اجداد اسب های ترکمن امروزی درطول تاریخ ایران توسط رهبران بزرگی چون داریوش هخامنشی به کار گرفته می شدند. در سپاه داریوش سی هزار رأس اسب ترکمن وجود داشت که پیروزی های لشگریان او مدیون تلاش این اسبها بوده است.
در حدود 2000 سال پیش یونانیان اسب هایی را به سرزمین خود بردند که به اسب ترکمن شباهت بسیاری داشتند. تعدادی معادل 5000 اسب شرقی نیز توسط اسکندر از ایران به نواحی یونان انتقال یافت . یونانی ها از این اسبها برای سواری ، مسابقات و جنگ استفاده می کردند.(شواهدی وجود دارد که بوسفالوس اسب محبوب اسکندر از نژاد ترکمن بوده است.)
خلفای بغداد نیز برای تشکیل گارد استحفاظی خود در جنگ از این نوع اسب استفاده می کردند . نسا در هجده کیلومتری غرب عشق آباد (که امروزه نیز مرکز پرورش اسب های ترکمن است ) اولین پایتخت اشکانیان بود . این ناحیه تا حوالی قوچان و بجنورد نیز منطقه ای نیسائی بود و چمن زارهای غنی و اسب های فراوانی داشته است . چنان که اسبهای خراسانی و ترکمن را نیز از بقایای اسبهای اشکانی می دانند.
اشکانیان به زیبایی اسبهای خود می بالیدند و هنر کمانوری و سواری را به فرزندان و زیر دستان خود می آموختند.
اسناد تصویری که از اسبهای اشکانی در دست داریم از جمله نقوش مهرها و یا سکه های هندوسکایی این مطلب را تأیید می کنند . این شواهد نشان میدهد که اسبهای اشکانی همانند اسبهای ترکمن امروزی دارای پاهای بلند ، گردنی کشیده و استخوان بندی درشت و قوی بوده اند.
یکی از مراکز اسبهای ترکمن در دوره ی اشکانی ناحیه ی فرغانه وخجند بوده است.
پس از دوره ی اشکانی نیز بیش تر حکام وقت ایران از اسب ترکمن به خاطر سرعت زیاد وکار آیی بالای آن سود می بردند.
نقاشی های بسیاری که از ادوار مختلف مانند دوره ی سلجوقی و یا صفوی به جا مانده است . نقش و حضور این اسب را در جنگ ها و یا مراسم شکار شاهان به زیباترین شکلی به تصویر کشیده است.
نادر شاه افشار به اسب و سواره نظام توجه خاصی داشت . به همین دلیل به فکر آمیختن اسب ترکمن با اسب عرب بر آمد . برای انجام این کار از بهترین سلیمی های عرب و مادیان های اصیل ترکمن برای آمیزش استفاده نمود.
که از پیوند این دو نژاد اسبهای دو رگه ای به نام چناران حاصل شدند . اسب چناران خصوصیات منحصر به فرد ترکمن (بلندی قد و سرعت بالا)و خصوصیات اسب عرب (توانایی عبور از مسیر های سنگلاخ و کوهستانی و قدرت بدنی بالا) را به ارث برد .
در دوران قاجار اسب های زیبا ،توسط سفیران به امپراطور روس ، انگلیس و فرانسه اهدا شدند . فتحعلی شاه قاجار اسبی به نام جهان پیما که گفته می شود از نژاد ترکمن بود به رسم پیشکش برای ناپلئون فرستاد . این اسب چنان مورد توجه ناپلئون قرار گرفت که آن را همیشه و حتی در زمان تبعید خویش به همراه داشت.
مارکوپلو در این باره می نویسد : اسبان ترکمن نجیب ، خوب و تندرست اند . در کشور ایران بهترین و زیباترین اسب های آسیا موجود است و نظر به شهرتشان ، بازرگانان خارجی آن را برای فروش به هندوستان می آوردند و به بهای هنگفتی می فروشند. بی شک شواهد و سوابق تاریخی اسب ترکمن در ایران بسیار بیشتر از مواردی است که در اینجا به آن اشاره شد.
اسب ترکمن :
ما در ایران ثروتی داریم با سابقه ای به طول تاریخ تمدن جهان به نام اسب بومی ایران با ویژگی های منحصر به فرد که به گواه تاریخ جد تمام اسبان اصیل و خوب جهان امروزی است و به صورت تنوعی کم نظیر در سرتاسر ایران به عنوان حیوان بومی یافت میشود.
اجداد اسبان ترکمن ابتدا در اصطبل های سلطنتی قوم ماد پرورش یافته اند وسپس به خراسان منتقل شده اند.
پیشینه اسب ترکمن :
از گور های سکایی یافت شده در پازیریک واقع در کوه های آلتای آثاری از اسب ترکمن مربوط به 400 سال قبل از میلاد به دست آمده است . حالت قرار گرفتن گردن ، شکل و استخوان بندی صورت و سایر اندام های این اسبها خود دلیل بر صحت این مطلب است . سکاها در هزاره ی سوم پیش از میلاد در شمال دریای خزر و حوزه ی سیحون گسترش یافتند . (سکاها از اقوام آریایی آسیایی مرکزی بودند) بی شک آنها نخستین قومی نبودند که اسب را اهلی کردند ولی از نخستین اقوام آسیای مرکزی بودند که سوارکاری را فرا گرفتند.
استفاده ی اسب ترکمن در تاریخ :
سکاها ، هخامنشیان و بیش از همه اشکانیان از اسب های ترکمن در سواره نظام خود سود بردند . شاهان سلجوقی و صفویان نیز سوار بر اسب های ترکمن مملکت تحت سیطره خود را گسترش دادند و امنیت بخشیدند و نادرشاه افشار با ترکیب ترکمن و سایر اسب های ایران تا هند پیش رفت.
امپراطوران سلسله ی (هان) در چین عاشق این اسب های لاغر اندام و کشیده ی ترکمن بوده و آنها را اسبهای آسمانی می نامیدند . به همین دلیل لشگریان خود را برای گرفتن این اسبها نزد خوانین تراکمه می فرستادند که یا به عنوان امانت گرفته یا خریده و اگر میسر نبود به سرقت می بردند . بدین منوال تا بالاخره قراردادی بین طرفین بسته شد که هر ساله تعدادسی رأس از این اسبها به امپراطور چین داده شود . درسپاه داریوش هخامنشی سی هزار اسب ترکمن موجود بوده است.
تاریخچه :
از قدیمی ترین آثار به جا مانده از اسب ترکمن میتوان تصویر یک اسب ترکمن متعلق به پنج هزار سال پیش را بیان کرد که در یکی از غار های ایران یافت شده و هم اکنون به عنوان نشان انجمن ملی اسب ایران ثبت شده است . اجداد اسبهای ترکمن ابتدا در اصطبل های سلطنتی قوم ماد پرورش می یافته ولی بعداً به نسای خراسان گسترش یافتند . به سبب بی نظیر بودن اسب های ترکمن در سرعت ، استقامت و شجاعت ، از آنها در غارتها و جنگها و گریز ها استفاده می شد.
یکی از با ارزشترین نژاد های اسب ایران ، اسب ترکمن است ، این اسب در منطقه شمال شرقی ایران در حاشیه شرقی دریاچه خزر توسط تراکمه پرورش می یافتند.
قابلیتهای متمایز کننده اسب ترکمن که این نژاد را در مقایسه با سایر اسبهای دنیا متفاوت جلوه می دهد ، توانایی این اسب در جهت شرکت در مسابقات پرش ، سه روزه و حتی استقامت و کسب موفقیتهای چشمگیر در این مسابقات می باشد.
بقایای اسبهای ترکمن به چهار صد سال قبل از میلاد به مدفن کشته شدگان سکایی ها برمیگردد ،که همانند اسب های دونده امروزی ایران ، باجل و نمد پوشانده می شدند و عقیده بر آن بود که اسب ها پس از مرگ ، همراه خادمین خود به آسمان ها خواهند رفت ، بنابراین اسب های ترکمن همراه با صاحبان و خدمت گزاران خود دفن می شدند.
هم اکنون اسب های ترکمن در ترکمنستان ، جنوب قزاقستان و شمال قفقاز و ايران یافت می شوند . ترکمنها بر حسب شرایط منطقه ای و جغرافیایی به سه طايفه ی اصلی به نام های گوگلان ، یموت و تکه ها تقسیم گشته اند که هر یک دارای زیر شاخه هایی می باشند . نام گذاری تیره های اسب های ترکمن داشتن اسب های گران بهای گوگلانی و جرجانی (گرگانی) به خود می بالید.
شاردن در سیاحت نامه خود می گوید:اسب های ایرانی بهترین و زیباترین اسب های مشرق زمین بوده و از نظر قد ، بلند تر از اسب های سواری انگلیسی است . محل پرورش اسب های ترکمنی که یکی از نژادهای معروف جهان است ترکستان روس و ترکمن صحرای ایران می باشد.
از مهم ترین خصوصیات اسب ترکمن مقاومت به راهپیمایی های طولانی ، تحمل گرما و حرکت بسیار سریع و تند است که طی تاریخ چند هزار ساله خود از لحاظ چابکی و استقامت مورد تحسین ترکمن ها بوده است.
امروزه نژاد آخال تکه به عنوان الگوی اسب های تیپ ш پرورش اسب است . اسب های این گروه دارای ارتفاعی حدود 150 تا 160 سانتی متر یا بدن طویل و باریک ، گوش های دراز و گردن طویل می باشند . ما چهار تیپ داریم : دو تیپ کوتاه و دو تیپ بلند که ترکمنی جزء بلند است.
یقیناً اسب ترکمن در به وجود آمدن نژاد تروبرد نقش داشته است . مسلم است که حدود 300 سال پیش نژاد تروبرد از چند اسب معروف دنیا به وجود آمده که یکی از آنها اسبی به نام بایرلی ترک می باشد و شکی نیست که اسب ترکمن است . اسب دیگر به نام دارلی عربین می باشد که از اسب های عرب ناموفق بوده و از خون آخال تکه پدید آمده است.
ولی اسب های ترکمن برای مسابقات با مسافت های طولانی اصلاح نژاد شده اند.
ترکمن ها که از ورزش های سوار کاری فقط اسب دوانی را میدانستند ، با سیاست غلط دولت یعنی در یک گروه قرار دادن اسبهاي وارداتيبرای بالا بردن سرعت اسب های خود از سیلمی های خارجی در بارور کردن مادیان های خود استفاده کردند.بنابراین بهترین سیلمی های ترکمن در شهر ها و روستا های ترکمن صحرا زیر ارابه ها و در زمین های کشاورزی به شخم زمین ها و کار در مزرعه مشغول شدند.در نتیجه از سال 1375 به بعد اسب ترکمن خالص متولد نشد، مگر در روستا هایی که به اسب های خارجی دسترسی نداشتند یا گله هایی که بی سرپرست در کوهها و دشت ها سرگردان شدند.
اصولاً عوامل مختلف محیطی قادر هستند که بر روی اسب تأثیر گذاشته و گاهی شناخت آن را دشوار سازند قبل از آنکه به ذکر برخی از استاندارد های نژادی این اسب بپردازیم لازم است به این عوامل اشاره شود . عوامل مختلفی مانند : تغذیه ، آب و هوا ، نحوه ی پرورش ، تیمار و نحوه ی تمرین دادن و آموزش به حیوان بر برشد و نمو پیکر اسب تأثیر فراوان می گذارد که به نظر می رسد دو عامل اساسی تأثیر منفی خود را بر رشد و نمو این حیوان خصوصاً در منطقه ی ترکمن صحرا و جر گلان و نواحی از بجنورد گذاشته اند.
نخست به دلیل اقتصادی نبودن این حیوان در حال حاضر اکثر پرورش دهندگان نستی این نژاد،توانایی این که جیره ی مکفی در اختیار این حیوان ق رار دهند را نداشته اند و متأسفانه این امر با زود به کار گرفته شدن آنها آن هم در سنین نزدیک به بلوغ اثرات مضاعف منفی خود را ایجاد نموده که در نهایتاًمنجر به آن می شود که این اسب ها نتوانند پتانسیل ژنتیکی خود را در مورد بسیاری از کاراکتر های ظاهری به ظهور برسانند.
نکته ی دیگر آنکه بر اساس سنت های قدیمی ترکمن ها در پرورش اسب برای آنکه چربی اضافی و مازاد بدن حیوان را بسوزانند با نمد پیچی و به اصطلاح عرقگیری حیوان پوشش چندین لایه را بر روی اسب انداخته و بدن وی را کاملاً می پوشانند که این امر نیز موجب عدم تأمین ویتامین D از طریق تابش نور خورشید به سطح پوست حیوان و در نتیجه عدم جذب کلسیم و متعاقب آن فسفر می شود و این امر نیز در صورتی که این ویتامین و کلسیم و فسفر از طریق جیره و یا به صورت مکمل ها به اسب نرسد موجب کوتاه شدن قد و جثه حیوان می شود.
شاید به همین دلیل تا حدود زیادی بر آورد قابلیت های واقعی اسب های ترکمن ایران از ظاهر آنها مشکل باشد.اسب های ترکمن یکی از قدیمی ترین نژاد های دنیاست.
اسب های ترکمن به خاطر داشتن استقامت در برابر شرایط نا مساعد محیطی و نیز شجاع بودنشان معروف هستند.یکی از صفات برجسته ی های ترکمن طولانی بودن عمد باروری این نژاد در مقایسه با سایر نژاد ها می باشد.
شاید در مورد اسب های ترکمن خیلی غیر عادی نیست که حتی پس از بیست سال سن و کشش با مادیان ها بتوانند کره های خوبی تولید کنند.
ویژگی های خاص اسب های ترکمن :
همانگونه که ذکر شد مهمترین ویژگی های این نژاد عبارت است از: سرعت ، قدرت ، استقامت ، فرمانبرداری و شجاعت ، این خصایص در حد کمال در اسب ترکمن جمع شده و این اسب را برای استفاده های مختلف در مسابقات مختلف ورزشی ، جنگ ، مسافرت ، مسابقات زیبایی و حتی در امور کشاورزی مناسب نموده است.
اسب های ترکمن دونده های خوبی برای مسابقات اسب دوانی با مسافت های طولانی هستند و به دلیل برخورداری از مفصل خرگوشی بسیار مناسب به لحاظ وسعت و زاویه در پرش از موانع،خیلی نرم واطاعت پذیرند.
خصوصیات ظاهری اسب ترکمن :
1) شانه:بلند و شیبدار نسبتاً عضلانی
2) سر:صورت کشیده،ظریف و استخوانی و معمولاًهیچ گونه تقعری در نیم رخ نداشته و کاملاً مستقیم بوده ، در تعدادی کمی برجستگی مشاهده می شود.سر با زاویه 45 درجه روی گردن قرار گرفته است
3) کمر و پشت:طویل و کمی فرو رفته
4) کپل:کم شیب و بیضوی و با عرض خوب و فاقد برجستگی آشکار
5) شکم:شکم تازی(در امتداد سینه و در انتهای خلفی اندکی جمع می شود)
6) جدوگاه:کاملاً برجسته
7) اندام حركتي:مستقیم وشاقولی،بلند و موزون با مفاصلی قوی و تاندون های برجسته،معمولاً فاقد موی اضافی در ناحیه ساق و بخولق
8) گوش ها:ضمن داشتن ظرافت در مقایسه با سایر نژاد ها مثل اسب های عرب،کمی بلند تر می باشند
9) چشمان:نسبتاً درشت،و اکثراً فاقد حدقه ی برجسته می باشند
10) بینی:انتهای بینی و منخرین کاملاً صاف است و گونه ها برجستگی ندارند
11) گردن:بلند و کشیده با اتصال قوی و مناسب به بدن با زاویه نسبتاً عمود به شانه ها متصل می شوند و فاقد حالت قوسی ناحیه بالای گردن
12) سینه:نسبتاً باریک(نسبت به جثه حیوان عرض کمی دارد)
13) یال و دم:کم مو ولی بلند با تراکم کم،محل اتصال دم به بدن کمی بالا تر از سایر نژاد ها است و به همین دلیل نگه داشتن دم دیده نمی شود
14) سم:در تیره یموت بر خلاف آخال تکه قوی و مستحکم است ولی به طور کلی در مقایسه با سایر نژادها سم ها ضعیف و شکننده می باشند،سم ها اغلب سفید رنگ و کوچک هستند
15) رنگ بدن:بیشترین فراوانی رنگ در در این نژاد رنگ های کهرطلایی و کرنگ و قره کهر و سمندو نیله می باشند.اسب های سیاه فراوانی کمتری دارند و از این رو رنگ های سیاه و طلایی بدون هر گونه نشان بسیار ارزشمند هستند
16) قد:در این نژاد قد در ناحیه جدوگاه در نریان ها در حدود 148 تا 5/154 سانتیمتر و برای مادیان ها در حدود 147 تا 152 سانتی متر به طور متوسط می باشند
برخی از سایر اختصاصات ترکمن:
• خلق و خوی : حیوانی است ملایم و با هوش که به خوبی آموزش می بیند.
روش پرورش و نگهداری اسب ترکمن:
شاید یکی از بهترین روشهای پرورش اسب که در دنیا هنوز هم طرفداران زیادی دارد ، طی سالیان متمادی توسط ترکمنها برای رشد و تکثیر این نژاد به کار گرفته شده و هنوز هم بسیار معدود اعمال می شود.
در این روش مادیان های ترکمنی را در فصول مناسب سال به صورت ایلخی در نواحی که مراتع و علفزار های مناسب دارند رها نموده و اجازه می دهند این دام ها در مراتع ییلاقی و قشلاقی آزادانه چرا نمایند ، در فصول بهار برای تولید مثل سیلمی را که از پیش جهت بارور کردن حدود 30 تا 40 مادیان یک گله در نظر گرفته اند برای مدت دو تا سه ماه در بین آنها رها کرده و بدین ترتیب با بدست آمدن درصد بالایی از باروری این مکان فراهم می آید تا سال بعد شاهد زایش مادیان ها باشيم.
معروف ترین پرورش دهندگان و ایلخی داران قدیم اسب ترکمن عبارت بودند از «حاج سید نیاز» ، «حبیب ایشان» ، «حسین جرجانی» ، «آرتق قلیچ» ، «تاج محمد خوجه» ، «سارجه کر» ، «حاجی تاتار قلی» .
اسب ترکمن یکی از اصیل ترین و زیباترین اسب های دنیا و جزء 7 حلقه اجداد اسب در دنیا می باشد.این اسب در دو گونه یموت و آخال تکه و یک تیره معروف چناران موجود است.این اسب بومی مناطق شمال شرقی ایران و ترکمن صحرا و ترکمنستان است ، این اسب در رده ی اسب های خون داغ یا hot blood و در رده ای بالا تر از اسب های خونگرم قرار دارد . این اسب بسیار محتاط و در عین حال نترس و با هوش می باشد . اسب ترکمن یکی از بالاترین زنجیره ها در اصلاح نژاد و پدر بزرگ بسیاری از نژادهای معروف ورزشی در دنیا و دارای خون اصلاح کننده ی بسیار قوی و خود نیز بسیار آموزش پذیر و در عین حال بر عکس اسب های آموزش پذیر خونسرد ، دارای قدرت تصمیم گیری بالا و اصلاح اشتباهات سوار خود می باشد و در حقیقت سوارکار برای یک اسب ترکمن آموزش دیده بیشتر نقش یک همفکر را دارد تا یک رئیس و فرماندار.
تیره های اسب ترکمن:
به دلیل وسعت محل پرورش و تفاوتهای قومی و قبیله ای پرورش دهندگان ، به مرور زمان تیره های مختلفی از اسب های ترکمن به وجود آمده است که مسلماًهر یک از این تیره ها نسبت به سایرین تفاوت های جزئی را از خود نشان می دهند ، ولی اکثراً از نظر فتوتیپ (phenotype) و کارآیی (performace) یکسان هستند.
سه اکوتیپ اصلی اسب ترکمن عبارت اند از:یموت،جرگلان(گوگلان) و آخال تکه.
ریتم قلب اسب ترکمن (سکایی):
چگونگی ریتم قلب در تعداد 123 رأس اسب 2 تا 28 ساله ترکمن(سکایی)،به عنوان یکی از اسب های اصیل ایرانی با استفاده از اشتقاق های استاندارد الکتروکاردیو گرافی به ویژه اشتقاق قاعده ای رأسی مورد بررسی قرار گرفت،میانگین تعداد ضربان قلب سایر نژاد های شناخته شده است به ویژه تاروبرد،نبود بی نظمی سینوسی،درصد بالای پدیده پیشاهنگ الکتریکی سرگردان(30%) بسیار نا چیز بی نظمی های قلبی5/2،از دیگر جنبه های ریتم قلب در اسب ترکمن به شمار میرود.
پوشش اسب ترکمن:
اسب ترکمن پوششی مخصوص و مفصل دارد که همراه با زیوهای آن به اسب زیبایی میبخشد.جل های بسیار قشنگی از گلیم و قالیچه می بافند و آن را روی نمد بسیار بلند که مخصوص پوشش اسب است میاندازد.
*این پوشش عبارت است از:
1) درونی ترین پوشش اسب را«اچوگی» می نامند.
2) بعد از اچوگی نمد دیگری به نام «گزرمن» قرار میدهند.
3) «جل» و «اورتمن» پوشش های بعدی را تشکیل می دهند.
تمامی این پوشش ها را با بندی به نام «قارن باق» (شکم بند) به تنگ گاه سینه ی اسب وصل میکنند.
در زمستان اسب را با نمد سفید و بزرگی می پوشانند که به آن «بورامه کچه» می گویند.
ترکمن ها به اسب نعل نمی کوبند چون خاک صحرا نرم است و احتیاجی به نعل ندارد،زین را به ترکمنی «ایه ر» می نامند که رکاب «اوزنگ» به ان متصل است،مهاراسب را «اویه ن» می نامند.
زیور اسب:
اسب ترکمنی دارای زیور آلات نقره ای با آب طلا داشت که به اسب زیبایی خاصی می داد که عبارت اند از:
1) آلاغایش:نوار چرمی که روی آن را با نقره و طلا آرایش داده زیور بسیار جالبی که نفیس و گرانقیمت است و آن را به گردن اسب می بندند.
2)گووس بند:زیوری از طلا و نقره بعد از الاغایش می بندند.
3)یل فه ووچ:که بر پیشانی اسب می بندند و دارای زیوری است از نقره و طلا،که جهت رفع مزاحمت حشرات استفاده می شود.
طناب مخصوص به نام «یان طناب» که طنابی است از کنار لگام عبور میدهند.
مربی اسب را به ترکمنی «سیس» و تازنده ی اسب را که نوجوانی 8 الی 12 ساله است «آت اوعلان» می نامند.
اسب تازه به دنیا آمده «کره» را وقتی دو ساله شد «ایکی یاشار» و در سه سالگی «اوچ یاشار» می نامند.
مادیان های ترکمن را در 6 ماهگی از شیر گرفته،آن ها را با نمد زین کرده و با دهنه آشنا می کنند.
شرکت در مسابقات اسب دوانی برای اسب های ترکمن از یک سالگی شروع می شود که کار اشتباهی است چون ممکن است به مهره های کمر و استخوان های پای کره آسیب جدی وارد شود،و روزانه اسب را برای آماده شدن به راهپیمایی طویل فرستاده و در بعضی اوقات اسب را چهار نعل می تازند.
مسابقات اسب دوانی:
در گذشته به مناسبت های جشن عروسی یا تولد فرزند و یا به مناسبت های دیگر مسابقات برگزار می شد که شکل خاصی داشت که به صورت دویدن به دور میدان به تعداد سیزده بار بود که این میدان را «آیلم» می گفتند.داوری سیزده قطعه چوب به دست گرفته با هر بار گذشتن از مقابل داوران یکی از چوب ها را به زمین می گذاشت و الی آخر که برنده مشخص می شد . بعد ها از نفوذ فرهنگ غربی ، شکل مسابقات سنتی عوض شده و
پرداخت جایزه نقدی،روح تجارت و مادی گری،جای تبلیغ و ترویج مردانگی و شجاعت را گرفته است.در گذشته اين گونه مسابقات در ميان تركمنان رواج داشته وبه شيوه سنتي برگزار ميشد اما امروزه دولتي وزير نظر فدراسيون در بهار وتابستان در گنبد وبندر تركمن برگزار ميشود.
اسب ترکمن آخال تکه:
منشأ اوليه ي اسب های آخال تکه،روستای میان کویری به نام آخال واقع در جنوب ترکمنستان است.
به دلیل وضعیت خاص،این منطقه دور از هر گونه تاخت و تاز و تهاجم و حتی دور از مقاصد تجاری و بازرگانی قرار گرفته است.بنابراین این انزوا و جدایی روستای آخال،همراه با غرور خاص مردم قبیله تکه در خالص کردن نژاد ،منجر به ایجاد قدیمی ترین و خالص ترین خط نژادی گردیده است.قرن ها جنگ جویان ترکمن،سوار بر اسب های آخال تکه در حد اکثر درجه حرارت روز در صحراي بی آب و علف به تاخت و تاز می پرداختند و این اسب ها همه ی این سختی ها را تحمل می کردند.از آنجایی که فقط یک ماه از سال در صحراهای لم یزرع علوفه ی تازه در دسترس بوده و شبها بسیار سرد و ظهر ها بسیار گرم بود،بنابراین اهالی قبیله ی تکه،روش خاص خود را در پرورش اسب به کار می بردند.به این صورت که میخ چوبی در زمین می کوبیدند و توسط افسار کوتاه اسب را مهار کرده و توسط جل و نمد تمام بدن اسب را می پوشاندند تا از سرمای شب و گرمای سوزان روز در امان باشند.پرورش اسب های آخال تکه از طریق اجرای محدودیت های غذایی اعمال می شد.
برای تغذیه اسب ها از جیره های غنی از پروتئین مانند یونجه خشک،پلت چربی گوسفند همراه با جو و خمیر سرخ شده و ذرت استفاده می کردند.این روش نگه داری منجر به این شد که اسب به غذا و آب کم عادت نماید،نسبت به صاحب خود اظهار علاقه نماید و به افراد نا شناس مشکوک شود(یکه شناس شود).پوشاندن بدن اسب ها با پوشش زیاد نه تنها آنها را از تغییرات درجه ی حرارت هوا مصون نگه دارد،بلکه باعث درخشندگی پوست و موی اسب می شود که چشم را خیره کرده و باعث احساس غرور صاحبان آنها می شود.
اسب آخال تکه به خاطر قدرت تحمل سرعت بالا،اسبی ایده آل در شرایط صحرایی است.در پیشینه ی این اسب رکورد عجیب و باور نکردنی ثبت شده که حاکی از تحمل و مقاومت بیش از حد آن به گرما می باشد(رفتن از عشق آباد به مسکو).
این اسب دارای ترکیب بدنی متمایز از سایر نژاد ها،ساختار بدنی سبک و زیبا ، اندام بلند ، کشیده ، باریک و لاغر ولی بسیار قدرتمند است.شیب کمر به طرف جلو شیب کپل به طرف عقب و روی کپل گرد نبوده و به صورت صاف دیده می شود . صورت کشیده ، خشک ، استخوانی ، ظریف ، باریک و بلند ، نیم رخ صورت صاف یا کمی محدب ، چشم ها درشت و محدب هستند . دارای گردن طویل ، باریک و عضلانی بوده و از نیم رخ زیر گردن صاف و روی مهره ی سوم گردن شکستگی جزئی دیده می شود . گردن با شیب تند نزدیک به خط عمود روی تنه قرار می گیرد . اندام های حرکتی طویل ، نازک با تاندون های قوی ، مفاصل قوی و متناسب ، بخولق بدون مو وبا طول متوسط و نیز دارای شیب تند نزدیک به خط عمود،مفاصل خرگوشی بسیار مناسب برای جهش ، قلم اندام های حرکتی کوتاه ، گام های نرم و سبک و دارای انعطاف ، و حرکات آزادانه است.اسب های آخال تکه غالباً دارای سم های نرم و شکننده بوده و غالباً دچار لنگش ناشی از سم می گردند و بدین جهت اسب های آخال تکه برای مسیر های کوهستانی مناسب نیستند.
رنگ بسیار خیره کننده این نژاد ، رنگ طلایی و مشکی است که زیر تابش خورشید درخشندگی خاصی دارد . رنگ های کهر به ندرت ، نیله نیز یافت می شود . اغلب آخال تکه ها روی سر تاسر کمر خود یک خط طولی ممتد دارند که نشانگر قدمت نژاد است.
خالص ترین و مقاوم ترین اسب های آخال تکه آنهایی هستند که علاوه بر داشتن تمامی خصوصیات فنوتیپی و ژنوتیپی ایده آل ، رنگ بدن مشکی یا طلایی یکدست داشته باشند.اسب های آخال تکه در کتاب های انساب به سه تیپ طبقه بندی شده اند . اسب های با جثه ی استاندارد،متوسط و سنگین که ارتفاعی بین 152 تا 164 سانتی متر دارند.
آخال تکه اسب واقعی بیابان و دشت می با شد،دارای آراستگی ، ظرافت ، مقاومت و استقامت زیادی است و توانایی و طاقت تحمل هوای گرم را دارد . حرکات این اسب ها زیبا ، دارای ظرافت خاص و چابکی و همراه با گام های بلند و طویل است.توانایی و انعطاف در تغییر جهت در تاخت و تاز و نیز چهار نعل رفتن از دیگر ویژگی های این نژاد می باشد که در مسابقات درساژ ، بسیار مناسب و در مسابقات پرش ،عالی است.به علاوه این اسب ها برای مسابقات چند منظوره و رالی برای مسافت زیاد بسیار مناسب است.
اسب های آخال تکه بدنی لاغر و باریک داشته و مدت زیادی از شبانه روز را به دویدن،بازی کردن و جنگ های نمایشی با یکدیگر می گذرانند.اگر چند روز از اصطبل بیرون آورده نشوند برای جلوگیری از چاق شدن ، غذا نمی خورند و به محض خروج از اصطبل نیز با فعالیت های فیزیکی ، انرژی اضافی را مصرف می کنند.
با گرم شدن بدن ، اسب های آخال تکه در اثر تمرینات ورزشی ، قدرت آنها نیز بیشتر شده تا جایی که بدن آنها تماماً غرق در عرق می شود . در این موقع تمایلی به توقف ندارند و دائماً می خواهند با تمام قدرت بدوند. سواركاري در چنين وضعيتي بسيار سخت ودشوار مي باشد چون با كشيدن ملايم افسار براي توقف اسب ، نه تنها نمي ايستند بلكه مانند قورباغه به طرف جلو مي جهند ( اصطلاحاً كاپريول ميزنند ) .
به همين دليل اين اسبها بهترين نژاد اسب براي مسابقات اسب دواني در مسافتهاي طولاني هستند .
فعاليتهايي كه سبب شهرت اين نژاد گرديده استقامت و ظرافت در حمل كالسكه در مراسم و برنامه ها است كه سبب زيبايي و جلال خاصي در اين مراسم و مخصوصاً در دساژ مي گردد .
سرمايه هاي ارزشمند نژاد اسبهاي ورزشي ، از آميخته گري هاي آخال تكه با نژادهاي سواري ها هانوور وتراكنر به دست آمده است. آخال تكه از متوسط طول عمر و باروري بالايي برخوردار است .
بطور كلي آخال تكه از عمر مفيد بالايي برخوردار است . آخال تكه تنها اسبي است كه با اسب عرب مي توان سنجش كرد . آخال تكه اسبي است براي صحرا ، مسابقه و تنها اسبي كه لقبهاي افسانه اي در ادوار كهن گرفته است . به نظر اسب شناسان آخال تكه كهن ترين نژاد اسب دنيا است . اين اسب با آب و هواي كويري و نيمه كويري دمساز است . نژاد آخال تكه اكنون در جمهوري تركمنستان تكثير مي يابد و به گونه اي گسترده براي اصلاح و بهبود اسب سواري در استپ هاي جنوبي نواحي آسياي مركزي به كار برده مي شود .
بسياري از اسبهاي آخال تكه با ورود اسبهاي تروبرد اصالت و خلوص نژادي خود را از دست دادند . در پي از ميان رفتن اسبهاي قبايل تكه درايران انجمن سلطنتي اسب اقدام به خريد چندين سيلمي آخال تكه از عشق آباد كرد .
امروز به جرات مي توان گفت اسب اصيل آخال تكه در ايران وجود ندارد زيرا اكثر آخال تكه ها وارداتي هستند . برخي از سيلمي هاي وارداتي داراي عيبهايي مانند تنگي سينه ، پيچيدگي دست و عارضه ي تك بيضه اي بودند . عيبهايي از اين قبيل به اكثر كره هاي توليد شده نيز انتقال داده شد .
افراد طايفه يموت كوچ نشين بوده و نحوه ي سكونت آنها به شكل چادر نشيني و حيات آنان اساساً بر نگهداري و پرورش دام مبتني بود . با توجه به شرايط اين كوچ نشينان كه استفاده ي وسيع از مرتع مي باشد ونيز براساس شرايط زيست محيطي خود اسبهاي تركمن را به گونه اي اصلاح نژاد كردند كه براي آنها مطلوب بود .
يموت در لغت به معناي گرگ است يموت طايفه اي از تركمن ها هستند . اين قوم در ايران زندگي مي كنند و عمده مردم تركمن شهرهاي گنبد كاووس و گميشان و آق قلا در بندر تركمن را يموت تشكيل مي دهند . اسبهاي يموت شباهت زيادي به اسبهاي آخال تكه ندارند . اسبهاي آخال تكه به دليل دارا بودن اندامي ظريف و باريك ، اندامهاي حركتي بلند ، سم هاي كوچك ، رم و شكننده ، بدن طويل و كمر ضعيف ، براي مسيرهاي صعب العبور و كوهستاني ، فعاليتهاي بدني شديد و حمل و نقل مناسب نمي باشند . بنابراين افراد كوچ نشين طايفه يموت ، براي تقويت توانائي اسبهاي خود در كوچ و نقل و انتقال در مسيرهاي صعب العبور ، خون اسبهاي عرب ايراني و اسبهاي فلات ايران را وارد گله هاي خود كردند ، بطوريكه دراين اسبهاي تركمن ، تاثير پذيري از اسب عرب مشهود است . اسبهاي يموت از نظر رفتاري شباهت زيادي به اسبهاي عربي دارند . به راحتي رام و اهلي شده و لجاجت اسبهاي آخال تكه را ندارند . اگر چه اسبهاي يموت همانند آخال تكه ها سريع نمي دوند ولي براي مسافتهاي طولاني توانائي و طاقت بيشتري دارند . اسبهاي يموت مسافت عشق آباد تا مسكو را پا به پاي اسبهاي آخال تكه طي كرده اند .
همچنين اين اسبها از مقاومت عجيبي برخوردار هستند . به عنوان مثال ، وقتي لشگريان ناپلئون به مناطق سردسير روسيه رسيدند ، اكثر اسبها از سرماي شديد تلف شدند ولي اسب معروف ناپلئون به نام جهان پيما ( امپراطور ) كه از اسبهاي يموت بود هيچ ضعفي نشان نداد . اسبهاي يموت براي مسابقات پرش ، درساژ ، اسب دواني و مسابقات سه روزه مناسب هستند .
تركيب بدني اسبهاي يموت شباهت زيادي به اسبهاي آخال تكه ندارد ، ولي از برخي جهات بااسبهاي آخال تكه ي روسيه فرق دارند . به عنوان مثال ، قد اسبهاي يموت كمي كوتاهتر ولي بدن آنها سنگين تر و كمي پهن تر است . همچنين سم هاي قوي و اسكلت محكم تري دارند . موهاي يال ؛ دم و كاكل كمي بيشتر از اخال تكه است . اين اسبها مقاومت و استحكام بيشتري دارند ، در مسيرهاي كوهستاني موفق هستند و حركات قدرتي را بهتر انجام مي دهند . اسبهاي يموت اغلب به رنگ نيله هستند ( تاثير اسبهاي عرب ايراني ) ، ولي به ندرت به رنگهاي كهر و كرنگ نيز ديده مي شوند . امروزه اسبهاي يموت فقط در تركمنستان و تركمن صحراي ايران يافت مي شوند . از آنجا كه اكثر خانواده هاي طايفه ي يموت در منطقه ي تركمن صحراي ايران زندگي مي كنند ، بنابراين بيشترين تعداد از اسبهاي تركمن ايران را اسبهاي يموت تشكيل مي دهند . اسب يموت داراي دو زيره تيره به نام هاي گتمن و يمر علي ( يمرلي) است.
در تركمنستان اسبهاي يموت در گروه هاي جدا از اسب هاي آخال تكه در مسابقات را مي توان زير گاري ها ، در حال شخم زدن زمين ها در روستاهاي دور دست و يا تعداد كمي به صورت گله هاي وحشي درمنطقه شمال شرقي كشور و در روزهاي آخر زندگي آنها رويت كرد . اسبهاي طايفه ي گوكلان برادران اسبهاي طايفه يموت هستند كه از هر نظر شباهت زيادي به هم دارند . تنها تفاوت اين دو نوع اسبهاي تركمن را در رنگ آنها مي توان جستجو كرد . گوكلان ها علاقه خاصي به رنگهاي تيره دارند و يموتها رنگهاي روشن را مي پسندند .
اسب تركمن جرگلاني :
نوع ديگري از اسبهاي تركمن به نام جرگلاني در منطقه جرگلاني و روستاهاي مجاور واقع در بجنورد تا نواحي شمال شرقي استان خراسان در نزديكي نوار مرزي ايران – تركمنستان يافت مي شوند . از آنجا كه ساليان متمادي ، از اين اسبها در باركشي ، حمل و نقل گاري كشي ، كار در زمينهاي كشاورزي ومسيرهاي صعب العبور استفاده مي شده ، بنابراين در اصلاح نژاد اين اسبها بيشتر ، عوامل و معيارهاي قدرتي و اطاعت پذيري مد نظر بوده است . به همين دليل امروزه اسب هايي در منطقه يافت مي شوند كه ازنظر اندام ، تنومند ونسبتاً سنگين و زمخت مي باشند ، در حاليكه خيلي مطيع و سر به راه هستند. اين اسبها چابكي و سرعت اسبهاي تركمن را ندارند ولي در عوض بسيار تنومند ومطيع هستند ، بنابر اين براي استفاده در رشته ي پرش همانند اسبهاي پرشي موفق كارايي دارند .
اسب تركمن چناراني :
چناران منطقه اي كه قبايل گوگلان در بخش شرقي صحراي تركمن است .
به طور عمده ، اسبهاي چناران براي اولين بار توسط نادرشاه افشار در منطقه ي چناران خراسان به منظور استفاده براي سواره نظام خود براي فتح هندوستان توسعه پيدا كردند . نادرشاه از تلاقي عرب با تركمن اسبهاي دو رگه اي به نام چناران توليد كرد .
نادرشاه كه از انديشه ي فتح افغانستان و هندوستان بود ، براي لشگريان خود نياز به اسب هايي داشت كه خيلي سريع دويده و خسته نشوند . به همين دليل به فكر استفاده از اسبهاي آخال تكه افتاده ، ولي به دليل اين كه اسبهاي آخال تكه براي حمل تجهيزات جنگي و سواران مسلح در مسيرهاي سنگلاخي و كوهستاني مناسب نبودند . بنابراين به فكر استفاده از اسبهاي عربي افتاد كه از استحكام بيشتري برخوردار بودند ، ولي متاسفانه اسبهاي عربي هم قد كوتاه و هم سرعت كمي دارند پس به فكر آميختن اين دو نژاد با يكديگر ، براي توليد يك اسب ايده آل افتاد . سپس با آميزش بهترين سيلمي هاي عرب با ماديان آخال تكه ، كره هايي با خصوصيات متفاوت حاصل شد . از آنجا كه تثبيت صفات مورد نظر در مورد اسب ايده آل مد نظر بود ، بنابراين اسبهاي داراي خصوصيات مطلوب تكثير شدند تا جايي كه اسبهاي ايده آلي پديد آمدند . اسبهاي چناراني از نظر اخلاق و رفتار شباهت زيادي به اسبهاي عرب دارند و بسيار سازگار هستند .
فقط در مواقعي كه تحت فشار روحي شديد باشند براي دفاع از خود لگد مي زنند . اسبهايي عاطفي بوده و خيلي زود با سواران خود ارتباط برقرار مي كنند.براي ايجاد اسبهاي چناراني از اسبهاي سيلمي عربي و ماديان آخال تكه استفاده مي شد .
اسبهاي چناراني آنهايي هستند كه رنگ مشكي يا كهر يكدست دارند (موي سفيدي در بدن آنها ديده نمي شود ) .
اين اسبها بسيار پر خون بوده و ظرفيت حمل اكسيژن در خون آنها بالا است در نتيجه به بهترين وجه ممكن از اكسيژن هوا بهره مي برند به طوري كه در فعاليتهاي ورزشي بازده انرژي بالائي دارند .
منطقه بومي اين اسبها ، چناران خراسان است .
نگهداري و پرورش اسب تركمن
تركمنها اسب را در اصطبل يا مكاني سرپوشيده نگاه نمي دارند بلكه معتقدند كه اين حيوان بايد در فضاي باز نگهداري شود تا سلامت و شادابي خود را از دست ندهد . آنان براي اين منظور در نزديكي آلاچيق خود يك ميخ چوبي را در زمين مي كوبند و اسب را توسط طنابي به طول تقريبي پنج متر كه از روي اسب بافته شده و يك سر آن به ميخ چوبي متصل است در آن جا مستقر مي كنند .
.
براي آنكه اين اسبها از گزند سرماي شب و يا گرماي سوزان روز در امان باشند بدن آنها را با پوششهاي متنوعي مي پوشانند.
جل و نمد و ديگر پوشش ها علاوه بر تنظيم درجه حرارت بدن اسب باعث درخشندگي خيره كننده ي پوست و موي بدن او نيز مي شود .
پوشش و يراق آلات كره اسب با اسبهاي بزرگ تر يكسان نيست و هر يك پوشش مخصوص به خود را دارند .
براي كره اسب نواري به گردن كره اسب مي آويزند و رشته هايي از نخ به رنگهاي قرمز ، زرد و سياه دورتادور اين حلقه قرار مي دهند و دعايي جهت رفع بلا و چشم زخم مي بندند كه به نام آلاجايوپ نام دارد .
در اسبهاي بزرگتر از دوسال ، جل زيباتر و از پلاس است كه معمولاً درونش را با نمد ظريف مي پوشانند و در حاشيه ، داراي رشته هاي رنگي است و اكثراً به رنگ قرمز بافته مي شود .
قابليتهاي ممتاز اسب تركمن
استعداد و توانائي بالاي اين اسب در ورزش است . به رغم جثه ، نه چندان درشت ، اين اسب همواره در مسابقات سه روزه ، پرش و استقامت ، موفقيتهاي چشم گيري را به دست آورده است .
اندام مناسب ، دست و پاي درست ، سم هاي قوي با زاويه درست بخلق و قلم هاي كوتاه ، توانايي تحمل حركات سنگين ورزشي را به اين اسب مي دهد .
حركات نرم و صحيح به اين اسب كمك مي كند تا بتواند بيشتر انرژي خود را صرف كارهاي خواسته شده از طرف سوار نمايد .
اسبهاي تركمن در ايران همواره در مسابقات كورس و پرش ، مقامهاي بسياري را به دست آورده اند و براي صاحبان خود افتخارات بسياري آفريده اند .
از جمله ي اين اسبهاي قهرمان مي توان به اسب ياس اشاره كرد كه در سالهاي 1358 و 1359 به قهرماني كشور دست يافت .
اسب ديگري كه در سال 1365 مقام قهرماني كشور را كسب كرد آرام نام داشت .
اين اسب يكي از زيباترين اسبهاي تركمن بود و در طول عمر خود در مسابقات بسياري شركت داشت و نتايج درخشاني از خود به جاي گذاشت .
اسب تركمن ديگري نيز به نام ( سيزده بدر ) دو دوره قهرماني كشور را در سالهاي 1367 و 1369 در كارنامه ورزش خود به ثبت رسانيد .
با توجه به استعدادي كه اسب تركمن در ورزش از خود نشان داده است و همچنين بنا به اعتقاد بسياري از كارشناسان با يك برنامه صحيح و پرورش و نگهداري اصولي جهت توليد اسبهاي اصلاح شده مي توان اسب تركمن را به بهترين اسب ورزش دنيا تبديل كرد .
پراكنش
مناطقي كه در گذشته محل زيست و پرورش اين اسب بوده است . امروزه نيز به عنوان تنها محل پراكندگي و نگهداري اسبهاي تركمن شناخته ميشود .
آغاز اين پراكندگي در استان مازندران و گلستان است كه شامل بهشهر ، بندر تركمن ، گرگان و گنبد بوده و در جهت شمال تا حوالي كوكلان – اينچه برون و مراوه تپه را نيز شامل مي شود ادامه پراكندگي اين اسبها در استان خراسان است كه از مناطق جرگلان و بجنورد آغاز مي شود و تا چناران ، قوچان و سرخس نيز ادامه مي يابد .
مسابقات اسبدواني
امروزه مسابقات به شكل دولتي و زير نظر معاونت اسبدواني فدراسيون سواركاري در بهار و تابستان هر سال درميدانهاي سواركاري شهرهاي گنبد ، بندر تركمن و آق قلا برگزار مي شود .
امروز به رغم مدرن شدن شيوه ي مسابقات و از بين رفتن حالت اصيل و سنتي آن همچنان مسابقات كورس ميان تركمنان باشور و هيجان بسياري برگزار مي شود .
در اين مسابقات هر مالكي حاصل زحمتهاي خود را مي بيند و پيروزي در مسابقه تنها آرزوي اوست .
مربيها در مورد اسبهاي خود بسيار تعصب دارند و باخت در مسابقه را برابر بااز دست رفتن حيثيت خود مي دانند . اين گونه تعصبات گاهي كارهاي غلطي را( از انواع داروهاي مخدر و محرك استفاده مي كنند ) نيز به دنبال دارد .مثلاً خوراندن ترياك به اسب .
يعني در روز مسابقه مقداري ترياك يا مواد مخدر ديگر را داخل كمي نواله ي جوبه اسب مي خورانند ) .
ماده ي مخدر براعصاب حيوان اثر كرده و سبب مي شود اسب احساس خستگي نكند و بيشتر از آنچه كه در توان دارد بدود . اين كار باعث صدمه ديدن قلب ، ريه و ساير اندامهاي اسب مي شود . در اين حالت ممكن است در اثر فشار بيش از حدي كه به اسب وارد مي شود قلبش پس از پايان مسابقه يا در حين آن از كار بيفتد .
در ايران دو مرحله واردات اسب تركمن داشته ايم .
1- قبل از انقلاب توسط انجمن سلطنتي : توسن ( شوروي سابق ) – درقوش (شوروي سابق ) – اربنت ( شوروي سابق ) – طلياقوش ( شوروي سابق ) .
2- پس از انقلاب هدايايي به مسئولين : طلا قوش ( شوروي سابق ) – شمشير ( شوروي سابق ) – مهلم ( تركمنستان ) – ارلف ( قرقيزستان ) .
تعداد اسبهاي تركمن كه داغ خورده اند = 1599 راس
تعداد اسبهاي تركمن ميكروچيپ شده = 224 راس
راهكار و پيشنهادات
امروزه اسب تركمن در ايران از وضعيت مطلوبي برخوردار نيست و متاسفانه از تعداد اسبهاي خالص و اصيل اين نژاد روز به روز كاسته مي شود .
يكي از اصلي ترين عواملي كه امروز نسل اسب تركمن را تهديد مي كند عدم تمايل تركمنان به پرورش اسب تركمني و ورود اسبهاي خارجي و عدم برگزاري كورس تركمني مي باشد است . درآمدي كه از پرورش و فروش اسب عايد اسب داران تركمن مي شود بسيار ناچيز است و حتي مقدار اندكي از مخارج و زحماتي را كه آنان براي توليد اسبهايشان صرف مي كنند را جبران نمي كند .
ورود اسبهاي خارجي تاثير بسيار نامطلوبي را بر روند توليد و پرورش اسب در ميان تركمن ها داشته است و ديگر كمتر كسي به نگهداري و پرورش اين اسب تن در مي دهد .
بايد چاره اي انديشيد و مجدداً پرورش دهندگان محلي را به نگهداري و پرورش اسبهايشان ترغيب كرد . صادرات يكي از راه كارهايي است كه مي تواند تركمن ها را در توليد اسب تشويق كند چون با صادرات مازاد توليدات داخلي بدون شك قيمت اسب تركمن افزايش مي يابد و اين خود انگيزه ي اقتصادي مناسبي را براي توليد كنندگان اين نژاد در ايران در بر خواهد داشت .
بالا بردن ظرفيت توليدات داخلي ، برگزاري مسابقات و جشنواره ها تدوين كتاب تبارنامه اسب تركمني ، همگي راه كارهاي مناسبي براي حفظ نسل اسب تركمن در ايران هستند .
مراحل صدور شناسنامه
صدور شناسنامه اسب از وظايف فدراسيون سواركاري مي باشد .
روش صدور شناسنامه :
1- متقاضي درخواست كتبي را به عنوان مالك تقديم مي كند .
2- اسب پس از شناسايي نژادي و بررسي اوراق مربوطه و تائيد هويت والدين ميكروچيپ گذاري مي شود و سپس شناسنامه صادر مي شود .
علائم مربوط به داغ اسب تركمن :
داغ يا علامتگذاري بر روي بدن اسب تركمن مطابق الگوي زير انجام مي پذيرد .
عدد دوم سال تولد عدد اول سال تولد – T
الگوي داغ بدن اسب تركمن در ايران ( در سيستم تبارنامه ملي )
نكته 1 : حرف T به عنوان حرف اول تركمن و به عنوان معرف داغ اسب تركمن مي باشد .
نكته 2 : خط تيره بعداز حرف T به جهت حد فاصل حرف T با علائم مربوط به سال تولد اسب مي باشد .
نكته 3 : سال تولد در اسب تركمن به سال شمسي مي باشد و دو عدد آخر سال تولد علامت زده مي شود به عنوان مثال از سال 1367 فقط عدد 67 ذكر مي گردد .
نكته 4 : در زير علائم فوق شماره سريال شناسنامه يا شماره سريال كامپيوتري مربوط به اطلاعات اسب از چپ به راست علامتگذاري مي شود كه مي تواند يك ، دو ، سه و يا حتي چهار رقمي باشد .
نكته 5 : داغ اسب تركمن در ناحيه شانه و معمولاً سمت چپ بدن علامتگذاري مي شود ولي در گذشته تعدادي داغ در سمت راست علامتگذاري شده است .
حال بايد دانست كه اعداد و ارقام مربوط به شماره شناسنامه و سال تولد با چه علائمي بر روي بدن اسب داغ زده مي شوند. به طور كلي از چرخش دو علامت T و V درجهات مختلف در بين علائم فوق علامتي براي اعداد 0 و 9 وجود ندارد كه علائم مربوط به اين اعداد بشرح زير مي باشد .
الف ) در صورتيكه يك خط عمودي رسم شود معرف عدد 9 مي باشد . ( 1 )
ب ) در صورتيكه يك خط افقي رسم شود معرف عدد 0 مي باشد . (- )
جرگلاني
در منطقه جرگلان و روستاهاي اطراف آن اسبي وجود دارد كه نمي توان آن را تيره و يا زير تيره اي از اسب تركمن دانست بلكه طبق نظر كارشناسان و متخصصان اين اسب يك اكوتيپ محلي است و با نام جرگلاني خوانده مي شود .
جرگلان منطقه اي بكر و دست نخورده است و اسبهاي موجود در اين منطقه كمترين ميزان تلاقي را با ساير نژادها داشته اند . عدم دسترسي آسان و فقدان راههاي ارتباطي مناسب باعث به وجود آمدن جمعيتي از اسبها با خط خوني خالص در اين منطقه شده است .
برگزاري مسابقه و كورسهاي محلي نيز در اين منطقه رونق بسيار دارد و بدون دخالت هيئت يا مراكز سواركاري به شكلي كاملاً سنتي برگزار مي شود . امروزه براي اسب تركمن تيره ها و زير تيره هاي مختلفي در نظر گرفته شده است . اما اين نكته را نيز بايد متذكر شد كه اگر چه در ميان تيره هاي اسب تركمن تفاوتهاي فنوتيپي اندكي وجود دارد اما با اين حال هيچكدام از آنها تفاوت ژنتيك قابل ملاحظه اي ديده نمي شود.