اسب آندلوسی که به عنوان اسب خالص اسپانیایی یا PRE (پورا راسا اسپانیولا) شناخته می شود نژادی از اسب است که در ایبرین پنینسولا پرورش یافته است. اجداد این اسب هزاران سال در ایبرین پنینسولا وجود داشتند.
اسب اندلوسی از قرن پانزدهم به عنوان یک نژاد خاص شناخته می شد، و ترکیب ظاهری آن با گذشت قرن ها تغییر زیادی نکرده است.
مهارت و توانایی اسب نژاد آندلوسی به عنوان اسب جنگی در طول تاریخ مشهور بوده و این نوع اسب همواره مورد توجه اشراف و نجیب زادگان قرار گرفته است. پادشاهان سراسر اروپا از اسب اسپانیایی برای سواری وو نگهداری استفاده می کردند و دولت اسپانیا از این اسب به عنوان ابزاری دیپلماتیک بهره می برد. در قرن نوزدهم میلادی تعداد این اسب ها به علت جنگ، بیماری و آمیزش با اسب های نژادهای دیگر به میزان چشمگیری کاهش پیدا کرد، و با اینکه در اواخر قرن نوزده تلاش هایی برای بازیابی این نژاد صورت گرفت اما این روند کاهشی تا اوایل قرن بیستم ادامه یافت. صادرات اسب آندلوسی تا دهه 1960 ممنوع شد، اما از آن زمان به بعد این نژاد در سراسر جهان گسترش یافت – اگرچه تعداد جمعیت این اسب هنوز محدود است. در سال 2003 بیش از 75000 راس اسب آندلوسی زنده در کل جهان به ثبت رسیده است.
اسب آندلوسی یال و دم پرپشت، بلند، محکم و ضخیم و در عین حال زیبا و با شکوهی دارد. رنگ غالب این نوع اسب خاکستری است، اگرچه به رنگ های متعدد دیگری هم دیده می شود. اسبهای آندلوسی به داشتن هوش زیاد، حساسیت فوق العاده و تعلیم پذیری معروفند. اسب های مختلفی تحت عنوان آندلوسی یا PRE با هم رقابت می کنند، اما از نظر تعریف نژاد آندلوسی و PRE، خلوص نژادی و مشروعیت مالکیت نسب نامه با هم تفاوت دارند. حداقل یک پرونده قضایی از سال 2010 برای تعیین مالکیت نژادنامه PRE اسپانیایی در حال فعالیت است.
اسب اندلوسی ارتباط نزدیکی با اسبهای لوسیتانوی پرتغالی دارد، و برای تولید بسیاری از نژادهای دیگر نیز، به ویژه در اروپا و آمریکا، مورد استفاده قرار گرفته است. نژادهایی که اجداد اندلوسی دارند شامل بسیاری از اسب های خونگرم اروپا و همچنین نژادهای نیمکره غربی مثل آزتک می باشند.
اسب نژاد اندلوسی در طول قرن های رشد و پرورش به خاطر قدرت و بنیه خوبش مورد توجه بوده است. این اسب ها در ابتدا برای درساژ کلاسیک، درایوینگ، گاوبازی، و کار مورد استفاده قرار می گرفتند. اسب های اندلوسی امروزی برای فعالیت های متعدد سوارکاری از جمله درساژ، پرش نمایشی و درایوینگ مورداستفاده قرار می گیرند. از این اسب به وفور در فیلم های سینمایی و به ویژه در عکس های تاریخی استفاده می شود و در آثار حماسی تخیلی نیز آنها را زیاد می بینیم.
ویژگی های اسب اندلوسی
اسبهای آندلوزین یا اندلوسی با قد بین 157 تا 168 سانتی متر اسبهایی زیبا با ترکیبی قدرتمند هستند. سر اسب اندلوسی طول متوسط و نیمرخی تقریبا صاف با اندکی برآمدگی دارد. نیمرخ های بیش از حد محدب و مقعر در مورد این نژاد مقبول نیست و در نمایشگاه های نژادهای اسب به عنوان یک نکته منفی در نظر گرفته می شود. گردن اسب اندلوسی بلند و پهن است و به سر کتف خوش تراشی ختم می شود. اسب اندلوسی سینه پهن، پشت کوتاه، ران های پهن و قدرتمند، و کفل کاملا گرد دارد. پاهای این نوع اسب معمولا تمیز است و احتمال وجود عیب و ایراد یا آسیب در ناحیه پاهایش نادر است. دم و یال اسب اندلوسی پرپشت و بلند است، اگرچه پاهایش موی اضافی ندارد. اسب های اندلوسی غالبا رام و مطیع اما در عین حال باهوش و حساس هستند. وقتی با احترام با آنها رفتار شود، سریع یاد می گیرند، به خوبی واکنش می دهند وهمکاری خوبی با انسان دارند.
وقتی برای اولین بار اسب اندلوسی پرورش داده شد بیشتر رنگ های معمول اسب در آن دیده می شد، از جمله حالت خالدار. اما امروزه حدود 80 درصد اسب های اندلوسی به رنگ خاکستری هستند. از 20 درصد باقیمانده، تقریبا 15 درصد کهر و 5 درصد مشکی، سمند، پالومینو (طلایی) یا کرنگ هستند. رنگ های دیگر مثل برنزه یال و دم مشکی (buckskin)، صدفی، یا بور (بدن کرم رنگ با پوست صورتی و چشمان آبی یا توسی) در اندلوسی ها به ندرت روی می دهد، اما رنگ هایی است که برای مرکز بین المللی اسب اندولزین و لوسیتانو مورد قبول است.
حرکات اسب اندلوسی وسیع، بلند، وزین و آهنگین و هماهنگ بوده، و حرکت رو به جلو و دایره وار کامل او با هم در تعادل است. استانداردهای ثبت این نژاد اسب، بلند نکردن کامل دست و پا، آهنگ نامنظم حرکات، و گوشه رفتن های اضافی (حرکات جانبی پاها از ناحیه زانو به پایین) را در مورد این نژاد مورد قبول نمی داند. اسب های اندلوسی به خاطر چابکی و سرعت یادگیری حرکات دشوار مثل مجموعه های حرکتی پیشرفته یا گرداندن کفل معروفند.
یک مطالعه در سال 2001 به مقایسه ویژگی های حرکتی اسب های اندلوسی، عرب و انگلو عرب در حالت یورتمه پرداخت. در این مطالعه معلوم شد که اسب های اندلوسی حرکت اُورترک را کمتر بکار می برند (میزان کمتر قرار گرفتن پای پشت در جلوی جای سم پای جلو) اما انعطاف بیشتری در مفاصل هر دو پای پشت و جلو نشان می دهند، و حرکات آنها با نحوه راه رفتن بلند و با وقار مخصوص این نژاد همخوانی دارد. مولفین این مطالعه اینگونه نظر دادند که این نحوه حرکت در حالت یورتمه اسب های این نژاد می تواند در موفقیت آنها به عنوان یک اسب مخصوص سوارکاری و درساژ تاثیرگذار باشد.
تاریخچه نژاد اسب اندلوسی
پرورش اولیه
“نجیب ترین اسب جهان، زیباترین اسبی که می تواند وجود داشته باشد. روحیه ای قوی و شوق فراوان دارد و بسیار مطیع است؛ باوقارترین یورتمه و بهترین حرکات را در یورتمه دارد، چهار نعلش شکوهمندترین است، و دوست داشتنی ترین و آرام ترین اسبهاست؛ مناسب ترین اسب برای یک پادشاه در روزهای شادی اش.
ویلیام کاوندیش، دوک نیوکاسل، 1667
نژاد اسب اندلوسی از اسب های ایبری اسپانیا و پرتغال به وجود آمده است و نامش از محل نشات گرفتن این نژاد، ناحیه اسپانیایی اندالوزیا (اندلوس)، برگرفته شده است. نقاشی های غارها نشان می دهد در منطقه ایبرین پنینسولا از 20000 تا 30000 سال قبل از میلاد اسب وجود داشته است. با اینکه رای دو آندرید، تاریخ شناس پرتغالی، این فرضیه را مطرح کرد که نژاد باستانی سورایا از اجداد نژادهای ایبریایی جنوبی و از جمله اسب اندلوسی بوده است، اما مطالعات ژنتیک با استفاده از DNA میتوکندری نشان می دهد اسب سورایا بخشی از شاخه ژنتیک است که از بیشتر نژادهای ایبریایی کاملا مجزاست.
در طول تاریخ نژادهای اسب ایبریایی تحت تاثیر افراد و فرهنگ های بسیار متنوعی قرار گرفته اند که منطقه اسپانیا را به اشغال درآورده بودند، از جمله اقوام سلت، قرطاجیان (حوالی تونس)، رومیان، قبیله های مختلف آلمانی و مغربی ها. اسب ایبرین از زمانهای قدیم (450 سال قبل از میلاد) به عنوان یک اسب جنگی توانمند شناخته می شد. بررسی هایی که روی DNA میتوکندری اسب اندلوسی امروزی ایبرین پنینسولا و اسب بارب آفریقای شمالی انجام شد شواهد متقاعد کننده ای مبنی بر این ارائه کرد که هردو نژاد از تنگه جبل الطارق عبور کرده اند و برای پرورش اسب ا هم آمیخته شده اند که باعث شده بر خط خونی یکدیگر تاثیر بگذارند. بنابراین نژاد اندلوسی می تواند اولین اسب “خونگرم” (warmblood) اروپایی بوده باشد؛ ترکیبی از اسب های سنگین اروپایی و اسب های سبکتر شرقی. بعضی از قدیمی ترین نسب نامه های تاریخ ثبت شده اروپا توسط راهبان کارتوزین حفظ شد که قرن 13 میلادی آغاز آن است. از آنجا که این راهبان می توانستند بخوانند و بنویسند، و بنابراین قادر بودند اطلاعات دقیقی را حفظ کنند، بعضی از نجیب زادگان – به ویژه در اسپانیا – مسئولیت پرورش اسب را به آنها می دادند. مزارع پرورش اسب اندلوسی در اواخر قرن 15 میلادی در صومعه های کارتوزین در شهرهای شری (شهری قدیمی در اندلوس)، سویل و کازلا شکل گرفت.
کارتوزی ها در اندلوس با استفاده از اسب های اصیل ژنه اسپانیایی، اسب هایی قدرتمند و سنگین برای حکومت کاستیل تولید کردند. تا قرن 15 میلادی اسب اندلوسی تبدیل به یک نژاد مجزا شد، و برای تولید نژادهای دیگر اسب مورد استفاده قرار می گرفت. این اسب ها برای استفاده سواره نظام نیز مورد توجه ویژه بودند. با اینکه در قرن های 16 و 17 میلادی اسب های اسپانیایی هنوز به شکل نهایی اسب اندلوسی امروزی نرسیده بودند، ویلیام کاوندیش، دوک نیوکاسل، اسب اسپانیایی اندلس را “شاهزاده” دنیای اسب ها نامید، و اعلام کرد که این اسب ها “به طرز تکان دهنده ای باهوشند”. اسب ایبریایی تبدیل به “اسب سلطنتی اروپا” شد و در بسیاری از دربارها و آکادمی های سوارکاری، از جمله موسسات اتریش، ایتالیا، فرانسه و آلمان دیده می شد. در آغاز قرن 16 میلادی، در دوره های چارلز پنجم (1500-1558) و فیلیپ دوم (1556-1581)، اسب های اسپانیایی بهترین اسب های جهان دانسته می شدند. حتی در اسپانیا اسب های با کیفیت عمدتا تحت مالکیت طبقه ثروتمندان بودند. در طول قرن شانزدهم تورم و افزایش نیاز به اسبهای کاری و نظامی باعث شد قیمت اسب ها تا حد زیادی بالا رود. اسب های اندلوسی که همیشه گران قیمت بود حتی از این هم گران تر شد، و اغلب پیدا کردن اسب این نژاد برای خرید به هر قیمتی ناممکن بود.
دولت اسپانیا اسب های اسپانیایی را به عنوان ابزاری دیپلماتک نیز در حد گسترده پرورش و انتشار داد، که هم اسب ها و هم حقوق صادرات را برای شهروندان نظر کرده و همچنین برای دیگر اعضای سلطنتی به همراه داشت. در آغاز قرن 15 میلادی، اسب اسپانیایی در حد وسیعی در سرتاسر منطقه مدیترانه انتشار پیدا کرد و در کشورهای اروپای شمالی شناخته شد، اگرچه در آنجا داشتن این نوع اسب نامعمول تر و پرهزینه تر بود. با گذشت زمان پادشاهان سراسر اروپا، از جمله تک تک پادشاهان فرانسه از فرانسیس اول تا لویی شانزدهم، پرتره هایی سوار بر اسب های نوع اسپانیایی از خود تهیه کردند. پادشاهان فرانسه، از جمله لویی سیزدهم و لویی چهاردهم، علاقه خاصی به اسب اسپانیایی داشتند؛ مسئول اصطبل هنری چهارم، سالمون دو لا برو، در سال 1600 گفت: “من از میان بهترین اسبها مقام برتر را به اسب اسپانیایی می دهم، چون این اسب زیبا ترین، نجیب ترین، با وقار ترین و جسورترین اسبهاست.”
در قرن 12 میلادی واردات اسب های جنگی از اسپانیا و پرتغال به انگلستان آغاز شد، و این واردات تا قرن پانزدهم ادامه داشت. تا سال 1576، اسب های اسپانیایی یک سوم اسب های پرورشی سلطنتی انگلیس را در مالمزبری و تاتبری تشکیل می دادند. قرن 17 میلادی اوج محبوبیت اسب های اسپانیایی در انگلستان بود؛ زمانی که اسب ها به صورت آزاد از اسپانیا وارد می شدند و تبادل آنها بین خانواده های سلطنتی به عنوان هدایا معمول بود. با پیدایش نژاد اسب توبرد، پس از نیمه دوم قرن 18 میلادی علاقه مردم به اسب اسپانیایی کاهش پیدا کرد. فاتحان اسپانیایی قرن شانزدهم اسب اسپانیایی سوار می شدند، به ویژه اسبایی که متعلق به اندلوس بودند، و اسب های اندلوسی امروزی از همین نژاد اصیل نشات گرفته اند. آغاز قرن 16 (سال 1500 میلادی) اسب های اسپانیایی در مزارع پرورش اسب سانتو دومینگو وجود داشتند، و این سرآغاز تولید نژادهایی از اسب اسپانیایی بود که در آمریکای شمالی و جنوبی وجود دارند. بسیاری از کاوشگران اسپانیایی قرن 16 به بعد، اسب های اسپانیایی را برای استفاده به عنوان اسب جنگی و بعدها نیز برای پرورش اسب با خود همراه می کردند. تا سال 1642، اسب اسپانیایی به اصطبل های شاهزاده جورج راکوزی ترنسیلوانیایی در مولداویا رسید.