود و در موقعی که خلاء دستگاه بالا می‌رود باز نشود، سرپستانک‌ها بيش از حد به داخل حفره کلاهک ماشين کشيده شده و در اين حالت علاوه بر کندی جريان شير (به‌علت تنگ شدن مجرا) به پستان و غدد ترشحی آن آسيب رسيده و در نتيجه عوامل ايجادکننده ورم پستان شروع به کار می‌کنند و همچنین درد ناشی از کشيدگی زياد سرپستانک‌ها موجب ترشح اِپی‌نفرين و خنثی شدن عمل هورمون اُکسی توسين می‌شود. اگر رگولاتور صافی دارد بايد در هر ماه يکبار تميز شود. اکثر رگولاتورها نياز به روغن کاری ندارند زيرا روغن باعث تجمع گردوخاک روی رگولاتور شده و در انجام کار آن مشکل ايجاد می‌کند.نمایی از رگولاتور

گیج خلاءسنج: شبیه ساعتی است که در شبکه خط خلاء نصب شده است و مقدار خلاء را نشان می‌دهد. این صفحه بر حسب اینچ جیوه یا بر حسب پاسکال طبقه‌بندی شده است. بهتر است که دو درجه خلاءسنج به کار برده شود یکی نزدیک پمپ و دیگری در انتهای لوله‌ای که مشخص‌کننده مقدار خلاء در سرتاسر لوله می‌شود،چنانچه درجه بالا و پایین برود نشان‌دهنده این است که سیستم شیردوشی درست کار نمی‌کند در صورت پایین بودن خلاء پمپ، رگولاتور و تراپ‌آب را برای نشت هوا باید بازرسی نمود و در صورت بالا بودن میزان خلاء رگولاتور مسلماً خراب است و باید مورد بررسی قرار بگیرد. در بعضی از موارد عقربۀ گیج خلاء‌سنج گير می‌کند و حرکت نمی‌کند و با زدن ضرباتی آهسته به شیشه گيج می‌توان از عدم اتصال آن اطمینان حاصل کرد.نمایی از خلاء‌سنج

تراپ آب یا تله شير: که جنس آن شیشه یا فولاد است و حداقل ظرفیت آن باید 3 لیتر باشد و مابین خط شیر و خط خلاء قرار می‌گیرد، وظیفه آن در این قسمت این است که اگر شیر دوشیده شده و یا مایعات دیگر به هر نحوی واردخط خلاء گردد در این قسمت اصطلاحاً به تله می‌افتد. چون ورود شیر به پمپ خلاء باعث آسیب رساندن به آن می‌شود و کار دستگاه را مختل می‌کند. پس در صورت معيوب بودن این وسیله که به صورت شیر اطمینان عمل می‌کند، ممکن است شیر واردخط خلاء شده و با چند بار تکرار این عمل، پمپ دستگاه خراب شده و به اصطلاح جام می‌کند.نمونه‌هایی از تراپ‌آب

لوله‌های خلاء: ارتباط بين پمپ خلاء و واحدهای مختلف شيردوش را برقرار می‌کنند و معمولاً از جنس فولاد ضدزنگ – فولاد گالوانیزه یا پی‌وی‌سی ساخته می‌شوند. خطوط خلاء باید تا حد امکان کوتاه باشد و انتهای آن نيز بسته باشد. لوله کشی‌هایی با قطر بزرگ رزرو خلاء را تشدید کرده و نوسانات خلاء را به حداقل می‌رساند.

2- پولساتور، قلب، نبض‌ساز:

همانطور که قبلاً هم اشاره شد پولساتور به طور متناوب و منظم باعث مسدود شدن لاینر جلوی سرپستانکها شده و از دوشش شیر جلوگیری به عمل می‌آورد. این امر سبب می‌شود تا خون در عضو جاری شود، از سوزش آن جلوگیری به عمل آمده، همچنین باعث ماساژ آن می‌شود.

دستگاه‌های پولساتور به دو شکل ساخته می‌شوند:

الف) پولساتورهای بادی ب) پولساتورهای برقیپولساتور برقیپولساتور بادی

پولساتورها دو حالت ایجاد می‌کنند:

1) حالت دوشش 2) حالت استراحت

حالت دوشش: زمانی است که دهانه لاینر باز می‌شود و خلاء موجود باعث جاری شدن شیر از پستان می‌شود.

حالت استراحت: زمانی است که قلب باعث مسدود شدن و جمع شدن لاینر در قسمت نوک پستان شده و از دوشش جلوگیری به عمل می‌آورد و به اصطلاح به پستان استراحت می‌دهد.

میزان ضربان: عبارتست از مدت زمانی در یک دقیقه که هوا از اتاقک ضربان خارج شده و دوباره به فشار هوا برمی‌گردد، مثلاً اگر میزان ضربان 60 باشد یعنی کلاهک‌ها در یک دقیقه 60 بار باز و 60 بار بسته می‌شوند. میزان ضربان به طور عمده 45 تا 65 بار در هر دقیقه است. گوساله 120-80 بار در دقیقه مکش انجام می‌دهد. میزان بالای ضربان با سطوح پایین خلاء نسبت به سطوح بالای خلاء بر میزان شیردوشی اثر آشکاری دارد، به همان اندازه که میزان ضربان افزایش یابد میزان جریان شیر نیز افزایش یافته اما این افزایش محدود باشد.

نسبت ضربان: عبارتست از مدت زمانی که خلاء در اتاقک ضربان (دوشش) به زمان که فشار هوا در اتاقک ضربان می‌باشد(استراحت).

پوساتورها معمولاً نسبت‌های زیر را تولید می‌کنند:

الف : 40/60 ب : 50/50 ج : 30/70 د : 33/67

مثلاً برای نسبت 40/60 که برای اکثریت گاوها همین دامنه تنظیم می‌گردد. کل زمان شیردوشی هر چقدر باشد %60 آن در حالت دوشش و %40 آن در حالت استراحت می‌باشد.

واحد دوشنده در دستگاه شیردوشی شامل کلاهک‌ها (لاینرها، پوسته فلزی کلاهک)، فنجانک (خرچنگی) و شلنگ‌های کوتاه خلاء و شير می‌باشد که بین 2 تا 4 کیلوگرم وزن دارد و به طور متوسط 75/2 کیلوگرم می‌باشد.

موارد عیوب پولساتورها:

در نبض‌سازهای برقی اگر کابل‌های برق ارتباطی خراب و پوسيده باشند باعث ورود برق به داخل نرده‌های فلزی شده و زمینه ایجاد شوک برای دام‌ها را فراهم می‌سازد که به دنبال آن خنثی شدن هورمون اُکسی‌توسین را خواهیم داشت.

در صورتی که پولساتور سریعتر از حد معمول ایجاد نبض نماید، اگر چه جریان شیر را بیشتر خواهد کرد ولی فشار بیشتری روی عضلات اسفنگتر خواهد گذاشت و امکان صدمه دیدن بافت پستانی را فراهم خواهد کرد. همچنین نبض کمتر سبب طولانی‌تر شدن مدت زمان شیردوشی و موجب آزار پستان دام می‌شود.

گاهی اوقات ممکن است دامنه‌های قلب به‌طور نامنظم ایجاد شوند و توالی آن به‌هم خورده که نتیجه آن حساس شدن دام به تورم پستان خواهد بود.

مقدار خلایی که برای تولید نبض به کار می‌رود باید با مقدار خلاء وارد شده به نوک سرپستانک یکسان باشد. در غیر اینصورت اگر خلاء نبض بیشتر باشد لاینر گشاد شده و قطر آن بیشتر از حد معمول می‌شود و اگر خلاء نبض کمتر از خلاء داخل لاینر باشد، لاینر به اندازه کافی باز نمی‌شود و مدت زمان دوشش را اضافه می‌کند.

همچنین ممکن است پولساتور فقط یک حالت را ایجاد کند که هر کدام از حالات پیامدی را خواهند داشت، مثلاً عیب دستگاه به صورتی باشد که فقط حالت دوشش را ایجاد کند، در این حالت باعث دوشش پیاپی دام و سیاه شدن تیت و در صورت ادامه، مشکل ورم پستان و در حالت مقطعی ایجاد درد برای دام را در پی خواهد داشت یا عیب به‌طوری خودنمایی کند که دستگاه فقط حالت استراحت را در اختیار پستان قرار دهد که باعث جلوگیری از دوشش دام خواهد شد. هرگونه منفذ و سوراخ در بین راه پولساتور تا اطاقک نبض نیز باعث عدم نظم در کارکرد این قسمت می‌شود.1- واحد دوشنده:

واحد دوشنده شامل کلاهک‌ها (لاینرها، پوسته فلزی کلاهک)، فنجانک (خرچنگی) و شلنگ‌های کوتاه خلاء و شير می‌باشد که بین 2 تا 4 کیلوگرم وزن دارد و به طور متوسط 75/2 کیلوگرم می‌باشد. تعداد لاینرها که در عمل، دوشش پستان‌های دام را انجام می‌دهند، چهار عدد می‌باشند که بوسیله غلاف فولادی ضدزنگ که همان شِل یا پوسته می‌باشند در برگرفته شده‌اند. لاینرها، تنها وسیله از مجموعه دستگاه شیردوش می‌باشند که مستقیماً با بدن حیوان و نسج پستان در تماس می‌باشند، بنابراین پاکیزگی و نظافت و نرمی و زبری آن نهایت اهمیت را داشته، باید از این لحاظ مورد توجه کامل قرار گيرند. هرگونه زبری و خلل و فرجی در لاینرها، بخصوص اگر با عدم رعایت نظافت نیز همراه باشد، موجب رشد و نمو میکروب‌ها و بروز ورم پستان در گاوهای گله خواهد شد. همچنین اگر این قسمتها در حین شیردوشی برای هر گاو جداگانه شستشو و ضدعفونی نشوند عامل مهمی در انتقال بیماری به شمار می‌رود.

عمر کارکرد لاینرها بستگی به تعداد گاوهای هر گله و ساعات استفاده شده و توصیه شرکت سازنده دارد که به‌طور معمول توصیه می‌شود یا پس از 2500بار استفاده و یا هر180روز یکبار تعویض شوند. همچنین به محض مشاهده بیماری ورم پستان در گله بایستی نسبت به تعویض لاینرها سریعاً اقدام نمود زیرا عملاً دیده شده که این کار در کنترل بیماری ذکر شده موثر واقع می‌شود. موقع تعویض هر 4 لاینر همزمان بایستی عوض شوند چون به علت تفاوت در میزان خلا ایجاد شده در اطراف لاینرهای نو و مستعمل، دام را به تورم پستان مستعد می‌کند. لازم به ذکر است که لاینرها و تمام قسمتهای لاستیکی عبور و مرور شیر بایستی تحت استاندارد صنایع غذایی باشند والا در کیفیت شیر استحصالی از دام خدشه وارد می‌نمایند. پارگی لاینرها و شیلنگ‌های کوتاه باعث افتادن لاینر از پستان، خالی نکردن کامل آن و ایجاد مشکلات پستانی برای دام خواهد شد. اگر لاینر در قسمت اتاقک نبض پاره شود شیر وارد پولساتور شده و باعث بهم خوردن نظم و خرابی دستگاه خواهد داشت، همچنین در صورتی که به هر علتی دهانه لاینر گشادتر از حد (بیش از 20 میلیمتر) شود، لاینر با پوست قاعده (کف) پستان مجاور می‌شود و با انجام عمل دوشش فشار شیر در داخل سرپستانک کاهش یافته و باعث می‌شود که بافت سرپستانک جمع شود و به طرف عمق لاینر کشیده شود که این عمل باعث قطع ارتباط بین دهلیز غده و دهلیز سرپستانک شده و تخلیه شیر را متوقف می‌سازد. به محض قطع ارتباط بین دو قسمت یاد شده، در شروع مرحله دوشش بعدی و با باز شدن لاینر، سرپستانک نمی‌تواند به صورت هماهنگ پر از شیر شود و به جای آن خلاء وارد سرپستانک می‌شود و آنقدر این کار ادامه می‌یابد تا نوک سرپستانک‌ها کاملاً چروکیده و جمع می‌شوند. خلاء بیش از حد در سرپستانک‌ها باعث وارد آوردن استرس به آنها شده، همچنین فشار طبیعی که در هر سرپستانک وجود دارد و به عنوان عاملی در جهت جلوگیری از ورود میکروب به داخل آن عمل می‌کند، خنثی می‌شود.واحد دوشنده

خرچنگی: مخزن موقتی شیر می‌باشد که لاینرها به آن وصل شده و شیر دوشیده شده توسط لاینرها به این قسمت ریخته و سپس به سمت لوله‌ها و در نهایت ظروف مخصوص شیر حرکت می‌کند، درب این قسمت دارای دگمه ای است که کارگر شیردوشی در ابتدای کار و قبل از شروع شیردوشی آن را می‌بندد تا خلاء دستگاه درون رزرو تانک بالا آمده و به حد مطلوب برسد و در موقع وصل نمودن واحد به پستان گاو این دگمه را بسته می‌نماید تا سبب انتقال خلاء به پستان دام شود و همچنین در آخر شیردوشی با باز کردن این دگمه، واحد را به آرامی از پستان جدا می‌نمایند. در صورت معیوب بودن دگمه دو حالت ممکن است پیش بیاید:

1- دگمه در حالت باز قرارگرفته و بسته نشود که راه ورود خلاء به پستان را مسدود و عمل شيردوشی را با مشکل مواجه می‌سازد.

2- دگمه در حالت بسته قرار گرفته و باز نشود که هم در ابتداء کار و قبل از شیردوشی باعث افت مقدار خلاء ذخیره شده می‌شود و همچنین در پایان کار شیردوشی که بایستی واحد دوشش به آرامی از پستان گاو برداشته شود از این عمل جلوگیری کرده و موقع برداشت واحد، پستانک‌های دام کشیده شده و آسیب می‌بیند.

شکستگی درب خرچنگی نیز در کار خلل وارد آورده و مانع از شیردوشی شده همچنین از کار افتادن واحد نتیجه آن می‌باشد. شایان ذکر است که در بدنه خرچنگی سوراخ بسیار ریزی تعبیه شده و با وارد شدن هوا از این قسمت به داخل سیستم موجب جریان یافتن شیر در شیلنگ‌ها و لوله‌ها می‌شود. مسدود شدن این سوراخ در کار شیردوشی اختلال ایجاد می‌نماید. فراموش نشود که عدم نظافت خرچنگی نیز در کیفیت شیر استحصالی و سلامت پستان دام اثر سوء بسزائی دارد. درب خرچنگی از جنس پلی‌سولفان شفاف می‌باشد و این امکان را فراهم می‌سازد که شیر در حین جاری شدن مشخص باشد پس می‌توان به محض تمام شدن شیر گاو و پس دوشی، واحد را از پستان گاو جدا کرد.

چنانچه شیر موجود در کارتیه‌ها تمام شده و کارگر متوجه نباشد، دوشش بیش از حد معمول سبب ضربه زدن به سرپستانك‌ها می‌شود. همچنین اگر به علت سخت‌دوش بودن گاو و یا به علت عجله داشتن کارگر، زودتر از حد معمول واحد دوشنده جدا شود، مقداری از شیر در کارتیه‌ها باقی مانده و دام را به تورم پستان مستعد می‌کند و همچنین کمیت شیر در مرحله بعدی دوشش تحت تأثیر قرار می‌گیرد که اگر این کار ادامه پیدا کند حتی دوره شیردهی گاو به مرور کم می‌شود. استفاده از خرچنگی‌های 300 سی‌سی برای تخلیه سریع شیر گاوهای پر تولید خالی از لطف نیست.چند نمونه مختلف خرچنگی

اگر سطح خلاء داخل واحد خیلی بالا باشد یا واحد دوشنده خیلی سبک باشد حالات زیر ممکن است اتفاق بیفتد:

1- کلاهک‌ها تمایل دارند به نواحی اطراف سرپستانک بر روی پستان بچسبند و جریان شیر در این حالت متوقف شود.

2- زخم شدن سرپستانک‌ها که باعث ابتلا به ورم پستان می‌گردد.

3- پرخونی سرپستانک‌ها که باعث کاهش اندازه کانال سرپستانک و سرعت شیردوشی می‌گردد.

اگر میزان خلاء پایین باشد یا واحدهای دوشنده خیلی سنگین باشند، حالات زیر ممکن است اتفاق بیفتد:

1- واحد‌های دوشنده بر روی زمین می‌افتند.

2- سرعت شیردوشی کاهش می‌یابد.

3- یک فاصله بین سرپستانک و لاینر ایجاد می‌گردد که بیشترین لغزش را پیدا می‌کند و هوا داخل واحدها می‌گردد (این عمل باعث ایجاد نوسانات خلاء و شیوع ورم پستان می‌گردد). در طول شیردوشی میزان جریان شیر 2 تا 5 کیلوگرم در دقیقه برای زمان 2 تا 8 دقیقه بسته به مقدار شیر می‌باشد.

امروزه دستگاه‌هایی به دنیا معرفی شده‌اند که اولاً پولساتور دستگاه بر اساس منحنی شیردهی در هر وعده به‌طور خودکار دامنه خود را تنظیم می‌کند، سپس بعد از اتمام شیر در خرچنگی توسط قسمتی به نام فینی لاکتور ته دوشی دام به طور اتوماتیک انجام می‌پذیرد و در آخر هم جداسازی واحد دوشنده به طور خودکار صورت می‌گیرد به طوری که بدون هیچ تماسی با زمین و فضولات به محل اوليه خود برمی‌گردد. لازم به ذکر است که این دستگاه‌ها قابلیت‌های زیاد دیگری نیز دارند که در این مجال نمی‌گنجد.

1- واحدهای انتقال و رکوردگیری شیر:

وظیفه واحدهای فوق، تعیین مقدار شیر و انتقال آن به مخازن نگهداری می‌باشد.

از معایب و بازتاب‌های این واحدها می‌توان به نشتی قسمت‌های مختلف اشاره کرد که موجب پایین آمدن فشار می‌شود و همچنین رعایت نکردن بهداشت، محیط خوبی را برای رشد میکروب‌ها در این قسمت فراهم می‌کند که باعث بالا رفتن بار میکروبی شیر دوشیده شده و نیز ایجاد صدمه برای پستان گاو می‌شود.

بد کار کردن دستگاه شیردوشی باعث بروز ورم پستان در گله شده و باعث کاهش کیفیت شیر تولیدی می‌گردد. در کلیه مراحل شیردوشی توجه به بهداشت مهم می‌باشد.

واحدهای انتقال شیر

شیر دوشیده شده توسط نیروی ثقل یا خلاء از مجموع کلاهک‌ها وارد بیرون یا شیشه رکوردگیری یا به‌طور مستقیم وارد خط شیر می‌گردد. خطوط دائمی شیر، ممکن است از فولاد ضدزنگ یا شیشه ساخته شوند. قطر لوله‌های شیر باید با اندازه آن متناسب باشد و از پرشدن لوله شیر بیش از یک‌سوم آن جلوگیری شود. در پایان خطوط شیر قبل از ورود به مخازن ذخیره، شیر باید از صافی یا فیلتر عبور کند، علت استفاده از صافی جلوگیری کردن از ورود ذرات و مواد خارجی و لخته‌های احتمالی شیر به داخل تانکر شیر می‌باشد. در هنگام تعویض فیلتر باید به خوبی آن را نگاه کرد چون با این کار ورم پستان احتمالی را می‌توان دریافت.

واحدهای رکوردگیری دستگاه شیردوشی

شیر دوشیده شده وارد شیشه‌های مدرجی به نام شیشه رکوردگیری می‌شود و رکورد هر گاو ثبت می‌گردد. از دیگر دستگاه‌های رکوردگیری می‌توان به میلکومتر اشاره نمود.شیشه‌های رکوردگیری یا ملکومتر

1- واحد خنک‌کننده شیر:

امروزه دستگاه‌های خنک‌کننده شیر جزء لاینفک ماشین‌های شیردوش به شمار می‌رود. چون کاهش سریع دمای شیر دوشیده شده باعث افزایش کیفیت آن خواهد شد و به میکروب‌ها اجازه تکثیر داده نمی‌شود. لذا وجود دستگاهی به نام پلیت کولر که سبب پایین آمدن سریع دمای شیر می‌شود خالی از لطف نیست و پس از سرد کردن سریع شیر می‌توانیم آن را دورن سردخانه‌ها تا موقع حمل بار به کارخانجات لبنیات نگهداری کنیم. در دستگاه‌های شیرسردکن دمای شیر در حد 2 تا 4 درجه سانتی‌گراد حفظ می‌شود و همزن برقی باعث انتشار سرما به طور یکنواخت در سرتاسر مخزن می‌شود. ایجاد نقص و درست کارنکردن دستگاه‌های مذکور و همچنین عدم نظافت آنها باعث رشد و نمو باکتری‌ها که در حقیقت دشمن مرغوبیت و کیفیت شیر تولیدی هستند می‌شود.واحد خنک‌کننده شیر

واحد شستشو:

شستشو و ضدعفونی ماشین شیردوشی و دستگاه‌های وابسته به آن نه تنها در کیفیت شیر تولیدی، بلکه در سلامتی دام‌های گله نیز بسیار موثر است. عدم توجه به این موضوع هم مدت زمان لازم برای فساد شیر را کاهش داده و هم سلامتی دام‌های گله را نیز تحت‌الشعاع قرار خواهد داد.

چون شیر محیط مغذی برای رشد باکتری‌هاست، لذا شستشوی دستگاه باید بلافاصله بعد از دوشش انجام شود. به خاطراینکه شیر باقی‌مانده در تمام مسیر خشک شده و شستشوی آن با اشکال صورت می‌گیرد، وظیفه واحد شستشو که در سیستم‌های صنعتی به‌طور خودکار عمل می‌نماید نیز همین امر مهم می‌باشد. شستشوی صحیح نیز از اهمیت خاصی برخوردار است، چون عدم شستشوی صحیح، سبب باقی ماندن شیر به صورت یک جدار نازک و سخت در قسمت‌های مختلف ماشین شیردهی می‌شود. همچنین درجه سختی آبی که جهت شستشو بکار می‌رود نباید زیاد باشد.

منابع آلودگی شیر:

آلودگی‌های شیر از 4 منبع اصلی منشأ می‌گیرند:

1- ورم پستان

2- آلودگی‌های روی پستان و سطح سرپستانک‌ها

3- دست کارگر شیردوش و یا پارچه‌های استفاده شده برای شستشو و خشک کردن پستان

4- تمیز کردن نامناسب دستگاه

تیت دیپنیگ:

بلافاصله بعد از اتمام شیردوشی سرپستانک‌ها باید در یک محلول ضدعفونی‌کننده فرو برده شوند. این عمل بروز ورم پستان را کاهش می‌دهد. محلول‌های استفاده شده برای تیپ دیپنیگ شامل کلروهیکسیرین (5/0درصد)، آیدین (5/0 درصد)، و هیپوکلریت (4 درصد). محلول‌های تجاری که در بازار وجود دارند حاوی هر سه ترکیب بالا می‌باشند.

مراحل مختلف یک شستشوی اصولی:

1) شستشوی اولیه با آب سرد و یا نیمه گرم: ( حداکثر 35 درجه سانتی‌گراد به مدت 15 دقیقه)

این عمل سبب عدم انعقاد پروتئین‌های شیر و رسوب نکردن آن به قطعات دستگاه می‌شود.

2) استفاده از پاک‌کننده‌های قلیائی محلول در آب گرم: ( 85 درجه سانتی‌گراد)

مثل کربنات کلسیم و هیدروکسید سدیم. نکته‌ای که در اینجا هست چون هیدروکسید سدیم یا همان سودسوزآور اثر سوزاننده روی پوست و همچنین خورندگی روی فلزات را دارد لذا در هنگام استفاده از آن بایستی دقت کافی به عمل آید.

3) استفاده از پاک‌کننده‌های اسیدی محلول در آب گرم:

از اسیدهای آلی مثل اسید استیک، اسید فسفریک، اسید تارتاریک، اسید سیتریک و اسید گلوکونیک به صورت 1 درصد استفاده می‌شود. معمولاً بیشتر از اسید استیک و اسید فسفریک استفاده می‌شود. لازم به ذکر است که غلظت پاک‌کننده‌های اسیدی و قلیایی در آب طبق سفارش شرکت تولیدکننده می‌باشد.

موارد 2 و 3 در هفته 3-2 بار انجام می‌گیرد.

4) شستن با آب گرم: ( 85 درجه سانتی‌گراد)، جهت از بین رفتن اثر مواد ضدعفونی کننده.

برای اطمینان از تمیز و ضدعفونی شدن وسایل و دستگاه شیردوشی می‌توان درست قبل از شیردوشی با یک محلول گرم ضدعفونی‌کننده مثل محلول گرم کلرین با غلظت 25 قسمت در میلیون مجدداً آن را ضدعفونی کرد.واحد شستشوی دستگاه شیردوش