شپشها دو دو گروه عمده شپشهای خونخوار و شپشهای گزنده تقسیم می شوند . شپشهای خونخوار باعث بروز كم خونی در میزبانی شده و بیماریهای عفونی را منتقل می نمایند . این شپشها عمدتا در دامها دیده می شوند . شپشهای گزنده باعث بروز خارشهای پوستی و اذیت و آزار میزبان شده ، تحریك پوستی ، موریختگی ، ایجاد دلمه را سبب می شوند . این انگلها عمدتا در پرندگان دیده می شوند .
روش مبارزه :
در درمان شپشها عمدتا از تركیبات ارگانوفسفره استفاده یم شود . استفاده از از سم به صورت پودر و یا پور ـ آن ( ریختن مستقیم ) موثرتر است.
در راسته فتیراپترا ۴ زیر راسته وجود دارد:
۱-آنوپلورا (Anoplura)یا شپش های گزنده- مکنده که شامل شپش های سر و ناحیه شرمگاهی می باشند.
۲-رینکوفتیرینا (Rhyncophthirina)که انگل فیل می باشد.
۳-ایسکنوسرا (Ischnocera)که شپش پرندگان است.
۴–آمبلی سرا (Amblycera)که شپش جونده در این زیر راسته است و ضمائم دهانی این شپش برای تغذیه از پوست و پر اختصاصی شده است
از لحاظ پزشکی زیر راسته آنوپلورا اهمیت دارد که این زیر راسته به نوبه خود شامل ۲ خانواده می شود:
۱-خانواده پدیکولیده (Pediculidae) که دارای ۲ گونه مهم است:
۱-۱پدیکولوس هومانوس هومانوس (Pediculus humanus humanus) که شپش تن و بدن است و به نامهای گوناگونی چون پدیکولوس کورپوریس (Corporis) و پدیکولوس هومانوس کورپوریس نامیده می شود.
۱-۲پدیکولوس هومانوس کپیتیس (Capitis) که به نام پدیکولوس کپیتیس نیز نامیده می شود و شپش سر می باشد.
۲-خانواده فتیریده (Phthiridae) که شامل یک گونه به نام فتیروس پوبیس (Phthirus pubis) است . این گونه شپش ناحیه دستگاه تناسلی و شرمگاهی می باشد.
شپش تن و سر اختلافات جزیی دارند و به طور کلی شپش سر از نظر اندازه کوچک تر و از نظر رنگ تیره تر و از نظر پوشش مقاوم تراست و شکاف های انتهای بدن آن عمیق تر است.
در آلودگیهای شدید شپش سر یرروی بدن دیده می شوند ولی هیچگاه شپش تن برروی سر دیده نمی شود.
ریخت شناسی
بدن شپش ها از ۳ قسمت سر، سینه وشکم تشکیل شده است. سر شامل یک جفت چشم ساده تقریباً بیضی شکل، یک زوج آنتن ۵ بندی و ضمائم دهانی از نوع گزنده- مکنده می باشد. سینه از ۳ قسمت مفصل یا بند تشکیل شده است (پروتوراکس- مزوتوراکس- متاتوراکس)که این ۳ بند در شپش ها یکی شده و قطعه واحدی را به وجود آورده اند. به هر بند سینه یک جفت پا متصل است که هرکدام دارای ۵ بند است و بالاخره در سینه یک جفت منفذ تنفسی دیده می شود. شکم از ۷ بند تشکیل شده که منفذ تنفسی (اسپیراکل) روی بندهای اول تا ششم وجود دارد. برای تشخیص نر و ماده از اختصاصات آخر بدن آنها استفاده می کنیم. هردو جنس نر و ماده از نظر بیماریزایی یکسان هستند به دلیل اینکه هردو از انسان خون خوراکی می کنند.
زیست شناسی
شپش سر در سر و به ویژه در نواحی بالای گوش و همچنین در جاهایی که مو پرپشت باشد زندگی می کند.
شپش تن در لباسهای انسان به ویژه لباسهای زیر همچنین در درز و شکاف لباسها و جاهایی که بتواند خود را به راحتی مخفی نماید و بیشتر در قسمت هایی که لباس با بدن تماس دارد، زیرو کنار ناحیه کمربند، مچ دست وپا زندگی می کند.
شپش ها دارای دگردیسی ناقص می باشند وبنابراین در زندگی آنها ۳ مرحله تخم، نمف و بالغ دیده می شود.
تخم شپش به رنگ سفید و کوچک می باشد و نیت (Nit) یا (رشک) نامیده می شود. در یک طرف تخم درپوش یا اپرکولوم (Operculum) وجود دارد که دارای منافذ ریزی است که از این منافذ هوا به نمف می رسد وهمچنین نمف از طریق این درپوش خارج می شود.
نمف دارای ۳ مرحله است که در هر مرحله باید خون خوراکی کند تا تبدیل به بالغ شود. به محض اینکه نمف خارج شد باید خونخواری کند واگر در مدت ۲۴ ساعت غذا به شپش بالغ نرسد از بین می رود. همچنین اگر به هر دلیلی تخم شپش تا ۱ ماه باز نشود هرگز باز نمی شود که این امر در مبارزه اهمیت دارد.
واکنش شپش ها نسبت به دمای بدن بسیار متفاوت است و همین عامل از نظر همه گیرشناسی و انتشار بیماری اهمیت پیدا می کند. به عنوان مثال اگر فردی تب داشته باشد و درجه حرارت بدن حدود ۴۰ درجه و بالاتر باشد شپش بدن را ترک می کند و به سراغ بدن فرد دیگری می رود. همچنین اگر فردی در اثر بیماری فوت کند به محض اینکه دمای بدن پایین بیاید شپش بدن را ترک کرده و به بدن دیگری می رود که این امر اهمیت زیادی در انتقال بیناری دارد. بهترین دما برای شپش حدود ۲۹ تا ۳۰ درجه سانتیگراد است.