آشنایی با بیماری طاعون شتر

ملاحظه :
در روز پنجم جولای ۲۰۰۴ خبرگزاری تركمنستان اعلام كرد كه بیماری خطرناك وواگیری در بین دام های منطقه مرزی قزاقستان واوزبكستان كه كاراكورت Kara Kurt نامیده می شود ، دیده شده است وتعدادی نیز از دام های صحرای توپ كاراگان Tupkaragan در كشور قزاقستان درگیر بیماری شده اند . قابل ذكر است كه این صحرا محل پرورش ونگهداری ۴۰۰۰ نفر شتر است وبنابر اظهارات مقامات محلی بر اثر شیوع بیماری بیش از ۱۰۰ نفر شتر تلف شده اند . در گزارش دیگری مشخص شد كه در ماه مه ۲۰۰۴ اپیدمی بیماری طاعون انسانی در تركمنستان ظاهر شده ومنجر به مرگ ومیر بیش از بیست نفر گردیده است واین گزارش برای اولین بار توسط یك شركت آلمانی كه در مرز اوزبكستان ـ تركمنستان مشغول كار بوده است ، اعلام شده است . مراتب فوق توسط سازمان جهانی بهداشت ودفتر بین المللی بیماری های واگیر OIE تأیید نشده است ، اما نظر به خطرات بیماری ومشترك بودن آن بین انسان وشتر وبا توجه به شیوع آن در كشورهای همسایه ، این مقاله برای آشنایی دست اندركاران با این بیماری تدوین ومنتشر می گردد .
طاعون شتر Camel Plague
بیماری واگیر حاد و یا مزمنی است كه با سپتی سمی، تخریب شدید بافت ریه ها و آسیب دیدن دستگاه لنفاوی بدن مشخص می شود. عامل مسبب بیماری ، باكتری یرسینیا پستس Y.Pestis كه یك باكتری گرام منفی ، غیر متحرك بوده وعضو خانواده انتیروباكتریاسه Enterobacteriacae است . این باكتری را می توان با رنگ آمیزی رایت Wright ، گیمزا Giemsa و ویاسون Wayason رنگ آمیزی ومشاهده كرد . ارگانیسم مذكور نسبت به دمای بالا ویا محیط های خشك اطراف حساس بوده وبسرعت از بین می رود ، ولی در دمای ۲۸ درجه سانتی گراد می تواند به آرامی رشد نماید . در آزمایشگاه می توان این باكتری را بر روی سه نوع محیط كشت رشد داد كه عبارتند از : نوترینت بروت nutrient broth ، بلاد آگار blood agar و آگار unenriched agar . كلونی های حاصله ، كلونی های ریزی به قطر ۱ تا ۲ میلی متر ، خاكستری رنگ و غیر موكوئیدی است .
حیوانات بیمار منشأ انتشار بیماری به شمار می روند زیرا كه عامل مسبب بیماری را از طریق ترشحات بینی و چرك ناشی از عقده های لنفاوی و هوای بازدم و جنین سقط شده و پرده های جنینی منتشر می سازند.عامل بیماری معمولاً از طریق گزش حشرات نظیر پشه ها ، كنه ها وعنكبوت های گزنده ( Spiders ) از مخزن به حیوانات پستاندار منتقل می گردد .
این بیماری یك بیماری مشترك است ومی تواند از حیوانات اهلی به انسان منتقل شود ، روش انتقال بیماری می تواند از طریق گزش كنه های آلوده ، پشه وعنكبوت گزنده ( Spiders ) باشد ، در مواردی نیز بیماری طاعون ریوی از طریق قطرات آلوده از دهان انسان بیمار به انسان سالم منتقل شده وباعث انتشار بیماری می گردد. انتقال بیماری از طریق تنفسی از حیوان به انسان نیز ممكن است .روش دیگر انتقال تماس انسان با بافت های آلوده است به همین جهت سلاخ ها وقصاب ها وزنان خانه دار بیش از دیگران در معرض ابتلای به بیماری می باشند .

Higgins

(۱۹۸۵)
معتقد است كه مگس ها نقش مهمی را در انتقال بیماری دارند و در صورت انتشار بیماری باید این حشرات را كنترل نمود و همچنین بیماری ممكنست كه از طریق خوردن مواد غذائی و یا آب آلوده و همچنین نیش حشرات خونخوار از دامهای بیمار به دامهای سالم منتقل شود.
اپیدمیولوژی :
صدها سال است كه نقش شتر در همه گیر شناسی طاعون شناخته شده است
(Curasson ،۱۹۴۷ ؛ Fedorov ، ۱۹۶۰ )
. Wu وهمكارانش
(۱۹۳۶ )
و
Pollitzer (۱۹۵۴ )
گزارشات قبلی مربوط به طاعون در شتر را مرور كرده وبیان نمودند كه بسیاری از دانشمندان به گزارش های قبلی شیوع طاعون در شترها مشكوك هستند .
(۱۹۶۰ )Fedorov
توضیح داد كه آلودگی های یرسینیا پستیس علاوه براین كه می تواند به عنوان یك بیماری مشترك از حیوان به دام منتقل شود ، همچنین قادر است كه از انسان مبتلا نیز به شتر منتقل گردد

(۱۹۷۳) Sotnikov
در گزارشی ذكرمی كند كه عامل مسبب بیماری درمغولستان ، چین، هندوستان، ایران، عراق، افریقا و شوروی سابق از شترهای بیمار جدا شده است. شیوع طاعون در بین شترهای دوكوهانه در روسیه از سال ۱۹۱۱ شناخته شده وشیوع های طاعونی مختلف در انسان در اثر تماس با شترهای دوكوهانه دیده شده است . هم چنین در سال ۱۹۱۲ متعاقب مصرف گوشت شتر بیمار افراد بیشماری در روسیه به طاعون مبتلا شدند ( Kowalevsky ،۱۹۱۲ ) . آخرین شیوع گزارش شده طاعون در روسیه در سال ۱۹۲۶ رخ داد ( Strogov ، ۱۹۵۹ ) .
طاعون نه تنها در گذشته به عنوان یك بیماری زئونوز در روسیه وجود داشته است بلكه اخیراً شیوع بیماری طاعون در انسان ها ودر شترهای جماز در موریتانی توسط
(۱۹۷۱) Alonso
ودر لیبی توسط Christie وهمكاران (۱۹۸۰) گزارش شده است و یرسینیا پستس در شترهای جماز از خیارك ها جدا شد .
در ضمن
(۱۹۸۷) Mustafa
بیماری را در شترهای سودانی نیز گزارش كرده است.
(۱۹۱۳) Sacquepee & Garcin
طاعون خیاركی شایع در بین شترهای جماز آفریقای شمالی ( مستعمره فرانسه ) را گزارش نموده واظهار كردند كه عامل بیماری نه تنها بر روی گره های لنفاوی اثر گذاشته بلكه باعث بروز آبسه هایی شده كه در سرتاسر بدن پخش شده اند . یرسینیا پستیس علاوه بر ضایعات فوق از تراوشات پرده جنب نیز جدا شد . علاوه بر شكل جلدی ، اشكال سپتی سمی ریوی نیز در شتر رخ می دهند ( Lobanov ، ۱۹۵۹ و ۱۹۶۷ ) .
محققان ثابت كردند كه ناقل اصلی بیماری در بین شترها كك است . كنه های هیالوما واورنیتودوروس نیز قادرند به طور مكانیكی بیماری را منتقل كنند (Fedorow ، ۱۹۶۰ ).
علائم بالینی :
دوره كمون بیماری از۱ تا ۶ روز است و مرگ پس از ۲۰ روز فرا می رسد .
Martynchenko ، (۱۹۶۷ ) ، Alonso ( ۱۹۷۱ )
و Klein وهمكارانش ( ۱۹۷۵ ) تظاهر بالینی طاعون شتر را در شترهای جماز در تركمنستان ، الجزایر وموریتانی شرح داد .
بیماری دارای سه شكل است كه عبارتند از :
۱-شكل خیارك Bubonic form
۲-شكل پستی سمی Septicaemic form
۳-شكل پنومونی Pneumonic form
اولاً شكل خیارك :
این شكل زمانی اتفاق می افتد كه میكروب از طریق زخم ها وارد بدن شده و باعث بزرگ شدن عقده های لنفاوی می گردد و با علائمی نظیر، افزایش درجه حرارت تا ۳۹ـ۴۰ ، تنگی نفس، افزایش نبض، بی اشتهائی و توقف نشخوار، ضعف و سختی در حركت، مشخص می شود و غالباً حیوان مبتلا به لنگش می شود و عقده های لنفاوی سطحی دردناك و متورم می شود و حیوان ترجیح می دهد كه برروی زمین دراز بكشد. و این شكل از بیماری كه معمولاً چند روز به درازا می كشد عاقبت به مرگ و یا بهبودی می انجامد.
ثانیاً شكل سپتی سمی و پنومونیك :
شكل سپتی سمی زمانی اتفاق می افتد كه میكروب وارد دستگاه گردش خون گردد و شكل پنومونیك زمانی اتفاق می افتد كه میكروب همراه ذرات كوچك غبار وارد ریه ها گردد.
اشكال از بیماری به سه صورت حاد، تحت حاد و مزمن رخ می دهد:
۱. شكل حاد :
كه در این شكل درجه حرارت تا ۴۱ درجه سانتیگراد افزایش می یابد و شترهای ماده سقط جنین می كنند و همچنین سرفه التهاب ریه ها، ترشحات خونین بینی و لرزش مشاهده می شود و حیوان بر زمین می افتد و تلف می شود و همچنین لخته شدن خون دیرتر از معمول صورت می گیرد
۲. شكل مزمن :
كه با تب متناوب مشخص می شود و در هنگام افزایش درجه حرارت حیوان بی اشتها و نشخوار متوقف می شود و حیوان بیحال برروی زمین دراز می كشد و نبض وی ضعیف و تعداد تنفس وی زیاد می شود و هنگامی كه درجه حرارت به حالت طبیعی خود برمی گردد، علائم بالینی مخفی شده و یا ضعیف می گردد بطوری كه بنظر می رسد كه حیوان سلامت خودرا باز یافته است و در بعضی از حالت ها مشاهده شده كه شكل خیارك طاعون و لنگش در حیوان نیز ظاهر شده است. سیر بیماری درشكل مزمن در حدود سه هفته ادامه می یابد و غالباً به بهبودی منجر می شود.
آثار كالبدگشائی :
در شكل سپتی سمی، خونریزی های متعدد بر روی كلیه اندام ها و بافت ها مشاهده می شود و در اعضای پارانشیمی تورم و در كبد و كلیه و قلب دژنراسیون لپیدی جلب توجه می كند و عقده های لنفاوی مشاهده می شود كه ممكن است حجم آن به حجم تخم اردك و یا بیشتر از آن برسد و بر روی آن خونریزی و گاهی نیز نكروز مشاهده شود. اما در شكل پنومونیك، پرخونی و تورم ریه ها مشاهده می شود و در برش ریه ها مقطع آن شفاف بوده و ترشحات كف دار سرخ رنگی از آن سرازیر می گردد و همچنین مشاهده می شود كه عقده های لنفاوی زیرفكی بزرگ و متورم شده است
تشخیص :
با توجه به مشترك بودن بیماری ، در هنگام كالبدگشائی ونمونه برداری جهت نشخیص باید احتیاطات لازم را به كار بست . جهت نمونه برداری باید از عقده های لنفاوی متورم نمونه برداری كرد برای این كار باید یك میلی لیتر محلول نمكی استرلیزه را در داخل عقده لنفاوی متورم تزریق نموده واسپیره نمود ودوباره به داخل سرنگ برگرداند . در صورت شیوع فرم تنفسی بیماری ، می توان با تهیه سوآپ از دهان وبینی اقدام به نمونه برداری نمود .كشت باكتریولوژی خون بر روی محیط های كشت مناسب می تواند به تشخیص بیماری كمك نماید ، اما باید توجه داشت كه یرسینیا پستس رشدی آهسته دارد ورشد آن بیش از ۴۸ ساعت به درازا خواهد كشید . انجام تست پادتن های فلورسنت حساس ترین واختصاصی ترین تستی است كه می تواند در این زمینه به كار رود .
درمان :
برحسب دستورالعمل سازمان بهداشت جهانی باید حیوانات بیمار اعدام شده و لاشه آنان از بین برده شود. اما واقعیت اینست كه معمولاً در كشورهای جهان سوم وكشورهای فقیر اعدام ودفن بهداشتی لاشه صورت نمی گیرد واصولاً بیماری دیرتر تشخیص داده می شود ، و تا حصول نتیجه آزمایشگاهی درمان با انتی بیوتیك های وسیع الطیف صورت می گیرد . معمولاً انسان های بیمار با داروی استرپتومایسین Streptomycin درمان می شوند ، این دارو را می توان در عرصه دامپزشكی مورد استفاده قرار داد ، هم چنین جنتامایسین Gentamicin با موفقت در درمان طاعون انسانی به كار رفته است واین دارو بهترین روش درمانی به كار رفته در دامپزشكی به شمار می رود وبه ویژه برای موارد خیلی شدید بیماری در دام ها توصیه می گردد . اما باید به خاطر داشت كه داروی پنی سیلین تأثیری در درمان طاعون ندارد . از داروهای سولفانامیدی نیز می توان تنها در حالتی كه داروهای آنتی میكربی در دسترس نباشد استفاده كرد( Kathleen A . et al ۲۰۰۳ ) .
پیشگیری و كنترل :
باید حیوانات و انسان را برضد بیماری واكسینه نمود و حیوانات وحشی حامل بیماری را از بین برده و جوندگان و حشرات ناقل بیماری را از میان برداشت و در هنگام ظهور بیماری اقدام به اجرای قوانین قرنطینه نموده و عملیات ضدعفونی را با دقت انجام داد شترها بهبود یافته، ایمنی دائم ومحكمی بدست می آورند و شترها را می توان با استفاده از واكسن های تهیه شده از میكروب های كشته یا ضعیف واكسینه نمود.

Sotnikov (۱۹۷۳)
گزارش كرده است كه در شوروی از واكسنی استفاده می شود كه بیش از شش ماه ایمنی می بخشد.
یرسینیوز Yersiniosis
یرسینیوز عفونت مشترك بین حیوانات و انسانند و از این لحاظ حائز اهمیت فراوانند این عوامل بیماریزا در شترها باعث ایجاد عفونت روده ای می گردند و در انسان باعث ایجاد سندرم های متفاوتی از قبیل گاستروآنتریت حاد و سایر اشكال بیماری های گوارشی ورم مفاصل، دانه های قرمز پوست و غیره می گردد. عامل بیماریزا كه یرسینیاآنتروكولیتیكا نام دارد از لحاظ درجه بیماریزائی خودداری سروتیپ های مختلفی است. البته باید گفت كه اكثر سویه های یرسینیاانتروكولتیكا موجب بروز آنتریت د رانسان می شوند ولی سروتیپ ۰:۸ متعاقب تظاهرات گوارشی موجب سندرم های سپتی سمی نیز می گردد درحالی كه سروتیپ ای ۰:۹ , ۰:۳ حدت و بیماریزائی كمتری دارند.
Kwaga و همكارانش (۱۹۸۷) درنیجریه، اقدام به جمع آوری ۵۰۰ نمونه مدفوع و ۳۰۹ نمونه سرم از شترهای تازه كشتارشده، كشتارگاه كانو، جهت آزمایش برای یافتن یرسینیا نمودند و توانستند كه یرسینیا را از ۶ مورد نمونه مدفوع (۲/۱%) جدا نمایند كه ۵ مورد آن یرسینیا انترمیدیا intermedia و یك مورد یرسینیا انتروكولتیكا entrocolitica بودند.
۱۴۲ مورد (۴۶%) از نمونه های سرم از لحاظ داشتن آنتی باد یرسینیا مثبت بودند وتست اگلوتیناسیون جهت تفریق آنتی ژن های یرسینیا آنتروكولتیكا مورد استفاده قرار گرفت كه ۵۴ مورد آن (۵/۱۷%) برای سروتیپ ۰:۳ مثبت بود و ۶۳ مورد(۴/۲۰%) برای سروتیپ ۰:۸ مثبت و ۳۸ مورد (۳/۱۲%) برای سروتیپ ۰:۹ و ۳۷ مورد (۱۲%) برای سروتیپ ۰:۱۲ مثبت بودند و آنان معتقدند كه چون سروتیپ ۰:۸ و ۰:۳ برای انسان بیماریزا هستند از این لحاظ برای بهداشت عمومی حائز اهمیت می باشند.
Hamdy و همكارانش (۱۹۹۰) دركشتارگاه قاهره مصر اقدام به بررسی وجود یرسینیا در شترهای كشتار شده نمودند توانستند یرسینیا آنتروكولتیكا را از ۴ نمونه از مجموع ۵۰ نمونه سوآپ سطحی و ۲ نمونه از مجموع نمونه كبدی و ۱ نمونه از مجموع ۵۰ نمونه عقده های لنفاوی مزانتریك و ۱ نمونه از مجموع ۵۰ نمونه مدفوع شترهای تازه كشتار شده جدا نمایند. و كشتارگاه دارای شرایطی بشدت غیربهداشتی بود.

منابع مورد استفاده :
۱ .مقدس ، احسان ( ۱۳۷۳ ) : مروری بر بیماری های باكتریایی شتر ، تهران ، دانشگاه تهران ، دانشكده دامپزشكی ، پایان نامه شماره ۱۳۷۲ ص ۲۸.
۲ . بلندیان ، آرش وهمكاران ( ۱۳۸۰ ) : بیماری های عفونی شتر ، تألیف اولریخ ورنری و اسكار روگر كادن ، ترجمه بلندیان وهمكارانش ، انتشارات نوربخش ، سال ۱۳۸۰ ،ص۴۴.

۳ . Alonos, J.M(۱۹۷۱) : contribution al etude de la peste en mauritanie . These (Doctorat de medicine) , Paris. No,۵۹ .
۴. Christie , et-al (۱۹۸۰) : Plague in Camels and goots : their role in human epidemics . J . infect . Dis. ۱۴۱ (۶) , ۷۲۴ –۷۲۶ .
۵. Curasson , G (۱۹۴۷) : Le chameau et ses maladies paris vigot freres .
۶.Fedorow , V.N(۱۹۶۰) : Plague in camels and its prevention in the ussr . Bull . org . mond . sante ۲۳ (۲-۳) , ۲۷۳ – ۲۸۱ .
۷ . Higgins (۱۹۸۵) : British Veterinary Jornal , ۱۴۱ , ۱۹۷ .
۸ . Hamdy , et .al ( ۱۹۹۰) : surve of Yersinia entirocolitica in camel – fieisch wirtschaft , ۷۰ (۶) , ۶۸۵ – ۶۸۶ .
۹ . Klein , et.al ( ۱۹۷۶) : la peste en mauritanie . Med .Mal infect . ۵ (۴) , ۱۹۸ – ۲۰۷ .
۱۰ . Kathleen A . et al (۲۰۰۳) : Plague : a veterinary perspective , p :۴۴۴ , vet med today , javma . vol ۲۲۲ , no: ۴ february ۱۵ , ۲۰۰۳
۱۱ . Kowalevsky , M.J( ۱۹۱۲ ) : Le Chameau et ses maladies d apres les observations d auteurs russes . J . Med . Vet . Zootechn ., Lyon . ۱۵ , ۴۶۲-۴۶۶.
۱۲ . Kwaga, et .al (۱۹۸۷) : Cultural and serological studies of yersiniosis in camel in nigeria – canadian vet . j . ۲۸ (۱-۲), ۴۲-۴۴.
۱۳ . Lobanov , V . N(۱۹۵۹) : Pathology of experimental plague in camels . Arkh . patol. ۲۱ (۷), ۳۷-۴۳.
۱۴ . Lobanov , V.N ( ۱۹۶۷) : la Peste chez les chameaux . in : oms seminaire inter – regional de Lo .M.S . pour la lutte coutre la peste , moscow .
۱۵ . Martynchenko (۱۹۶۷) : clineical picture of plague in camels infected by means of ectoparasite carriers . in : kovalenko , Y.R . maloiznchennye zabolevaniya sel – khoz zhivotnykh , moscow . kolos , ۱۹۱- ۱۹۶.
۱۶ . Mustafa , I .E (۱۹۸۷) : Bacterial diseases of dromedaries and bactrian camels – reuve scientifique et technique offivr international des epizooties , ۶ (۲) , ۳۹۱-۴۰۵ .
۱۷ . Pollitzer , R ( ۱۹۵۴) : Hosts of the infection , in plague : W.H.O . Monogr . ser . No ۲۲ , Geneva , ۳۰۶- ۳۰۸ .
۱۸ . Strogov , A.K (۱۹۵۹): Plague in camels .In: maloizevestny zaraznye bolenzi zhivotnykh moscow , sel- khoz , ۲۶۲-۲۸۰ (vet. Bull,۲۸,۲۷۳۴,۱۹۵۸).
۱۹ . Sotnikov , M. I (۱۹۷۳) : camel plague . In : orlov , F.M .maloizvestnye zarazny bolezni zhivotnykh , Izdatel stvo , kolos , ۲۱۳-۲۲۲ (vet . bull, ۴۴, ۹۳۷, ۱۹۷۴) .
۲۰ . Sacque & Garcin (۱۹۱۳) : Arch. Med. Pharm. (Abstract: Vet. Bull۳۳ (۳),۱۱۹-۱۲۴)
۲۱ . wu , et .al ( ۱۹۳۶) : plague : a manual for medical and public health workers . weishengshu national Quarantine service , shanghai , ۲۳۲ – ۲۳۵