هارى یکی از بیمارى هاى مشترك انسان و حیوان است. در این بیمارى مرگ انسان یا حیوان مبتلا حتمى می باشد. هارى یکی از بیمارى هاى ویروسى حاد است كه سیستم اعصاب مركزى را درگیر مى كند. عامل بیمارى، ویروس هارى نوعى «رابدو ویروس» از جنس «لیزا ویروس» است. حیوانات خونگرم مانند سگ، گربه، روباه، شغال و گرگ، مى توانند ناقل بیمارى به انسان باشند. این بیمارى از دوران بسیار قدیم در سراسر دنیا به ویژه خاورمیانه وجود داشته است. بیماری هاری به جز چند كشور نظیر ژاپن و انگلستان هم چنان به عنوان یكى از معضلات مهم بهداشتى در اكثر نقاط دنیا باقى مانده است. طبق گزارش سازمان بهداشت جهانى سالانه ده میلیون نفر در دنیا به دنبال گازگرفتگى حیوانات مشكوك به هارى تحت درمان قرار مى گیرند و حدود پنجاه هزار نفر به دلیل عدم آگاهى از عواقب بیمارى تحت هیچ گونه درمانى قرار نمی گیرند و در نتیجه تاخیر یا نقص در درمان مى میرند.
مخزن بیمارى
براساس پراكندگى هاى جغرافیایى حیوانات مختلفى منبع بیمارى هارى می باشند. در ایران گرگ ها منبع اصلى هارى محسوب می شوند اما در اكثر موارد بیمارى توسط سگ، گربه و روباه به انسان منتقل مى شود. «تمامى پستانداران به ویروس هارى حساس اند. ولى انسان نسبت به برخى از حیوانات مقاوم تر می باشد. طبق مطالعه اى در ایران تنها ۴۰ درصد افراد گزیده شده توسط حیوان هار گزیده به بیمارى هاری مبتلا شده اند.
• راه انتقال
راه طبیعى و معمول انتقال بیمارى “گزیده شدن” است ولى گزارشاتى در زمینه انتقال این بیمارى از طریق استنشاق هواى آلوده به ویروس هارى، خراش ناشى از پنجه آلوده به بزاق حیوان هار و یا از طریق پیوند قرنیه وجود دارد به نحوى كه تاكنون در جهان هشت مورد انتقال بیمارى از طریق پیوند قرنیه گزارش گردیده است و دو مورد آن در سال ۱۳۷۳ در اراك و تهران اتفاق افتاده است. از لحاظ تئورى بزاق، اشك، ادرار و ترشحات تنفسى فرد مبتلا سبب انتقالویروس می گردد اما تاكنون از لحاظ علمى اثبات نشده است.
• تاثیرات فصل، جنس و سن
بیمارى هارى در فصول پاییز و زمستان شایع تر است و در جنس مذكر و سنین زیر بیست سال بیشتر دیده مى شود، از لحاظ علمى این موارد تایید نشده است.
به طور كلی افرادى كه ساعات بیشترى از وقت خود را خارج از منزل به سر مى برند بیشتر در معرض خطر ابتلا به بیماری هستند.
• سیر بیمارى
بیمارى داراى چهار مرحله نهفتگى، مقدماتى، عصبى و اغما است.
۱ – مرحله نهفتگى
متعاقب گاز گرفتگی توسط حیوان ها، ویروس هارى موجود در بزاق به سلول هاى عصبى محل جراحت نفوذ می کند و در امتداد رشته هاى عصبى منتشر مى شود. ویروس در دوره نهفتگى تا مركز سلسله اعصاب پیشروى می نماید و در سلول هاى مغزى تكثیر مى یابد. سپس علایم بیمارى بروز می نماید. دوره نهفتگى این بیمارى در انسان متغیر و معمولاً از یك تا سه ماه است. دوره هاى نهفتگى کم تر از یك ماه و طولانى تر از سه ماه نیز دیده شده است.
ویروس هارى چند روز پیش از بروز علایم بیمارى در بزاق حیوان مبتلا وجود دارد از این رو نباید تنها با مشاهده ظاهرسالم حیوان در روز حادثه فرد را از اقدامات مربوط به درمان ضدهارى محروم كرد. بنابراین در مناطق آندمیك هارى حیوان گزنده (سگ و گربه) را در صورت زنده بودن، باید تا ده روز پس از گزیدگى تحت نظر قرار داد. در صورتى كه حیوان گزنده در پایان ده روز مراقبت، سالم و طبیعى باشد، درمان متوقف مى شود.
۲ – مرحله مقدماتى
مرحله مقدماتى حدود دو تا ده روز ادامه می یابد و فرد دچار تب، سردرد، خستگى، بى اشتهایى و درد محل گزش مى شود.
ممكن است ترس، تحریك پذیرى، عصبان بودن، اضطراب، بى خوابى، گلودرد، سرفه، لرز، تهوع و استفراغ، اسهال، نعوظ دردناك آلت تناسلى مردان بروز كند.
۳ – مرحله عصبى
در این مرحله با علایمی مانند هذیان ، توهم، سختى گردن و فعالیت زیاد روبه رو مى شویم. و به صورت دوره اى بى قرارى، حمله به اطرافیان و گاز گرفتن رخ می دهد (كه حدود پنج دقیقه طول مى كشد). فرد در فاصله بین حملات ضمن بى قرارى سالم به نظر مى رسند. از طرفى بسیاری از افراد به دلیل گرفتگى و درد گلو هنگام نوشیدن آب ترس از آب ایجاد مى شود به نحوى كه گاهى با شنیدن صداى آب واكنش نشان مى دهند.
۴ – مرحله اغما
این مرحله حدود ده روز پس از شروع علایم بالینى ظاهر می گردد و در صورت به كارگیرى مراقبت هاى ویژه امكان طولانى شدن این زمان وجود خواهد داشت.
• تشخیص بیماری
بیماری هاری توسط آزمایش های آسیب شناسی تشخیص داده می شود. بایستی حیوان مشکوک به هاری حبس گردد. غذا و آب در اختیارش گذاشته شود. کشتن پیش از موقع این حیوانات از دقت تشخیص آزمایشگاهی میکاهد زیرا تکامل اجسام نگری (Negri body)- علامت مشخصه هاری- در مغز مستقیما به مدت دوره علایم درمانگاهی یا بالینی هاری بستگی دارد. هرگاه حالت و وضع بیماری سبب لزوم معدوم سازی حیوان گردد در این صورت بایستی جداسازی سر حیوان با دقت کامل انجام شود زیرا آسیب وارده به مغز از ارزش تشخیص بیماری می کاهد. سر بریده شده باید در شرایط سرما نگهداری و به هر طریقی ممکن به آزمایشگاه ذی صلاح (انستیتو پاستور ایران) ارسال گردد. در ایران انستیتو پاستور تنها مرجع تشخیص بیماری هاری است . نمونه های باید در قوطی و یا مخازن فلزی مناسب که آب را در خود نگه می دارند و به آزمایشگاه مربوطه ارسال گدند.
• پیشگیرى پیش از تماس
*واكسیناسیون سالیانه حیوانات اهلى
*قرار دادن طعمه هاى آغشته به واكسن در دسترس حیوانات وحشى میزبان ویروس هارى
*خوددارى از تماس با حیوانات وحشى گوشت خوار
*واكسیناسیون افراد در معرض خطر مانند كاركنان آزمایشگاه، دامپزشكان، كلاً افراد در معرض حیوانات
• پیشگیرى پس از تماس
* باید بلافاصله پس از حادثه، محل گاز گرفتگى به وسیله آب تمیز و صابون به مدت پنج تا ده دقیقه شسته شود.
* باید محل گاز گرفتگى با الكل ۷۰-۴۰ درصد و یا محلول بتادین ضدعفونى شود.
* باید پس از شست وشوى جراحت، فوراً به مركز درمان ضدهارى مراجعه شود.
* باید در مراكز درمان ضدهارى مجدداً جراحات شسته شود.
* نباید جراحات ناشى از گازگرفتگى حیوانات هار بخیه زده شود. (مگر در موارد عمیق بودن زخم و با تكنیك خاص)
*باید واكسن ضد هارى در پنج نوبت در روزهاى صفر، سه، هفت، چهارده و سى تزریق شود.
* باید سرم ضدهارى، طبق توصیه پزشك و یا مسوول درمان ضد هارى آن مركز تزریق شود.
* باید در صورت نیاز واكسن، سرم ضد كزاز و یا آنتى بیوتیك تزریق شود.
قابل ذكر است گرچه این بیمارى درمان قطعى ندارد اما در صورت بروز بیمارى باید فرد در اتاقى آرام نگهدارى و هنگام تماس با وى از دستكش، ماسك و لباس مناسب استفاده شود. چرا كه مراقبت هاى شدید ممكن است باعث نجات جان بیمار گردد.
تاكنون در آمریكا سه نفر پس از ابتلا نجات یافته اند كه در همه این موارد پیشگیرى پیش یا پس از تماس انجام شده بود.غیر از این موارد تاكنون هیچ گونه درمانى صورت نگرفته است و تمام موارد مبتلایان فوت کرده اند.
