شاربن بیماری واگیر فوق حاد و یا حادیست که تمامی حیوانات اهلی و انسان را مبتلا می سازد و به وسیله سپتی سمی، بزرگ شدن طحال ، مرگ ناگهانی، و خونریزی در بافت های زیرجلدی و سروزی و ترشح خون سیاه رنگ از منافذ طبیعی که منعقد نمی شود، مشخص می گردد. عامل ایجادکننده بیماری با سیلوس انتراسیس می باشد. و در محیط خارج از بدن دارای مقاومت زیادی است. به گونه ای که در زمین های مرطوب می تواند تا شصت سال زنده بماند.
HIGGINS(۱۹۸۳) معتقد است بیماری شاربن در شتر با وجود ندرت آن جدی ترین و مهمترین بیماری باکتریایی در شتر بشمار می رود.
اپیدمیولوی : بیماری شاربن در شتر از اتیوپی، مراکش ، پاکستان، چاد وشوروی سابق گزارش شده است. در ایران همه ساله تعدادی ازشترها علیه بیماری مایه کوبی می گردند ( فیروزی ۱۳۶۷ ) . و هم چنین MUSTAFA (۱۹۸۷) بیماری را در شترهای سودانی و ABDURAHMAN (۱۹۹۱) در شترهای سومالی گزارش کرده اند.
GATT RUTTER& MACK (۱۹۶۳) اظهار می دارند که بیماری در تمامی مناطق سکونت شترها اتفاق می افتد و قبایل دارنده شتر به خوبی با این بیماری آشنا هستند.
حیوانات آلوده و لاشه آنان منبع انتشار بیماری بشمار می روند، هرچند که برخی از چراگاهها نیز ممکن است به عامل بیماریزا آلوده باشند. ابتلای به بیماری از طریق دستگاه گوارش هنگام خوردن غذا و یا نوشیدن آب آلوده صورت می گیرد و همچنین محل نیش مگس شتر در محوطه بینی حلقی می تواند راه ورودی خوبی برای با سیل باشد. بعلاوه ممکنست توسط مگس های گزنده ای نظیر تابنا و یا مگس های بینی Cephalopina titillator از حیوان بیمار به حیوان سالم منتقل شود.
انتشار بیماری با تغییرات آب و هوائی وجوی ارتباط مستقیم دارد و مشاهده شده هنگامی که درجه حرارت محیط اطراف به بیش از ۱۵ درجه سانتیگراد برسد انتشار بیماری فزونی می گیرد. طبق نظر CROSS (۱۹۲۱) ، GATT RUTTER (۱۹۶۷) و RAWAT و همکارانش (۱۹۹۰) بیماری شاربن در کشور هندوستان در بین شترها شایع است و با مرگ ناگهانی مشخص می شود.
CROSS معتقد بوقوع شاربن در طول فصول بارانی و بعد از آن می باشد و می گوید ممکن است بیماری بومی شده و باعث تلفات قابل ملاحظه ای شود.
HIGGINS (۱۹۸۳) اظهار می دارد یک مورد در خلیج فارس مشاهده شد که چهارنفر شتر در ظرف ۲۴ ساعت پس از تغذیه در نزدیکی حوضچه آبی تلف شده اند. اگرچه لاشه ها تا زمان آزمایش کاملاً تجزیه و فاسد شده بودند، علائم گزارش شده نشان داد که دامها بعلت شاربن از پای درآمده اند.
شاربن به شدت موجب ترس چادر نشینان پرورش دهنده شتر می گردد . آن ها به این بیماری اسامی بسیار متفاوتی داده اند واز خطرهای آن کاملاٌ آگاهند . شاربن یکی از مهم ترین بیماری های مشترک بین انسان ودام در مناطق گرمسیری است وهمواره از طریق عفونت یک حیوان با باسیلوس آنتراسیس به وجود می آید . عامل می تواند از طریق جلد ، روده ویا از طریق هوا وارد میزبان انسانی شود . PUNSKII &ZHEGLOVA (۱۹۸۵) شیوع شاربن جلدی را در ۳۷ نفر شتر آسیایی گزارش کردند که با گوشت شتر بیمار در تماس بوده اند .MUSTAFA (۱۹۸۷ ) معتقد است که شاربن همراه با تریپومونیاز وجرب . یکی از بیماری هایی است که منجر به تلف شدن شترها می گردد . یک شکل حاد یا فوق حاد شاربن در شترهای جماز یافت می شود که منجر به مرگ ناگهانی بدون هرگونه علایم یا نشانه های بالینی قبلی می شود .
عفونت به طور طبیعی از طریق دستگاه گوارش به دلیل بلع غذای آلوده یا آب مرداب به وجود می آید( BOUE ۱۹۶۲ ) . CURASSON (۱۹۴۷) اظهار نموده است که خانواده تابانیده می تواند شاربن جلدی را در شترهای جماز ایجاد کند وباسیل شاربن حمل شده توسط نوزاد حشرات در بینی سفالوپینا تیتیلاتور می تواند از طریق غشاهای مخاطی آسیب دیده وارد بدن شود .
BARAKAT وهمکارانش ( ۱۹۷۶ ) شیوعی از شاربن در مصر گزارش می کنند که بر اثر آن ۱۲۳ نفر شتر در طی چهار روز تلف شدند و۹ نفر آن ها سکته کردند.BARAKAT وهمکارانش ( ۱۹۷۶ ) معتقدند شیوع شاربن در گله شترجماز به دلیل پرندگان مهاجر بود . این شیوع با مراقبت شدید بهداشتی مصرف پنی سیلین پروکائین و ۵۰ سی سی آنتی سرم شاربن برای هر نفر شتر به مدت بیش از پنج روز کنترل شد .
علائم بالینی :
دوره کمون بیماری بین ۳ ـ۵ روز است و ممکن است تا ۱۴ روز نیز طول بکشد. مانند سایر دامها، شاربن در شتر ممکن است شروع ناگهانی داشته باشد و یک یا چند حیوان را که قبلاً از سلامت کامل برخوردار بوده اند تلف شده یافت ( HIGGINS, ۱۹۸۳ ) .
بیماری به اشکال مختلف ظاهر می شود که این اشکال عبارتند از :
۱ـ شکل فوق حاد : که در این شکل هیچگونه نشانه و علایمی در حیوان مشاهده نمی شود واز مشخصات آن مرگ سریع و ناگهانی است که به صورت سکته بروز می کند و حیوان در عرض نیم ساعت می میرد.
۲ـ شکل حاد : این شکل بیماری در سال ۱۹۲۷ توسط LESSE در هندوستان کشف گردید و با تی ناگهانی توأم با لرزش و تنگی نفس و تورم شدید در ناحیه حلق مشخص می گردد. که این تورم ممکن است تا منطقه گردن و یا تا زیرشکم و کشاله ران کشیده شود. نفخ همراه با دردهای ناحیه شکم و قولنج روده ای قبل از مرگ که معمولاً در ظرف دوازده ساعت فرا می رسد دیده می شود.
SINGH & VASHISHTA (۱۹۷۷) نشانی های دیگری همچون تیره شدن ادرار شترهای بیمار، بی اشتهائی نشخوار نامنظم، نشستن روی زمین و کشیدن سر به سوی جلو، تنفس سریع، دل درد، لگد زدن به زمین و عدم توانائیدر ایستادن بسبب درد و مرگ ناگهانی طی چند ساعت بعد از وقوع علایم را ذکر می کنند. و اضافه می نند که اسهال ، مدفوع خون آلود و بیرون زدگی راست روده در بعضی حیوانات بیمار اتفاق می افتد و شاربن در شتر غالباً با تورم زیرچلدی مشخص می شود.
البته CURASSON (۱۹۴۷) نیز از شکلی از بیماری که در آن اسهال اتفاق می افتد سخن گفته بود.
۳ـ شکل تحت حاد : درسال ۱۹۵۴ MARES وقوع این شکل از بیماری را در میان شتران سومالی گزارش کرد. در این شکل ، دوره بیماری طولانی تر می باشد و در آن بزرگ شدن عقد لنفاوی سطحی مشاهده می گردد.
۴ـ شکل ساده و تورمی : این دوشکل بیماری توسطKOWALEWESKY ۱۹۱۲ در جمهوری قرقیزستان در آسیای میانه کشف گردید. که در این شکل بیماری ادماتوز و تورم بدن مشاهده می شود .
آثارکالبدگشائی : در صورت اطمینان از تشخیص صحیح بیماری، نباید اقدام به کالبدگشائی کرد، زیرا سبب می شود که عامل بیماریزا تولید هاک نماید. و در خاک پخش و بعث انتشار بیماری شود. و از مهمترین مشخصات بیماری ایجاد نشدن صلابت نعشی و گندیدن سریع لاشه و خروج خون سیاهرنگ و قیر مانندی است که لخته نمی شود واز منافذ طبیعی بدن خارج می شود. دراین حالت اگر کالبد گشائی صورت گیرد بزرگ شدن طحال و تورم تمام اندام های داخلی مشاهده می شود.
تشخیص بیماری : از روی نشانه های بیماری می توان به بیماری مشکوک شد و برای اطمینان می توان از وریدهای سطحی گوش گسترش خونی تهیه کرد و پس از رنگ آمیزی با کربول فوشین و یا متلین بلوویاگیمسا، وزیرمیکروسکوپ نهادن گسترش می توان با سیل های انتراسیس را مشاهده کرد که به صورت انفرادی یا زنجیری در کنار هم قرار گرفته اند و در این رنگ آمیزی باسیل انتراسیس بشکل میله بوده و غالباً آبی رنگ بنظر می رسد که به وسیله کپسولی صورتی رنگ احاطه شده است بیماری شاربن در شترها را باید از بیماری سورا گزش مارها، خوردن گیاهان سمی و شاربن علامتی تمیز داد. البته تورم گازداری که در شاربن علامتی دیده می شود در شاربن وجود ندارد هرچند که در بعضی از دامها، اثر نفخ و اتساع گازدار شکم در دام های تلف شده دیده می شود و نباید فراموش کرد که شاربن عموماً ناحیه ای بوده وتاحدودی به فصل بستگی دارد وبعد ازریزش باران افزایش می یابد.
درمان و پیشگیری : در شکل حاد و فوق حاد بعلت سیر سریع و کشنده این بیماری ، درمان معمولاً انجام نمی شود اما در شکل تحت حاد مانند سایر دامها، پنی سیلین و تتراسایکلین را می توان بمنظور درمان و یا پیشگیری در صورت شیوع بمیاری در شترها بکار برد. و مقدار تجویز آن همان مقدار مورد استفاده جهت گاوهای بزرگ است.
و جهت پیشگیری باید از باز کردن لاشه حیوانات مرده خودداری نمود و تمامی منافذ طبیعی بدن لاشه را با پنبه مسدود نمود و فوراً آن را دفن کرد. و یا همراه با بستر و زمین آلوده سوزانید، گودالی که لاشه را درآن دفن م یکنند لااقل باید دو متر عمق داشته باشد و مقدار زیادی آهک زنده بمنظور پوشانیدن اطراف لاشه مورد نیاز استBLOOD & HENDERSON (۱۹۸۰ ). تمام ادوات و وسائلی که در تماس با حیوان بیمار بوده است باید سوزانده شود و چنانچه سوزاندنس نباشد باید به خوبی ضدعفونی شود و همچنین چرای حیوانات در چراگاههای آلوده باید ممنوع گردد.
جهت پیشگیری از بیماری در شترها می توان از سرم ضد شاربن ویا واکسن های تهیه شده از هاک میکروب شاربن و یا با دادن مخلوطی از سرم و و اکسن به حیوانات ایمنی خوبی د رحیوانات ایجاد کرد.
HIGGINS (۱۹۸۳) معتقد است مایه کوبی با یک واکسن هاکدار حاوی سویه استرن Sterne غیرحاد باسیلوس آنتراسیس ( واکسن هاگدار شاربن، شرکت ولکام ) بمیزان ۱ میلی لیتر تزریق زیرجلدی بطور سالانه می تواند در شترهای حساس ایمنی تولید کند.
MUSA و همکارانش (۱۹۹۳) گزارش نمودند که بیماری شاربن در ماه فوریه ۱۹۸۸ در شهر کولبوس سودان و در نزدیکی مرز چاد شیوع پیدا کرد و ۶ نفر شتر و ۱۰ نفر انسان به بیماری مبتلا شدند. که این ده نفر انسان به شکلی از اشکال، از طریق کشتارگاه ، پختن و یا خوردن گوشت با شترهای بیماری درتماس بودند و پنج نفر از انسان های بیمار علیرغم درمان با آنتی بیوتیک فوت کردند. که این گزارش خطر انتقال بیماری از شترها به انسان را بوضوح گوشزد می کند به همین جهت باید در هنگام بروز بیماری تمامی موارد احتیاطی فوق الذکر رعایت شود تا بیماری به انسان انتقال نیابد.
