آشنایی با انواع کنه

کنــه آرد
Acarus Siro Linnaeus
Tyroglyphus Farinae L.
Aleurobius Farinae L.
( Acari : Acaridae )
شکل شناسی

بدن کنه ماده بالغ بیرنگ و به طول ۳۰۰ تا ۶۵۰ میکرون می باشد . رنگ گناتوزوما و وپاها به رنگ زرد تا قرمز قهوه ای است ، موی کتفی داخلی (Sci) هم اندازه موی کتفی خارجی (Sce) و اندازه آن از یک چهارم طول ایدیوزوما تجاوز نمی کند . تمام موهای پشتی تقریباً صاف هستند ، موهای شانه ای با فاصله زیاد از یکدیگر قرار دارند . فقط چهار موی انتهایی – عقبی ایدیوزوما بلند می باشد . اندام گرانژان دارای ۴ – ۲ عدد برآمدگی مستقیم است .
بادکش های جنسی در قاعده باریک هستند ، پنجه پای اول در افراد نر کم و بیش در قاعده پهن شده است ، اختلافات عمده ای بین کتوتاکسی بدن ، ساختمان کلیسرها و ساختمان پای دوم و سوم نر و ماده وجود ندارد . مهمترین عوامل مشخصه نر وجود دو بادکش در قاعده در پنجه جای چهارم یک جفت بادکش در نزدیک قسمت انتهایی سوراخ دفعی و همچنین وجود زائه قوی در قسمت زیر ران پای اول که بوضوح پهن تر شده می باشد .
دئوتونمف ناهم شکل Acarus Ciro یعنی هیپوپوس از نوع متحرک است و هیپوپوس غیر متحرک ظاهراً به وجود نمی آید ، بررسی های منابع مختلف نشان می دهد که کلیه کنه های آرد تنها به گونه A.Siro تعلق ندارند بلکه گونه های زیادی وجود دارند که از نظر شکل شناسی و بیولوژی با یکدیگر متفاوت هستند . هیپوپوس به طول ۲۳۰ – ۱۵۰ میکرون و به رنگ قرمز قهوه ای و در سطح پشتی دارای نقاط نامرتب و همچنین موهای نسبتاً طویلی است ولی فاقد چشم می باشند .
لارو
همه موهای سطح پشتی ایدیوزوما (شامل Sc ) به صورت ریز درآمده است . موهای عقبی – مخرجی بلندتر از بقیه موها اما طول آنها بیش از یک چهارم طول ایدیوزوما نمی باشد .
پراکنش و مواد مورد تغذیه

کنه آرد گونه ای است همه جازی با سطح انتشار جهانی و در ایران از روی آرد ، ادویه ، بذر ، چمن ، بذر کتان ، پنیر ، توتون ، چای ، کاکائو ، علوفه خشک ، غلات ، قارچ خوراکی خشک ، گردو ، گیاهان دارویی ، محصولات غله ای ، مواد نشاسته دار و مواد غذایی حیوانی جمع آوری و گزارش شده است . این کنه احتمالاً از معروفترین کنه های زیان آور آرد و غلات بوده و در محصولات غله ای و در تمام مواد انباری نشاسته دار فعالیت دارد .

خسارت

در اثر تغذیه این کنه گیاهک دانه گندم و سایر غلات قدرت جوانه زنی خود را از دست می دهند ، بعلاوه بافت اندوسپروم دانه ها نیز اندکی مورد تغذیه قرار می گیرند. مواد آلوده به کنه علاوه بر نقصان وزن ناشی از تغذیه به فضولات و پوسته های تعویض جلد آنها نیز آغشته می شوند .
در خصوص توانایی کنه آرد در حمله به دانه های سالم اختلاف نظر وجود دارد به طوری که به نظر برخی محققین این کنه فقط به بذور شکسته یا آسیب دیده حمله کرده و جنین دانه را مورد تغذیه قرار می دهد . ولی این خسارت ناشی از آلودگی آرد و غله به فضولات پوسته های تعویض جلد و در نهایت بدبو شدن آرد است . که معمولاً آرد به رنگ خاکستری سفید درآمده و بوی نعنایی به خود می گیرد . چنین آردی مصرف نانوایی خود را از دست می دهد و غلات آلوده مناسب برای آسیاب کردن و تهیه آرد نخواهند بود .
در تراکم های بالا کنه ها به تعداد قابل توجه از موارد انبار داری سرازیر شده و در پای توده های انباری و یا در سطح کیسه های حاوی مواد انباری به وضوح دیده می شوند . بعلاوه این انبوهی جمعیت معمولاً در کیسه های کنفی بیشتر دیده می شود . در صورتی که کیسه های پلاستیکی یا کاغذی از سرازی شدن کنه ها و در نهایت تشخیص آلودگی ممانعت می کنند . اگر مواد آلوده نظیر آرد را در یک ظرف مسطح پهن کرده و از زیر به صورت ملایم به مدت ۱۰ دقیقه حرارت بدهیم کنه ها در سطح آرد ظاهر و نمایان می شوند .
در آلودگی های شدید نیز با کپه کردن گرد جمع شده در پای کیسه و گونی ها در صورت وجود کنه های زنده به زودی می توان شاهد فرو ریختن کپه ها شد که مجدداً به صورت مسطح در می آیند .

زیست شناسی

این آفت تخم های خود را به صورت منفرد و پراکنده در داخل مواد غذایی قرار می دهد ، دوره نشو و نمای جنینی ۴ – ۳ روز طول می کشد که به دنبال آن لاروها با سه جفت پا ظاهر می شوند . دوره لاروی ۳ روز طول کشیده و به دنبال یک مرحله ۲-۱ روزه موسوم به مرحله استراحت اول تبدیل به پوره سن اول با ۴ جفت پا می شوند . این پوره ها در پایان دوره خود اگر شرایط محیطی نامناسب باشد ، تبدیل به هیپوپوس می شوند که نسبت به شرایط نامطلوب از جمله رطوبت پایین یا خشکی یا گرسنگی مقاومت زیادی دارند .
زمان لازم برای تکمیل سیکل زندگی در شرایط دمایی حدود ۲۱ – ۱۷ روز ودر ۱۵ -۱۰ درجه سانتیگراد حدود ۲۸ روز می باشد . وجود رطوبت نسبی بالا هم در مواد غذایی و هم مواد محیط زیست آنها در ادامه زندگی این کنه بسیار مهم است براین اساس جمعیت های زیاد این کنه در توده های دانه های غلات منحصراً در قسمتهایی از مواد یافت می شوند که قادر به جذب رطوبت از دیواره ها ، زمینهای نمناک و یا از جو باشند . در انبارها آلودگی کیسه ها و گونی های حاوی دانه های غلات که سطح بیشتری را از نظر جذب رطوبت دارند بسیار زیاد می باشد . بعلاوه پوشش حفاظتی این کیسه ها موقتی بوده و رطوبت هوا با جریان یافتن بین آن دو می تواند به درون کیسه ها نفوذ کند . آلودگی ها در انبارها معمولاً از قسمتهای پایین آغاز شده و بتدریج به سایر قسمتها گسترش می یابد . دانه هایی که خرد شده اند با جذب رطوبت زیاد از کف انبار ها شرایط مطلوبی را از نظر رشد سریع جمعیت ها فراهم می سازند و از طریق این کانونهای اولیه آلودگی سریعاً به اطراف کیسه ها و نهایتاً درون آنها گسترش می یابد .
آلودگی مواد آردی اغلب سطحی است و حتی در آلودگی بسیار شدید نیز کنه های کمتری را می توان در اعماق ۵- ۴ سانتیمتری مشاهده نمود . با اینکه تغذیه در دما و رطوبت های بالا افزایش می یابد مع ذالک در دما و رطوبتهای پایینتر بخاطر طولانی شدن دوره زندگی خسارت وارده بیشتر می شود .

روش های کنترلی

الف ) مراقبت های انباری

۱- حذف کانون های آلوده :
تمیز نگه داشتن انبارهای آلوده ، کامیون ها و سایر وسایل حمل و نقل ، غله های آلوده در جلوگیری از آلودگی اولیه بسیار موثر است . که بایستی مورد توجه قرار گیرد .
۲- جلوگیری از گرم و مرطوب شدن مواد انبار شده :
هر عاملی که باعث گرم و داغ شدن محموله انباری شود در تشدید آلودگی موثر است و شرایط را برای فعالیت این آفت مناسبتر می سازد لذا بایستی از محیط حذف شوند باید دقت نمود که زارعین زمانی متوجه اولین آثار آلودگی یعنی گرم شدن و چسبیدگی بذور و حتی سبز کردن آنها در سطح توده غله شوند تا متوجه خسارت اضافی شوند .
۳- خشک کردن غلات :
میزان خشک کردن غلات بستگی به موارد مصرف و مدت زمانی دارد که بایستی در انبار نگهداری شود .
۴- پاک کردن مخازن :
جمع آوری ، سوزاندن و معدوم ساختن مواد زاید و فضولات پرندگان و موشها از انبارهای خالی قبل از انبار کردن غله تازه ، ضروری است . مرمت سقف و دیوارهای مخازن ، غیرقابل نفوذ کردن آنها نسبت به هوا در جلوگیری از آلودگی به حشرات و نهایتاً گرم شدن غله بسیار موثر است . با توجه به اینکه هوای سرد در جلوگیری از گرم شدن غله بیشترین تاثیر را دارد لذا بهتر است غله انبار شده حتی المقدور خشک و خنک نگهداری شود .

ب ) شیمیایی

برای کنترل آن می توان از سموم تماسی و فومیگانت استفاده نمود.

۱- استفاده در انبار خالی :
در انبارهای خالی جهت حذف کنه هایی که از قبل وجود داشته اند ، بکار می برند تا بدین وسیله اطمینان حاصل شود که غله یا مواد آردی عاری از آلودگی که به انبارهای سمپاشی شده حمل می گردند ، آلودگی پیدا نخواهد کرد .
۲- استفاده از کنه کش ها :
زمانی از سموم جهت کنترل کنه ها استفاده می شود که ناکافی بودن یا غیر عملی بودن کاربرد سایر روشها ثابت شده باشد . جهت تیمارهای انبارهای خالی بایستی دیوارها ، کف ، سقف و سکوهای چوبی و … بطور کامل سمپاشی شوند . استفاده از فومیگانها با توجه به حضور گسترده کنه ها و سرعت افزایش تعداد آن در شرایط مطلوب فقط برای موارد بسیار جدی و فوری نصیب می شود . در مورد غله نیز بهتر است بعد از عملیات تدخین نسبت به تهویه و برگرداندن و زیر و رو کردن توده ها اقدام نمود . تیمار غلات داخل گونی بایستی در محفظه فلزی با سرپوش محکم عملی شود وگرنه لازم خواهد بود که گونی ها بطور متناوب بصورت تا شده ، پهلو به پهلو روی ورقه بزرگ و غیر قابل نفوذ قرار داده شوند .

کنه های پیاز
Rhizoglyphus Echinopus ( Fumouze & Robin )
Rhizoglyphus Robin Clapared
( Acari : Acaridae )

کنه های جنس RH , IZ, OG , LY , PH, US عموماً با گیاهان پیازی ، غده ای و ساقه های زیرزمین مرتبط هستند . کنه های Ciapared R , Robini , Rhizoglyphus Echinopus وFumouza & Robin دوگونه مهم این جنس هستند که خسارت قابل توجهی را به گیاهان پیازی وارد می کنند .
گیاهان میزبان

کنه های پیاز به پیاز خوراکی ، سیر ، گیاهان مختلف گلخانه ای ، محصولات زینتی بویژه گلهای پیازی نظیر زنبق و برخی محصولات زراعی در سراسر جهان خسارت وارد می نمایند . این گونه ها در ایران از روی پیاز خوراکی ، پیازهای زعفران ، موسیر ، گیاهان زینتی و غذه سیب زمینی در مزارع و انبارها گزارش شده است .

شکل شناسی

کنه ماده R.Echinopus

طول ایدیوزوما ۸۵۷ میکرون ، عرض آن ۶۰۰ میکرون ، طول کلیسر ۱۶۳ ، طول صفحه پشتی ۱۶۵ ، فاصله موهای کتفی خارجی از یکدیگر ۱۲۱ ، موی عمودی داخلی ( VI ) ۱۴۰ ، موی عمودی خارجی (VE ) ۲۳ ، موی کتفی داخلی (Sci) ۱۰۶ ، موی کتفی خارجی (Sce) ۲۷۴ ، موی پشتی ۹۹ C۱، موی پشتی ۱۱۰ C۲ است . کنه ماده R.Robini طول ایدیوزوما ۸۴۰ ، عرض آن ۵۵۸ ، طول کلیسر ۱۴۱ ، طول صفحه پشتی ۱۴۹ ، فاصله موهای کتفی خارجی از یکدیگر ۱۲۹ ، موی عمودی داخلی ( VI ) ۱۰۳ ، موی عمودی خارجی (VE ) چهار میکرون می باشد .

کنه نرR.Echinopus
طول ایدیوزوما ۷۱۰ میکرون ، عرض آن ۴۷۲ میکرون ، طول کلیسر ۱۳۰ ، طول صفحه پشتی ۱۳۸ ، فاصله موهای کتفی خارجی از یکدیگر ۱۱۴ ، موی عمودی داخلی ( VI ) ۱۲۴ ، موی عمودی خارجی (VE ) ۱۸ میکرون می باشد .

کنــه نرR.Robini

طول ایدیوزوما ۶۵۴ میکرون ، عرض آن ۴۷۶ میکرون ، طول کلیسر ۱۲۶ ، طول صفحه پشتی ۱۲۶ ، فاصله موهای کتفی خارجی از یکدیگر ۹۶ ، موی عمودی داخلی ( VI ) ۱۰۸ ، موی عمودی خارجی (VE ) شش میکرون می باشد .نر ناهمشکل از نظر جثه کمی بزرگتر از نر معمولی است ، پاهای سوم آن خیلی متورم تر از ساق پاها بوده و در انتها به زائه ناخن مانند خمیدگی ختم می شود . این پاها در حرکت کنه بکار نمی آید ولی در استقرار آن بر روی زمین موثر است .

خسارت
معمولی ترین راه شناسایی آن بررسی پیازها قبل از کشت است ، بیشتر خسارت این کنه در اندام های زیرزمینی مشاهده می شود . اما بعضی وقتها از ساقه و برگ نیز جمع آوری شده است و در آلودگی های شدید حتی ممکن است تا ساقه پیش رود . آلودگی با این کنه باعث کوتولگی ، تغییر شکل و کاهش رشد گیاه می شود . ظاهراً کنه قادر به آلوده کردن بافتهای سالم گیاهی نیز است و وقتی پیاز آلوده به فوزاریوم و سایر قارچ ها باشد آلودگی پیاز سریع انجام می گیرد . بعبارت دیگر بنظر می آید
که احتمالاً یک نوع جلب شیمیایی بین کنه پیاز و پیازهای آلوده به قارچ وجود داشته باشد .
اگر بیش از ۱۰۰ عدد کنه در هر پیاز وجود داشته باشد احتمالاً خسارتی در روی برگها یا ساقه مشاهده خواهد شد . گونه R.Robini با استقرار بر روی پیازچه های سیر در زمان برداشت ، سوراخ کردن پوست پیازچه ها و از بین بردن پوست آنها در داخل خاک شرایط را برای ورود عوامل قارچی و حتی نماتودهایی نظیر Ditylenchus Destractor فراهم می کند .

زیست شناسی

کنه های پیاز و سیر در محیط های گلخانه ای و انبار در طول فصل زمستان فعال بوده و از پیازچه های انباری تغذیه می کنند ، در دمای ۳۵ درجه سانتیگراد سرعت رشد کنه ها افزایش می یابد ولی مرگ و میر آنها نیز بالا رفته و در هر دو گونه تا ۹۰ درصد می رسد .
دمای مناسب برای فعالیت هر دو گونه ۲۷ درجه سانتیگراد می باشد. این کنه ها در روی گیاهان پیازی مختلف و همچنین سیب زمینی سوراخ شده توسط حشرات مختلف از جمله کرم های مفتولی به فراوانی دیده می شود . به نظر می رسد در گیاهان غیر پیازی بویژه در روی گیاهان غده ای نیاز به زخمی شدن میزبان بوسیله عوامل گیاه خوار دیگری می باشد . در آنصورت شرایط برای فعالیت این گونه فراهم می شود . در این کنه ها نر های هم شکل و ناهمشکل وجود دارد به فرم هیپوس توسط دو بالان و سایر حشرات انتقال می یابد .

روشهای کنترل

معمول ترین روش مدیریت در گیاهان گلدانی در گلخانه ها استفاده از حشره کش ، کنه کش یا مخلوطی از آنها با قارچ کش ها است . در بین ترکیبات شیمیایی کنه کشها کلتان یا دیکوفول بیشترین نتیجه را داده است که می توان پیازها را قبل از کشت به مدت ۳۰ دقیقه در مخلوط این ترکیب غوطه ور نمود . اثرات نفوذی کلتان در خاک پس از کشت چندان زیاد نیست ولی نسبتاً موثر است . روابط بین کنه های پیاز و قارچ ها مبارزه با پاتوژن های گیاهی را مشکل می کند . کنترل پاتوژن های گیاهی با استفاده از قارچ کش ها زمانی نتیجه می دهد که کنه تراکم جمعیت کمتری داشته باشد .
لذا باید در مدیریت کنه و پاتوژن با هم صورت پذیرد . روش مناسب دیگر مبارزه با این کنه استفاده از آب گرم ( محلول یا بخار ) است . استفاده از این روش هرچند در کنترل کنه موثر است ولی متاسفانه در مواردی به خومد پیاز نیز خسارت می رساند که بایستی محدوده دمای آب گرم که نسبت به پیازها مضر نباشد مشخص شود .
استفاده از عوامل کنترل بیولوژیکی یکی دیگر از روشهای مبارزه است . مثلاًٌ گونهایی از کنه های جنس Hypoaspis وجود دارند که از تمام مراحل زیستی کنه های پیاز تغذیه می کنند . اخیراً استفاده از ترکیب متان سدیم برای جلوگیری از تغذیه و ایجاد خسارت در جاهایی که انبوهی آفت بالا است توصیه شده است . ترکیب فوق را قبل از کشت تا عمق ۱۵ سانتیمتری خاک به طریقی از جمله تزریق وارد می نماید . البته توصیه شده است که حتی المقدور از این ترکیب در زراعتهای زیر پلاستیک استفاده شود تا از انتشار سم در محیط جلوگیری شود .

کنه کش ها :
بطور کلی تمام کنه کش های اختصاصی از طریق تماس اثر می گذارند.مهمترین سموم کنه کش:
۱- Dicofol نام تجارتی: Kelthane: دیکوفول اولین با در سال ۱۹۵۵ به وسیله کارخانه Rohm and haas امریکا له بازار عرضه گردید،امروزه به وسیله کارخانه های مختلفی از جمله Merck با نام تجاری Kelthane تهیه می شود.یک ترکیب کنه کش کلره است و فرمول ساختمانی آن شباهت زیادی به DDT دارد.
۲- Chlorobenzilate نام تجارتی: Akar: کلروبنزیلات با نام تجاری Akar به فرمول C۱۶H۱۴CL۲O۳ اولین بار در سال ۱۹۵۲ به وسیله کارخانه Ciba-geigy سوئیس به بازار عرضه گردید.آکار روی تمام حالات تکاملی کنه های گیاهی به ویژه خانواده های Tetranychidae و Tenuipalpidae موثر است و اثر تخم کشی آن له ویژه روی تخم های تابستانه کافی است.
۳- Bromopropylate نام تجارتی: Neoron: این ترکیب نخستین کنه کش بر اساس بروموبنزیلات است که در سال۱۹۶۶ توسط کارخانه GEIGY سوئیس به بازار عرضه گردید.بطور کلی مقدار مصرف این سم برای کنه کش های حساس خانواده Tetranychidae ۲۵۰ تا ۵۰۰ گرم ماده خالص در هکتار و برای کنه های مقاوم به سموم فسفره ۵۰۰ تا ۷۰۰ گرم ماده خالص در هر هکتار است.
۴- Propargite نام تجارتی:Omite: این ترکیب در سال ۱۹۶۴ توسط کارخانه Rubber امریکا معرفی گردیده است.برای انسان و دام خطر نسبتا کمی دارد.در شهرهای شمالی ایران خصوصا گرگان و گنبد بر ضد کنه عمومی گیاهان زراعی روی پنبه و گیاهات روغنی،کنه قرمز اروپایی روی درختان سیب،کنه قرمز مرکبات وکنه نقره ای مرکبات،کنه پاکوتاه چای و سایر کنه ها توصیه شده و کاربرد دارد.
۵- Tetradifon نام تجارتی: Tedion V۱۸: جزء ترکیبات کلرو سولفونه محسوب می گردد و اولین بار در سال ۱۹۵۴ با نام تجاری تدیون به وسیله کارخانه Phillips roxane هلند به بازار عرضه گردید.سمیت آن برای پستانداران بسیار جزئی است.در برگهای گیاه نفوذ عمقی دارد.در بازار به صورت های مختلف امولسیون و پودر قابل تعلیق عرضه شده است.
۶- Azocyclotin نام تجارتی:Propal: این ترکیب نسبتا برای پستانداران خطرناک است و باید در موقع مصرف دقت کرد چون در فضا پراکنده و از طریق تنفس نیز می تواند مسمومیت ایجاد کند.
۷- Benzoximate نام تجارتی: Citrazon: برای پستانداران بسیار کم خطر است.مصرف عمده آن علیه کنه قرمز اروپایی،کنه تارعنکبوتی درختان میوه،کنه زرد شرقی مرکبات،وکنه قرمز مرکبات می باشد.
۸- Chinomethionate نام تجارتی: Morestan: این ترکیب در سال ۱۹۶۲ بوسیله کارخانه Bayer آلمان معرفی گردید.علاوه بر خاصیت کنه کشی،خاصیت قارچ کشی(سفیدک سطحی درختان میوه)و حشره کشی نیز دارد.دوره کارنس آن روی درختان میوه ۲ هفته و روی سبزیها یک هفته توصیته میگردد.
۹- Clofentezine نام تجارتی: Appolo: جزء ترکیبات Tetrazine محسوب می شود.کنه کشی است بادوام زیاد.سمیت آن برای پستانداران بسیار کم است.
۱۰- Fenbutatin oxide نام تجارتی: Torque: سمیت آن برای پستانداران کم است.مصرف عمده آن در ایران بر علیه کنه قرمز اروپایی به نسبت یک در هزار از فرمولاسیون تجارتی است.

۱۱- Hexythioazox نام تجارتی: Nissorunکنه کش نسبتا جدیدی است که در سال ۱۳۷۳ ورود و مصرف آن در ایران مجاز شده است.سمیت آن برای پستانداران بسیار کم است.استفاده از آن علیه کنه قرمز مرکبات توصیه شده است.و مقدار مصرف آن ۵-۷ در هزار همراه با روغن به میزان یک در صد توصیه می گردد.۱۲- Fenpropathrin نام تجارتی: Danitolعلاوه بر اثر حشره کشی دارای اثر کنه کشی قابل توجهی است.البته علاوه بر کنه قرمز اروپایی روی سایر انواع کنه ها نیز موثر می باشد.مقدار مصرف آن از فرمولاسیون تجارتی به نسبت ۲ در هزار توصیه می گردد.۱۳- Dinocap نام تجارتی: Karathaneاین ترکیب با نام تجارتی کارتان در سال ۱۹۴۶معرفی گردید.دوره کارنس (PHI) کاراتان در مورد درختان میوه حدود ۲۱ روز و روی گیاهان جالیزی و سبزیجات حدود یک هفته توصه می گردد.۱۴- Binapacril نام تجارتی: Morocidدر بازار با نام های تجارتی مختلفی عرضه می گردد که مشهورترین آنMorocid است.این ترکیب حدود ۱۷-۱۶ سال است از لیست سموم حذف شده است.۱۵- Chloropropylate نام تجارتی: Rospinخصوصیات کنه کشی آن شبیه Akar است.اما برخلاف آکار روی گیاهان سوختگی ایجاد نمیکند.۱۶- Cyhexatin نام تجارتی: Plictran پلیکتران دارای طیف وسیع کنه کشی است و حتی روی کنه های حیوانی هم مصرف می شود.(کنه قرمز اروپایی روی درختان میوه و همچنین علیه کنه ها در گلخانه ها در گذشته کابرد داشت).