عامل بيماري مالاريا تك ياخته ريزي است به نام پلاسموديم كه چهار گونه آن در انسان بيماري زاست.
انگل هاي مالاريا داراي دو ميزبان هستند، يكي ميزبان مهره دار( انسان ) و ديگري ميزبان بي مهره (پشه آنوفل ماده ) تكثير غيرجنسي انگل در بدن انسان در داخل سلولهاي كبد و گلبول هاي قرمز و توليد مثل و تكثير جنسي در پشه آنوفل ماده انجام مي گيرد.
پس از تكثير، انگل گلبولهاي قرمز را پاره مي كند واز هر گلبول قرمز آلوده 6 تا 24 عدد انگل خارج مي شود و هريك از آنها وارد گلبول هاي قرمز سالم مي شود. در اين موقع علائم باليني مالاريا به صورت تب يا تب ولرز همراه با سردرد و تهوع ظاهر مي شود. پس از مدتي اكثريت انگل ها همزمان با هم تكثير يافته و دريك زمان تعداد زيادي گلبول هاي قرمز انگل دار پاره شده و همراه انگل هاي مالاريا مقداري سموم و مواد زائد انگل داخل جريان خون مي شود و به اين ترتيب حمله مالاريا به صورت لرز به مدت نيم تا يك ساعت تب به مدت 2 تا 6 ساعت و عرق به مدت 2 تا 4 ساعت در بيمار مالاريايي يك روز در ميان و يا دو روز در ميان ظاهر مي شود.
با تكرار حملات مالاريا و از بين رفتن گلبول هاي قرمز و مصرف هموگلوبين توسط انگل ها، بيمار كم خون مي شود انتقال مالاريا به طور طبيعي توسط پشه آنوفل ماده انجام مي گيرد ولي انتقال از طريق انتقال خون يعني استفاده از خون افرادي كه سابقه مالاريا داشته و در بدن آنان انگل به تعداد خيلي كم وجود دارد و همچنين از طريق جفت از مادر به جنين و يا استفاده از وسايل جراحي و سرنگ آلوده نيز امكان پذير است.
مالاريا يک بيماري انگلي بوده که نشانه هاي مقدماتي چهار نوع انساني آن ممکن است بسيار نزديک به هم باشد . حتي دوره هاي تب در روزهاي اول بيماري از ديگر بيماريهاي انگلي ، ويروسي و باکتريايي قابل تشخيص نيست .
مالارياي نوع فالسي پاروم شديدترين نوع بيماري را ايجاد مي کند .
علائم بیماری مالاریا:
تب ، عرق ، سرفه ، اسهال ، ناراحتي تنفسي و سردرد تظاهر کند و يا احتمالاً پيشرفت کرده و يرقان ، اختلال انعقاد خون ، شوک ، نارسائي کبد و کليه ، التهاب حاد مغزي ، ادم ريوي و مغزي ، اغماء و مرگ را باعث گردد .
ميزان کشندگي در کودکان درمان نشده و بزرگسالاني که ايمن نيستند با نوسان قابل ملاحظه اي به ۱۰ تا ۴۰ درصد و يا بيشتر مي رسد .
ساير اشکال مالارياي انساني مثل ويواکس و مالاريه معمولاً خطر مرگ ندارند .
تشخيص آزمايشگاهي مالاريا با ديدن انگل در گسترشهاي خون محیطی صورت مي گيرد .
روشهاي آزمايشگاهي پيشرفته تر و تخصصي تر هم براي تشخيص وجود دارد که معمولاً امکان انجام آن در تمام آزمايشگاههاي تشخيصي وجود ندارد .
عامل عفونت : تک ياخته هاي انگلي تحت عنوان پلاسموديوم مي باشند که بسته به نوع عامل انگلي انواع مالاريا را ايجاد مي کنند .
آلودگي مخلوط انسان با بيش از يک نوع از انگل مالاريا در مناطق اندميک بيماري نادر نيست .
وقوع : مالاريا هنوز در بسياري از کشورهاي گرمسير و تحت گرمسير از مشکلات مهم بهداشتي است .
از مشکلات مهم کنترل مالاريا مقاومت داروئي در اين بيماري مي باشد .
اطلاعات موجود در مورد کانونهاي مالارياي مقاوم به دارو در هر سال به وسيله سازمان بهداشت جهاني منتشر مي شود .
مخزن : انسان تنها مخزن مهم انگلهاي مالارياي انساني اس
روش انتقال : انتقال انگل به انسان به وسيله نيش پشه آنوفل ماده آلوده صورت مي گيرد . اغلب گونه هاي اين پشه در تاريک و روشن غروب و ساعات اول شب تغذيه مي کنند ، اوج فعاليت بعضي از ناقلين مهم در حوالي نيمه شب و يا ساعات اوليه صبح است .
سيرتکامل اين انگل در بدن پشه بين ۳۵-۸ روز بسته به نوع انگل و درجه حرارت متغير مي باشد . پس از طي مراحل تکامل در بدن پشه به اندامهاي مختلف رفته و آنهايي که به غده هاي بزاقي حشره مي روند بالغ شده و به مرحله آلوده کنندگي مي رسند و پشه هنگام خونخواري مجدداً انگل را وارد بدن انسان مي کند .
انگل در ميزبان حساس وارد سلولهاي کبدي شده و مرحله خارج گلبول قرمز را طي مي کنند . در مرحله بعدي سلولهاي کبدي پاره شده و هزاران انگل غيرجنسي آزاد شده و از طريق سينوسهاي خوني کبد خود را به جريان خون مي رسانند و به گلبول هاي قرمز حمله کرده و تکثير دوره اي خود را شروع مي کنند . سپس گلبولهاي قرمز را پاره کرده و هرکدام بين ۸ تا ۳۰ انگل جديد در خون آزاد مي کنند که هر کدام به يک گلبول جديد حمله مي کند .
فاصله بين گزش پشه آلوده و ظهور انگل در خون « دوره مخفي » ناميده مي شود .
دوره واگيري : در تمام مدتي که انگل ( گامتوسيت آلوده کننده ) در خون وجود دارد ميتواند پشه را آلوده کند و اين زمان بسته به گونه و سوش انگلي و همچنين نتيجه درمان دارويي متفاوت است .
بيماران درمان نشده و يا آنهايي که به طور کامل درمان نشده اند مي توانند تا مدتهاي متفاوتي حامل انگل بوده و پشه را آلوده کند و اين زمان بسته به گونه و سوش انگلي و همچنين نتيجه درمان دارويي متفاوت است .
بيماران درمان نشده و يا آنهايي که به طور کامل درمان نشده اند مي توانند تا مدتهاي متفاوتي حامل انگل بوده و پشه را آلوده کنند و براي انواع انگل مالاريا بين ۳-۱ سال اين قابليت وجود خواهد داشت ولي پشه براي تمام عمر خود مي تواند آلوده کننده باقي بماند .
حساسيت و مقاومت : حساسيت به اين بيماري ، به غير از استثناهاي ژنتيکي ، همه جايي است . بزرگسالان که در مناطق بسيار بومي زندگي کرده و همه ساله در معرض گزش نيش پشه آنوفل آلوده قرار دارند تحمل يا مقاومت در مقابل ابتلاء به شکل باليني بيماري پيدا مي کنند .
افرادي که گلبولهاي قرمز داسي شکل دارند به هنگام آلودگي با يک نوع از انگل ( فالسي پاروم ) نسبتاً انگل کمتري در خون خواهند داشت و به اين دليل به طور نسبي در مقابل ابتلا به شکل شديد بيماري محافظت شده هستند .
پيشگيري :
۱- بهسازي محيط که منجر به از بين رفتن هميشگي يا کاهش محل زندگي و تکثير پشه هاي آنوفل در نزديک محلهاي مسکوني مردم مي شود . مثل خشکاندن آبهاي غيرمفيد و افزايش سرعت جريان آبهاي جاري و استفاده از روشهاي خاص شيميايي و بيولوژيک
۲- دسترسي به خدمات بهداشتي سريع و ارزان براي تشخيص و درمان سريع بيماري
۳- نظارت دقيق بر نقل و انتقالات اشخاص از مناطق آلوده و به اين مناطق ( کنترل مهاجرتها )
۴- اطلاع رساني گسترده به مردم ، خصوصاً به گروههاي در معرض خطر .
۵- بررسي سابقه اهداء کنندگان خون در مورد ابتلا به مالاريا يا مسافرت و يا سکونت در مناطق پرخطر .
اقدامات محافظتي شخصي :
کسانيکه به مناطق مالاريا خيز مسافرت مي کنند بايد بدانند که : محافظت از گزش پشه همواره از اهميت بسيار زيادي برخوردار است ، هيچيک از داروهاي پيش گيري کننده از مالاريا تضميني براي جلوگيري از ابتلا به بيماري نمي دهد .
پيشگيري دارويي نبايد براي تمام مسافران منطقه مالاريا خيز به عنوان يک دستورالعمل کلي توصيه شود .
خانمهاي حامله و کودکان در صورت آلودگي بيشتر دچار فرمهاي بدخيم بيماري مي شود .
* اقداماتي که براي کاهش خطر گزش بيشتر انجام مي شود عبارتند از :
از غروب تا طلوع آفتاب از منزل خارج نشويد . هنگام شب پيراهن آستين بلند و شلوار بلند بپوشيد . از پوشيدن لباسهاي تيره خودداري کنيد .
به قسمتهاي بدون پوشش بدن داروي دفع حشرات بماليد .
در ساختمانهايي که خوب ساخته شده اند و در مناطق غيرآلوده شهر سکونت کنيد .
درها و پنجره ها را به توري مجهز کنيد .
در صورتيکه پشه وارد ساختمان مي شود از تختخوابهاي پشه بنددار استفاده کنيد.
